Transcript MIĘDZYNARODOWE OBROTY CZYNNIKAMI PRODUKCJI Czynniki produkcji:  Ziemia  Kapitał  Praca Korzyści z wywozu czynników produkcji Uzyskanie wyższej stopy zysku: 1.   migracja siły roboczej ma miejsce, gdy występuje różnica.

MIĘDZYNARODOWE OBROTY
CZYNNIKAMI PRODUKCJI
Czynniki produkcji:

Ziemia

Kapitał

Praca
Korzyści z wywozu czynników produkcji
Uzyskanie wyższej stopy zysku:
1.


migracja siły roboczej ma miejsce, gdy występuje różnica w poziomie płacy
między krajem a zagranicą,
wywóz kapitału zaś wtedy, gdy zastosowany za granicą przynosi większy
zysk niż w kraju.
Korzyści z wywozu czynników produkcji
2. Niemożność zastosowania czynników produkcji na rynku
wewnętrznym


w warunkach strukturalnego i znacznego bezrobocia część wolnej siły roboczej
jest skłonna szukać pracy za granicą bez względu na związane z tym
wyrzeczenia,
w okresie recesji gospodarczej wolny kapitał, który nie może znaleźć
korzystnej lokaty na krajowym, wykazuje znacznie większą gotowość do
przeniesienia się za granicę.
„Wywóz” ziemi


„Wywóz" ziemi miał incydentalny charakter i ograniczał się przede
wszystkim do sprzedaży przez Rosję Alaski Stanom Zjednoczonym.
Zakup Alaski w 1867 r. budził kontrowersje zarówno w Rosji, jak i w
Stanach Zjednoczonych. Wielu Amerykanów pytało jakie korzyści
mogą mieć oni z tej lodowej pustyni. Inni natomiast ruszyli tam aby
odkrywać jej nieznane bogactwa. W końcu XIX w. okazało się jakim
błędem była jej sprzedaż przez Rosjan (Alaska została sprzedana za
jedyne 7,2 mln USD). Pokłady złota oraz ropa naftowa całkowicie
zmieniły jej oblicze.
MIĘDZYNARODOWE
PRZEPŁYWY KAPITAŁU
Kapitał powstaje w krajach, których społeczeństwa więcej wytwarzają,
niż konsumują.
Im więcej wytworzonego dochodu narodowego w danym kraju
jest akumulowane, tym szybciej narastają zasoby kapitału.
Niektóre kraje nie są w stanie zapewnić wystarczającej
wielkości kapitału, więc korzystają z tzw. akumulacji zewnętrznej.
Międzynarodowy przepływ kapitału, to wyłącznie odnotowany
w bilansie płatniczym ruch siły nabywczej przez granicę.
Najlepiej dla kraju przyjmującego kapitał jest, gdy pozostaje na stałe.
Wówczas zyski z tego kapitału mogą być reinwestowane na miejscu,
bez ich repatriacji (odsyłania do kraju pochodzenia kapitału).
Można wyróżnić trzy podstawowe etapy
przepływu kapitału w historii gospodarki światowej:


Na przełomie średniowiecza i ery nowożytnej – obserwowano
jednokierunkowy przepływ kapitału, bezpowrotne transfery z Europy
na tereny Ameryki Północnej, Australii i Nowej Zelandii.
Okres kolonializmu – była to wielka fala emigracji kapitału
charakteryzująca się tymczasowym, nie trwałym przepływem.
Lokowanie następowało nie według zasad tworzenia spójnej
gospodarki wewnętrznej o szerokiej infrastrukturze, lecz w wybranych
dziedzinach, umożliwiających eksploatację surowców mineralnych
(zwykle rabunkową) oraz eksploatację siły roboczej.
Można wyróżnić trzy podstawowe etapy
przepływu kapitału w historii gospodarki światowej:

