Stres Yönetimi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Konu İçeriği 1. Stresin Tanımı ve Diğer Kavramlarla İlişkisi A) Stresin Tanımı B) Stres Türleri C) Benzer Kavramlarla İlişkisi 2.
Download ReportTranscript Stres Yönetimi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Konu İçeriği 1. Stresin Tanımı ve Diğer Kavramlarla İlişkisi A) Stresin Tanımı B) Stres Türleri C) Benzer Kavramlarla İlişkisi 2.
Stres Yönetimi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Konu İçeriği 1. Stresin Tanımı ve Diğer Kavramlarla İlişkisi A) Stresin Tanımı B) Stres Türleri C) Benzer Kavramlarla İlişkisi 2. Stres Kaynakları (stresörler) A) İşgörenin İşinden Kaynaklanan B) İş Ortamından Kaynaklanan C) Bireysel Öğeler D) Örgütsel Öğeler 3. Stresin Sonuçları 4. Stresle Başa Çıkma Yolları Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS 1) STRESİN TANIMI • Gerilim, baskı, tazyik, zorlama, şiddet, • vurgu, sıkıntıya düşme Fiziksel, kimyasal ve duygusal etkenlerin mevcut dengeyi değiştirecek tarzda bedensel ve zihinsel gerilime sebebiyet vermesi. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS STRES TANIMLARI Stres, tanımlanırken üçlü bir ayrım yapıldığı görülür 1. ETKEN 2. TEPKİ 3. ETKEN-TEPKİ Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Steadman’s Medical Dictionary; • 1. Vücudun normal psikolojik dengesini bozan zararlı ve çeşitli anormal durumlara karşı vücudun gösterdiği tepki, • 2. Dışardan uygulanan herhangi bir etkinin bir sonucu olarak vücudun gösterdiği direnme, • 3. Bireyde gerilim ve dengesizliğin ortaya çıkmasında etkili olan fiziksel veya psikolojik uyarıcı şeklinde tanımlamaktadır. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres • Organizmanın bedensel ve ruhsal • • sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan bir durumdur. Kişinin istek ve gereksinimlerinin engellenmesinde, Herhangi bir kayıp ya da tehdit söz konusu olduğunda ortaya çıkar. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Tehdit ve zorlanmalar karşısında kişi kendini korumaya yönelik bir tepki zincirini harekete geçirme özelliğine sahiptir. • Bu durum genellikle "savaş veya kaç" diye adlandırılan cevabın ortaya çıkmasıyla sonuçlanır. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Yapılan tanımlamalar sonucunda; • Stres, kişi ve çevrenin etkileşimi sonucunda • • • oluşur. Stres, motive edilmiş durumdan daha aşırı bir biçimde insanı harekete geçirir. Streste tehlikenin algılanması söz konusudur. Stres organizmanın tümünü etkiler ve çoğu kez kontrol edilebilir bir tepki değildir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres-Yönetsel Performans İlişkisi Organizasyonun Performans Düzeyi Yüksek………………………………………. Düşük Düşük Stres Düzeyi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Yüksek Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS a) Fizyolojik bir kavram olarak stres • Genel Adaptasyon Sendromu (GAS) 1. Evre 2.Evre 3.Evre Normal direnç düzeyi Alarm Tepkisi Direnme Evresi Tükenme Evresi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres tepkisinin üç basamağı • A) Alarm reaksiyonu, • B) Direnç dönemi, • C) Tükenme dönemi. • A) Alarm reaksiyonu: Bu dönem, insanın dış uyaranı stres olarak algıladığı durumdur. • B) Direnç dönemi: Bu dönem stresle yüz yüze kalınan, araya başka stresler girmezse baş edilebilecek dönemdir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres tepkisinin üç basamağı • C) Tükenme dönemi: Stres verici olay çok ciddi ise ve uzun sürerse, organizma için tükenme basamağına gelinir. Bazen bu dönemde yeniden alarm dönemi reaksiyonları ortaya çıkar. Her canlının uyum yeteneği ile enerjisi farklıdır ve sınırlıdır. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Tükenmişlik kavramı • İlk olarak 1974 yılında Freudenberger tarafından tanımlanmış olan tükenmişlik kavramı “başarısızlık, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya insanın iç kaynakları üzerinde, karşılanamayan istekler sonucunda ortaya çıkan bir tükenme durumu” olarak tanımlanmıştır (Freudenberger, 1974). Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Tükenmişliğin tanımı • Maslach ve Jackson (1981) tükenmişliği; insanda ortaya • • çıkan fiziksel bitkinlik, uzun süren yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duyguları, yaptığı işe, hayata ve diğer insanlara karşı gösterdiği olumsuz tutumları kapsayan fiziksel ve zihinsel boyutlu bir sendrom olarak tanımlamışlardır. Cherniss (1980) tükenmişliği, “insanın aşırı stres ya da doyumsuzluğa karşı yaptığı işten soğuma biçiminde gösterdiği bir tepki” olarak tanımlar ve aşırı bağlılığın sonucu olarak ortaya çıkan bir rahatsızlık olarak görür. Duygusal tükenme, Duyarsızlaşma, Düşük kişisel başarı hissi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS MASLACH TÜKENMİŞLİK MODELİ DUYGUSAL TÜKENME •Çalışma sürecinde yoğun derecede duygusallık ve psikolojik yıpranmışlık nedeniyle enerjinin tükenmesini ifade eder. •Gündelik yaşam ile çalışma yaşamına karşı enerji eksikliği ve isteksizlik olarak ortaya çıkar •Çalışanlar kendilerini aşırı yorgun ve bitik olarak görme eğilimindedirler. •Dar anlamda ,çalışanlarda mesleki idealizmin sonuna gelme durumu öne çıkar. Ertesi gün işe gitmek kabus gibi algılanır. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS MASLACH TÜKENMİŞLİK MODELİ DUYGUSAL TÜKENME •Dar anlamda ,çalışanlarda mesleki idealizmin sonuna gelme durumu öne çıkar. Ertesi gün işe gitmek kabus gibi algılanır. •Geniş anlamda,Çalışanın iş performansı,iş yerine karşı bağlılığı/sadakat duyguları ve hizmet götürülen kesimlere yönelik tavırlarda ciddi sorunlar kendini göstermeye başlar. •Tükenmişliğin bireysel stres boyutunu belirtmektedir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS MASLACH TÜKENMİŞLİK MODELİ DUYARSIZLAŞMA •Tükenmişliğin kişiler arası boyutunu temsil eder. •Müşterilere karşı negatif ve katı tutumları, işe karşı tepkisizleşmeyi belirtmektedir. •“Hizmet götürülen kişilere karşı katı,soğuk,ilgisiz ve hatta insancıl olmayan tarzda olumsuz bir tavır sergilenmesi.” Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS MASLACH TÜKENMİŞLİK MODELİ DÜŞÜK KİŞİSEL BAŞARI HİSSİ •Kişinin işindeki yeterlilik ve başarı duygularını tanımlar. •Tükenmişliğin kişisel gelişme boyutunu temsil eder. •Kişi kendini olumsuz değerlendirme eğilimindedir. •Bu boyut bazı çalışmalarda tükenmişliğin bir bileşeni olarak değil, bir sonucu olarak değerlendirilmiştir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Edelwich ve Brodsky (1980)’e göre tükenmişlik sendromunun dört aşaması: • İdealist Coşku • Durgunluk • Engellenme • Apati Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • İdealist Coşku: Bu aşamada kişinin işe ilişkin umudunun motivasyonunun en üst düzeyde olduğu dönemdir. Birey işini en iyi düzeyde yapabilmek için yüksek düzeyde performans harcar. Hizmet verdiği insanlardan da bu çabalarından dolayı övgüler bekler. Fakat gösterilen çabalar, ön yargılı tutumlar çeşitli kurallar ve sorunlardan dolayı istenen karşılığı bulamaz. Bu nedenle yavaş yavaş durgunluk dönemine girer. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Durgunluk: Bu dönemde kişinin motivasyonu azalarak enerji düzeyi düşmeye başlar. Yaptığı işe karşı ilgisi azalır, işini sorgulamaya başlar hayal kırıklığı yaşanır.Bu durumun sürmesiyle iş doyumu düşer. Ev ve aile yaşantısı, spor arkadaşları ile olan ilişkisi boş zaman etkinliği yaptığı işe göre daha önemli bir duruma gelir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Engellenme: Çalışan kişi mesleğini sürdürüp sürdüremeyeceğini sorgulamaya başlar. Bu dönemde kişi iki yönlü engelleme ile karşı karşıya kalır. • Birincisi hizmet verdiği kişilerin isteklerini karşılamadığı için engellenmesi, • İkincisi ise hizmet verdiği kişilerin taleplerinden fırsat bulup kendi isteklerini yerine getiremediği için engellenmesidir. • Engellenme nedeniyle, kişi zamanla içine kapanır, uygun olmayan savunma mekanizmaları gelişir. Bu durumun devam etmesiyle dördüncü döneme girilir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Apati: Bu aşamada duygusal kopma, inançların tamamen yitirilmesi, umutsuzluk, duyarsızlık görülür. İlgisizlik ve duyarsızlık kişinin yaptığı işin her yönüne yansır. Bu durumda kişi işten erken ayrılmaya başlar, sık sık rapor alarak işten kendisini uzak tutmaya çalışır. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS TÜKENMİŞLİK İLE STRES ARASINDAKİ FARKLAR Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS TÜKENMİŞLİK İLE STRES ARASINDAKİ FARKLAR •Selye’ye göre stresin hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilir ancak tükenmişlik için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. •Rol karmaşası /belirsizliği ve fazla uyarılma gibi özel stresörler kısa vadede strese yol açabilirken; uzun vadede bu stresörlerin etkisini arttırması tükenmişliğe neden olabilir. •Tükenmişliğin; “Çalışma hayatında, hizmeti veren ve alan arasında gelişen sosyal ilişki kaynaklı bir stres oluşu”, onu stresten ayıran en önemli özelliklerden biridir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS b) Psikolojik bir kavram olarak stres Stresin psikolojik boyutu incelenirken şu kavramlar karşımıza çıkar: • Tutumlar • Denge • Uyumsuzluk • Zihinsel Uyumsuzluk Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres Türleri • • • • • Aşırı Stres, Normal Stres, Düşük Stres Hafif Stres, Orta Stres, Ağır stres, Panik İyi Stres, Kötü Stres Yıkıcı Stres, Yapıcı Stres Zevk Veren Stres, Zevk Vermeyen Stres Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS İnsan hayatında karşılaşılan sosyal stresler • Günlük stresler, • gelişimsel stresler, • hayat krizleri niteliğindeki stresler a)Günlük stresler: Bunlar günlük hayatın basit gerilimleridir. İhtiyaç karşılanmayınca, girişim engellenince stres artar. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Günlük stresler • • • • • • • • Trafikte sıkışmak karşılaşılan bir terslik bürokratik bir zorlanma, evde işlerin aksaması ağlayan çocuk, yanan yemek, istenildiği gibi daktilo edilmemiş bir yazı, işini gereken ilgi ve beceri ile yürütemeyen bir memur karşısında bekleme... Bunlar oldukça sık yaşadığımız streslerdendir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • b)Gelişimsel stresler: Gelişimsel nitelikteki olayların sebep olduğu streslerdir. Burada söz konusu olan çocuk veya yetişkinin kronolojik durumu ile ortaya çıkan streslerdir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS c) Hayat krizleri niteliğindeki stresler Bunlar her hayata başlı başına biçim verecek nitelikteki olayların yarattıkları streslerdir. Örneğin: • ciddi hastalıklar, • doğum, • aile bireylerinden birinin ölümü, • işten çıkarılma vb. Kısacası bu tür stresler, aile yapısındaki yaşam kalıplarının uğradığı değişikliklerdir. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Strese Benzer Kavramlar • Engellenme • Çatışma • Endişe • Belirsizlik • • • • • Denge Gerilim Yorgunluk Rahatsızlık Tükenmişlik Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS BAŞLICA STRES KAYNAKLARI (Stresörler) A) İşgörenin İşinden Kaynaklanan Öğeler • Görevin Karmaşıklığı • Görevin Sağladığı Bağımsızlık • Göreve Bağlı Roller Rol Çatışması Rol Belirsizliği Aşırı veya Fazla Hafif Roller Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS B) İş Ortamından Kaynaklanan Öğeler • Bireylerarası İlişkiler • Tanınma Bireyler Arası