Slide 1

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 2

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 3

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 4

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 5

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 6

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 7

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 8

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 9

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 10

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 11

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 12

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 13

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 14

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 15

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 16

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 17

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 18

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 19

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 20

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 21

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 22

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 23

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 24

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 25

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…


Slide 26

Zabawa z nagrodami
dla moli książkowych!!!
Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie
Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego,
opracował mgr Tomasz Peciakowski

 Wiedza :

prawdziwe i uzasadnione przekonanie
1. Przekonanie – stan i treść
2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja
3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie

Podstawowe pytanie badawcze:
 Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy)
2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa),
zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje
(radiowa „Trójka”)
3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO)
4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja,
dysputa (debata przedwyborcza kandydatów)
5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej
sytuacji społ. (w kościele, na bazarze)
6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z
charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs
współczesnego globalizmu, feminizm)
7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie,
powieść!)

 tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+

interes = szukanie zwycięskiej argum.
 lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji
 analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół
jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w
statystycznych korelacjach
 krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne
funkcje użycia języka /mowa nienawiści/
 teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako
makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz
tożsamości zbiorowej
 teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna
(Bourdieu), culture studies, interakcjonizm symboliczny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

 Przedmiot zainteresowania:

społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i
wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk
społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii
 Współtworzy tradycję badań jakościowych

w socjologii wpisującej się w obszar
analiz dokumentów i sfery publicznej

 Zdanie (ale w pewnym kontekście)
 Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub

więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być
zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne
przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować
intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc.
 Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna
funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument,
książka, film
 W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy,

analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

 I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy
 II) Schemat interpretacyjny
 III) Klasyfikacja

 IV) Struktura fenomenalna
 V) Struktura narracyjna

1. autor
2. odbiorca
3. kontekst
4. uprzedzenia
5. konsekwencje

ad. 1
 kto jest autorem powieści?
autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame
 czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby?
Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja
między nimi?

 ad.2
 kto jest odbiorcą powieści?

projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi
 do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto
jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język
jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą
dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

 ad.3 – kontekst

tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu
szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe
 Trzy podstawowe sceny kontekstu:
- ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i
odbiór)
- ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie)
- ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i
tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla
badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

ad.4 – uprzedzenia
 wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo
i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk
 Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny
uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki? Jakie
perspektywy są najszerzej reprezentowane?

ad. 5 - konsekwencje
 Czyli jawne i ukryte cele dyskursu
 jakie cele sformułowane są wprost,
a które implikowane?

= Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane
zagadnienia, uporządkowanie kognitywne =
np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie

 1. temat główny / remat /

- problem pierwszoplanowy
 2. datum dyskursu
- ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe
 3. rama konceptualna – rama implikująca treść,
interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

 Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach

symbolicznych dyskursów
 Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście,
wydobywamy je z tekstu
 Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy?
np. lewica – prawica
konserwatyzm – liberalizm
dobro-zło
piękno-brzydota
mądrość-głupota
kobieta-mężczyzna

Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu
 1. Gatunek
 2. Format
 3. Implikatury
 4. Presupozycje
 5. Spójność

 Ad. 1. gatunek

Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku
poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją
jakiego gatunku jest tekst?
(literatura piękna, współczesna, powieść)
 Ad. 2 format
Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji
nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi
realizacjami oczekiwań gatunkowych
(obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna)
(opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna
konwencja?)

 Ad. 3 implikatury

Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz
oczywistych dla komunikujących się osób:
- konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych
rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy
językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest
politykiem, ale jest uczciwy).
- konwersacyjne (odnajdywanie treści
- komunikatu nie wyrażonego
- dosłownie - to informacja
- , którą można wywnioskować z
- wypowiedzi, ale która nie jest
- dokładnie zawarta w akcie mowy).

 Ad. 4 presupozycje

Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste
stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby
wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną.
Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy
także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego.
kto zabrał książkę?
czy pan przestał brać łapówki?
brat Jana ma 3 dzieci

 Ad. 5 spójność

Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego
nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy
(określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści
(głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia,
zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich
obecne symboliczne odniesienia.
Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs
za pomocą podstawowych zabiegów językowych.
 Ad.1 Słownictwo
 Ad.2 Styl
 Ad.3 Retoryka
 Ad.4 Metafora (przenośnia)
 Ad.5 Metonimia
 Ad.6 Ironia
 Ad.7 Stereotypy językowe
 Ad.8 Uprzejmość i etykieta

 Ad.1 słownictwo

Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych
używanych do opisu, porządkowania i wartościowania rzeczywistości.
Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane
słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia
się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż
badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie
ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja)
 Ad.2 styl
Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi,
którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl
naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki)
Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

 Ad.3 retoryka

tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków
językowych.
Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość?
(odwołanie do struktury)
Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone
rezultaty, od jakich chce doprowadzić?
Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej?
(przekonuje do wartości wywodu?)
Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie?
Jakie rodzaje argumentacji?

 Ad.4 metafora (przenośnia)

Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy
rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki
sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na
wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz
zastępowanej (ojciec  głowa rodziny)
 Ad.5 metonimia

Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej
rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek
może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub
kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

 Ad.6 ironia

Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między
dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał
wyrazić nadawca komunikatu.
(Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła)
 Ad.7 stereotypy językowe

Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone
i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup
społ., osób, prowadzące do ich opisywania i
interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony
sposób.
(jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

 Ad.8 uprzejmość i etykieta

Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne
zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane
określonym interesem, dobrymi relacjami między
nadawcą a odbiorcą.
Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą
dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja
między nimi?

 IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW

Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

AND THE WINNER IS…