منصوریان، یزدان (1389). جایگاه کتابخانههای عمومی در ارتقاء سطح
Download
Report
Transcript منصوریان، یزدان (1389). جایگاه کتابخانههای عمومی در ارتقاء سطح
يزدان منصور يان
عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت معلم تهران
کتابخانه عمومي "دروازه اي به دنياي دانش" است که امکانات الزم را براي "يادگيري مادام
العمر و مستقل" عموم افراد يک جامعه فراهم مي آورد.
عمومي بودن اين کتابخانه ها بيش از آنکه مربوط به منابع باشد ،مربوط به کاربرانشان
است.
کتابخانه هاي عمومي به گروه يا طبقه خاص ي از جامعه تعلق ندارند و همه مردم با هر
سطحي از سواد و آگاهي و هر ويژگي تفکيک کننده ديگر "کاربر" آنها به شمار مي آيند.
مقاله حاضر ضمن اشاره اي گذرا به رسالتهاي کتابخانه هاي عمومي به مهمترين
گامهايي مي پردازد که اين کتابخانه ها مي توانند در زمينه ترويج علم و گسترش تفکر
علمي در جامعه بردارند.
گامهايي که خود زمينه ساز ارتقاء پذيرش علم در جامعه خواهد بود.
ايفال در بيانيه مشترک خود با يونسکو تحت عنوان "منشور کتابخانه هاي عمومي" ،که در سال 1994
منتشر شده است 12 ،رسالت را براي کتابخانه هاي عمومي برشمرده است که عبارتند از:
ايجاد و تقويت عادت به مطالعه در کودکان از زمان خردسالي آنان
حمايت از "خودآموزي" و "آموزش غير رسمي" در کنار حمايت از آموزش رسمي
ايجاد فرصتهايي براي ارتقاء مهارتهاي افراد در خالقيتهاي فردي
تقويت قدرت تخيل و خالقيت در کودکان و نوجوانان
ارتقاء آگاهي عمومي نسبت به ميراث فرهنگي و گسترش توانايي افراد در شناخت آثار هنري ،دستاوردهاي
علمي و نوآوريها
فراهم آوري امکان دسترس ي به انواع آفرينشهاي فرهنگي و هنري
تقويت تعامل و گفتگو ميان فرهنگها و حمايت از تنوع فرهنگي
حمايت از سنتهاي شفاهي (غير مکتوب) جوامع
اطمينان از دسترس ي همه شهروندان به همه انواع اطالعات معمول مورد نياز آنها
ارائه خدمات کافي اطالع رساني به مشاغل و انجمهاي محلي و ساير گروههاي ذي نفع
فراهم آوري تسهيالت الزم براي گسترش مهارتهاي سواد اطالعاتي و سواد رايانه اي
حمايت و مشارکت در فعاليتهاي سواد آموزي براي افراد در همه گروههاي سني ،و در صورت نياز اجراي برنامه
هاي سواد آموزي.
" پذيرش علم" محصول فرايند "ترويج علم" است که خود بخش ي از مفهومي کلي تر يعني
"آموزش علم" يا "آموزش علوم" به شمار مي آيد.
" آموزش علم" به اشاعه علم و دانش در ميان تمام اقشار و طبقاتي از جوامع داللت دارد که
ً
الزاما عضو "گروههاي علمي" محسوب نمي شوند.
آموزش علم آموزش مفاهيم و فرايندهاي علمي به عموم مردم در خالل برنامه هاي درس ي
"آموزش رسمي" یا در دوره هاي "آموزش غير رسمي” است.
آنچه در مفهوم "ترويج علم" مطرح است بيشتر به بخش دوم آموزش علم ،يعني
آموزش غير رسمي و فراگير ،مربوط است.
واژه "آموزش علم" يکي از مفاهيم بنيادي درعلوم تربيتي است ،بطوري که در
اصطالحنامه بين املللي اريک ،بيش از 30واژه مرتبط با آن معرفي شده است.
Aerospace Education;
Aviation Education;
College Science;
Elementary School Science;
Energy Education;
Engineering Education;
Hands on Science;
Marine Education;
Science Activities;
Science and Society;
Science Anxiety;
Science Careers;
Science Course Improvement;
Science Curriculum;
Science Education History;
Science Experiments;
Science Instruction;
Science Process Skills;
Science Programs;
Science Projects;
Science Teachers;
Science Teaching Centres;
Sciences;
Scientific Literacy;
Scientific Methodology;
Secondary School Science;
Technical Education;
Technological Literacy;
Technology Education.
مجموعه سازي و مجموعه گستري کتابخانه هاي عمومي با هدف ترويج علم،
اشتراک منابع براي گسترش دسترس ي عمومي به منابع ترويج علم،
برقراري ارتباط موثر با موسسه ها و مراکز تخصص ي ترويج علم،
ارتباط مستمر کتابخانه هاي عمومي با مراکز آموزش رسمي با هدف ترويج علم ،برگزاري
نمايشگاههاي کتاب و معرفي دستاوردهاي علمي،
برگزاري نشستها و سخنراني هاي علمي مناسب در اين زمينه،
بزرگداشت و معرفي شخصيتهاي علمي،
تشکيل گروههايي از کاربران به عنوان همکاران کتابخانه در زمينه ترويج علم.
از منظر ترويج علم ،خط مش ي گزينش و گردآوري منابع کتابخانه هاي عمومي بايد به گونه اي باشد
که اهداف ترويج تفکر علمي در آن لحاظ شود.
ً
مثال ،کتابداران بايد به تهيه کتابها و آثاري که مبتني بر يافته هاي علمي هستند توجه بيشتري داشته
باشند.
عالوه بر نوع و محتواي آثار باید به فرمت منابع و تناسب آن با اهداف ترويجي توجه شود.
گردآوري منابع ديداري -شنيداري در حوزه ترويج علم يکي از اقدامات در اين زمينه است.
فيلمهاي مستند ،گزارشهاي علمي و موارد مشابه نيز در اين زمينه مفيدند.
هيچ کتابخانه اي به تنهايي نمی تواند پاسخگوي تمام نيازهاي اطالعاتي کاربران خود باشد.
با توجه به گستردگي منابع اطالعاتي تحقق چنين هدفي ديگر نه ممکن است و نه مطلوب.
امروزه کتابخانه هاي موفق دنيا بيش از آنکه در جستجوي "مالکيت منابع" باشند ،سياستهاي مجموعه سازي
خود را به "دسترس ي به منابع" هدايت مي کنند.
" اشتراک منابع" و ارائه خدمات مشترک در کتابخانه هاي عمومي ،ضروری است.
کتابخانه هاي عمومي بايد به صورت شبکه اي اداره شوند و همکاريهاي مستمري بين آنها برقرار باشد .از نظر
پوشش جغرافيايي اين شبکه ها ممکن است در سطح يک شهر يا استان و حتي فراتر از آن در سطح ملي ايجاد
شوند.
کتابخانه ها تنها متوليان ترويج علم در جامعه نيستند و کتابداران بايد ارتباط موثري با ساير نهادهايي که در اين زمينه
فعاليت مي کنند برقرار سازند.
به عنوان مثال ،کتابخانه هاي عمومي بايد همکاريهاي مشترکي با موزه ها ،آرشيوها ،رسانه هاي ارتباط جمعي،
مطبوعات ،و نهادهاي فرهنگي مشابه داشته باشند.
وصالي و اجاق ( )1388: 63هفت نهاد را به عنوان نهادهاي مرتبط با ترويج علم معرفي مي کنند که عبارتند از :اماکن
موقتي مانند نمايشگاههاي علمي ،کتابخانه ها ،خبرگزاريها ،جوامع و انجمنهاي علمي ،نهادهاي علمي مانند موزه هاي علم،
بنيادهاي حامي نهادهاي علمي ،و رسانه هاي جمعي.
چنين همکاريهايي در عمل دو سويه است و همه طرفهاي اين همکاريها از آن بهره مند خواهند شد.
کتابخانه هاي عمومي وقتي در جذب کاربرن موفق هستند که ارتباط خوبي با مراکز آموزش
رسمي از دوره ابتدايي تا آموزش عالي داشته باشند.
خدمات علمي و فرهنگي کتابخانه هاي عمومي مي تواند نقش ي مکمل در جهت توسعه
آموزش رسمي ايفا کنند.
آگاهي کتابداران از سرفصل دروس مدارس در اين زمينه ضروري است.
ً
پرسشهاي دانش آموزان معموال بر اساس آنچه در مدرسه مي آموزند شکل مي گيرد و
کتابخانه ها بايد با داشتن منابع مناسب و مرتبط ،آمادگي پاسخگويي باشند.
کتابخانه به عنوان نهادي اجتماعي و فرهنگي مسئوليتي فراتر از گردآوري و سازماندهي منابع دارد.
کتابخانه نهادي اجتماعي است که بايد امکانات الزم را براي مراجعه عموم مردم فراهم آورد.
برگزاري نمايشگاههاي کتاب و معرفي دستاوردهاي علمي يکي از اقداماتي است که گام موثري در ترويج علم
محسوب مي شود.
کتابخانه ها مي توانند با همکاري موسسات تحقيقاتي نمايشگاههايي براي معرفي فعاليتهاي علمي و پژوهش ي
اين مراکز برپا کنند و از اين طريق دستاوردهاي علمي آنان را در اختيار عموم قرار دهند.
اگر کتابخانه روستايي به برگزاري نمايشگاههايي از دستاوردهاي پژوهش ي مراکز تحقيقات کشاورزي بپردازند،
به مروجان کشاورزي در آموزش شيوه هاي جديد زراعت يا مبارزه با آفات کمک خواهند کرد.
کتابخانه هاي عمومي مي توانند با دعوت از صاحبنظران و محققان حوزه هاي مختلف علمي ،سخنراني ها و برنامه هاي نشست علمي
براي عموم مراجعان برگزار کنند.
گفتگوي مستقيم و بي واسطه پژوهشگران با عموم مردم فرصت مغتنمي براي ترويج علم به شمار مي آيد.
نکته مهم در اين سخنراني ها و نشستها تناسب موضوع آنها با نيازها و مسائل واقعي کاربران کتابخانه است.
افراد به موضوعاتي که با امور جاري و واقعي زندگي آنها ارتباط دارند ،عالقه نشان مي دهند .بنابراين ،انتخاب موضوع اين سخنراني ها
بايد بر اساس نياز سنجي از کاربران کتابخانه صورت پذيرد.
ً
مثال ،در کتابخانه محله اي که مردم در فصل زمستان نگران ابتالء فرزندان خود به نوع جديدي از آنفوالنزا هستند ،و اخبار ضد و
نقيض ي در اين زمينه شنيده اند ،برگزاري سخنراني در خصوص راههاي پيشگيري و درمان اين بيماري با استقبال بيشتري مواجه خواهد
شد.
آشنايي عموم جامعه با شخصيتهاي علمي و نوع تخصص ي که دارند در ترغيب آنان به مطالعه در
خصوص موضوعهاي علمي است.
کتابخانه ها مي توانند به مناسبتهاي مختلف به معرفي زندگي و آثار شخصيتهاي علمي بپردازند.
ً
مثال به مناسبت روز تولد يا وفات شخصيتهاي علمي ،فرهنگي و ادبي ،نمايشگاههايي از آثار آنان يا آثار
ديگران درباره آنان در کتابخانه برگزار شود.
همچنين ،مي توان از شخصيتهاي علمي دعوت کرد که در خصوص فعاليتهاي خود ،يا فعاليتهاي
همکارانشان ،اطالعاتي در اختيار کاربران قرار دهند.
اگر برگزاري اين بزرگداشتها با جلسات پرسش و پاسخ براي بررس ي موضوعات مشخص ي همراه باشند،
نتيجه بهتري خواهد داشت.
هرچه تعامل کاربران با متوليان کتابخانه بيشتر باشد ،کتابخانه ها در پيشبرد اهداف خود موفقتر خواهند
بود .اين تعامل از مجموعه سازي شروع و تا ارائه خدمات اطالع رساني استمرار مي يابد.
برخي از کتابخانه ها به تشکيل گروههايي از کاربران مي پردازند و فعاليتهاي ترويجي خود را با کمک آنان دنبال
مي کند .تشکيل"گروههاي کتابخواني" يا "دوستداران کتابخانه" از جمله اين موارد است.
در برخي از کشورها اين گروهها فعالترند و حتي انجمنهايي ملي براي هدايت آنها تشکيل شده است.
" دوستداران کتابخانه هاي کانادا" و "دوستداران کتابخانه هاي استراليا" دو نمونه از اين انجمنهاست.
افراد عالقه مند به عضويت در اين گروهها داوطلبانه به فعاليت مي پردازند ،از انگيزه کافي برخوردارند و
کتابخانه مي تواند تالش آنان را در جهت ترويج علم سوق دهد و از خدمات آنها بهر مند شود.
در مجموع توسعه اقدامات کتابخانه هاي عمومي در زمينه ترويج علم گامي اساس ي در جهت تحقق "سواد
علمي" در جامعه به شمار آيد.
سواد علمي خود يکي از وجوه اصلي در مفهومي فراتر يعني "سواد اطالعاتي" است.
افراد برخوردار از سواد اطالعاتي مي توانند نياز اطالعاتي خود را بخوبي بشناسند ،منابعي که پاسخگوي اين
نياز هستند شناسايي کنند ،در اين منابع به جستجو بپردازند ،نتايج بازيابي شده را نقادانه بررس ي کنند و با
انتخاب بهترين گزينه ها دانش خود را ارتقاء بخشند.
عالوه بر اين ،افراد برخوردار از سواد اطالعاتي تمام مراحل دسترس ي و استفاده از منابع اطالعاتي را در
چارچوب مالحظات اخالقي ،قانوني و اجتماعي انجام مي دهند.