Od upadku kolonializmu do dnia dzisiejszego – przepływ kapitału
następuje w formie trwałej lub tymczasowej. Istotną cechą jest
dominująca rola korporacji transnarodowych. Zdecydowana większość
przepływu kapitału w gospodarce światowej omijała rejony krajów
rozwijających się, jak też krajów przechodzących transformację
ustrojową. Zmieniło się to, gdy wystąpiło zjawisko offshoringu,
czyli „ucieczki” tradycyjnych przemysłów do krajów rozwijających się
i średnio rozwiniętych.
Przepływ kapitału można rozpatrywać:


w szerokim znaczeniu - wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym
ruch kapitału przez granicę, podmioty uczestniczące:
przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne,
budżety różnych szczebli oraz bank centralny,
w wąskim znaczeniu - podejmowany z motywu zysku
i przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny.
Klasyfikacja przepływu kapitału
1. Przyjmując za czas (okres), na jaki następuje wywóz
lub przywóz kapitału:


Krótkookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego
lub przywiezionego kapitału nie przekracza 1 roku
(kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych
oraz krótkookresowe lokaty na rynku walutowym).
Długookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego
lub przywiezionego kapitału przekracza 1 rok.Wywóz kapitału
ze źródeł prywatnych może mieć zarówno charakter długookresowy,
jak i krótkookresowy.
Klasyfikacja przepływu kapitału
2. Według pochodzenia kapitału:


Wywóz kapitału ze źródeł publicznych - budżety różnego rodzaju agend
rządowych, budżety lokalne, budżety organizacji międzynarodowych. Kredyty z tych
źródeł są udzielane przede wszystkim z myślą o osiąganiu celów
makroekonomicznych lub regionalnych (np. aktywizacji eksportu z danego kraju czy
regionu).
Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych - wszelkie formy wywozu kapitału przez
przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym z zasadniczych
celów jest tu osiągnięcie zysku.
Klasyfikacja przepływu kapitału
3. Według formy wywożonego kapitału:

lokaty na rynku walutowym,

kredyty handlowe,

inwestycje portfelowe,

kredyty finansowe,

inwestycje bezpośrednie.
Lokaty na rynku walutowym


Obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku
w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów
wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy
do osiągnięcia na rynku krajowym.
Podstawą zysku są występujące między poszczególnymi krajami
różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe.
Kredyty handlowe
- kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową:


Kupieckie – udzielane przez eksportera importerowi i często są
elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru.
Bankowe - udzielane przez banki bankom zagranicznym
lub przedsiębiorstwom zagranicznym. Odgrywają szczególną rolę
w obrocie gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami, samolotami,
jak również w stosunkach krajów uprzemysłowionych z krajami
rozwijającymi się.
Inwestycje portfelowe:


To długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych,
a zwłaszcza obligacjach i akcjach, w celu osiągnięcia dochodu wyższego
niż z krajowych papierów wartościowych w postaci dywidend i odsetek,
wyników gry giełdowej z tytułu różnic kursów walutowych.
W XIX i na początku XX wieku inwestowanie w obligacje zagraniczne
było najważniejszą formą wywozu kapitału.
Etapy:



zakup przez inwestorów zagranicznych obligacji emitowanych przez bank centralny
czy rząd danego kraju,
zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw.
Współcześnie odgrywają zdecydowanie mniejszą rolę w przepływach
kapitałowych.
Wywozu kapitału w postaci inwestycji portfelowych nie da się jednak
wytłumaczyć różnicą stopy zysku występującą między dwoma krajami.
Odpowiedzią jest natomiast teoria portfolio.
Inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku
lub daną stopę zysku przy danym lub mniejszym ryzyku gdy dysponuje
portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób.
Motywy wpływające na decyzje inwestorów
odnośnie inwestycji portfelowych:

poziom ryzyka lokaty,

korzyści wynikające z różnic w kursach walutowych,

łatwość prowadzenia gry giełdowej,

wyższa stopa procentowa,

zwolnienia od opodatkowania dochodów uzyskanych na giełdzie.
Kredyty finansowe
postawienie do dyspozycji kredytobiorcy określonych
środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego
sposobu ich spożytkowania.

