Ewaluacja ex post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 (2003/004-379-05.04 Regionalny program wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw) Dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 16.04.2008 r. Prezentację przedstawili: Anna Kowalewska,
Download ReportTranscript Ewaluacja ex post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 (2003/004-379-05.04 Regionalny program wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw) Dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 16.04.2008 r. Prezentację przedstawili: Anna Kowalewska,
1 Ewaluacja ex post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 (2003/004-379-05.04 Regionalny program wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw) Dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 16.04.2008 r. Prezentację przedstawili: Anna Kowalewska, Jacek Szut, Witold Załęski © 2005 Research International. No part of these materials may be used, reproduced or adapted without the prior written consent of the copyright owner. All rights reserved O Phare 2003 Pakiet wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw Wdrażany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości W okresie 2005-2006 2 komponenty: Regionalny Program Wsparcia MSP Sektorowy - Wsparcie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Inwestycje MSP w Technologie i Innowacje 3 Komponent regionalny Phare 2003 SSG 4 Ewaluacja ex-post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 Cele: Ogólny: Osiągnięcie wyższego poziomu spójności gospodarczej i społecznej w odniesieniu do konkurencyjności gospodarki Bezpośrednie: Zwiększenie wskaźnika przetrwania firm Utworzenie nowych lub utrzymanie istniejących miejsc pracy Zwiększenie obrotów przedsiębiorstw Zwiększenie sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw Fundusze dotacji: Fundusz Dotacji Inwestycyjnych (FDI) Fundusze doradcze: Program Rozwoju Przedsiębiorstw (PRP) Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych (PRPE) Technologie Informatyczne dla Przedsiębiorstw (TIdP) 5 Ewaluacja ex-post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 – fundusze dotacji Fundusz Dotacji Inwestycyjnych (FDI) Program Rozwoju Przedsiębiorstw (PRP) Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych (PRPE) Dolny limit dotacji 2000 € 500 € 500 € 500 € Górny limit dotacji 50 000 € 5000 € 10 000 € 10 000 € Fundusz Dofinansowanie do 30% kosztów w powiecie m. Warszawa i Poznań do 40% kosztów w powiecie m. Wrocław, Kraków, Gdańsk i Sopot do 50 % kosztów we wszystkich innych powiatach Zasięg terytorialny 14 województw do 50% kosztów inwestycji 11 województw Technologie Informatyczne dla Przedsiębiorstw (TIdP) do 50% kosztów inwestycji do 50% kosztów inwestycji 8 województw 7 województw 6 Ewaluacja ex-post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 – alokacja – środki publiczne Ogółem 25,342 mln FDI 19,006 mln środki Phare 6,336 mln polskie środki publiczne 21,101 mln 15,826 mln środki Phare 5,275 mln polskie środki publiczne 1,127 mln środki Phare PRP 1,503 mln PRPE 1,155 mln TIdP 1,583 mln 0,376 mln polskie środki publiczne 0,866 mln środki Phare 0,289 mln polskie środki publiczne 1,583 mln środki Phare 0,396 mln polskie środki publiczne Źródło: środki Phare – Końcowy Raport Monitorujący; polskie środki publiczne – fiszka projektowa 7 Ewaluacja ex-post regionalnego komponentu MSP Phare 2003 – zrealizowane umowy FDI złożono 4808 wniosków podpisano 1006 umów zrealizowano 948 projektów PRP PRPE TIdP 338 wniosków 185 wniosków 292 wnioski 240 umów 113 umów 196 umów 202 projekty 99 projektów 166 projektów Łącznie zrealizowano 1415 projektów: 948 projektów inwestycyjnych 467 projektów doradczych 8 Najczęściej wykorzystywane instrumenty w ramach funduszy FDI: zakup nowych maszyn i urządzeń z oprzyrządowaniem (79%) zakup nowego sprzętu komputerowego (32%) PRP: rozwój strategii przedsiębiorstwa (47%) planowanie inwestycyjne (45%) ocena pozycji konkurencyjnej firmy (36%) PRPE: uczestnictwo w międzynarodowych targach i wystawach za granicą (79%) badanie rynku zagranicznego (38%) ocena pozycji konkurencyjnej firmy na wybranych rynkach zagranicznych (36%) TIdP: wsparcie i pomoc techniczna w zakresie wdrażanych rozwiązań (54%) tworzenie specyfikacji technicznej związanej ze sprzętem i oprogramowaniem (46%) doradztwo w wyborze narzędzi informatycznych (43%) identyfikacja potrzeb przedsiębiorstwa w zakresie IT (42%) * Procenty nie sumują się do 100% - możliwość dofinansowania kilku działań 9 METODOLOGIA 10 Cel i metodologia ewaluacji Główny cel: uzyskanie pogłębionej wiedzy o efektach Regionalnego Komponentu Wsparcia Małych i Średnich Przedsiębiorstw ...twarde dane: Opis statystyczny, dostarczenie wiarygodnych i porównywalnych wyników Metody ilościowe jakościowe ...głębokie zrozumienie motywacje, mechanizmy, efekty niewymierne, nienamacalne możliwe tylko dzięki badaniom jakościowym 11 Cel i metodologia ewaluacji Różne Głosy Beneficjenci Otoczenie instytucjonalne Nieskuteczni wnioskodawcy Dokumentacja programowa Statystyki GUS, dokumentacja pokrewna, badania pokrewne 12 Łącznie: 943 wywiady kwestionariuszowe 58 wywiadów pogłębionych 1 wywiad grupowy Wywiady bezpośrednie wspomagane komputerowo (CAPI) Beneficjenci regionalnego Phare 2003 395 beneficjentów FDI (948) Nieskuteczni wnioskodawcy 322 nieskutecznych wnioskodawców FDI (3523) Przegląd metod badawczych Wywiady telefoniczne (CATI) Zogniskowane wywiady grupowe 90 beneficjentów PRP (191) 44 beneficjentów PRPE (87) 92 beneficjentów TIdP (162) Po 5 wywiadów z beneficjentami każdego funduszu Wielokrotni beneficjenci 20 wywiadów 8 wywiadów PARP RIF Indywidualne wywiady pogłębione 1 wywiad grupowy 10 wywiadów 13 TRAFNOŚĆ 14 Trafność Bezpośrednie cele komponentu regionalnego odpowiadały kluczowym potrzebom sektora MSP…. …ale poszczególne fundusze dotacji cieszyły się zróżnicowanym powodzeniem Zdecydowanie większym zainteresowaniem cieszył się fundusz inwestycyjny niż fundusze doradcze. 