Transcript Wykład V
WYKŁAD V
KONFLIKTY ETNICZNE
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)
Literatura:
S. Szynkiewicz, Konflikt tożsamości, tożsamość w konflikcie, [w:]
Konflikty etniczne. Źródła -Typy-Sposoby Rozstrzygania, pod red.
I. Kabzińskiej-Stawarz i S. Szynkiewicza, Warszawa 1996;
A.Posern-Zieliński, Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne,
Poznań 2005.
Mobilizacja etniczna
Mobilizacja etniczna – proces polityzacji grupy etnicznej
na tle jej zbiorowych interesów i aspiracji.
Mobilizacja:
- pozytywna (zwykła demonstracja, przypomnienie o
istnieniu tożsamości, egzekwowanie swych postulatów
drogą pokojową w granicach państwa prawa).
- negatywna (pomija legalną drogę, sięga po środki
bezpośrednie, często oznaczające przemoc).
Na ogół mobilizacja negatywna odnoszona jest do konfliktów
etnicznych.
Konflikty nazywane etnicznymi polegają zarówno na mobilizacji:
1)obronnej jak i 2) ofensywnej.
Definicja konfliktu etnicznego
Konflikt etniczny – mobilizacja i podjęte w jej wyniku
działania, powstałe na skutek uświadomionego zagrożenia dla
tożsamości etnicznej grupy.
Konflikt nie musi być zbrojny, przeciwnikiem zaś nie musi być inna
grupa etniczna, może być nim organizacja państwowa.
Przyjmuje się zwykle, że konflikty etniczne zamykają się w
granicach jednego państwa, chociaż nie jest to konieczne (Górski
Karabach).
Jednakże wyłączyć należy konflikty międzynarodowe.
Nie jest łatwo odróżnić konflikt etniczny od wojny domowej czy
narodowo-wyzwoleńczej.
Konflikt etniczny – to taki rodzaj konfliktu społecznego, w
którym bez względu na przyczyny stronami są grupy etniczne,
narody lub mniejszości narodowe funkcjonujące w
społeczeństwach wieloetnicznych i wielonarodowych
(P. Kraszewski, K. Wawruch).
Konflikt etniczny – gwałtowny rezultat opozycji
międzygrupowej, której stronami są narody (grupy etniczne) i
w którym bardziej niż o posiadanie, władzę lub informacje
chodzi o tożsamość kulturową i etniczną stron
(K. Kwaśniewski).
Typy konfliktów o tożsamość:
1) Reprodukcja tożsamości w konflikcie rytualnym
2) Wchłonięcie tożsamości
3) Konflikt na tle ambiwalencji tożsamości
4) Ograniczanie realizacji tożsamości etnicznej
5) Uwolnienie tożsamości
6) Całkowite zagrożenie dla tożsamości wraz z
egzystencją.
Reprodukcja tożsamości w konflikcie rytualnym
Konflikt o własną tożsamość etniczną z okolicznościami
wobec niej zewnętrznymi.
W tym przypadku konflikt jest cenioną wartością, jego brak
oznacza zagrożenie.
Ten typ konfliktu rozładowuje się na poziomie symbolicznym
czy rytualnym, inicjując nowy stan w danej społeczności.
W swej idealnej postaci nie należy on do konfliktów
zagrażających cudzej tożsamości etnicznej.
Przykład – Jakuci.
Wchłonięcie tożsamości
Konflikt spowodowany procesem asymilacji. Odnosi się do
sytuacji gdy drogą nacisku pośredniego lub przemocy ze
strony innej grupy etnicznej albo państwa instytucje własnej
kultury są zastępowane przez obce
Przykład: b. ZSRR, Turcja, Iran, polityka budowania
tożsamości narodowej we Francji
Konflikt na tle ambiwalencji tożsamości
Powstaje w warunkach zaawansowanej asymilacji lub w
grupie całkowicie niemal zasymilowanej, w której pojawia
się ruch odrodzenia etnicznego. Zachodzi on w obrębie
jednego etnosu bez konieczności przeciwstawienia się
innemu. Konflikt o niskiej intensywności.
Przykład: Bretoni, Prowansalczycy, Walijczycy
Ograniczanie realizacji tożsamości
etnicznej
Stosowanie praktyk dyskryminacyjnych, których
celem nie jest ani asymilacja ani akulturacja. Grupa
hegemonistyczna dąży do ograniczenia praw
mniejszości celem utrzymania swoje dominującej
pozycji.
Uwolnienie tożsamości
Uwolnienie tożsamości od ograniczeń dotychczasowego systemu
przez uzyskanie hegemonii dla własnego etnosu. Grupa etniczna
odrzuca pluralizm tożsamości w ramach wieloetnicznej struktury i
zmierza do dominacji drogą politycznego usamodzielnienia.
- polubowne rozwiązanie konfliktu, przyznanie autonomii
(Katalonia, Baskonia, Tyrol Płd., Gagauzowie).