Rekabet Ortak Değer ve Normlara Uyum İşyerinin Fiziksel Özellikleri Farklı sıcaklık ve nem Aydınlanma Gürültü Radyasyon Kimyasal maddeler Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS C) Bireysel Öğeler • Bireyin Kişiliği • • • • A Tipi Kişilik B Tipi Kişilik Bireyin Geçmişi Bireyin Fiziksel Durumu Bireysel Kariyer Stres Oluşturan Diğer Durumlar Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS A Tipi Kişilik B Tipi Kişilik •Güçlü bir motivasyon, kendine aşırı güven •Saldırganlık,tartışırken açık ve kesin tavır •Yüksek ihtiras •Sürekli hareket etmeyi sever ve hızlı yemek yerler. •Aynı anda iki işi yapma isteği •Sabırsızdırlar ve beklemekten nefret ederler. • İşe yöneliktirler ve işi zamanında bitirmeye önem verirler. •Rakamlarla boğuşurlar ve başarıyı kazanma derecelerini ölçmeye çalışırlar •Orkestra şefi kişilik yapısı •Karar vermede çabukluk •İşinde yüksek kaygı •Randevularına tam saatinde gitme ve aynısını bekleme •Astları ve mesai arkadaşlarına göre çalışırken daha az zaman kaybı •Duyarlı kişilik yapısı •Yüksek verimlilik standartları koyma ve bunlara ulaşma •Enerjisini planlama,az dinlenme,az spor yapma •Yarışmada aşırıya kaçmama •Sosyal değerler için daha az kaygı •Zamanın esiri olmama •Nadiren sabırsızlık •Ekiple kolayca çalışma •Kendisine daha fazla zaman ayırma •Karar vermede aceleci olmama •Özel hayatı ile iş hayatı arasına kolayca sınır çizebilme •Eve döndüğünde günlük kaygılardan tamamen uzaklaşabilme, •Gösteri meraklısı değildirler • Sorulmadıkça başarılarını ve yaptıklarını tartışma ihtiyacı duymazlar. •Oyunu yarışmak için değil, hoşça zaman geçirmek için severler. •Suçluluk duymadan dinlenirler. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS D) Örgütsel Öğeler • Örgütün Boyutu • Hiyerarşik Yapı • Örgütteki Değişim ve Yeniliklerin • Meydana Getirdiği Belirsizlik Üretim Sürecindeki Stresörler Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS İşten Kaynaklanan Başlıca Stres Öğeleri Yaptığı işten kaynaklanan Örgütte işgörenin rolünden kaynaklanan Örgütteki insanlar arasındaki ilişkilerden İşgörenin geleceğinden etkilenen 1- Fiziksel çalışma koşullarındaki eksikler Aydınlanma Isı Gürültü 2- Aşırı veya az iş yükü 3- İşten kaynaklanan fiziksel tehlikenin varlığı 4- Çalışma temposu 5- Çalışma saatleri(vardiyalı çalışma) 6-Zaman baskısı 7-Monotonluk 8-Ücretin yetersizliği 1- Rol Rol belirsizliği Rol çatışması Aşırı veya eksik roller Role bağlı biçimsel ilişkiler 2- Aynı zamanda çok sayıda kişiye sorumluluk vermek 3- Görev tanımlarından kaynaklanan çatışma 4- Katılımın olmayışı 5- Görevin gereklerinin işgörenin kapasitesine uygunsuzluğu 1- Mesai arkadaşları ve üstleriyle iletişim eksikliği 2- Sosyal destek eksikliği 3-Yönetim stili 4- Örgütsel yapı 5-Görüş farklılıkları 6-Moral ve doyum düşüklüğü 7-Değerlendirmede haksızlıkların yapılması 8-Ortak değer ve normlara uyum 9-İşyeri terörü 1- İş güvencesinin olmaması 2- Mekanizasyon düzeyi 3- Bilgisayardan yararlanma 4- Endüstride robot kullanımı 5- Kendini geliştirme ve iş zenginleştirme imkanlarının olmaması 6- Hareketliliğin az olması 7- İşe alma ve seçim sürecinde iltimas Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS STRESİN SONUÇLARI A) Birey Üzerindeki Sonuçları • Fizyolojik Etkileri • Psikolojik Etkileri Saldırganlık Depresyon Engellenme Tükenme • Davranışsal Etkileri Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS B) Örgütsel Sonuçları • • Doğrudan Sonuçları Performans ve Stres Verimlilik, Satış ve Karlılıkta Azalma • • • • Dolaylı Sonuçları İş Kazaları, Personel Devri Devamsızlık, Saldırganlık Yabancılaşma Ani Emeklilik Talebi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Stres Kaynakları ile Bireysel Değişkenler ve Stresin Sonuçları Stres Öğeleri Bireysel Değiş. Belirtiler FİZİKSEL •İşgörenin