4808 Liczba złożonych wniosków 338 FDI PRP 185 292 PRPE TIdP 15 Dlaczego małe zainteresowanie doradztwem? niedoinwestowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw efekt doradztwa – niewymierny, odroczony w czasie najpierw inwestycje, później doradztwo Środki na doradztwo są to środki dla opracowania koncepcji, na które żal było wydać pieniądze z własnych środków. Wałęsa powiedział, że nam są potrzebne wędki, a nie żeby ktoś nam doradzał, jak mamy łowić ryby. brak możliwości połączenia doradztwa z inwestycjami (krótki okres wdrażania Phare 2003) łatwiej zakupić maszynę niż skonsumować efekty doradztwa „dla swojej firmy sam jestem najlepszym doradcą” 4688 konkurencja ze strony SPO WKP 2.1: 2.5 tys. - 250 tys. PLN szerszy zakres wsparcia: m.in. w zakresie jakości, wdrażania innowacji i nowych technologii, działań eksportowych niskie kwoty dofinansowania w stosunku do czaso- i kosztochłonności procedur 1734 815 Komponent regionalny Phare 2003 Działanie 2.1 Razem Bez projektów w zakresie jakości 16 Kryteria doboru beneficjentów Wsparcie adresowane było generalnie do firm sektora MSP. Kryterium wyłączające pojawiło się jedynie w PRPE, który skierowany był do obecnych lub potencjalnych eksporterów. W praktyce wsparcie trafiało do firm znajdujących się w dobrej sytuacji finansowej, będących w stanie prefinansować inwestycję ze środków własnych – relatywnie rzadko korzystano z kredytu (FDI – 32%) i zaliczki. Większość beneficjentów byłoby w stanie samodzielnie zrealizować działania – jednak w ograniczonym zakresie lub późniejszym terminie. 49% 46% 46% mniejszy zakres, późniejszy termin 39% mniejszy zakres, taki sam termin 25% taki sam zakres, ale późniejszy termin taki sam zakres i taki sam termin 21% 16% 9% 18% 10% 8% inwestycja nie byłaby zrealizowana 9% 9% 4% FDI (N=395) 17% PRP (N=90) 9% 10%10% 7% 2% PRPE (N=44) TldP (N=92) 17 Dyskusyjny zakres wsparcia PRPE PRPE umożliwiał tylko jednorazowy udział w międzynarodowych targach lub wystawach – firmy za każdym razem muszą uczestniczyć w innych targach i za każdym razem odwiedzać je po raz pierwszy Podstawowa przyczyna niskiego zainteresowania PRPE: jednorazowa obecność na targach nie może przynieść wymiernych korzyści. Z naszych rozmów z innymi firmami wynika, że na tych targach trzeba się pokazać kilka razy. Klienci biznesowi muszą widzieć, że ta firma to się nie tylko pokazała i zniknęła, ale że to jest firma, która istnieje na tych targach. Dlatego chcemy jechać po raz kolejny. Wielkich wyników nie było, ale tego typu kontakty owocują czasami po roku, po dwóch. Te firmy mają już kontakt i gdzieś zaistniały, na jakiejś liście się pojawiły. [beneficjent PRPE] Ograniczony zasięg terytorialny PRPE Tylko osiem województw, w tym większość usytuowanych centralnie (pominięcie województw przygranicznych). Umieszczenie PRPE w komponencie regionalnym, który ma wspierać słabsze firmy. Bardziej efektywne mogłoby być dystrybuowanie go w programach adresowanych do firm najprężniejszych (komponent sektorowy), mających największe szanse sprostać konkurencji na zagranicznych rynkach. 18 Quasi-inwestycyjny charakter TIdP – prawdopodobne przypadki finansowania w ramach TIdP inwestycji (wdrożenia) Myśmy kupili serwer, który jest właściwie dostępny na całym świecie. Środki zostały przeznaczone na zakup i wdrożenie oprogramowania, coś w rodzaju SAPa. Chodziło o doradztwo i zakup programu. Środki z dotacji zostały przeznaczone na zakup i wdrożenie systemu informatycznego, służącego usprawnieniu zarządzania firmą. 76% Brak świadomości wśród przedsiębiorców na temat tego, co stanowi koszty kwalifikowane. Czy inwestycja w IT, której dotyczyło doradztwo…? (N=80) 21% 3% została zrealizowana jest w trakcie realizacji w planach na przyszłość 1% nie będzie realizowana 19 Quasi-inwestycyjny charakter TIdP – mechanizm 15% umów rozwiązano Skutecznie rozliczono koszty niekwalifikowane - ??? Firma doradcza… inicjuje proces aplikacji – 24% pisze wniosek – 66% wykonuje projekt doradczy - ??? Firma doradcza rozlicza projekt – 45% Firma doradcza prowadziła ten projekt, bo mieliśmy wspólne interesy, bo myśmy postawili warunek, że weźmiemy to oprogramowanie, jeśli otrzymamy dotację. [beneficjent TIdP] Szukaliśmy oprogramowania, które pomogłoby zarządzać naszą firmą i jedna z wytypowanych firm, która oferowała to oprogramowanie, udzieliła pomocy w zakresie sporządzenia wniosku. Oni wiedzieli z jakiej ścieżki finansowania skorzystać, bo nas nie stać było na kupienie takiego programu. [beneficjent TIdP] 20 Quasi-inwestycyjny charakter TIdP – źródło problemu Problem – „cienka linia” między doradztwem a wdrożeniem – nieprecyzyjne wytyczne dla wnioskodawców: Moim zdaniem te programy powinny być tak skonstruowane, że usługi doradcze związane z inwestycją powinny się mieścić w ramach programów inwestycyjnych. [RIF] Usługi mogą obejmować wyłącznie doradztwo… Następujące działania mogą być finansowane: ..... Tworzenie baz danych, lokalnych sieci… Tworzenie aplikacji dla programów informatycznych. Wynik działań – opracowanie poparte w razie potrzeby oprogramowaniem. 21 SKUTECZNOŚĆ Skuteczność –produkty Zakładane 400 MSP otrzyma wsparcie na rozwój lub implementację planów rozwoju przedsiębiorstwa Zrealizowane 467 projektów w ramach funduszy doradczych 200 przedsiębiorstw otrzyma wsparcie na rozwój lub implementację planów rozwoju eksportu 99 projektów w 240 przedsiębiorstw otrzyma wsparcie na rozwój rozwiązań IT 166 projektów w 960 MSP realizujących inwestycje na podstawie planów rozwoju przedsiębiorstwa powstałych w wyniku wsparcia w ramach regionalnego komponentu Phare 2003 lub wcześniejszych interwencji ramach PRPE ramach TIdP 297 projektów będących kontynuacją usług doradczych 23 Skuteczność – rezultaty Poprawa zarządzania w MSP % beneficjentów zadowolonych z dostarczonych usług wsparcia Zwiększenie inwestycji w MSP Większe wykorzystanie IT w MSP Zwiększenie wykorzystania technologii IT w MSP Liczba bezpośrednio utworzonych miejsc pracy 1000-1200 bezpośrednio utworzonych miejsc pracy Zdecydowanie przekonani co do ponownego skorzystania z podobnego programu: FDI – 75% PRP – 55% PRPE – 67% TIdP – 70% Około połowa beneficjentów każdego funduszu zwiększyła nakłady na inwestycje po udziale w programie; średnio o 5%-10% w zależności od funduszu. 166 beneficjentów TIdP co trzeci beneficjent FDI dokonał zakupu sprzętu komputerowego W sumie 4500 miejsc pracy: FDI – 3487 PRP – 497 PRPE – 124 TIdP – 392 24 Skuteczność – firmy, które odnotowały…. Wzrost zatrudnienia Wzrost przychodów FDI (N=395) 60% FDI PRP (N=90) 58% PRP PRPE (N=44) 55% TldP (N=92) 68% Wzrost nakładów inwestycyjnych FDI 48% 79% PRP 50% PRPE 79% PRPE 54% TldP 77% TldP 53% 72% 25 Skuteczność – średni przyrost…. Zatrudnienia [liczba etatów na 1 przedsiębiorstwo] FDI (N=395) PRPE (N=44) TldP (N=92) Sektor MSP 16% 13.3 8% 23% 19.6 9% 14% 15.8 13% 4% 2.7 5% 46% 17.7 0.09 27% 4% 6.3 4.6 18% 4% 4.6 PRP (N=90) Nakładów inwestycyjnych [%] Przychodów [%] 7% 21% 10% 12% 26% Ogółem Pod wpływem udziału w programie (skorygowany deklarowanym wpływem udziału w programie) 26 Skuteczność – podstawowe wskaźniki w regionach Firmy, które odnotowały… Wzrost zatrudnienia Wzrost przychodów ze sprzedaży Wzrost nakładów inwestycyjnych mazowieckie - śląskie (N=69) 58% 74% 48% wielkopolskie dolnośląskie (N=48) 60% 73% 60% pomorskie zachodniopomorskie (N=43) 65% 72% 46% łódzkie - kujawskopomorskie (N=48) 67% 77% 44% małopolskie warmińsko-mazurskie (N=66) 42% 54% 40% świętokrzyskie podlaskie (N=52) 77% 81% 48% lubelskie - podkarpackie (N=67) 61% 75% 55% 27 Skuteczność – doświadczeni vs. niedoświadczeni beneficjenci - FDI 66% wzrost zatrudnienia 54% doświadczeni: 75% wzrost przychodów ze sprzedaży wzrost nakładów inwestycyjnych także inne fundusze (N=152) 66% 55% częściej notują pozytywne zmiany, będące skumulowanym efektem więcej niż jednej interwencji większy potencjał inwestycyjny – wielkość dotacji Phare 2003 ma relatywnie niską wagę w odniesieniu do całości wydatków inwestycyjnych 51% tylko Phare 2003 (N=243) 28 Skuteczność – kolejne edycje FDI Phare 100% 91% 83% 80% 75% 63% 60% 72% 75% 60% 66% 60% 48% 54% 40% 33% 20% 0% 2000 2001 2002 2003 odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost zatrudnienia odsetek przedsiębiorstw, w których nastąpił wzrost wartości sprzedaży odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost nakładów inwestycyjnych 29 Skuteczność – kolejne edycje PRP Phare 100% 80% 68% 60% 72% 79% 56% 50% 64% 58% 40% 43% 20% 0% 2000 2001 2002 2003 odsetek przedsiębiorstw, w których nastąpił wzrost sprzedaży odsetek przedsiębiorstw, w których nastąpił wzrost nakładów inwestycyjnych 30 Skuteczność – kolejne edycje PRPE Phare 100% 79% 78% 80% 79% 64% 66% 48% 61% 60% 54% 50% 40% 45% 44% 20% 0% 2000 2001 2002 2003 odsetek przedsiębiorstw, w których nastąpił wzrost sprzedaży odsetek przedsiebiorstw, w których nastąpił wzrost sprzedaży eksportowej odsetek przedsiębiorstw, w których nastapił wzrost nakładów inwestycyjnych 31 Skuteczność – kolejne edycje TIdP Phare 100% 77% 77% 80% 62% 68% 60% 59% 53% 40% 20% 0% 2002 2003 odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost zatrudnienia odsetek przedsiębiorstw, w których nastąpił wzrost wartości sprzedaży odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost nakładów inwestycyjnych 32 SKUTECZNOŚĆ – EFEKTY NETTO Efekt netto – średnie przyrosty zatrudnienia w etatach (FDI) Różnica nie jest istotna statystycznie. Jedynie w regionie Łódzkie&Kujawskopomorskie efekt był istotny statystycznie i wyniósł 17,4 miejsc pracy. Sektor MSP 0,09 etatu 14 12 1,6 efekt NETTO 10 8 grupa kontrolna 13,3 6 11,7 4 beneficjenci 2 0 N=345 34 Efekt netto – średnie przyrosty zatrudnienia w % (FDI) Różnica na granicy istotności statystycznej Efekty istotne statystycznie w regionach pomorskie – zachodniopomorskie i łódzkie – kujawsko-pomorskie. 100% 90% efekt NETTO 80% 70% 25% 60% grupa kontrolna 50% 81% 40% 30% 56% 20% beneficjenci 10% 0% N=293 35 Efekt netto – średni wzrost funduszu płac (FDI) 0.18 0.16 efekt NETTO 0.14 0.12 0.1 0.08 15.8% 15.4% grupa kontrolna 0.06 0.04 0.02 beneficjenci 0 -0.02 -0.4% Różnica nie jest istotna statystycznie – wzrost funduszu płac w firmach beneficjentów nie różnił się od wzrostu w firmach nieskutecznych wnioskodawców. Brak zróżnicowań regionalnych. N=277 36 Efekt netto – średni wzrost sprzedaży (FDI) Różnica nie jest istotna statystycznie – beneficjenci i nieskuteczni wnioskodawcy notowali podobne wzrosty sprzedaży 0,18 0,16 Brak zróżnicowań regionalnych. 1,5% Sektor MSP 12% efekt NETTO 0,14 0,12 0,1 grupa kontrolna 0,08 14,9% 16,4% 0,06 0,04 beneficjenci 0,02 0 N=247 37 Efekt netto – wzrost nakładów inwestycyjnych (FDI) 0.3 Sektor MSP 26% 0.25 0.2 0.15 29.0% 0.1 17.9% 0.05 efekt NETTO 0 -0.05 grupa kontrolna -11.1% -0.1 beneficjenci -0.15 Ujemny, istotny statystycznie efekt netto – nieskuteczni wnioskodawcy prognozują większe nakłady inwestycyjne niż beneficjenci: Zaspokojenie potrzeb inwestycyjnych beneficjentów; Większe rozłożenie w czasie procesu inwestycyjnego nieskutecznych wnioskodawców. N=271 38 Ale co najważniejsze... Większość nieskutecznych wnioskodawców inwestycję, którą zamierzano sfinansować z FDI: (59%) zrealizowała 33% N=322 26% wszystkie zaplanowane działania większość działań 20% 21% niewielką część nie zrealizowano inwestycji Predyktor pozytywnych zmian w przedsiębiorstwie: INWESTYCJA, a nie DOTACJA 39 Quasi efekt netto. Podstawowe wskaźniki skuteczności - beneficjenci vs. nieskuteczni wnioskodawcy 72% 64% 60% 74% 60% 55% 48% 40% 39% wzrost zatrudnienia wzrost przychodów ze sprzedaży wzrost nakładów inwestycyjnych beneficjenci FDI (N=395) nieskuteczni wnioskodawcy, którzy zrealizowali inwestycję w całości lub większej części (N=191) nieskuteczni wnioskodawcy, którzy wcale nie zrealizowali inwestycji lub zrealizowali jej niewielką część (N=118) 40 Ponadto... Zrównaniu kondycji beneficjentów i nieskutecznych wnioskodawców sprzyjały bliźniacze podobieństwa między nimi (indeks PSM) – otrzymanie dotacji stało się zbyt słabym czynnikiem różnicującym kondycję ekonomiczną tych firm. Obie grupy podobnie przygotowane do finansowania i realizowania inwestycji: ogólna chęć inwestowania postawa rozwojowa, ekspansywna dobra kondycja finansowa Uboczny efekt FDI: stymulacja procesu inwestycyjnego w całej grupie wnioskodawców analiza opłacalności inwestycji biznes plan przedsięwzięcia udział własny. 41 Uczestnictwo w FDI poprawia samoocenę beneficjentów Beneficjenci dostrzegali poprawę sytuacji swoich firm częściej niż nieskuteczni wnioskodawcy w następujących wymiarach: Udział firmy w rynku Jakość produktów/usług Atrakcyjność oferty dla klientów Rentowność produkcji/usług Wydajność pracy Zaawansowanie technologiczne Jednorazowy „zastrzyk” finansowy ....zbyt mały, aby wywołać trwały impuls inwestycyjny i zdystansować nieskutecznych wnioskodawców …ale wywołujący inne, trudno mierzalne, pozytywne efekty 42 Skuteczność – interwencja, czy inne czynniki? FDI PRP Brak wpływu [0] Średni wpływ [skala 0-9] PRPE 22% TIdP Wzrost zatrudnienia 24% 5.0 3.6 18% 4.0 3.7 5% 14% 13% 4.8 4.7 3.8 Wzrost przychodów ze sprzedaży 2.8 5% 2% 12% 15% 4.5 3.8 4.0 4.0 8% Wzrost nakładów inwestycyjnych 6% 43 Skuteczność – interwencja, czy inne czynniki? Wzrost zatrudnienia 68% 59% 58% 55% Średnia ocen wpływu programu na wzrost zatrudnienia osiągnęła najwyższą wartość w grupie beneficjentów FDI (skala 0 – 9) FDI (N=395) PRP (N=90) PRPE (N=44) TIdP (N=92) 5 3,6 11% 2% Odsetek deklarujących wzrost zatrudnienia 4 3,7 18% 5% Bardzo duży wpływ interwencji 18% 22% 24% 5% Brak wpływu interwencji Jedynie w przypadku beneficjentów FDI opinie o bardzo dużym wpływie przeważały nad opiniami o braku wpływu. Najczęściej bardzo duży wpływ dotacji na zmianę zatrudnienia był deklarowany przez beneficjentów PRPE, ale równie często w tej grupie pojawiały się opinie przeciwne. 44 Skuteczność – interwencja, czy inne czynniki? Wzrost funduszu płac 73% 74% 71% 83% FDI (N=395) PRP (N=90) Średnia ocen wpływu programu na wzrost PRPE (N=44) funduszu płac osiągnęła najwyższą wartość TIdP (N=92) w grupie beneficjentów FDI (skala 0 – 9) 43% 36% 3,3 22% 3 2,3 2,1 18% 5% Odsetek deklarujących wzrost wielkości funduszu płac 2% 0% 1% Bardzo duży wpływ interwencji Brak wpływu interwencji Dotacja nie miała dużego znaczenia dla zmiany wielkości funduszu płac. Zdecydowanie częściej pojawiała się opinia o braku wpływu interwencji niż o jej dużym znaczeniu 45 Skuteczność – interwencja, czy inne czynniki? Wzrost przychodów ze sprzedaży 79% 77% 69% 50% Odsetek deklarujących wzrost przychodów ze sprzedaży Średnia ocen wpływu programu na wzrost funduszu płac osiągnęła najwyższą wartość FDI (N=395) w grupie beneficjentów FDI, ale była tylko PRP (N=90) nieznacznie wyższa niż wśród beneficjentów PRPE (N=44) TIdP (skala 0 – 9) TIdP (N=92) 4,8 4,7 3,8 2,8 14% 13% 9% 5% 5% 2% 3% 2% Bardzo duży wpływ interwencji Brak wpływu interwencji Jedynie w przypadku beneficjentów FDI częściej upatrywali oni w interwencji bardzo ważnego czynnika wzrostu przychodów ze sprzedaży niż uznawali, że dotacja w ogóle nie miała wpływu na odnotowaną zmianę Ale wśród beneficjentów TIdP opinie były podzielone – 5% respondentów przyznało, że dotacja miała bardzo duży wpływ na odnotowaną zmianę, również 5% było przeciwnego zdania 46 Skuteczność – interwencja, czy inne czynniki? Wzrost nakładów na inwestycje 52% 50% 54% 53% Średnia ocen wpływu programu na wzrost nakładów inwestycyjnych osiągnęła najwyższą wartość w grupie beneficjentów FDI (skala 0 – 9) FDI (N=395) PRP (N=90) PRPE (N=44) TIdP (N=92) 4,5 4 4 15% 6% 3% 3,8 9% Odsetek deklarujących wzrost nakładów na inwestycje Bardzo duży wpływ interwencji 12% 15% 6% 8% Brak wpływu interwencji Jedynie w przypadku beneficjentów FDI częściej upatrywali oni w interwencji bardzo ważnego czynnika wzrostu nakładów inwestycyjnych niż uznawali, że dotacja w ogóle nie miała wpływu na odnotowaną zmianę Wśród beneficjentów PRPE opinie były spolaryzowane – po 15% stwierdzeń, że dotacja miała bardzo duży wpływ na wzrost nakładów inwestycyjnych, że dotacja nie miała wpływu na zmianę wielkości nakładów przeznaczonych na inwestycje 47 Skuteczność – rozwiązywanie problemów sektora MSP niski poziom konkurencyjności polskiego sektora MSP na rynku UE główne obszary wpływu FDI to unowocześnienie metod produkcji/świadczenia usług i poprawa jakości produktów/usług PRP – wpływ na strategię firmy PRPE – pozyskanie nowych klientów i strategia firmy TIdP – zastosowanie technologii informatycznych i sposób zarządzania i organizacji firmy konkurencyjność jako wejście na nowe rynki, zwłaszcza zagraniczne – niewielki wpływ, nawet w przypadku PRPE niska stopa inwestycji największy wpływ na podniesienie stopy inwestycji miał FDI, choć z drugiej strony zrealizowanie w jego ramach inwestycji, wymagającej większych nakładów inwestycyjnych niż w funduszach doradczych, ograniczało popyt inwestycyjny po zakończeniu udziału w projekcie efekt deadweight – tylko 10% beneficjentów przeprowadziłoby samodzielnie analogiczną inwestycje (zgodność co do zakresu i harmonogramu wdrażania); około 10% w przypadku FDI, PRP i TIdP nie przeprowadziłoby jej w ogóle, PRPE – 17%. 48 Skuteczność – rozwiązywanie problemów sektora MSP dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania współfinansowanie z reguły ze środków własnych przedsiębiorstwa po zakończeniu inwestycji chętnie sięgano po kredyty i pożyczki – rosła przede wszystkim grupa systematycznie korzystających z kredytów i pożyczki przy stabilizacji odsetka wszystkich korzystających z tego źródła finansowania wyjątkiem był FDI – gdzie po zakończeniu kapitałochłonnej inwestycji zmalał odsetek korzystających z kredytu mimo łatwiejszego dostępu do kredytów niż w przeszłości na tym samym poziomie utrzymała się skłonność do korzystania z publicznego finnsowania – z wyjątkiem TIdP, gdzie odnotowano spadek korzystających ze środków publicznych niski poziom umiędzynarodowienia jedyny instrument – PRPE niewielkie zainteresowanie PRPE, beneficjenci – w większości ówcześni eksporterzy niewielki wpływ funduszu na wejście na zagraniczne rynki 49 Skuteczność – rozwiązywanie problemów sektora MSP nienowoczesne metody produkcji / świadczenia usług pozytywny wpływ FDI i quasi-inwestycyjnego TIdP unowocześnienie procesu produkcji poprawa jakości produktów i usług trudny dostęp do nowych technologii i innowacji, niski poziom innowacyjności TIdP, FDI – wprowadzanie nowych technologii ograniczony dostęp do profesjonalnego doradztwa wymuszony trudnością przygotowania wniosku wzrost odsetka korzystających z usług doradczych – w przypadku niektórych funduszy blisko dwie trzecie beneficjentów korzystało z pomocy firm doradczych na etapie pisania wniosku mało skonkretyzowane korzyści z doradztwa problemy z egzekwowaniem odpowiedniej jakości; konflikty interesów (firma świadcząca usługę doradczą inicjuje proces i przygotowuje wniosek) w dalszym ciągu istnieje problem nieprofesjonalnych firm doradczych niski poziom kapitału ludzkiego MSP doświadczenie w korzystaniu z pomocy publicznej nowa wiedza i umiejętności biznesowe, szersze horyzonty umiejętność korzystania z doradztwa 50 Skuteczność – korzystne zmiany klarowność zapisów programowych dot. kosztów kwalifikowanych rezygnacja z wymogu kraju pochodzenia możliwość odejścia od zasady porównywania 3 ofert (w przypadku zamówienia powyżej 5 tys. EURO) możliwość nanoszenia poprawek we wniosku 51 Bariery skuteczności Po stronie beneficjentów Skomplikowane, zbiurokratyzowane procedury Po stronie instytucji Deficyty kadrowe RIF + ustalanie terminów składania wniosków na okresy wakacji i świąt Zakres wsparcia Harmonogram: Ograniczenie wartości środka trwałego Długi czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku PRPE – wymóg uczestnictwa w imprezie targowo-wystawienniczej po raz pierwszy Krótki czas na realizację inwestycji TIdP – oficjalny brak możliwości dofinansowania czynności wdrożeniowej Opóźnienia w wypłacie dotacji 52 Bariery skuteczności – procedury administracyjne biurokracja – zbyt rozbudowana, postrzeganie procesu aplikowania i rozliczenia jako czasochłonnego i kapitałochłonnego zniechęcenie do korzystania ze wsparcia, zwłaszcza w przypadku funduszy doradczych (niewielkie kwoty dotacji) Jest to szczególny rodzaj języka, w którym są pisane te projekty. I powiedzmy, że nie każdy z nas sobie dobrze z tym radzi. [beneficjent FDI] Chciałabym strasznie, żeby się uprościły te procedury, jeśli chodzi o te wnioski, to one są szalenie rozbudowane, ta dokumentacja również, którą trzeba dołączyć. [beneficjent FDI Te błędy, które są wynajdywane, że gdzieś tam przecinka nie ma, cała procedura jest w sprawie tych błędów. Ten urzędnik, który to analizuje, wie, że tu był błąd i on by był w stanie to poprawić. Tak na dobrą sprawę wystarczyłby jeden telefon, przesłanie czegoś mailem, faksem, a nie cała iteracja, oficjalny nadęty dokument, że jak nie zrobimy w terminie, to... [beneficjent PRPE] Generalnie uciążliwe są kwestie proceduralne, z których część jest zbyt rygorystyczna i mało sensowna, np. we wniosku trzeba podpisywać nawet nie zadrukowane strony. Trzeba też dołączać do wniosku wiele dokumentów, które się powielają, pokrywają. [beneficjent TIdP] Chciałbym, aby wypełnianie tych wniosków było nieco złagodzone. Żeby nie trzeba było wynajmować aż konsultanta, żeby można było samemu to zrobić. Żeby w biurze pani, która się zajmuje sprawami finansowymi mogła to zrobić. W tej chwili wnioski te nowe są bardzo skomplikowane. Ja nie widzę, żeby w tym momencie moje biuro mogło je wypełnić. [beneficjent FDI] 53 Wpływ barier na działanie systemu Ograniczenie wartości środka trwałego (30 tys. EURO) Wykluczenie pewnej grupy projektów z możliwości finansowania. Stwarzanie pretekstu do podejmowania działań na granicy prawa. W wielu sytuacjach to po prostu było niewykonalne, ponieważ za około 120 000 zł tak nowoczesne urządzenie, jakie chcieli, nie było do kupienia. I rzeczywiście stąd były kupowane urządzenia mniejsze, czy fragmenty linii, albo wózek widłowy, który rzeczywiście taką cenę mógł mieć. [przedstawiciel RIF] PRPE – impreza targowo-wystawiennicza musiała być odwiedzana po raz pierwszy Spadek zainteresowania udziałem w programie ze strony firm posiadających doświadczenia eksportowe. TIdP – oficjalny brak możliwości dofinansowania czynności wdrożeniowej Pretekst do podejmowania działań na granicy prawa. „Naginanie” rzeczywistości w kontaktach ze środkami pomocy publicznej.. 54 Wpływ barier na działanie systemu Deficyty kadrowe RIF Problemy ze skompletowaniem Komisji Oceniających - opóźnienia w procedurze oceny. W efekcie przesunięcia harmonogramowe i bardzo krótki czas na realizację projektów. Nieterminowe przekazywanie polskich środków publicznych – wypłaty dotacji z opóźnieniem, wypłaty częściowych dotacji Negatywne oceny programu przez beneficjentów, związane z opóźnieniami płatności. Uzależnienie oceny programu od zmian kursu EURO. Obniżenie efektów programu w wyniku opóźnień płatności. Długi czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku, krótki czas na realizację inwestycji Brak możliwości sfinansowania w ramach FDI zakupów zamawianych z dużym okresem wyprzedzenia. Rzeczywiste rozpoczynanie działań kwalifikowanych (w tym wyboru dostawcy) przed podpisaniem umowy i późniejsze dostosowywanie dokumentacji. Podpisywanie faktur i protokołu odbioru środka trwałego przed końcem realizacji projektu, ale przed jego rzeczywistym dostarczeniem. . 55 EFEKTYWNOŚĆ 56 Efektywność – wykorzystanie środków publicznych Nie odpowiadające potrzebom rozdysponowanie środków między część inwestycyjną a doradczą Zbyt późna realokacja wynikająca z decyzji Komisji Europejskiej 93.4% 92.0% 93.7% 99.6% 98.2% 87.8% 86.0% 71.1% 52.3% 38.8% Ogółem FDI PRP % wydatkowania do kontraktacji PRPE TIdP % wydatkowania do alokacji 57 Efektywność – wykorzystanie środków publicznych w regionach Województwo Ogółem Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie FDI 92,0% 83,9% 94,7% 95,5% 84,5% 91,1% 98,3% 95,5% 92,6% 91,8% 90,5% 93,3% 86,3% Wielkopolskie Zachodniopomorskie 89,9% 89,1% % wydatkowania do alokacji PRP PRPE TIdP 52,3% 38,8% 71,1% 45,5% 31,7% 9,1% 85,1% 47,8% 57,2% 99,8% 58,2% 47,5% 57,0% 47,7% 17,5% 51,7% 4,5% 32,4% 45,1% 49,3% 72,2% 83,9% 74,3% 42,7% 9,6% 13,9% 80,7% 64,4% 97,8% 27,6% Ogółem 86,0% 83,9% 81,1% 91,7% 57,8% 90,5% 79,7% 93,4% 90,8% 88,8% 83,9% 86,3% 78,4% 89,5% 84.6% 58 Przyczyny niepełnego wykorzystania budżetu Nie odpowiadająca potrzebom przedsiębiorców dystrybucja środków pomiędzy instrumenty inwestycyjne a doradcze – większe zainteresowanie funduszem inwestycyjnym niż doradczymi niedoinwestowanie MSP nieprzygotowanie MSP do korzystania z ekspertyz i doradztwa niski poziom usług doradczych, zwłaszcza w PRP W wielu przypadkach powstawały dokumenty, niepotrzebne firmie, które kosztowały relatywnie duże pieniądze. Możemy się tylko domyślać, jakie korzyści zarówno beneficjent, jak i firma doradcza, która opracowywała taki dokument, czerpały z tego. A więc jakieś fikcyjne opracowania, opracowania będące plagiatami, przepisane gotowe opracowania, przygotowane dla innych firm, w których tylko zmieniono nazwy i adresy. Wielokrotnie spotykaliśmy się z problemami, i stąd ta ilość wypowiedzianych umów. [przedstawiciel RIF] Niekorzystne zmiany w PRPE, nietrafna dystrybucja programu w regionach Konkurencja ze strony SPO WKP Brak dodatkowych punktów za skorzystanie z doradztwa (PRP) przy ubieganiu się o fundusze inwestycyjne* podział środków na część inwestycyjną i doradczą wymaga rzetelnej analizy potrzeb przedsiębiorców promocja doradztwa wymaga bardziej intensywnych działań informacyjnych 59 Koszty brutto – wzrost sprzedaży, zwiększenie zatrudnienia o 1 etat Phare 2003 Koszt brutto wzrostu sprzedaży (o 1 zł) Phare 2002 Koszt brutto zwiększenia zatrudnienia o 1 etat (w zł) Koszt brutto wzrostu sprzedaży (o 1 zł) Koszt brutto zwiększenia zatrudnienia o 1 etat (w zł) FDI 0,05 zł 16 995 zł 0,08 zł 29 257 zł PRP 0,02 zł 5 015 zł 0,04 zł 8 319 zł PRPE 0,02 zł 6 047 zł 0,03 zł 7 104 zł TIdP 0,03 zł 7 363 zł 0,01 zł 11 992 zł RiMP Phare 2003/ KFDI Phare 2002 0,06 zł 8 290 zł 0,06 zł 31 000 zł 60 Efektywność czy można było uzyskać podobne efekty przy mniejszym zaangażowaniu zasobów? – nie Do samodzielnej realizacji całego procesu inwestycyjnego było zdolnych tylko: 8% beneficjentów FDI 9% beneficjentów PRP i PRPE 10% beneficjentów TIdP było zdolnych do samodzielnej realizacji procesu inwestycyjnego mniejsze limity wsparcia? – nie Większość beneficjentów wsparcia (PRPE – względna większość) uznała limity wsparcia za adekwatne do potrzeb. Ale jeżeli pojawiały się głosy przeciwne, to w zdecydowanej większość dotyczyły podniesienia górnego limitu dotacji: FDI – 39% PRP – 37% PRPE – 44% TIdP – 35% Ewentualne oszczędności Uproszczenie procedur – ubieganie się o wsparcie bez konieczności korzystania z usług firm doradczych Ewentualna poprawa efektów Szybciej dokonana realokacja – zwiększenie liczby beneficjentów 61 UŻYTECZNOŚĆ 62 Ogólna ocena użyteczności programu Czy efekty udziału firmy w programie warte były poniesionych nakładów? Czy Pana(i) firma wzięł(a)by udział w programie jeszcze raz? FDI (N=395) PRP (N=90) 21% 73% 41% PRPE (N=44) 29% TldP (N=92) 25% 94% 55% 67% 70% [3] Raczej tak 96% 30% 57% 65% 35% 96% 47% 47% 95% 44% 53% 95% 92% 94% 97% [4] Zdecydowanie tak 63 Wpływ uczestnictwa w programie na poszczególne aspekty działalności firm FDI Unowocześnienie metod produkcji Jakość produktów/ usług Inwestycje firmy - Wejście na nowe rynki zagraniczne Wejście na nowe rynki krajowe PRP - Strategia firmy TIdP PRPE Pozyskanie nowych klientów Strategia firmy Wejście na nowe rynki zagraniczne - Zastosowanie technologii IT Zastosowanie technologii IT Sposób zarządzania i organizacji firmy - Wejście na nowe rynki zagraniczne Koszty produkcji/usług Rozpoznawalność marki i produktów 64 Wpływ uczestnictwa w FDI na poszczególne aspekty działalności firm [w skali od 0 – brak wpływu do 9 – bardzo duży wpływ] unowocześnienie metod produkcji 6.6 jakość produktów/jakość świadczonych usług 6.3 5.7 inwestycje firmy pozyskanie nowych klientów 5.2 koszty produkcji/koszty świadczonych usług 4.8 4.6 strategi firmy 4.2 zastosowanie technologii informatycznych sposób zarządzania i organizacji firmy 3.9 rozpoznawalność marki i produktów 3.8 wejście na nowe rynki krajowe 3.7 N=395 wejście na nowe rynki zagraniczne 2.0 65 Wpływ uczestnictwa w PRP na poszczególne aspekty działalności firm [w skali od 0 – brak wpływu do 9 – bardzo duży wpływ] 6.2 strategia firmy inwestycje firmy 5.5 pozyskanie nowych klientów 5.4 sposób zarządzania i organizacji firmy 5.3 jakość produktów/jakość świadczonych usług 5.2 unowocześnienie metod produkcji 5.2 zastosowanie technologii informatycznych 4.5 koszty produkcji/koszty świadczonych usług 4.5 rozpoznawalność marki i produktów firmy 4.4 wejście na nowe rynki krajowe 4.0 N=90 wejście na nowe rynki zagraniczne 2.4 66 Wpływ uczestnictwa w PRPE na poszczególne aspekty działalności firm [w skali od 0 – brak wpływu do 9 – bardzo duży wpływ] pozyskanie nowych klientów 5.2 strategia firmy 5.2 rozpoznawalność marki i produktów firmy 4.7 wejście na nowe rynki zagraniczne 4.7 sposób zarządzania i organizacji firmy 4.4 unowocześnienie metod produkcji 4.2 inwestycje firmy 3.8 jakość produktów/jakość świadczonych usług 3.8 wejście na nowe rynki krajowe 3.8 koszty produkcji/koszty świadczonych usług 2.8 N=44 zastosowanie technologii informatycznych 2.5 67 Wpływ uczestnictwa w TIdP na poszczególne aspekty działalności firm [w skali od 0 – brak wpływu do 9 – bardzo duży wpływ] 7.3 zastosowanie technologii informatycznych sposób zarządzania i organizacji firmy 7.0 jakość produktów/jakość świadczonych usług 6.4 unowocześnienie metod produkcji 6.3 5.8 strategia firmy koszty produkcji/koszty świadczonych usług 5.3 pozyskanie nowych klientów 5.0 4.8 inwestycje firmy rozpoznawalność marki i produktów firmy 4.3 wejście na nowe rynki krajowe wejście na nowe rynki zagraniczne 4.1 2.6 N=92 68 Średnie oceny wpływu programu na unowocześnienie metod produkcji i świadczenia usług wśród firm mikro, małych i średnich 7.1 FDI (N=395) 6.7 6.3 5.6 PRP (N=90) 4.6 4.9 mikro małe 4.5 PRPE (N=44) średnie 3.6 3.9 7.5 TldP (N=92) 6.7 5.2 69 Wpływ programu na zarządzanie przedsiębiorstwem Wpływ większy w przypadku funduszy doradczych, zwłaszcza TIdP: FDI – średnia 4,1 (skala 0-9) PRP – 4,4 PRPE – 5,2 TIdP – 7,0 Udział w programach doradczych – źródło wiedzy i nowych umiejętności biznesowych…. …dla niektórych beneficjentów – doświadczonych, przekonanych co do sensu doradztwa, mających dobrze przemyślaną potrzebę skorzystania z doradztwa Korzystanie z doradztwa – funkcja edukacyjna: Na pewno świadomość wzrosła, otwartość myślenia o biznesie, innych rynkach, innych branżach, umiejętność poruszania się w procedurach, obycia się z funduszami unijnymi, językiem, dokumentami. Uzyskaliśmy ekstra umiejętności w zarządzaniu, analizowaniu różnych rzeczy. [beneficjent PRP i PRPE] [Udział w programie] otworzył rynek, który w ogóle nie był przez nas eksplorowany i dał śmiałość i odwagę do tego, żeby na tym rynku działać. [beneficjent PRPE] Wewnętrzna – przedsiębiorstwa: samouczenie się większa umiejętność konstruowania celów stawiania wymagań weryfikacji jakości uzyskanych produktów zewnętrzna - przekazywanie informacji innym firmom 70 Wpływ programu na powstanie i wdrożenie planów rozwoju przedsiębiorstwa PRP PRPE 44% otrzymało dofinansowanie na rozwój strategii przedsiębiorstw 44% otrzymało dofinansowanie na strategię rozwoju eksportu 52% wykorzystuje ją w całości, 43% - w części dokument wykorzystuje 21% Opracowania niskiej jakości Generalnie jakość tych opracowań jest taka sobie. Mieliśmy w regionie przypadki nawet z wypowiedzeniem umowy dotacji. W kilku przypadkach, w momencie gdy było to możliwe, zwracaliśmy się do PARP z prośbą o dokonanie przez zespół niezależnych ekspertów oceny merytorycznej tego opracowania i niestety też takie opinie były, że jakość niska w stosunku do ceny, którą ten przedsiębiorca za to zapłacił. Myśmy wtedy dokonywali obniżenia płatności dotacji. To miało miejsce w Programie Rozwoju Przedsiębiorstw głównie. Natomiast zawsze przedsiębiorca może się uprzeć, że jego zdaniem to opracowanie jest dobre i jemu pasuje. [przedstawiciel RIF] W wielu przypadkach powstawały dokumenty, niepotrzebne firmie, które kosztowały relatywnie duże pieniądze. Możemy się tylko domyślać, jakie korzyści zarówno beneficjent, jak i firma doradcza, która opracowywała taki dokument, czerpały z tego. A więc jakieś fikcyjne opracowania, opracowania będące plagiatami, przepisane gotowe opracowania, przygotowane dla innych firm, w których tylko zmieniono nazwy i adresy. Wielokrotnie spotykaliśmy się z problemami, i stąd ta ilość wypowiedzianych umów. [przedstawiciel RIF] 71 Ocena systemu wdrażania –procedura wnioskowania Przygotowanie wniosku: trudne (połowa beneficjentów popełnia błędy, myląc się średnio 2 razy) pracochłonne (tego zdania jest większość beneficjentów, zwłaszcza FDI) kosztochłonne (około połowa, zwłaszcza FDI) Na wyższe koszty związane z aplikacją narażone były częściej firmy mikro Skorzystanie z usług firm zewnętrznych nie gwarantowało sukcesu – firmy doradcze mylą się tak samo często jak beneficjenci 72 TRWAŁOŚĆ 73 Trwałość – plany inwestycyjne FDI 78% W inwestycje najbliższych 12(maszyny, miesiącach można spodziewać się zmniejszenia w środki trwałe urządzenia, aparaturę) 72% aktywności inwestycyjnej w zakresie inwestycji w środki 57% trwałe szkolenie pracowników 56% unowocześnienie technologiczne firmy (procesu produkcji, dystrybucji) 51% 55% Ale zmniejszenie będzie się odbywało od wysokiego poziomu bazowego 51% marketing/promocja produktów/usług 54% w okresie – zarówno po zrealizowaniu inwestycji w ramach FDI, jak 38% projektowanie nowychponad produktów/usług najbliższych 12 miesięcy dwie trzecie beneficjentów realizowało 40% lub będzie realizować inwestycje w środki trwałe 37% unowocześnienie technologii IT/ITC 41% 36% 33% inwestycje w nieruchomości (grunty, obiekty) Relatywnie duża grupa przedsiębiorstw dokonała reorientacji uzyskanie certyfikatów/znaków zgodności (jakości, środowiska, 30% inwestycyjnej bhp) 34% 23% zakup patentów, licencji (w tym oprogramowania) 24% Spadkowi zainteresowania inwestycjami w środki trwałe towarzyszył wzrost zainteresowania m.in.. doradztwem,19% zakupem prac B+R i wejście na rynki zagraniczne 26% prowadzeniem własnych prac B+R , uzyskaniem certyfikatów jakości, 14% specjalistyczne usługi doradcze 20% marketingiem… firma przeznaczyła środki prowadzenie własnych prac B+R zakup wyników prac B+R 10% 14% firma przeznaczy środki 3% 8% 74 Trwałość – plany inwestycyjne PRP, PRPE, TIdP W najbliższych 12 miesiącach należy się spodziewać aktywności inwestycyjnej beneficjentów PRP, PRPE i TIdP wzrostu PRP – wzrost zainteresowania inwestycjami we wszystkich badanych obszarach aktywności inwestycyjnej (zarówno inwestycje w środki trwałe, jak działania doradcze) PRPE – za wyjątkiem działań z zakresu poprawy jakości wzrost zainteresowania prowadzeniem działań inwestycyjnych – szczególnie w obszarach związanych z eksportem: badanie rynków zagranicznych, doradztwo związane z funkcjonowaniem na rynkach zagranicznych, uczestnictwo w targach i wystawach TIdP – szczególnie dynamiczny przyrost zainteresowania: szkoleniami pracowników, wejściem na nowe rynki zagraniczne, marketingiem i promocją oraz specjalistycznymi usługami doradczymi 75 Trwałość – efekty trwałe, czy tymczasowe? Trwałość w zależności od: rynku - im bardziej konkurencyjny i innowacyjny, tym większe zagrożenie dla trwałości skali zmian czynników niezależnych zmiany technologiczne (np. rewolucja technologiczna) FDI zmiany rynkowe (np. otwarcie nowego rynku zbytu) PRPE zmiany organizacyjne (np. wejście do spółki nowego udziałowca, z inną koncepcją rozwoju) PRP zmiany legislacyjne (np. zakaz elektronicznego handlu lekami) TIdP Komponent regionalny Phare 2003 nie był skierowany jedynie do firm działających na najszybciej rozwijających się rynkach – zmniejszenie zagrożenia dla trwałości. Relatywnie wysokie zagrożenie dla trwałości Relatywnie niskie zagrożenie dla trwałości 76 Trwałość – zaplecze administracyjne Umiejętne dyskontowanie nabytych doświadczeń „Najłatwiej się go wdrażało, bo wiele problemów zostało rozwiązanych przy poprzednich edycjach tego programu” Ale niepełne wykorzystanie nabytej wiedzy przy realizacji SPO WKP zmiany proceduralne – konieczność nauki, szkoleń ograniczone wykorzystanie doświadczeń Stała poprawa jakości obsługi Mniejsza rotacja kadr (szczególnie PARP) Problemy kadrowe w przypadku części RIF – częściowe zaburzenie pamięci instytucjonalnej Stabilność prawa – podtrzymanie trwałości. Im więcej zmian w procedurach, tym większe zagrożenie dla trwałości. 77 Trwałość – profesjonalne zaplecze świadczące usługi doradcze MSP Proces rozłożony w czasie Obawy przed utratą dotacji w przypadku niezadowolenia z usługi doradczej mogą stanowić barierę przed zgłaszaniem nieprawidłowości Korzystanie z doradztwa – funkcja edukacyjna: Wewnętrzna –samouczenie się przedsiębiorstwa: większa umiejętność konstruowania celów stawiania wymagań weryfikacji jakości uzyskanych produktów zewnętrzna - przekazywanie informacji innym firmom, w tym: rekomendowanie profesjonalnych usług (firm) rekomendowanie korzystania z tego typu produktów Odstąpienie od listy akredytowanych usługodawców – uruchomienie rynkowego mechanizmu weryfikacji przedsiębiorstw świadczących usługi doradcze 78 ANALIZA ELEMENTÓW SYSTEMU WDRAŻANIA PROGRAMU 79 Analiza elementów systemu wdrażania programu – koordynacja Nie wystąpiły poważne problemy koordynacyjne, chociaż pojawiały się głosy krytyczne dotyczące terminowości przepływu informacji pewne zastrzeżenia co do szybkości otrzymywania informacji zwrotnych (od PARP), jednak nie było to zjawisko powszechne niekiedy zdarzały się utrudnienia wynikające z rotacji pracowników RIF, ale ich poziom był niższy niż poprzednich edycjach 80 Analiza elementów systemu wdrażania programu – terminowość Przede wszystkim trudności w przekazywaniu płatności końcowych Późne przekazywanie krajowego środków z budżetu RIFy – czasowy brak środków na koncie Konieczność ratalnych wypłat dotacji (75% z budżetu Phare, później 25% ze środków krajowych) Braki kadrowe (RIF) – zagrożeniem dla terminowość – ale ostatecznie problemy zostały zażegnane Późne dokonanie realokacji środków spowodowało, że część beneficjentów z listy rezerwowej nie była w stanie zakończyć w terminie inwestycji 81 Analiza elementów systemu wdrażania programu – RIF jako partnerzy przedsiębiorców Różnorodne narzędzia komunikacji z potencjalnymi beneficjentami i beneficjentami Lokalne rozgłośnie radiowe i stacje rozpowszechniania informacji o Phare telewizyjne – etap Niektóre RIF wykorzystywały listy mailingowe Dodatkowo działały Punkty Konsultacyjne (PKD/PK) Prowadzono szereg konferencji szkoleniowych – z reguły w większych miastach danego województwa Uruchamiano dodatkowe szkolenia w końcowej fazie realizacji programu – etapu rozliczenia i przygotowania wniosków o płatność końcową. RIFy trafnie oceniły ten etap jako trudny dla przedsiębiorców. 82 Analiza elementów systemu wdrażania programu – RIF jako partnerzy przedsiębiorców Beneficjenci na ogół korzystnie dostępność informacji o programie 4% bardzo trudno dostępna 20% FDI (N=395) raczej trudno dostępna 59% 17% raczej łatwo dostepna zdecydowanie łatwo dostępna 1% 23% PRP (N=90) 61% 12% 3% 15% PRPE (N=44) 64% 17% 1% 24% TldP (N=92) 60% 11% 83 Analiza elementów systemu wdrażania programu – RIF jako partnerzy przedsiębiorców Jak również współpracę z RIFami FDI (N=395) 1% 5% zdecydowanie negatywnie raczej negatywnie 49% 39% raczej pozytywnie zdecydowanie pozytywnie 7% PRP (N=90) 66% 25% PRPE (N=44) 5% 58% 32% TldP (N=92) 1% 2% 60% 34% 84 Użyteczność – ocena współpracy z RIF Jeśli chodzi o współpracę z RIF, to mam jak najlepszą opinię. Są to ludzie bardzo kompetentni i chętni do współpracy. Uzmysłowiłam sobie, że przy ich pomocy rzeczywiście uda nam się ten projekt. [beneficjent FDI] Tutaj nie było problemów. Czy podpisywanie, czy składanie dokumentów, czy ewentualne uzupełnienie dokumentów, było tak że po prostu było to umawiane, nawet mailami uzgadnialiśmy pewne rzeczy. Pod tym względem jest to w miarę sprawne, i raczej tutaj jest na plus, czyli po prostu szybko i w miarę konkretnie. [beneficjent PRP] Byłem tam kilka razy i byłem zszokowany, że pracują tam sami młodzi ludzie, natomiast poziom obsługi był doskonały. Są osoby do obsługi danej firmy i wszystko jest ok. [beneficjent PRP] Jest bardzo miłą obsługa, bardzo sympatyczna. Nawet jak coś trzeba teraz, to te panie, które tam pracują, coś podpowiedzą. Myślę, że to młode pokolenie przychodzi do pracy z innym nastawieniem. Już nie ma takiego urzędnika jak był kiedyś. [beneficjent FDI] 85 WNIOSKI I REKOMENDACJE 86 Wnioski Cele komponentu regionalnego– zgodne z potrzebami gospodarki, ale „obok” uświadomionych potrzeb samych przedsiębiorców. Przeszacowane zainteresowanie doradztwem. Doradztwo popularność. Inwestycje to przede wszystkim środki trwałe. – wciąż mała Za sprawą niewielkiego zainteresowania funduszami doradczymi nie wykorzystano wszystkich dostępnych środków: FDI – 92% alokacji (wszystkie środki publiczne) TIdP – 71% PRP – 52% PRPE – 39% Największy stopień wykorzystania budżetu – podkarpackie i lubelskie. Najmniejszy stopień wykorzystania - łódzkie. Trafność osłabiona silnie konkurencyjnym SPO WKP 87 Wnioski Nie istniała możliwość osiągnięcia celów na poziomie makro – sektor MSP. Ewentualne zmiany na poziomie sektora – efekt wszystkich edycji Phare SSG! Osiągnięto następujące rezultaty: Utworzono 4500 miejsc pracy (w tym dzięki: FDI – 3487, PRP – 497, PRPE – 124, TIdP – 392) Zrealizowano 467 umów związanych z opracowywaniem i wdrażaniem planów rozwoju przedsiębiorstwa (zakładano realizację 400). Nie osiągnięto rezultatów: Liczba MSP rozwijających lub wdrażających plany rozwoju eksportu Liczba MSP wdrażających plany rozwoju IT Liczba MSP inwestujących w rozwój firmy na podstawie biznes planów opracowanych w ramach obecnych projektów lub wcześniejszych interwencji Efekt netto okazał się nieistotny statystycznie. Wyjątek – nakłady inwestycyjne, gdzie efekt miał wartość ujemną Uzyskiwanie korzystnych efektów, także w grupie nieskutecznych wnioskodawców, ułatwione dzięki dobrym wskaźnikom koniunktury gospodarczej 88 Wnioski Wzrost zatrudnienia – 55% - 68% w zależności od funduszu Wzrost nakładów inwestycyjnych – 48% - 53% w zależności od funduszu Wzrost przychodów ze sprzedaży – 72% - 79% w zależności od funduszu Średni koszt jednego nowego miejsca pracy będącego efektem interwencji – od ok. 5 tys zł (PRP) do ok. 17 tys zł (FDI) Średni koszt brutto wzrostu sprzedaży o 1 zł – od 2 groszy (PRP, PRPE) do 5 groszy (FDI) 89 Wnioski Według większości beneficjentów efekty interwencji warte były poniesionych nakładów. Większość ponowiłaby także udział w programie. Najbardziej użyteczny – FDI oraz quasi-inwestycyjny TIdP. Fundusze doradcze – mniej, zwłaszcza PRP. Problemem biurokracja i procedury – zbyt dużo, za mało przejrzyste Wnioskowanie o wsparcie – czasochłonne i kosztochłonne; sukcesu nie gwarantuje skorzystanie z usług firm doradczych Mimo krytyki biurokracji i procedur pozytywnie oceniono ogólną obsługę przedsiębiorstwa i współpracę z RIF 90 Rekomendacje W przyszłych programach warto dążyć do zmiany proporcji między środkami na działania doradcze a wielkością wsparcia o charakterze inwestycyjnym Doradztwo nie powinno być wartością samą w sobie, lecz jedynie narzędziem do osiągnięcia konkretnych celów, etapem w szerszym procesie rozwoju firmy. Dlatego też rekomenduje się pakietowanie usług wsparcia – łączenie w jednym programie działań inwestycyjnych z usługami doradczymi. Już na etapie realizacji Programu Phare 2003 obserwuje się potrzebę pakietowania w przypadku TIdP Często konsekwencją inwestycji jest zapotrzebowanie na doradztwo. Dlatego warto uruchomić program (choćby o charakterze pilotażowym) o odwrotnej niż praktykowana sekwencji pomocy (doradztwo – inwestycja): w którym punktem początkowym jest dotacja na inwestycje (wdrożenie), a kontynuacją doradztwo. Należy wprowadzać jasne i jednoznaczne rozgraniczenia pomiędzy programami o charakterze krajowym (sektorowym) a programami regionalnymi - szczególnie istotne w kontekście formułowania zasad wdrażania programów na lata 20072013. Konieczność minimalizacji ograniczeń merytorycznych. W perspektywie strategicznej ograniczają one poziom oddziaływania programu. Jest to uwaga szczególnie ważna w kontekście wdrażania programów nastawionych na rozwój poziomu innowacyjności firm i na poziomie regionalnym. 91 Rekomendacje W przedsiębiorstwach, które skorzystały ze wsparcia FDI dość wyraźnie spadło zapotrzebowanie na kapitał inwestycyjny. Praktyka gospodarcza wskazuje jednak, że modernizacja określonej części procesu produkcyjnego rodzi potrzebę kolejnej modernizacji. Rekomenduje się zatem nie tylko koncentrację większości wysiłków wsparcia przedsiębiorczości na procesie inwestycyjnym firm, ale także zapewnienie kontynuacji wsparcia. Kolejne edycje Phare – wbudowany mechanizm „uczenia się”. Warte rekomendacji jest wykorzystywanie w przyszłych programach struktur instytucjonalnych zaangażowanych w realizację Programu Phare 2003 i wypracowanych procedur. Należy zadbać o to, aby wypracowany system był w przyszłości wykorzystywany i rozwijany. Postulat ograniczenia biurokracji i uproszczenia procedury wnioskowania, która – mimo swojej względnej prostoty – w porównaniu do funduszy strukturalnych nastręczała przedsiębiorcom wiele kłopotów: Mówić do beneficjentów prostym i precyzyjnym językiem – zwłaszcza wytyczne dla wnioskodawców Zastanowić się nad możliwościami zmiany procedury tak, aby dokumenty poświadczające spełnianie kryteriów dla wnioskodawców dostarczane były już po pozytywnej ocenie wniosku, przed podpisaniem umowy wsparcia 92 Rekomendacje Należy precyzować adresata wsparcia w przyszłych programach pomocowych dla MSP – koncentracja wsparcia na wąskiej grupie firm najbardziej dynamicznych (ergo najskuteczniej pozyskujących niekomercyjne finansowanie) czy też kierowanie wsparcia do maksymalnie szerokiej grupy firm. W przypadku stosowania formy akredytacji wykonawców usług, należy dążyć albo do wzmocnienia kontroli jakości pracy firm akredytowanych, albo w jednoznaczny i klarowny sposób przekazywać informację, że posiadanie akredytacji nie jest jednoznaczne z poświadczoną gwarancją wysokiej jakości usług. Należy dążyć do opracowania rozwiązań pozwalających na unikanie konfliktów interesów na linii: firma doradcza jako pomysłodawca całego projektu i wykonawca dokumentacji aplikacyjnej – beneficjent. 93 Rekomendacje Wskazane jest przyspieszenie prac nad weryfikacją nadesłanych wniosków. Skrócenia wymaga także maksymalny okres oczekiwania na wypłatę dotacji. Warto wprowadzić klauzulę umożliwiającą dłuższy horyzont czasowy realizacji inwestycji w przypadku projektów specyficznych, w których okres oczekiwania na zakupiony produkt (często niestandardowy, specjalnie dostosowywany do wymogów technologicznych przedsiębiorstwa) jest długi. 94 95