- pokojowe rozstanie się (Słowacja, Singapur)
- „krwawe” rozwiązanie (Bangladesz, Erytrea, Timor Wschodni).
- w wyniku rozpadu państw (republiki b. ZSRR i b. Jugosławii)
- ruchy separatystyczne (Irlandia Płn. Cypr, Górski Karabach,
Abchazja, Osetia Płd., mołdawskie Naddniestrze).
Całkowite zagrożenie dla tożsamości
wraz z egzystencją
a)
Likwidacja tożsamości wraz z etnosem, wynikająca z
ideologicznie sankcjonowanego postulatu wyniszczenia pewnej grupy
etnicznej lub jej części ze względu na nią samą (holokaust Żydów,
ludobójstwo Ormian w Turcji, likwidacja Chińczyków w Indonezji,
dwukrotne próby wzajemnego unicestwienia Hutu i Tutsi w Ruandzie
oraz Botswanie).
b) Likwidacja pluralizmu tożsamościowego przez tzw. czystkę
etniczną (wysiedlenia i deportacje)
c) Konflikt ksenofobicznej tożsamości z tożsamością obcą.
Typy konfliktów etnicznych i ich podłoże
1) konflikty etniczne ze względu na sprzeczność bieżących
interesów
- konflikt o podłożu ekonomicznym;
- konflikt o podłożu terytorialnym (sytuacja etnicznych
dzielnic w USA);
konflikty o podłożu patologicznym (wzrost
przestępczości w obrębie niektórych grup);
konflikt o podłożu politycznym (konflikt między
Kurdami a Turkami został przeniesiony do Niemiec);
2) Konflikty etniczne ze względu na uprzedzenia
- konflikty etniczne o podłożu historycznym (polskożydowski, polsko-ukraiński)
- konflikty etniczne o podłożu ksenofobicznym;
3) Konflikty etniczne ze względu na odmienność wzorców
życia
- konflikty etniczne o podłożu religijnym
- konflikt etniczny o podłożu rasowo-kulturowym
Konflikty etniczne i ich formy
1)
konflikty etniczne ze względu na ich zasięg:
a) lokalne;
b) regionalne;
c) ogólnym
2)
konflikty etniczne ze względu na czas ich trwania:
a) incydentalne;
b) okresowe;
c) głębokie
3) Konflikty etniczne ze względu na rodzaj występującej
w
nich agresji:
- konflikty związane z „agresją” prawną (dyskryminujące
ustawodawstwo);
- konflikty związane z „agresją” o charakterze
demonstracyjno-propagandowym (wykorzystywanie
stereotypów i in. form „agresji” w celu ukształtowania
negatywnej opinii o przeciwniku);
- konflikty związane z „agresją” społeczną (nietolerancja,
ksenofobia, dyskryminacja);
- konflikt związany z „agresją” fizyczną (bójki, napady,
pogromy, ekscesy, dewastacje, a nawet akty terroryzmu).
Typologia konfliktów etnicznych
(A. Posern-Zieliński):
Konflikty etniczne objawiają się w postaci aktów przemocy
(powstania, wojny, czystki etniczne, partyzantka, terroryzm),
lub w formie nacisków administracyjno-prawnych,
prześladowań ze względu na odmienną kulturę, język, rasę czy
religię, nierównoprawne traktowanie w sferze gospodarki,
szkolnictwa, administracji, pozbawienia uprawnień.
1) Wewnątrzpaństwowe konflikty etniczne:
a) konflikty wybuchające między grupami tworzącymi
pluralistyczną
strukturę
kraju,
zwykle
między
zmarginalizowaną
mniejszością
a
uprzywilejowaną
większością (konflikt kurdyjsko-turecki w Turcji, kurdyjskoarabski w Iraku);
b) konflikt pomiędzy różnymi grupami etnicznymi
zamieszkującymi jedno państwo o władzę (konflikt między
Tutsi i Hutu w Rwandzie, między Grekami a Turkami na
Cyprze);
c) konflikt zachodzący między grupami imigrantów a
głównym nurtem narodowej populacji (napięcia arabskofrancuskie we Francji, rosyjsko-kaukaskie w Rosji)
2) Konflikty wywołane przez ruchy separatystyczne dążące do
utworzenia własnego, samodzielnego państwa,
3) Konflikty powstałe w wyniku podboju jednych grup etnicznych
przez drugie (Sytuacje takie występowały w dobie podbojów
kolonialnych; inkorporacja Tybetu, ekspansja terytorialna ZSRR),
4) Konflikty, którego podłożem jest presja asymilacyjna władz
centralnych względem grup tubylczych czy mniejszościowych, które są
także ograniczane w prawach i wypierane ze swoich ziem
5) Konflikty o antagonizmie o charakterze irredentystycznym, którego
istotą jest zwykle spór terytorialny wynikający z niepokrywania się
granic politycznych i etnicznych.