işinden kaynaklanan •İş ortamından kaynaklanan •Bireysel •Örgütsel •Kültür •Kişilik •Sosyokültürel durum •Yüksek tansiyon •Yüksek kalp ritmi •Migren ve baş ağrıları •Soluk almada zorlanma •Aşırı terleme Stresin Yarattığı Sonuçlar BİREYSEL •Ülser, kalp damar hast. •Organik hastalıklar •Psikolojik ve psikiyatrik değişiklikler PSİKOLOJİK •Öfkelenme, endişe •Sinirlilik, yorgunluk •Can sıkıntısı, depresyon •İşten doyum alamama, hafıza kaybı • Saldırganlık, tükenmişlik DAVRANIŞSAL •Sigara kullanma,alkol •Uyuşturucu, sataşma •İştah kaybı,şişmanlık Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS ÖRGÜTSEL Doğrudan •Verimlilik, satış ve karlılıkta azalmalar •İlgi kaybı, sorumluluk duygusunun azalması Dolaylı •İşe geç gelme, devamsızlık, işgören devir hızında artış •Ani emeklilik talebi STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI Herkesin içinde, inandığını gerçekleştirecek kadar güç vardır. Bireysel Stres Yönetimi • • • • • • Fiziki Egzersizler Derin Gevşeme, Nefes ve Dinlenme Teknikleri Dua, Meditasyon, Zen ve Yoga Biyolojik Geri Besleme Kendi Yaşama Tarzının Yönetimi Beslenme ve Gıda Rejimi Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS ÖRGÜTSEL STRES YÖNETİMİ • Çalışma Şartlarının İyileştirilmesi • Örgütsel Bir İklim Oluşturmak • Çalışanların Sağlık Profilinin Çıkarılması Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS SOSYO-KÜLTÜREL STRES YÖNETİMİ • Aile Hayatı • Sosyal Destek Grupları • Maneviyat Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS TEŞEKKÜRLER… Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS NLP UYGULAMASI Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Günümüzde Nlp uygulamaları ile birçok hastalıklar • insan beyninde yok edilmeye başlanmıştır. Hastalık beyinde başlar ve zamanla insanın yarattığı psikolojik kaygı ve kurgularla bedeni sarar.” Hastalık yok hasta vardır” sözü insanların kendilerine farkında olmadan verdiği zararı en iyi şekilde anlatıyor olsa gerek… Şimdi sizlerle küçük bir NLP uygulaması yapacağız. Altta yazılanları okuduktan sonra gözlerinizi kapatıp, kendinizi o anı yaşıyor gibi hissedin. Ortamdaki sesleri, resimleri görerek ve duyumsayarak anlatılanları yaşayın. Hazırsanız başlayabiliriz artık. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Kendinizi stresli hissediyorsunuz ve vücudunuzun bütün ağırlığını adeta beyninizde taşıyorsunuz. Bir deniz kenarında olduğunuzu düşünün, siz kumsalda otururken tepenizde güneşin tüm vücudunuzu saran sıcaklığını ve dalgaların sahile çarparken çıkartmış olduğu sesi hissedin. Şimdi aklınızdaki tüm olumsuzlukları, size sıkıntı veren her şeyi bir cisim olarak beyninizde sembolize edin. (Bu sembol büyük bir kaya parçası olabilir). Tüm sıkıntılarınızı bu kaya parçasına sıkıca bağladığınızı düşünün. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS • Ve oturduğunuz yerin hemen sağ tarafına bu kaya parçasını kumların üzerine bırakın. Kum taneciklerinin koca kaya parçasını yavaş, yavaş içine doğru çektiğini hayal edin. Koca kaya parçası artık küçülmeye başlıyor ve her saniye daha da küçülüyor. Şu an bir karpuz büyüklüğünde ve birazdan daha da küçülüp bir portakal kadar ufaldığını görün. Şimdi kaya parçasının zihninizde yavaş, yavaş fındık kadar ufaldığını canlandırın. Sıkıntılarınızda kaya parçasıyla birlikte küçülmeye başlayınca, iyice küçülen kaya’nın birden kumların içine doğru battığını ve gözden kaybolduğunu görün. Beyninizdeki ve vücudunuzdaki boşluğu, güneşin sıcaklığının doldurduğunu zihninizde canlandırdıktan sonra gözlerinizi açabilirsiniz. • Gözlerinizi açtıktan sonra, artık sıkıntılarınızın da bu kaya parçası ile birlikte yok olduğunu fark edeceksiniz. Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS GÖRSELLLER Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS