Małgorzata Wieczorek-Tomaszewska Pracownia Technologii Kształcenia /współpraca/ Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie

DEFINICJA

Forma zamierzonego wywierania wpływu na drugą osobę czy grupę w taki sposób, aby ta realizowała, nie zdając sobie z tego sprawy, działania zaspokajające potrzeby manipulatora.

Nadawanie znaczenia docierającym informacjom Porządkowanie informacji Wytwarzanie uogólnień Powstawanie emocji Kodowanie zachowań, postaw, opinii Budowanie schematów poznawczych Budowanie schematów wiedzy

(TECHNOLOGIA KSZTAŁCENIA) Selekcja zależy od zgromadzonych w umyśle schematów, które decydują o automatyzacji procesu przetwarzania informacji – ograniczają proces skojarzeń

MANIPULACJA

ODDZIAŁYWANIE

PRANIE MÓZGU

PERSWAZJA

PROPAGANDA

Cechy wspólne: 1.

Występują mechanizmy pozwalające na częściową lub pełną kontrolę poglądów i stanowisk 2.

3.

Ma miejsce sterownie emocjami Celem działań jest uzyskanie określonych korzyści

PROPAGANDA

(od łac. propagare - rozszerzać, rozciągać, krzewić) Formy propagandy: polegająca na przekazywaniu jasnych i powszechnie znanych symboli, przedmiotów, (telewizja i Internet), (praktycznie w każdej znanej formie, także ulotki),

Cywilizacje w dorzeczu Eufratu i Tygrysu

Starożytny Egipt

Rzym Cezarów

Kościół katolicki

Opinia publiczna (opinia społeczna) to ogół poglądów członków społeczeństwa lub jego znaczniejszych odłamów na sprawy stanowiące w danym momencie przedmiot ogólnego zainteresowania.

„sprawcy niepokojów publicznych”

Wykorzystywanie szpiegów przez maharadżów do:

  

poznawania opinii poddanych rozpowszechniania opinii o sobie umacniania publicznego poparcia dla autorytetu władzy

Rola opinii publicznej w czasie rządów demokratycznych Retoryka - wysoki poziom sztuki przekonywani

a

Podbudowa teoretyczna



podręczniki retoryki

Kształcenie mówcy

Kwantyliana

Troska o dobrą opinię cesarzy rzymskich u ludu rzymskiego

Populus Romanum

Julisz Cezar – mistrzem kształtowania opinii

veni, vidi, vici

(przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem)

Krucjaty (1095-1291)

udział w wyprawie pod presją opinii publicznej

Deus volt. Deus volt (Bóg tego chce) Vox populi, vox Dei (Głos ludu jest głosem boga)

I nstynktowne opinie ludu oparte są na prawdzie i zgodne z prawami boskimi

Instytucje: Kościół i feudałowie

Liderzy ludu Dante Alighieri, Boska Komedia poeta, publicysta mobilizujący rodaków do walki ze społecznym złem Giełda w Antwerpii centrum wiadomości i plotek w sprawach publicznych

Congregatio de Propaganda Fide

Watykańska Kongregacja Propagandy Wiary organizacja zał. przez papieża Grzegorza XV w 1622 r. dlaopieki nad misjami od propagare - szczepić winorośl, krzewić, szerzyć

    

katolicki aparat ewangelizacji przeciwdziałanie wpływom luteranizmu własne kolegium kształcące misjonarzy sekcja wydawniczo-drukarska przygotowująca materiały propagandowe i ewangelizacyjne w różnych językach i na różnym poziomie

Kardynał Richelieu Akademia Francuska, 1635

założona dla „urabiania” opinii elit najwybitniejsi literaci i pisarze epoki

À l’immortalité

(dla nieśmiertelności) http://www.academie-francaise.fr

Richelieu (1585-1642)

http://www.leni-riefenstahl.de/eng/film.html

Leni Riefenstahl (22.08.1902 – 8.09.2003)

Jej prawdziwą pasją był taniec, lecz odniesiona w młodości kontuzja uniemożliwiała

Sieć, która miała tworzyć nowe w pełni demokratyczne środowisko wymiany informacji staje się nowym narzędziem skutecznego manipulowania dystrybuowanymi treściami.