Etapy konfliktu etnicznego
0) Stan zerowy
1) Uprzedzenia, animozje
2) Spory, pierwsze napięcia etniczne
3) Narastanie napięcia, wrogości
4) Pojedyncze incydenty
5) Konflikt w pełni
Przejście od jednego do drugiego etapu odbywa się pod
wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych
Na każdym etapie narastania konfliktu etnicznego proces ten może być
kontynuowany, spowolniony, wstrzymany, cofnięty na niższy poziom
lub cofnięty do etapu początkowego (1) Nigdy jednak nie wróci on od
razu do stanu zerowego.
Przezwyciężenie bądź niwelowanie może być realizowane w
płaszczyźnie:
- podstawowej, przejście z etapu 5 do poziomu 4, 3 lub 2
- złożonej, sprowadzenie konfliktu do poziomu 1;
- ostatecznej, działania zmierzające w kierunku zniwelowania
występujących uprzedzeń, napięć, animozji czy stereotypów; jest to
zadanie bardzo trudne i długoterminowe.
Rozwiązywanie konfliktów etnicznych:
Pomyślne rozwiązywanie konfliktów (M. Kohne, zbadał 81
konfliktów po II w. ś.):
ustalenie sposobu komunikowania się zwaśnionych
stron;
stworzenie możliwości by nagromadzona złość i
nienawiść znalazły ujście;
- znalezienie neutralnych mediatorów potrafiących
przekazywać jednej stronie posłanie drugiej, umiejących
korygować zachowania każdej ze stron konfliktu;
- odczytywanie gestów dobrej woli i sygnałów
pojednania.
Po II w. ś. doszło do zmniejszenia liczby konfliktów
etnicznych, zaś później ponownie narastała ich liczba
W 50 najistotniejszych konfliktach do połowy lat 90. zginęło
ok. 4 mln ludzi, 27 mln zmuszonych było do migracji.
W Europie Zachodniej i Ameryce Północnej oraz w Japonii
konflikty etniczne narastały głównie w latach 60. i w połowie
lat 70.
W Europie Wschodniej i w b. ZSRR odrodzenie napięć
etnicznych miało miejsce na przełomie lat 80. i 90.
Ofiary konfliktów pomiędzy Hutu i Tutsi (W. Żelazny)
Rok
Kraj
Liczba ofiar
1972
Burundi
Tutsi wymordowali Hutu: 2000-3000
Hutu wymordowani przez Tutsi (jako akt „naprawy
krzywd”): 100 000 – 300 000
1993
Burundi
Tutsi wymordowani przez Hutu: 30 000
Hutu wymordowani przez Tutsi (jako akt „naprawy
krzywd”): 30 000
1994
Rwanda
Tutsi i Hutu (opozycja) wymordowani przez Hutu (u
władzy): 800 000
Hutu wymordowani przez Tutsi (jako akt „naprawy
krzywd”): 50 000 – 60 000
1996-1997
Kongo (Zair)
Hutu z Rwandy i Burundi skierowani do
„niezagrożonych
humanitarnych
stref”,
wymordowani przez Rwandyjską Armię Tutsi: 50
000 – 100 000
Ofiary konfliktów etnicznych w b. Jugosławii
Rok
Kraj
Liczba ofiar
1991 1995
Serbia,
Chorwacja
Straty obydwu stron w I fazie (1991-1992) konfliktu
30 tys. żołnierzy i cywili; 5 tys. uchodźców;
Uchodźcy: 500 tys. Chorwatów i 500 tys. Serbów
1992-1995
Bośnia
Liczba zamordowanych mieszkańców Bośni
wynosiła 200 tys. osób, zaś uchodźców – 60 tys.
1999
Kosowo
Albańczycy 443 tys. uchodźców zew. i 240
wewnętrznych; Serbowie 150-200 tys.
(Masakra w Raczaku 45 ofiar – Albańczycy:
zbrodnia nie wyjaśniona).
Ofiary konfliktów etnicznych w b. ZSRR
Rok
Kraj
Liczba ofiar
19921993
Gruzja
(gruzińskoabchaski)
200 tys. gruzińskich uchodźców, którzy
opuścili Abchazję z powodu czystek etnicznych
1992
Gruzja
(Osetia
Południowa)
Obydwie
strony
dokonywali
czystek
etnicznych. Uchodźcy: Gruzini – 20 tys.;
Osetyjczycy – 70 tys.
Azerbejdżan
(azerbejdżański
konflikt o Górski
Karabach)
Czystki etniczne prowadziły obydwie strony.
700 tys. uchodźców azerbejdżańskich.
19941996
Czeczenia (FR)
Straty ludności cywilnej – 80 tys.; uchodźcy
200 tys.
1999
Czecznia (FR)
Straty ludności cywilnej – 21 tys., w tym 14
tys. w trakcie szturmu Groznego, zaś po zajęciu
miasta 1,5 tys. osób rozstrzelano. Ok. 320 tys.
stało uchodźcami.
1992
1994
-