Są to głównie kredyty udzielane przez banki, a niekiedy
agendy rządowe i organizacje. Organizacje międzynarodowe
(częściej udzielają kredytów na osiągnięcie konkretnego celu np.:




zrekompensowanie strat wynikłych z załamania cen podstawowego towaru
eksportowego,
stabilizację waluty,
finansowanie konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych).
Kredyty finansowe obarczone są ryzykiem.
Inwestycje bezpośrednie



Podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej
za granicą lub przejmowanie kierownictwa już istniejącego
przedsiębiorstwa w celu osiągania zysku i innych korzyści.
Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą
odróżniającą inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych
(brak pakietu kontrolnego akcji).
Wspólną cechą obu tych form wywozu kapitału jest to, że zarówno
inwestycje bezpośrednie jak i portfelowe prowadzą do
zaangażowania wywiezionych środków w działalności gospodarczej.
Motywy inwestycji bezpośrednich:




chęć poszerzenia rynków zbytu, chęć ekspansji na rynek światowy –
w zależności od stopnia liberalizacji rynku,
tańsza siła robocza – ważnym elementem jest przeanalizowanie
wydajności pracy,
ulgi podatkowe i inne formy zachęt finansowych oraz ułatwienia
w pokonywaniu barier w handlu zagranicznym,
niższe koszty surowców, energii i materiałów.
Dużą trudnością w prowadzeniu inwestycji bezpośrednich
jest pokonanie stereotypów, do których należą:




kupowanie przez korporacje transnarodowe zakładów produkcyjnych
danej gałęzi w celu ich zamknięcia,
stosowanie cen transferowych oraz innych sposobów uchylania się
od podatków,
przenoszenie do krajów słabiej rozwiniętych zakładów uciążliwych
dla środowiska,
dążenie do osiągania wysokich zysków bez względu na skutki
dla ludności danego kraju.
Znaczenie inwestycji bezpośrednich
w gospodarce światowej:


Inwestycje bezpośrednie odgrywają bardzo dużą rolę
w gospodarce światowej. Od 1985 r. następuje ich dynamiczny
wzrost, a ich suma powiększa się szybciej niż tempo wzrostu PKB.
W efekcie w początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku
skumulowana wielkość inwestycji zagranicznych stanowiła
8% światowego PKB.
Czynniki wzrostu inwestycji zagranicznych:



Postęp techniczny, a zwłaszcza rewolucyjne zmiany w dziedzinie
przetwarzania i przenoszenia informacji.
Procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej (postęp
w integracji w ramach EWG, i następnie UE prowadził do eliminacji
ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, przyczyniając się
do rozwoju inwestycji bezpośrednich)
Procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. W skali
pojedynczych krajów jest to proces masowej prywatyzacji i deregulacji
niektórych branż czy gałęzi gospodarki znajdujących się bądź w rękach
państwowych, bądź zastrzeżonych dla jednego przedsiębiorstwa
z dominującym kapitałem państwowym (np. lotnictwo i telekomunikacja).
Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju
wywożącego kapitał.
Korzyści:


W dłuższym okresie inwestycje dokonywane za granicą mogą prowadzić
do poprawy bilansu płatniczego (gdy filie lub przedsiębiorstwa powstałe
dzięki inwestycjom zagranicznym zaczną przynosić zysk. Jeżeli część
tego zysku będzie następnie transferowana do kraju pochodzenia kapitału,
to wpłynie na poprawę jego bilansu płatniczego).
Wpływ na wielkość eksportu. W dłuższym okresie jest możliwy korzystny
wpływ wywozu kapitału na wielkość wywozu towarów kraju pochodzenia
kapitału, a co za tym idzie, także na poziom zatrudnienia w tym kraju.
Wpływ inwestycji bezpośrednich
na gospodarkę kraju wywożącego kapitał – cd.
Straty:


W krótkim okresie inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede
wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego.
Wpływ inwestycji zagranicznych na wielkość zatrudnienia w kraju
pochodzenia kapitału. Na krótką metę wpływ ten zależy od tego, czy kapitał
wywożony za granicę mógłby być w przypadku braku tego wywozu
zastosowany w kraju.
Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju
przywożącego kapitał - kraje rozwijające się
Korzyści



Inwestycje zagraniczne stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz
inwestycji, a co za tym idzie, poziom aktywności gospodarczej i
zatrudnienia.
Szansą poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim (w wyniku dopływu
kapitału), jak i w długim okresie (w wyniku wzrostu eksportu towarów).
Transferem technologii, kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia
poziomu zaawansowania technicznego swojej gospodarki.
Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju
przywożącego kapitał - kraje rozwijające się – cd.
Straty


Brak możliwości dostosowania nowoczesnej technologii do gospodarki
kraju -technologia jest zbyt nowoczesna i w związku z tym nie może
pośrednio (np. przez więzi kooperacyjne) oddziaływać na przemysł tego
kraju.
Chęć osiągnięcia tylko zysku przez podejmowanie inwestycji
bezpośrednich wówczas pozytywne efekty makroekonomiczne (wzrost
produkcji i zatrudnienia) mogą być w znacznym stopniu zniweczone, co
bardzo często ma miejsce w przypadku korporacji transnarodowych.
Bardzo często wiąże się to z likwidacją krajowego przemysłu
produkującego podobne dobra, jak również z oferowaniem społeczeństwu
danego kraju towarów o wątpliwej użyteczności (np. papierosów, gumy do
żucia, niektórych napojów).
Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju
przywożącego kapitał – kraje rozwinięte
Korzyści:


Źródło transferu technologii. Ze względu jednak na wyższy poziom zaawansowania
technicznego, jest to środek wzbogacający istniejącą wiedzę,
a nie zasadniczo podnoszący jej poziom.
Zwiększenie podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej
zaawansowanych gospodarczo. Na tego rodzaju korzyści liczą nawet kraje bardzo
zasobne w kapitał. Pojawienie się zagranicznego konkurenta przyczyni się do
zmniejszenia stopnia monopolizacji danej dziedziny wytwarzania.
Straty:

Możliwość politycznych następstw zdominowania gospodarki narodowej przez
obcych właścicieli, reprezentujących interes narodowy kraju pochodzenia kapitału.
Czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji
produkcji przedsiębiorstwa
1. Walory przedsiębiorstwa możliwe do spożytkowania za granicą
kraju-siedziby

wielkość przedsiębiorstwa

pozycja monopolistyczna

marka

unikatowa technologia

potencjał badawczy

zasoby kwalifikowanej siły roboczej

zasoby wysoko kwalifikowanej kadry menedżerskiej
Czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji
produkcji przedsiębiorstwa
2. Korzyści z możliwości internalizacji procesu gospodarowania




obniżenie kosztów produkcji w wyniku zwiększenia skali produkcji,
obniżenie kosztów w wyniku rozłożenia niektórych kosztów (np. marketingu) na
większą produkcję
uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności (np. przy transferze technologii)
możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a centralą (np. dla
uniknięcia czy zmniejszenia podatków)
Czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji
produkcji przedsiębiorstwa
3. Korzyści i zagrożenia związane z lokalizacją części działalności
przedsiębiorstwa za granicą

ceny czynników produkcji (płace i stopa procentowa)

jakość czynników produkcji (np. kwalifikacje i wydajność siły roboczej)

dostępność komunikacyjna i koszty transportu

ustawodawstwo regulujące działalność obcego kapitału

wielkość rynku i możliwości lokowania na nim produktu finalnego

polityka handlowa prowadzona w kraju ewentualnej filii

stopień podobieństwa kulturowego (język, alfabet, religia)

stosunek społeczeństwa do obecności obcego kapitału
Międzynarodowe przepływy
siły roboczej
Międzynarodowa migracja zasobów pracy we współczesnym świecie
przeszła i nadal przechodzi poważną ewolucję.
Zmianom ulegają jej uwarunkowania, kierunki i charakter. Procesom
migracyjnym sprzyjają:





postęp w transporcie,
rozwój motoryzacji i komunikacji lotniczej,
nowoczesne systemy mediów,
środki przekazu,
łączności i technologie informatyczne.
Przepływ siły roboczej (migracja) to zmiana miejsca pobytu
i zamieszkania na okres nie krótszy niż jeden rok
Główne formy migracji:





emigracja – opuszczenie przez ludzi ich dotychczasowego kraju pobytu
i przenoszenie się na osiedlenie stałe lub długotrwałe do innego kraju,
imigracja – napływ do danego kraju na osiedlenie stałe lub pobyt długookresowy
ludzi zamieszkujących dotychczas w innym kraju, przybycie na obszar objęty
jurysdykcją innego państwa,
reemigracja – powrót to ojczyzny osób z emigracji,
repatriacja – powrót do ojczyzny osób przebywających na terenie, który w wyniku
zmiany granic państwowych przestał wchodzić w skład państwa, lub osób, które
przymusowo przebywały poza granicami swego kraju,
uchodźstwo – przymusowa emigracja, często towarzysząca wojnom, konfliktom
zbrojnym, rewolucją , itp.
Przyczyny migracji mogą mieć charakter:

ekonomiczny – zarobkowa,
polityczny – wojny, wysiedlenia, prześladowania polityczne.

Inne przyczyny migracji:





Przyczyny globalne – podstawowe wpływające na ogół migracji.
Techniczne – współczesna rewolucja transportowo-łącznościowa, umożliwiająca
łatwe, tanie i szybkie przemieszczanie się.
Społeczno-ekonomiczne – wynikają z dużych dysproporcji w rozwoju gospodarczym,
w zaawansowaniu technologicznym, w standardach i jakości życia.
Psychologiczne – postrzeganie obiektywnych różnic w poziomie rozwoju
społeczeństw.
Przyczyny powodujące emigrację - skłaniające do wyjazdu,
tzw. push factors (czynniki wypychające).




Prawne – ułatwienia paszportowe i wizowe.
Ekonomiczne – poziom bezrobocia i niemożność zatrudnienia
w swoim zawodzie, brak perspektyw życiowych dla młodzieży,
brak możliwości rozwoju dla inteligencji twórczej, ludzi nauki i kultury,
długoletnia recesja ekonomiczna kraju, zła sytuacja mieszkaniowa itp.
Demograficzne – wysoki przyrost naturalny, zwłaszcza w warunkach
niedostatku miejsc pracy, przeludnienie, nierównowaga w strukturze
ludności wg płci i wieku, itp.
Społeczno-polityczne – dyskryminowanie mniejszości narodowych,
zbrojne konflikty etniczne, ograniczenie podstawowych praw człowieka,
brak tolerancji, represje, niestabilny system społeczno-polityczny,
niebezpieczeństwo zamachu, wojny domowej.
Przyczyny sprzyjające imigracji, w krajach imigracyjnych,
skłaniające ludzi do przyjazdu i osiedlenia, tzw. pull factors
(czynniki przyciągające).




Prawne – ułatwienia wizowe i paszportowe, przepisy imigracyjne,
porozumienia i umowy dt. przekraczania granic, procedury przyznawania
azylu, pozwolenia na pracę, sposoby traktowania cudzoziemców
o nieuregulowanym statusie prawnym.
Ekonomiczne – niskie bezrobocie w kraju imigracji, możliwość zatrudnienia
na podstawie bilateralnych porozumień międzypaństwowych, bądź też
„na czarno”, zwłaszcza w usługach, rolnictwie, budownictwie, zorganizowane
formy migracji zagranicznej, werbunek pracowników, działalność firm
transnarodowych, itp.
Społeczno-polityczne – przychylny stosunek społeczeństwa, niski stopień
nastrojów nacjonalistycznych, absorpcyjne zdolności kultur narodowych.
Historyczne – istnienie centrów uchodźstwa, bądź też dużych ośrodków
nowszej emigracji, posiadanie za granicą członków rodziny, przyjaciół,
znajomych.
Główne kierunki międzynarodowej migracji:

Emigracja międzykontynentalna XIV-XVII wiek.

Okres masowej migracji XVIII-XIX wiek.

Po II wojnie światowej

Od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku.
Współczesne fale migracyjne
Bariery migracji







bariery geograficzne, szczególnie klimatyczne, obszary szczególnie
narażone na wstrząsy tektoniczne, wybuchy wulkanów, duże
odległości dzielące kraje,
bariery językowe,
odrębność zwyczajów, religii,
warunki sanitarne,
bariera psychologiczna, czyli strach przed nieznanym,
bariery polityczne, tzn. odrębność systemów politycznych,
bariery prawno-administracyjne, czyli ograniczenia, których celem
jest zapewnienie zatrudnienia i odpowiedniego poziomu zarobków
dla własnych obywateli.
Wpływ migracji na kraj eksportujący siłę roboczą.
Korzyści:



zwiększa możliwości produkcyjnego zatrudnienia części siły roboczej dotąd
bezrobotnej.,
transfery części zarobków emigrantów, ma to istotny wpływ na podnoszenie
poziomu życia rodzin emigrantów w ich krajach, a oprócz tego korzystnie wpływa na
bilans płatniczy,
po pewnym czasie część pracowników zatrudnionych za granicą powróci do kraju gospodarka korzysta wtedy z ich na ogół podwyższonych za granicą kwalifikacji
zawodowych oraz ze zgromadzonych tam kapitałów, zwyczajowo inwestowanych w
kraju macierzystym.
Wpływ migracji na kraj eksportujący siłę roboczą – cd.
Straty:


utrata znacznej części najbardziej przedsiębiorczej siły roboczej,
straty te są jeszcze większe, jeżeli na emigrację udają się osoby o najwyższych
kwalifikacjach, którzy za granicą mają na ogół możliwość uzyskania znacznie
wyższych płac, a niekiedy także realizowania swych ambicji zawodowych.
Wpływ migracji na kraj importujący siłę roboczą
Korzyści:



przyjmuje przede wszystkim ludzi młodych, zyskuje on pracowników, którzy
podstawowe, a często i wyższe wykształcenie zdobyli w kraju macierzystym,
a więc na koszt zagranicznego podatnika,
w przypadku deficytu siły roboczej imigranci mogą stosunkowo szybko
zapełnić lukę na rynku pracy, która inaczej mogłaby się przekształcić
w barierę wzrostu,
zyskuje też niekiedy ich unikatowe kwalifikacje, pozwalające w wielu
przypadkach na wzbogacenie oferty rynkowej (np. restauracje narodowe),
a nawet mogące mieć przełomowe znaczenie dla postępu technicznego
w określonej dziedzinie (np. udział imigrantów żydowskich, włoskich i polskich
w amerykańskim programie budowy bomby atomowej).
Wpływ migracji na kraj importujący siłę roboczą – cd.
Straty:


ponosi on wydatki związane z koniecznością przystosowania imigrantów do
życia w nowych warunkach (np. finansowanie kursów nauki języka),
w wielu przypadkach ponosi on także społeczne i polityczne koszty ich
nieprzystosowania (przestępczość) czy też niezaakceptowania przez własne
społeczeństwo.
Bariery migracji:

bariery geograficzne, szczególnie klimatyczne, obszary szczególnie
narażone na wstrząsy tektoniczne, wybuchy wulkanów, duże odległości
dzielące kraje,

bariery językowe,

odrębność zwyczajów, religii,

warunki sanitarne,

bariera psychologiczna, czyli strach przed nieznanym,

bariery polityczne, tzn. odrębność systemów politycznych,

bariery prawno-administracyjne, czyli ograniczenia, których celem
jest zapewnienie zatrudnienia i odpowiedniego poziomu zarobków
dla własnych obywateli.
Przepływ (transfer) technologii
i wiedzy naukowo-technicznej
w skali międzynarodowej
Transmitowanie wiedzy technicznej i umiejętności jej zastosowania
w produkcji określonych wyrobów nosi nazwę przepływu
(lub transferu) technologii.
Przepływ technologii nabiera we współczesnych międzynarodowych
stosunkach ekonomicznych coraz większego znaczenia.
Zagadnienia z nim związane są jednak jeszcze stosunkowo słabo
zbadane, stąd brak w literaturze jednoznaczności w definiowaniu
wielu pojęć.
Najczęściej przez pojęcie technologii rozumie się:


w ujęciu szerszym ogólną wiedzę techniczną dotyczącą danej
dziedziny techniki (np. elektroniki),
w ujęciu węższym – tzw. konkretną wiedzę techniczną, tj.
umiejętność zastosowania jej w praktyce, w produkcji określonych
wyrobów (np. obwodów scalonych o określonym stopniu integracji
czy komputerów określonej generacji).
Można wyróżnić transfer:


Pionowy - przekazywany jest cały „zasób” kompleksowej
informacji, poczynając od badań podstawowych, poprzez badania
stosowane, wytworzenie produktów prototypowych, wdrożenie ich
do produkcji aż do rozwoju produkcji na skalę przemysłową.
Poziomy - przekazuje się technologię zastosowaną przy produkcji
określonego wyrobu w jednym kraju do produkcji takiego samego
wyrobu w innym kraju. Ten typ transferu technologii jest
najczęściej stosowany w stosunkach międzynarodowych.
Dostęp do wiedzy technicznej i technologii innych krajów
(w szerokim rozumieniu):



książki o tematyce fachowej, podręczniki, periodyki techniczne,
referaty na konferencje, seminaria itp.,
wystawy techniczne i targi międzynarodowe - zapoznaje w sposób
ogólny z nowoczesną techniką,
kraje wyżej rozwinięte pod względem technicznym udostępniają
także swoje wyższe uczelnie techniczne dla studentów i
pracowników naukowych z innych krajów - ten sposób udostępniania
wiedzy technicznej może być już jednak bardziej selektywny,
preferujący pewne kraje (np. przez udzielanie stypendiów,
dopuszczanie do wspólnych prac badawczych itp.), a dyskryminujący
inne (np. niedopuszczanie studentów i naukowców z niektórych
krajów lub ograniczanie zakresu ich udziału).
Transfer technologii w węższym rozumieniu wymaga:



zakupu licencji oraz maszyn, urządzeń i materiałów do produkcji,
uzyskania odpowiedniego nadzoru i doradztwa technicznego ze
strony specjalistów kraju, w którym kupuje się technologię,
szkolenia kadr technicznych i wysoko kwalifikowanych pracowników
fizycznych w zakładach kraju posiadającego daną technologię.
Ochrona technologii przez kraje technicznie zaawansowane:


Specjalne ustawodawstwo i przepisy proceduralne zapewniają
przede wszystkim ochronę praw wynalazcy zarówno w kraju (prawo
patentowe), jak i za granicą (odpowiednie porozumienia i konwencje
międzynarodowe, tzw. umowy patentowe).
Ustawodawstwo wielu krajów rozwiniętych zawiera przepisy
regulujące i ograniczające dostęp do technologii danego kraju dla
obcokrajowców (uzyskanie licencji eksportowej na wywóz
technologii, maszyn i urządzeń od specjalnego organu
administracyjnego, kontrolującego eksport technologii).
Formy transferu technologii:


Zakup za granicą produktu gotowego, którego wytwarzanie starano
się następnie uruchomić w kraju i dzięki imitacji oraz stopniowemu
doskonaleniu procesu jego produkcji, osiągnąć z czasem poziom
zbliżony do poziomu kraju zakupu.
Przemieszczanie się ludzi o określonej wiedzy i umiejętnościach
technicznych, którzy opanowali sposób (tajemnicę) produkcji
określonych dóbr.

Transfer w ramach przedsiębiorstw transnarodowych.

Kooperacja przemysłowa.
Międzynarodowy handel usługami
Usługi odgrywają coraz większą rolę jako odrębny składniki wymiany
międzynarodowej, sprzyjający jednocześnie rozwojowi wymiany
towarowej i napływowi zagranicznych inwestycji.
Wszelkie analizy roli usług w gospodarce światowej napotykają
problemy związane z trudnością zdefiniowania, czym są usługi —
wobec ich ogromnej różnorodności i nieporównywalności (np. usługi
montażowo-budowlane, pralnicze, telefoniczne).
Z tego wynikają znaczne różnice terminologiczne w różnych krajach i
nieporównywalność ich statystyk narodowych. Trudno jest też
prowadzić dokładną statystykę obrotu usługowego, nawet w skali
jednego kraju, ze względu na fakt, że niełatwo jest zarejestrować taki
handel, np. eksport usług świadczonych za pośrednictwem satelitów
telekomunikacyjnych.
Definicja usług w literaturze ekonomicznej:
… świadczenie społecznie użytecznych czynności,
nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych.
Określenie to nie obejmuje wszystkich rodzajów usług, pomija np. te,
które tworzą dobra materialne (np. usługi budowlane, krawieckie).
Dlatego też usługi określa się także pośrednio, jako kategorię
rezydualną, obejmującą wszystkie rodzaje działalności poza
przemysłem przetwórczym i wydobywczym oraz rolnictwem.
Czynniki wzrostu znaczenia usług w gospodarkach
poszczególnych krajów oraz w obrotach
międzynarodowych po II wojnie światowej :





wzrost zamożności społeczeństw i dysponowanie większą ilością wolnego czasu,
stworzyło dodatkowe zapotrzebowanie na usługi wykonywane dotąd w obrębie
gospodarstw domowych; wzrosło też zapotrzebowanie na podniesienie jakości
świadczonych usług, jak też na usługi przedtem nie istniejące (np. usługi turystyczne,
bankowe);
wzrost produkcji towarów, który pociągnął za sobą rozwój usług uzupełniających
(np. transport, ubezpieczenie towarów);
unowocześnianie sektora usług w miarę postępu techniki, zaistnienie nowych rodzajów
usług (np. telewizja satelitarna, usługi międzybankowe świadczone za pośrednictwem
satelitów)
zwiększenie możliwości świadczenia usług na odległość, dzięki nowoczesnej technice
(np. komputerowa rezerwacja biletów lotniczych);
wzrost specjalizacji usług i rozwój wyspecjalizowanych firm usługowych (np.
wyodrębnienie się spedycji z transportu, wąska specjalizacja w usługach
ubezpieczeniowych).
W handlu międzynarodowym wyróżnia się dwa typy usług:


usługi samodzielne (wyodrębnione) – są ewidencjonowane w
statystykach handlu międzynarodowego, a także w statystykach
finansowych, dzięki czemu w ujęciu syntetycznym stanowią ważny
składnik pierwszej części bilansu płatniczego, tj. rachunku obrotów
bieżących;
usługi niesamodzielne (niewyodrębnione), związane z innymi
formami powiązań międzynarodowych – nie są one odrębnie
ujmowane w statystykach, stanowią bowiem składniki kontraktów, np.
dotyczących określonych towarów lub obiektów (np. usługi handlowe
związane z przygotowaniem, negocjacjami i nadzorowaniem
realizacji transakcji handlowych).
Do najważniejszych usług samodzielnych
w obrotach międzynarodowych należą:




usługi transportowe, obejmujące fracht, ubezpieczenie
przewożonych towarów, składowanie i przechowywanie,
usługi z zakresu turystyki międzynarodowej i podróży, obejmujące
także związane z nimi usługi gastronomiczne i hotelowe,
inne usługi o charakterze transportowym, a szczególnie obsługa
pasażerów, usługi portowe i pocztowe,
usługi bankowe, ubezpieczenia niehandlowe, usługi
telekomunikacyjne,

usługi informatyczne (komputerowe),

usługi konsultingowe,

usługi związane z zarządzaniem i obsługą biznesu.
Literatura:




Budnikowski A., Kawecka-Wyrzykowska E., (red.), Międzynarodowe
Stosunki Gospodarcze, PWE, Warszawa 1996, s. 109-138
Bożyk P., (Red. nauk), Egzemplifikacja międzynarodowych
stosunków gospodarczych, Wydaw. Wyższej szkoły Handlu
i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, Warszawa 2004,
s. 56-76, 99-125
Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii
i polityki handlowej. PWE, Warszawa 2006, s.111-117, 123-131
Oziewicz E. (Red.), Przemiany we współczesnej gospodarce
światowej, PWE, Warszawa 2006, s. 57-67, 102-123, 129-144,
147-160