„WYSZUKAJ DOBRE RZECZY” – „ODRZUCAJ ZŁE RZECZY” Personalizacja

Konsolidacyjne wyszukiwanie (collaborative-filterning)

Marketing behawioralny Analiza zwyczajów w odniesieniu do poczty elektronicznej Analiza treści w darmowych skrzynkach pocztowych Sponsoring Gry komputerowe

PERSONALIZACJA procedura personalizacji następuje automatycznie, bez zgody internautów Historia wyszukiwania

umożliwia zapisywanie każdej aktywności z użyciem usług Google

Wyszukiwanie spersonalizowane Spersonalizowana strona główna

umożliwia tworzenie indywidualnych, spersonalizowanych wyników wyszukiwania użytkownika umożliwia stworzenie spersonalizowanej strony głównej wyszukiwarki Google

- kanalizowanie tematyki odbieranych informacji eliminowanie treści, które są odległe od zainteresowań odwiedzającego sieć - celowe modyfikowanie tego, co przekazywane jest odbiorcom jest zagrożeniem zubożenia strumienia informacyjnego - stwarza pokusy manipulowania przekazem

       

MARKETING BEHAWIORALNY KONSOLIDACYJNE WYSZUKIWANIE (COLLABORATIVE-FILTERNING) ANALIZA TREŚCI I ZWYCZAJÓW W ODNIESIENIU DO POCZTY ELEKTRONICZNEJ Dostosowanie strategii marketingowej do wyróżnionych kategorii zachowań potencjalnych klientów podczas przeglądania stron Gromadzenie danych o preferencjach użytkowników: oceny towarów uzyskiwane bezpośrednio od klientów sklepów on-line pomiary czasu spędzonego przez nich na określonych stronach dane o wędrówce przez sieć (sekwencja odwiedzanych stron) W sieci każde kliknięcie internauty myszką (nawet chwila) pozostawia swoisty ślad, - wskazuje kierunek zwracania przez niego uwagi.

Rezultat: ogromna liczba danych opisujących internautów Wielowymiarowa przestrzeń klientów określonych wg różnych kryteriów wiek, płeć, zainteresowania, przedmiotu poszukiwań, lokalizacja geograficzna Dynamika gromadzonych danych i ciągłe doskonalenie tworzonych tam profili klientów Dzięki wykorzystaniu tych danych można precyzyjnie opisać oczekiwania klientów, by dostarczana informacja nie zawierała „niepotrzebnych rzeczy” Korzystanie z przestrzeni klienta : – wybieranie klas osób o podobnych cechach i dostosowywaniu do nich wyników wyszukiwania (np. inne dla kobiet , inne dla mężczyzn) - jest to przekazywanie odpowiednio spreparowanej informacji

SPONSORING

Formy manipulowania informacją w sieci Tworzenie SERP (lista uzyskanych wyników poszukiwań)

       

POZYCJONOWANIE

Umieszczanie na liście rezultatów wyszukiwań wyszukiwarki adresów tych stron, których właściciele wnieśli opłaty Właściciele tych stron uzyskują gwarancję, że ich strony użytkownikom przeglądarki będą wyświetlane jako pierwsze Promocja czy nadużycie zaufania?

Jest to świadome oszukanie użytkowników co do ważności informacji

ZWIĘKSZANIE POPULARNOŚCI OKREŚLONEJ WITRYNY PRZEZ ILOŚĆ WSKAZANYCH LINKÓW NA INNYCH STRONACH

Powiązanie ze słowami kluczowymi na stronach na wysokiej pozycji wyszukiwarki: kretyn – „polityk” Dominacja wyszukiwarek (90 % towarów): Google, Yahoo!, MSN, AOL – ¾ internautów korzysta z 5 pierwszych pozycji Stosowanie technologii zwanej

BLOKADĄ

strategicznych dla konkurencji) (wykupywanie słów kluczowych Brak informacji dla internautów w wyszukiwarkach o stosowaniu niemerytorycznych kryteriach wysokich pozycji stron www (opłaconych)

   

GRY KOMPUTEROWE

Gry komputerowe zauważalnym medium wirtualnego świata Skuteczny środek komunikacji jednostronnej (dawniej media tradycyjne) Forma rozrywki (setki godzin) – staje się stylem życia, formą uzależnienia

„Gra to maszyna, która może działać tylko wtedy, kiedy gracze zgodzą się

przez jakiś czas występować w roli kukiełek”  M. Mcluchan,

Zrozumieć Media, przedłużenie człowieka,

Warszawa 2004, s. 311 Uczestnicy występują we własnej postaci lub jako wirtualne tożsamości  Są poddani manipulacji zgodnej z założonym przesłaniem gry

WIRTUALNA TOŻSAMOŚĆ GRACZY

  Hybryda własnej osobowości i wyobrażonej Problem rozdwojenia osobowości doktora Jekylla i pana Hyde’a

SIŁA PERSWAZYJNA GIER

    Wykorzystana w dystrybucji określonych informacji i reklam Problem naśladownictwa brutalności: szkoła w Littleton, Padacah Brak hamulców wśród reklamodawców: reklama w „Nex generation”, „Totalne unicestwienie”, „ nowy krajobraz wojny”, „Zapach napalmu” Gry związane z przemocą wpajają wpajają graczom odporność na przemoc kształtując pokolenie łączące przemoc z przyjemnością

Grający są często nieświadomymi grupami docelowymi ściśle kontrolowanego strumienia informacyjnego ( materiały promocyjne, brutalne przesłania)

FUNKCJE MEDIÓW

• • •

Dostarczanie informacji o wydarzeniach Wskazywanie stosunków władzy Wspomaganie innowacji

• • • • •

Wyjaśnianie, interpretowanie i wyjaśnianie znaczenia wydarzeń i informacji Zapewnianie wsparcia uznanym autorytetom i normom Socjalizacja Koordynacja odrębnych działań Ustalanie hierarchii ważności

• •

Wyrażanie dominującej kultury i uznawanie subkultur oraz zmian kulturowych Formowanie i podtrzymywanie wspólnoty wartości

• •

Dostarczanie okazji do zabawy, odmiany i środków odprężenia Redukcja napięcia społecznego

•

Kampania w imię celów społecznych w sferze polityki, wojny, rozwoju gospodarczego, pracy i niekiedy religii

MANIPULACJA W SIECI

• • • •

Decydenci „Moderatorzy” Politycy komercja

• • • • •

Sprzęt Oprogramowanie Internet Szersze infostrady Personalizacja

•

internauci

ELIMINACJA DECYDENTÓW W PROCESIE PRZEPŁYWU INFORMACJI ON-LINE

Niewielka liczba podmiotów /kto?/ czynnie uczestniczy w procesie sterowania narzędziami /czym?/ dystrybucji informacji adresowanej do odbiorców /kogo?/ Eliminacja decydentów /kto?/ na korzyść większej autonomii narzędzi /czym?/ Narzędzia – media /„MARTIX”/ niezależne, obiektywne, realizujące szczytne ideały „demokracji informacyjnej”

INTELEKTUALNE MOŻLIWOŚCI CZŁOWIEKA



Im szersza i bardziej dogłębna jest wiedza człowieka, tym łatwiej rozpoznaje on działania manipulacyjne stosowane w mediach.



Im mniejsza jest efektywność szkoły w realizacji celów edukacyjnych tym powstaje większy obszar wiedzy nieuporządkowanej, co sprzyja manipulacji.



Znaczenie grupy rówieśniczej gdzie przepływ informacji między członkami grupy tworzy struktury poglądów na otaczającą rzeczywistość.

PODŚWIADOME I ŚWIADOME NASTAWIENIE CZŁOWIEKA

Działania świadome Działania podświadome

SPOŁECZNE I KULTUROWE OGRANICZENIA OBIEGU INFORMACJI

Dotyczą człowieka lub całej zbiorowości (w danej kulturze)

KOMUNIKAT NADAWCY

• Nadawca przejmuje kontrolę na sytuacją komunikowania • Definiuje sposób jej prowadzenia i cel komunikacji • Nadaje komunikatom określone znaczenie • Stwarza u odbiorcy wrażenie samodzielności w wyborze i działaniach • Preparowanie informacji w celu stworzenia wrażenia wiarygodności przekazywanych informacji • Dołączenie środków niewerbalnych : miła aparycja • Postawa sprawiająca wrażenie dysponowania rozległą wiedzą • Działania odwracające uwagę od informacji przeczącej argumentom • Komunikaty perswazyjne • Tworzenie u odbiorcy emocji • Podsuwanie mu sposobu reagowania

INTENCJE NADAWCY

RODZAJ KOMUNIKATU

Komunikacja jest transmisją informacji zawartej w znaku.

Trójczłonowa relacja pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem Znak – przedmiot manipulacji:

Typy wpływów mediów na odbiorców

PLANOWE I KRÓTKOTRWAŁE NIEPLANOWANE I KRÓTKOTRWAŁE PLANOWANE I DŁUGOTRWAŁE NIEPLANOWANE I DŁUGOTRWAŁE

ODDZIAŁYWANIA PLANOWE I KRÓTKOTRWAŁE

• •

umyślne, systematyczne zabiegi mające kształtować stanowiska, manipulować poznaniem i sterować zachowaniami w celu uzyskania reakcji służących zamiarom propagandysty

propaganda może również oddziaływać w długim czasie

•

proces, w którym jednostki ulegają bądź opierają się zmianie pod wpływem przekazów mających za zadanie modyfikowanie postaw, wiedzy lub zachowań

•

sytuację, w której pewna liczba mediów jest w zorganizowany sposób wykorzystywana w celu przekonywania do czegoś lub informowania wybranej populacji

•

krótkotrwałe oddziaływanie poznawcze medialnych przekazów informacyjnych na widownię, mierzone testami na zapamiętywanie, rozpoznawanie i rozumienie

•

sposób oddziaływania mediów odnoszący się do sytuacji, kiedy widownia przyjmuje te same ramy i klucze interpretacyjne, jakie są stosowane w przekazach informacyjnych i przy relacjonowaniu wydarzeń; spokrewnionym procesem jest instruowanie, w którym media dostarczają kryteriów oceny wydarzeń lub osób

•

proces, w wyniku którego odpowiednia uwaga poświęcana problemom i tematom w kolejności ich pojawienia się w przekazie informacyjnym wpływa na ocenę znaczenia społecznego wydarzeń w świadomości publicznej

ODDZIAŁYWANIA NIEPLANOWANE I KRÓTKOTRWAŁE

•

nieplanowane lub nieprzewidziane skutki ekspozycji na bodźce medialne jak naśladowanie i uczenie się, zwłaszcza w odniesieniu do zachowań agresywnych lub dewiacyjnych

•

w tym wypadku pewne oddziaływania są doświadczane równocześnie przez wiele osób w danej sytuacji lub kontekście, co prowadzi do podjęcia przez nich wspólnego działania, zazwyczaj pozainstytucjonalnego i niezorganizowanego

•

niezamierzony wpływ przekazów informacyjnych na politykę i działania rządu przez nagłaśnianie kryzysów, nadużyć, zagrożeń itp.

ODDZIAŁYWANIA PLANOWANE I DŁUGOTRWAŁE

•

planowe wykorzystanie środków komunikacji w celu osiągnięcia długofalowych efektów w kampaniach i innego rodzaju działaniach, zwłaszcza wykorzystujących sieci kontaktów międzyludzkich oraz struktury władz lokalnych i państwowych

•

rozprzestrzenianie wiedzy na temat określonych (aktualnych) zdarzeń wśród określonej populacji w określonym czasie, ze szczególnym naciskiem na dotarcie z informacją do jak największej części populacji i dobór środków, za pomocą których informacja dociera do odbiorców

•

proces przyswajania przez daną populację innowacji technicznych, często za pośrednictwem reklam i promocji w ogóle; może być efektem zamierzonym lub niezamierzonym

•

skutek rozprzestrzeniania informacji bieżących i innych wiadomości w postaci upowszechniania wiedzy w obrębie różnych grup społecznych; kluczową kategorią jest zasypywanie lub zwężanie przepaści edukacyjnej między poszczególnymi grupami

ODDZIAŁYWANIA NIEPLANOWANE I DŁUGOTRWAŁE

•

systematyczne próby wdrażania określonego porządku lub wzoru zachowań

•

nieformalny wkład mediów w uczenie i wdrażanie norm, wartości i oczekiwań co do zachowań w określonych rolach i sytuacjach społecznych

•

chodzi o rolę jaką odgrywają media w połączeniu z instytucjami w trakcie wydarzeń „przełomowych” i w odniesieniu do ich skutków

•

wpływanie na poznanie i ramy interpretacyjne ludzi; ten sposób oddziaływania wymaga w jakimś stopniu aktywnego udziału odbiorców w procesie konstruowania ich własnych sensów

•

adaptację instytucji do rozwoju mediów, zwłaszcza zmian dotyczących ich własnej funkcji w procesie komunikacji

•

liczne możliwe skutki przeznaczania czasu na media kosztem innych (głównie realizowanych w czasie wolnym) czynności, w tym życia towarzyskiego

•

zmiany w obrębie całego wzorca wartości, zachowań i form symbolicznych, charakteryzujących dany sektor społeczeństwa, całe społeczeństwo lub zbiór społeczeństw

•

integrację (lub jej brak) można obserwować na różnych poziomach, zwłaszcza społeczności lokalnej lub narodu, co koresponduje z zasięgiem mediów

Sztuka demonstrowania potęgi władzy

Cywilizacje w dorzeczu Eufratu i Tygrysu

Sztuka demonstrowania

Sztuka demonstrowania potęgi władzy

Starożytny Egipt

Architektura

Sztuka demonstrowania potęgi władzy

i oddziaływaniu na masy

Rzym Cezarów

Sztuka demonstrowania potęgi władzy

 

Biblia Pauperum Monumentalne katedry pokryte witrażami

Kościół katolicki

      

ODDZIAŁYWANIE

Pobudzanie do pewnych działań, Wywieranie wpływu — skutku Rzutowanie na pewne sprawy Przyświecanie pewnym celom czy też służenie za wzór Oddziaływać to "(...)

wywrzeć wpływ na kogo lub na co; podziałać w jakiś sposób, odbić się na kim, na czym; wycisnąć piętno: Przykład zwierzchnika oddziaływał na podwładnych. Źle oddziaływał na kolegów.

(...)".

Mały Słownik Języka Polskiego1997 • • • Zachodzą tu czynniki mające wpływ na podejmowanie decyzji, zachowania i stosunki międzyludzkie: informacje z zewnątrz, własne emocje i spostrzeżenia rodzące się pod wpływem interakcji z innymi osobami, normy społeczne bądź presja grupy itp.

Aby oddziaływanie międzyludzkie było możliwe, musi istnieć komunikacja. „

porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie wiadomości. Język jest narzędziem komunikacji między ludźmi

"

  

PRANIE MÓZGU

Pranie mózgu nazywane także reformą procesu myślenia albo reedukacją Termin używany na określenie działań przymusowych albo o charakterze dobrowolnym mających na celu zmianę poglądów lub zachowań jednej lub większej liczby osób. Dyskusyjne jest to, od jakiego momentu działanie nakierowane na zmianę osobowości należy uznać za pranie mózgu.

Zazwyczaj pranie mózgu stosuje się dla celów politycznych lub religijnych.

 Po raz pierwszy termin pranie mózgu pojawił się w obiegu społecznym w wykorzystywane było przez chińskich komunistów zachodnich jeńców wojennych w Chinach USA w czasie wojny koreańskiej w latach 50. XX wieku jako wyjaśnienie zachowania amerykańskich żołnierzy, którzy po okresie przebywania w niewoli przechodzili na stronę komunistów. Pranie mózgu do spowodowania głębokich i trwałych zmian w zachowaniu ludzi z ich szeregów, którzy następnie mieli w podobny sposób wpływać na , jak i do pozbawiania ich zdolności do skutecznego organizowania się i stawiania oporu. W Korei pranie mózgu u więźniów z krajów zachodnich przyniosło pewne sukcesy propagandowe, jednak głównym celem armii chińskiej było zmniejszenie liczby strażników potrzebnych do pilnowania więźniów, dzięki czemu więcej żołnierzy mogło być skierowanych na pole bitwy.

 Obecnie termin pranie mózgu jest stosowany także do innych metod perswazji, a nawet do skutecznego użycia zwykłej propagandy. Termin ten często jest używany na określenie metod nawracania stosowanych przez ruchy religijne, m. in. sekty.



PERSWAZJA

Perswazja (łac. persuasio) - sztuka przekonywania kogoś do własnych racji. Różni się od manipulacji tym, że przekonanie danej osoby do czegoś nie zaszkodzi jej w późniejszym czasie.

  W działaniu perswazyjnym wykorzystuje się trzy techniki oddziaływania na odbiorcę: 1. 2. Apelowanie o zajęcie określonego stanowiska i podjęcie określonego działania; Sugerowanie pożądanych interpretacji i ocen; 3. Racjonalne uzasadnianie słuszności prezentowanych poglądów.

 Perswazja to także jedna z metod negocjacji , pozwalająca dojść do konsensu, czyli porozumienia . Poprzez wspólne przeanalizowanie zaistniałego konfliktu, czy to w relacjach partnerskich, czy już na wyższych szczeblach, jest szansą na rozwikłanie konfliktu i nie powinna wywoływać negatywnych skojarzeń, na korzyść obu stron. Jest niezbędnym czynnikiem łagodzącym spory w przeciwieństwie do manipulacji. Kiedy jednak może zaszkodzić jednej ze stron wtedy właściwym określeniem będzie manipulacja.

Triumf woli,1934