Transcript Ελύτης - Πρόταση

Πρόταση για ερευνητική εργασία στη Β΄ Λυκείου
Δημιουργός: Θωμάς Μπεχλιβάνης, Σχολικός
Σύμβουλος ΠΕ02
«Ο καημός του θανάτου τόσο με πυρπόλησε, που η λάμψη
μου επέστρεψε στον ήλιο…
Ένα ταξίδι στον ποιητικό κόσμο του Οδυσσέα Ελύτη με όχημα την
ποιητική του συλλογή Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό.»
Διάρκεια: Ένα τετράμηνο
Τάξη: Β΄ Λυκείου
Ώρες: 28 περίπου (14 δίωρα)
Γενικοί στόχοι
• Με επίκεντρο τις Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό, να έλθουν σε
επαφή οι μαθητές με το συνολικό ποιητικό έργου του Ο. Ελύτη, να
εντοπίσουν, να μελετήσουν και να αναδείξουν τις βασικότερες
πλευρές του (θέματα, σύμβολα, εκφορά, ποιητικό όραμα).
• Να συσχετίσουν την ποιητική του δημιουργία με τον ιδιότυπο
δοκιμιακό του λόγο, να κατανοήσουν δηλαδή την ενότητα σκέψης,
συνείδησης και ποιητικής πράξης.
• Να διερευνήσουν το ιστορικό υπόβαθρο της ποιητικής του
δημιουργίας και τη σύνδεσή της με τα πνευματικά και καλλιτεχνικά
ρεύματα της εποχής του.
• Να αναζητήσουν τις σχέσεις του έργου του με τη ζωγραφική και τη
μουσική και να κατανοήσουν έτσι τη βαθύτερη ενότητα ανάμεσα
στις διάφορες εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Γενικοί στόχοι
• Να καταλήξουν σε κάποια συμπεράσματα, σε μια συνολική αποτίμηση
του ποιητικού και του πνευματικού έργου του ποιητή, και να
αναρωτηθούν εάν το έργο αυτό δίνει απαντήσεις σε προβλήματα του
σημερινού ανθρώπου και της κοινωνίας μας.
• Να γίνουν ευαίσθητοι δέκτες του ποιητικού λόγου γενικότερα, επαρκείς
και υποψιασμένοι αναγνώστες των λογοτεχνικών έργων, να αποκτήσουν
κριτήρια αξιολόγησης και δυνατότητες κατανόησης των παραγόντων που
συμβάλλουν ή επιδρούν στη δημιουργία τους.
• Να ανακαλύψουν την αξία του διαδικτύου σε τομείς που δεν είχαν ίσως
υποψιαστεί, να αναπτύξουν ικανότητες συνεργασίας, να αισθανθούν την
αξία της συμμετοχής σε ένα κοινό έργο και τη χαρά της δημιουργίας που
μπορεί να προκύπτει από αυτό, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό
επίπεδο.
• Να διευρύνουν τις δυνατότητές τους στη χρήση των νέων μέσων
παρουσίασης και στη σύνταξη πολυτροπικών κειμένων.
Πρώτη ενότητα, τρία δίωρα (1η – 6η ώρα):
Εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Ο. Ελύτη
Οι μαθητές δουλεύουν σε επίπεδο τάξης και σε ομάδες που οργανώνονται
«αυθόρμητα» κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Στη φάση αυτή θα σχηματιστούν
σταδιακά οι πέντε μόνιμες ομάδες. Μετά από μια σύντομη εισαγωγή (με
καταιγισμό ερωτήσεων), διερευνούν, εργαζόμενοι σε φύλλα εργασίας, τα εξής
θέματα:
Α) Η ζωή και το έργο του Ο. Ελύτη - ένταξη στο ιστορικό πλαίσιο.
Β) Η θέση του Ελύτη στην ιστορία της Ν.Ε. Λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Η Γενιά του
1930.
Γ) Βασικές έννοιες που σχετίζονται με την ποιητική του Ελύτη: Μοντερνισμός,
Υπερρεαλισμός, Ελληνικότητα - Παράδοση, «δεύτερη πραγματικότητα».
Δ) Ο εικαστικός Ελύτης.
Ε) Ο μελοποιημένος Ελύτης (συλλογές – ποιήματα – συνθέτες τραγουδιστές)
Στόχοι στην πρώτη ενότητα
• Να αποκτήσουν οι μαθητές μια γενική εικόνα της ζωής και του έργου του
ποιητή.
• Να τον εντάξουν μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής του (ελληνικό και
ευρωπαϊκό).
• Να αντιληφθούν τη σημασία της παρουσίας του στα ελληνικά γράμματα
και ιδιαίτερα στη σύγχρονη ελληνική ποίηση.
• Να συνδέσουν το έργο του με τα καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής του
αλλά και με τα πνευματικά αιτήματα της χώρας του (μοντερνιστής,
υπερρεαλιστής; δημιουργική επανασύνδεση με την ελληνική παράδοση).
• Να ανιχνεύσουν την ιδιαίτερη σχέση του έργου του με την εικαστική
δημιουργία.
• Να ανακαλύψουν την πληθώρα των μελοποιημένων έργων του από
Έλληνες συνθέτες και να στοχαστούν σχετικά με την επίδραση που αυτά
άσκησαν στη διαμόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής ευαισθησίας.
Δραστηριότητες
• Να καταρτίσουν ένα χρονολόγιο της ζωής και του έργου
του Ελύτη, με αντιστοίχιση στα σημαντικότερα ιστορικά
γεγονότα κατά τη διάρκεια του βίου του.
• Να ερευνήσουν παρουσιάσουν συνοπτικά την προσωπική
του συμμετοχή στον πόλεμο του 40 και την επίδραση που
αυτή άσκησε στο έργο του.
• Να ανακοινώσουν μια μικρή εργασία για τη γενιά του 30
και τη θέση του Ελύτη μέσα σ’ αυτή (σχέσεις, επιρροές,
διαφοροποιήσεις).
• Να αναζητήσουν και να παρουσιάσουν το περιεχόμενο των
εννοιών Μοντερνισμός, Υπερρεαλισμός, Ελληνικότητα –
Παράδοση, «δεύτερη πραγματικότητα», σε σχέση με το
έργο του ποιητή.
Δραστηριότητες
• Να συγκροτήσουν έναν κατάλογο ζωγράφων με τους
οποίους ασχολείται ο Ελύτης και να προβάλουν μια
ενδεικτική «πινακοθήκη» εικαστικών έργων του ή έργων
αναφοράς από τον ίδιο (π.χ. Θεόφιλος), με μια μικρή
εισαγωγή για τη σχέση του με τη ζωγραφική.
• Να καταρτίσουν έναν κατάλογο μελοποιημένων έργων του
Ελύτη και να παρουσιάσουν ένα δείγμα τους στην τάξη.
(Οι δραστηριότητες αυτές θα συμπληρώνονται και θα
τροφοδοτούν το project, καθώς αυτό θα προχωρά.
Όπου υπάρχει οι λέξεις «εργασία» και «κείμενο»,
εννοούνται και στην πολυτροπική τους διάσταση.)
Πηγές - Κείμενα
Βιογραφία - εργογραφία
•
•
•
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%83%CE%AD
%CE%B1%CF%82_%CE%95%CE%BB%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF%82
http://www.koinotopia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=62
5%3A-1911-1996&catid=16%3A2010-07-12-21-15-46&Itemid=12&lang=el
Χρονολόγιο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=169
Ε.ΚΕ.ΒΙ.
Πηγές - Κείμενα
Ο Ελύτης στον πόλεμο του 40
• Ανοιχτά Χαρτιά, «Το χρονικό μιας δεκαετίας», σελ. 322-326
• http://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2011/10/blogpost_28.html
Πηγές - Κείμενα
• Για τη γενιά του 30, τον μοντερνισμό, σουρεαλισμό
και «ελληνικότητα», «δεύτερη πραγματικότητα»
Πηγές - Κείμενα
•
Λεξικό λογοτεχνικών όρων
•
Εισαγωγή από το βιβλίο Ν.Ε. Λογοτεχνίας της Β΄ Λυκείου
•
http://www.eenscongress.eu/?main__page=1&main__lang=de&eensCongress_cmd=show
Paper&eensCongress_id=170 Το περιοδικό Νέα Γράμματα
•
http://eapilektoi.blogspot.gr/2011/04/30-30.html
•
http://literatureattack.blogspot.gr/2012/02/blog-post_19.html
•
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%81%CE%B5%CE%B1%
CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 (Υπερρεαλισμός)
•
http://www.nnet.gr/cogito/cogito%20downloads/cog06_p.6-9.pdf (Ελληνικότητα και
γενιά του 30: Τζιόβας)
Πηγές - Κείμενα
• Ανοιχτά χαρτιά, “Το χρονικό μιας δεκαετίας»: Η συνάντηση του Ελύτη
με τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του (Σεφέρη,
Εγγονόπουλο, Σαραντάρη, Γκάτσο)∙ ιδιαίτερα με την ομάδα
Κατσίμπαλη. Οι πρώτες δημοσιεύσεις το 1935 (σελ. 282 – 288).
• Η συνάντηση του Ελύτη με τον υπερρεαλισμό και τον Εμπειρίκο, όπ. π,
σελ. 276 – 281 (ιδιαίτερη βαρύτητα στην τελική παράγραφο της
ενότητας):
«Έντονα τα δύο αυτά ρεύματα πάλευαν να με παρασύρουν. Ήμουν
έτοιμος και για τα δυο, γεννημένος και για τα δυο, τόσο, που μόλις
αφηνόμουνα στο ένα ένιωθα προδότης του άλλου κι έπρεπε ο μικρός
αυτός σταυρός ν’ αλλάξει σχήμα μέσα μου, γιατί δεν ήταν το ζώδιο
του μαρτυρίου που ένιωθα να μ’ ελκύει αλλά το ζώδιο του βέλους
του ατέρμονος και του φλεγομένου.»
Πηγές - Κείμενα
Για τη «δεύτερη πραγματικότητα»
•
Ανοιχτά Χαρτιά, «Πρώτα – πρώτα», σελ. 18 – 19
•
http://www.babiniotis.gr/wmt/webpages/index.php?lid=1&pid=16&apprec=93
(Μπαμπινιώτης) «Δεύτερη πραγματικότητα» και γλώσσα
•
Υπάρχουνε στη ζωή του ανθρώπου στιγμές, που… δείχνουν λουσμένο σε φως
παράξενο το γύρω του κόσμο, γυμνωμένο από την καθημερινή του σημασία και
φανερωμένο με μιαν άλλη, μια πρωτοείδωτη – την αληθινή του άραγε; –
φυσιογνωμία… Απλά, γήινα, ανθρώπινα, είναι τα ίδια πράγματα, οι ίδιες πράξεις
που παρουσιάζονται σ ε μ ι α δ ε ύ τ ε ρ η κ α τ ά σ τ α σ η πιο αληθινή από
την πρώτη, μια κατάσταση που για να την ξεχωρίσουμε θα ’πρεπε να την
ονομάσουμε υπερπραγματική.» Ανοιχτά Χαρτιά «Τέχνη – Τύχη – Τόλμη», σελ.
102
•
Breton: «Πιστεύω στη μελλοντική συγχώνευση αυτών των δύο καταστάσεων —
που εξωτερικά δείχνουν τόσο αντιφατικές — του ονείρου και της
πραγματικότητας, σε ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, μιας
υπερπραγματικότητας.»
Πηγές - Κείμενα
Για τη «δεύτερη πραγματικότητα»
•
«Όλοι μαζί, ποιητές, μουσικοί, καλλιτέχνες, παρ’ όλες τις μεγάλες τους διαφορές,
κάποτε και χάρη σ’ αυτές, δεν κάνουν στο βάθος – και στο πλάτος των αιώνων –
παρά να συγκροτούν τη δεύτερη κατάσταση του κόσμου. Είναι ανοιχτή σε όλους
και ίσαμε σήμερα που μιλάμε δεν ευρέθηκε δαιμόνιο στρατιωτικό ικανό να
αποκόψει τις στενωπούς. Απλώς κάποτε η πρόσβαση γίνεται τόσο πιο δύσκολη,
όσο η ανθρώπινη ηλιθιότητα πιο παχυλή. Κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να
ενδιαφέρεται για την Ποίηση. Άπαξ όμως κι ενδιαφέρεται είναι υποχρεωμένος
να “γνωρίζει να μεταβαίνει” σ’ αυτή τη δεύτερη κατάσταση, να περπατεί και
στον αέρα και στο νερό.» (Ανοιχτά χαρτιά, «Τα κορίτσια», σελ. 144-145)
•
«… εντός του κόσμου τούτου εμπεριέχεται και με τα στοιχεία του κόσμου
τούτου ανασυντίθεται ο άλλος κόσμος, ο “πέραν”, η δεύτερη πραγματικότητα, η
υπερτοποθετημένη επάνω σ’ αυτήν που παρά φύσιν ζούμε. Είναι μια
πραγματικότητα που τη δικαιούμαστε και που από δική μας ανικανότητα δεν
αξιωνόμαστε». (Εν λευκώ, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης», σελ. 321)
Πηγές - Κείμενα
Ελύτης και ζωγραφική. Κολάζ - φωτογραφικό υλικό
• Ανοιχτά χαρτιά, Εν λευκώ (μελέτες και αναφορές σε ζωγράφους,
μοντερνισμός, ελληνική παράδοση)
• Εν λευκώ, «Τα μικρά έψιλον, Οι συνεικόνες», σελ. 261-263
• http://www.google.gr/ Κολάζ Ελύτη
• http://www.elytis.edicypages.com/526404158870
Πηγές - Κείμενα
Ελύτης και ζωγραφική. Κολάζ - φωτογραφικό υλικό
• «…Να γιατί ευγνωμονώ τους ζωγράφους. Για την ευγνωμοσύνη που
δείχνουν κι εκείνοι απέναντι στην ύλη και στις δυνατότητες που τους
προσφέρει να τη μετασχηματίζουν και να της δίνουν έναν αέρα —μη
φοβόμαστε τον όρο— αθανασίας. Η σταθερή, η οριστική, η μη
ακυρώσιμη πραγματικότητα οφείλεται στα χέρια τους· που,
μετατοπίζοντας πολλές φορές κάτι ελάχιστο, αποσπούν την αίσθηση από
το αντικείμενο που την προκαλεί, τη χειρίζονται κατά διαφορετικό τρόπο
και αποκαλύπτουν σ’ εμάς τους άλλους μια κάτοψη του κόσμου
πλησιέστερη προς την πραγματική, εάν μπορεί να το πει αυτό κανένας.
Που εντούτοις είναι αλήθεια. Λίγο δεξιότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο πιο
κόκκινο, λίγο πιο κίτρινο, κι ευθύς να: το φωτάκι ανάβει στον Παράδεισο
των κατανοούντων.»
«Εν λευκώ, Ιδιωτική οδός», σελ. 387-388
Πηγές - Κείμενα
Ελύτης και ζωγραφική. Κολάζ - φωτογραφικό υλικό
•
«Γεγονότα ενός αποσπασμένου από τα ημερολόγια Ιουλίου… όπου όλα γίνονται
γύρω σου πιστευτά… Με στραμμένη τη ράχη του ένας Κούρος, και, στο βάθος,
κάποιο παλαιών καιρών πλεούμενο ανάμεσα σε δύο ξερονήσια…»
Δεύτερη ενότητα, 9 δίωρα (7η – 24η ώρα)
4ο δίωρο (7η – 8η ώρα), ολομέλεια
• Ανάγνωση της συλλογής Έξη και μία τύψεις
για τον ουρανό (ακούγεται ο Ελύτης).
επεξηγήσεις – διευκρινήσεις
(χρόνος δημιουργίας του έργου,
ιστορικό πλαίσιο αναφοράς,
η θέση της συλλογής στο έργο του Ελύτη).
Σύνδεση με το Άξιον Εστί.
Κατά τη διάρκεια του 4ου δίωρου ορίζονται
τα πέντε θέματα προς διερεύνηση.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο αγράμματος και η ωραία»
Εκείνη
Μόνη της, Όρθια, με τα λιγοστά της νύχτας κατοικίδια
– το φύσημα της δεντρολιβανιάς και την αθάλη του
καπνού απ’ τα καμίνια – στης θαλάσσης την έμπαση
αγρυπνούσε
Αλλιώς ωραία!...
………………………………………………………………………………………..
Καθαρότη απίστευτη άφηνε, σε μέγα βάθος μέσα της, το
αληθινό τοπίο να φανεί,
Όπου, σιμά στον ποταμό, παλεύανε τον Άγγελο οι μαύροι ανθρώποι, δείχνοντας με ποιον τρόπο γεννιέται η
ομορφιά
Ή αυτό που εμείς, αλλιώς, το λέμε δάκρυ»
……………………………………………………………………………………..
«Μακριά απ’ τη λοιμική της πολιτείας, ονειρεύτηκα στο
πλάι της μιαν ερημιά, όπου το δάκρυ να μην έχει νόημα. Κι όπου το μόνο φως να ’ναι από την πυρά που
κατατρώγει όλα μου τα υπάρχοντα.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο αγράμματος και η ωραία»
•
•
•
»Ώμο τον ώμο οι δυο μαζί ν’ αντέχουμε το βάρος από
τα μελλούμενα, ορκισμένοι στην άκρα σιγαλιά και
στη συμβασιλεία των άστρων…
•
•
•
•
•
•
»Σα να μην κάτεχα ο αγράμματος, πως είναι εκεί ακριβώς, μέσα στην άκρα σιγαλιά, που ακούγονται οι πιο
αποτρόπαιοι κρότοι
»Και πως, αφ’ ότου αβάσταχτη έγινε στου αντρός τα
στέρνα η μοναξιά, σκόρπισε κι έσπειρε άστρα!».
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Η αυτοψία»
Λοιπόν, ευρέθηκε ο χρυσός της λιόριζας να ’χει σταλάξει στα φύλλα της καρδιάς του.
Κι από τις τόσες φορές όπου ξαγρύπνησε, σιμά στο κηροπήγιο, καρτερώντας τα χαράματα, μια πυράδα παράξενη του ’χε αρπάξει τα σωθικά.
Λίγο πιο κάτω από το δέρμα, η κυανωπή γραμμή του ορίζοντα έντονα χρωματισμένη, Και άφθονα ίχνη γλαυκού μέσα στο αίμα.
Οι φωνές των πουλιών, που ’χε σ’ ώρες μεγάλης μοναξιάς αποστηθίσει, φαίνεται να ξεχύθηκαν όλες μαζί,
τόσο που δεν εστάθη βολετό να προχωρήσει σε μεγάλο βάθος το μαχαίρι….
…………………………………………………………………………………….
Όσο γι’ αυτά τα ψήγματα φωτιάς πάνω στην ήβη, δείχνουν ότι στ’ αλήθεια πήγαινε πολλές ώρες μπροστά,
κάθε φορά όπου έσμιγε γυναίκα.
Θα ’χουμε πρώιμους καρπούς εφέτος.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο ύπνος των γενναίων»
Μυρίζουν ακόμη λιβανιά, κι έχουν την όψη καμένη από
το πέρασμά τους στα Σκοτεινά Μεγάλα Μέρη.
Κει που μεμιάς τους έριξε το Ασάλευτο
Μπρούμυτα, σ’ ένα χώμα που κι η πιο μικρή ανεμώνα
του θά ’φτανε να πικράνει τον αέρα του Άδη
………………………………………………………………………………..
Κει τους απάλλαξε ο Καιρός
Και καμιά ρυτίδα ή τύψη, αλλά σε βάθος μέγα
Το παλιό αμνημόνευτο αίμα που αρχινούσε με κόπο να
χαράζεται, μέσα στη μελανάδα τ’ ουρανού
Ήλιος νέος, αγίνωτος ακόμη,
………………………………………………………………………………………..
Κι απαρχής Κοιλάδες, Όρη, Δέντρα, Ποταμοί,
Πλάση από γδικιωμένα αισθήματα έλαμπε, απαράλλαχτη
και αναστραμμένη, να τη διαβαίνουν οι ίδιοι τώρα, με
θανατωμένο μέσα τους το Δήμιο,
Χωρικοί του απέραντου γαλάζιου!
………………………………………………………………………………………
Διάβαζαν άπληστα τον κόσμο με τα μάτια τ’ ανοιχτά για
πάντα, κει που μεμιάς τους έριξε το Ασάλευτο
Μπρούμυτα, κι όπου με βία κατέβαιναν οι γύπες να ευφρανθούν τον πηλό των σπλάχνων τους και το αίμα.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο ύπνος των γενναίων – Παραλλαγή»
Δίχως μήνες και χρόνοι να λευκαίνουν το γένι τους, με
το μάτι εγύριζαν τις εποχές, ν’ αποδώσουν στα πράγματα το αληθινό τους όνομα,
Και στο κάθε βρέφος που άνοιγε τα χέρια, ούτε μία ηχώ,
μονάχα το μένος της αθωότητας που ολοένα δυνάμωνε τους καταρράχτες…
Μια σταγόνα καθαρού νερού, σθεναρή πάνω απ’ τα βάραθρα, την είπανε Αρετή και της έδωσαν ένα λιγνό
αγορίστικο σώμα.
Όλη μέρα τώρα η μικρή Αρετή κατεβαίνει κι εργάζεται
σκληρά στα μέρη όπου η γη από άγνοια σήπονταν, κι
είχαν οι άνθρωποι ανεξήγητα μελανουργήσει,
Αλλά τις νύχτες καταφεύγει πάντα εκεί ψηλά στην αγκαλιά του Όρους, καθώς μέσα στα μαλλιαρά στήθη του
Αντρός.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Λακωνικόν»
Ο καημός του θανάτου τόσο με πυρπόλησε, που η λάμψη
μου επέστρεψε στον ήλιο.
Κείνος με πέμπει τώρα μέσα στην τέλεια σύνταξη της
πέτρας και του αιθέρος,
Λοιπόν, αυτός που γύρευα, ε ί μ α ι.
Ω λινό καλοκαίρι, συνετό φθινόπωρο,
Χειμώνα ελάχιστε,
Η ζωή καταβάλλει τον οβολό του φύλλου της ελιάς
Και στη νύχτα μέσα των αφρόνων μ’ ένα μικρό τριζόνι
κατακυρώνει πάλι το νόμιμο του Ανέλπιστου.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Καταγωγή του τοπίου ή Το τέλος του Ελέους»
Άδραξε μυτερό χαλίκι, κι αργά, με δεξιοσύνη, ο ήλιος,
πάνω απ’ τον ώμο της Κόρης του Ευθυδίκου, χάραξε
τα πτερύγια των ζεφύρων.
Το φως δουλεύοντας τη σάρκα μου, φάνηκε μια στιγμή
στο στήθος το μενεξεδί αποτύπωμα, κει που η τύψη
μ’ άγγιξε κι έτρεχα σαν τρελός. Ύστερα, μες στα
πλάγια φύλλα ο ύπνος μ’ αποστέγνωσε, κι έμεινα μόνος. Μόνος.
Ζήλεψα τη σταλαγματιά που απαρατήρητη δόξαζε τα
σκίνα. Όμοια νά ’μουν στο έκπαγλο μάτι που αξιώθηκε να δει το τέλος του Ελέους!
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
Καταγωγή του τοπίου ή Το τέλος του Ελέους»
Ή μήνα κι ήμουν; Στην τραχύτη του βράχου, ανάρραγου
από την κορφή ως τα βάραθρα, γνώρισα τα πεισματικά σαγόνια μου. Που σπάραζαν το κτήνος μέσα
στον άλλον αιώνα.
Και η άμμο πέρα, κατακαθισμένη από την ευφροσύνη
που μού ’δωκεν η θάλασσα, κάποτε, σαν βλαστήμησαν οι άνθρωποι κι άνοιγα τις οργιές με βιάση να ξεδώσω μέσα της νά ’ταν αυτό που γύρευα; Η αγνότητα;
Το νερό αναστρέφοντας το ρέμα του, μπήκα στο νόημα
της μυρσίνης όπου φυγοδικούν οι ερωτευμένοι. Άκουσα ξανά το μετάξι που έψαυε τα τριχωτά μου στηθη ασθμαίνοντας. Και η φωνή «χρυσέ μου», νύχτα,
μέσα στη ρεματιά, που έκοβα το στερνό πρυμνήσιο
των άστρων και πρόσεχε να πάρει σχέδιο τ’ αηδόνι.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Καταγωγή του τοπίου ή Το τέλος του Ελέους»
………………………………………………………………………..
Τέτοιες χρονιές—α ναι—
θά ’ταν που εργαζόμουν να γίνει τόσο τρυφερό το απέραντο γαλάζιο!
Είπα. Και στρέφοντας το πρόσωπο, μες στο φως ξανά
το αντίκριζα να με ατενίζει. Δίχως έλεος.
Κι ήταν αυτό η αγνότητα.
Όμορφη, κι απ’ των χρόνων το σκίασμα συλλογισμένη,
κάτω από τον σημαφόρο του ήλιου, η Κόρη του Ευθυδίκου δάκρυζε
Που μ’ έβλεπε να περπατώ, πάλι μέσα στον κόσμο αυτον, χωρίς Θεούς, αλλά βαρύς απ’ ό,τι, ζώντας, αφαιρούσα του θανάτου.
Μονομιάς, η σκιά της χελιδόνας θέρισε τα βλέμματα
των νοσταλγών της: Μεσημέρι.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο άλλος Νώε»
Έριξα τους ορίζοντες μες στον ασβέστη, και με χέρι
αργό αλλά σίγουρο πήρα να χρίσω τους τέσσερεις
τοίχους του μέλλοντός μου.
Η ασέλγεια, είπα, είναι καιρός ν’ αρχίσει τώρα το ιερατικό της στάδιο, και σε μια Μονή Φωτός ν’ ασφαλίσει την υπέροχη στιγμή που ο άνεμος έξυσε λίγο συννεφάκι πάνω από τα’ ακρότατο δέντρο της γης.
Κείνα που μόνος μόχθησα να βρω, για να κρατήσω το
ύφος μου μέσα στην καταφρόνια, θά ’ρθουν—από το
δυνατό του ευκαλύπτου οξύ ως το θρόισμα της γυναίκας—να σωθούν στης ασκητείας μου την Κιβωτό.
Και το πιο μακρινό και παραγκωνισμένο ρυάκι, κι απ’
τα πουλιά το μόνο που μ’ αφήκαν, το σπουργίτι, κι
από το πενιχρό της πίκρας λεξιλόγιο, δύο, καν τρία,
λόγια: ψ ω μ ί , κ α η μ ό ς , α γ ά π η…
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο άλλος Νώε»
(΄Ω Καιροί που στρεβλώσατε το ουράνιο τόξο, κι απ’ το
ραμφί του σπουργιτιού αποσπάσατε το ψίχουλο, και
δεν αφήσατε μήτε μια τόση-δα φωνούλα καθαρού νερού να συλλαβίσει στη χλόη την αγάπη μου,
Εγώ, που αδάκρυτος υπόμεινα την ορφάνια της λάμψης,
ώ Καιροί, δε συγχωρώ.)
Κι όταν, ο ένας του άλλου τρώγοντας τα σπλάχνα, λιγοστέψει ο άνθρωπος κι από τη μια στην άλλη
Γενεά, κυλώντας το Κακό, αποθηριωθεί μες στο παντερειπωτικό ουράνιο,
Τα λευκά της μοναξιάς μου μόρια, πάνω από τη σκουριά
του χαλασμένου κόσμου στροβιλίζοντας, θα παν να
δικαιώσουν τη μικρή μου σύνεση
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Ο άλλος Νώε»
Κι αρμοσμένα πάλι τους ορίζοντες μακριά θ’ ανοίξουν,
ένα-ένα στα χείλη του νερού να τρίξουν τα λόγια τα
πικρά,
Το παλιό μου της απελπισίας νόημα δίνοντας
Ωσάν δάγκωμα σε φύλλο ουρανικού ευκαλύπτου, η αγία
των ηδονών ημέρα να μυρίσει
Και γυμνή ν’ ανέβει το ρέμα του Καιρού η Γυναίκα η
Χλοοφόρος
Που μ’ αργότη ανοίγοντας βασιλική τα δάχτυλα, μια για
πάντα θα στείλει το πουλί
Στων ανθρώπων τον ανίερο κάματο, από κει που έσφαλε
ο Θεός, να στάξει
Τρίλια της Παράδεισος!
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Εφτά μέρες για την αιωνιότητα»
ΚΥΡΙΑΚΗ.—Πρωί, στο Ναό του Μοσχοφόρου. Λέω: να
γίνει αληθινή σα δέντρο η ωραία Μυρτώ και τ’ αρνάκι της, κοιτάζοντας ίσια στα μάτια το δολοφόνο μου,
για μια στιγμή, να τιμωρήσει το πικρότατο μέλλον.
ΔΕΥΤΕΡΑ.—Παρουσία χλόης και νερού στα πόδια μου.
Που θα πει πως υπάρχω. Πριν ή μετά το βλέμμα που
θα μ’ απολιθώσει, το δεξί χέρι ψηλά κρατώντας ένα
πελώριο γαλάζιο Στάχυ. Για να ιδρύσω τα Νέα Ζώδια.
ΤΡΙΤΗ.—Έξοδος των αριθμών. Πάλη του 1 με το 9 σε
μια παραλία πανέρημη, γεμάτη μαύρα βότσαλα, φύ
και σωρούς μεγάλες ραχοκοκαλιές θηρίων στα βράχια.
Τα δυο παλιά και αγαπημένα μου άλογα, χρεμετίζοντας
όρθια πάνω από τους ατμούς που ανεβάζει το θειάφι
της θαλάσσης.
Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό
«Εφτά μέρες για την αιωνιότητα»
ΤΕΤΑΡΤΗ.—Από την άλλη μεριά του Κεραυνού. Το καμένο χέρι που θα ξαναβλαστήσει. Να ισιώσει τις πτυχές του κόσμου.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ.—«Της Μεταμορφώσεως» των γυναικών
που αγάπησα χωρίς ελπίδα: Ηχώ: Μα-ρί-νααα! Ελέ-νηηη! Κάθε χτύπος καμπάνας, κι από μια πασχαλιά στην αγκαλιά μου. Ύστερα φως παράξενο, και
δύο ανόμοια περιστέρια που με τραβούν ψηλά σ’ ένα
μεγάλο κισσοστολισμένο σπίτι.
ΣΑΒΒΑΤΟ.—Κυπαρίσσι από το σόι μου, που το κόβουν
άντρες βλοσυροί και αμίλητοι: γι’ αρρεβώνα ή θάνατο. Σκάβουν το χώμα γύρω και το ραντίζουν με γαρυφαλλόνερο.
Έχοντας εγώ κιόλας απαγγείλει τα λόγια που απόμαγνητίζουν το άπειρο!
ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ
5ο – 12 δίωρο, 16 ώρες
•
1η ομάδα: Η μυστική εμπειρία του έρωτα – η «επιφάνεια» της Κόρης
•
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής - η δικαίωση της
θυσίας
•
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του θανάτου και
ανανέωσης της ζωής, ως μεταστοιχειώσεις ηθικών και πνευματικών δυνάμεων.
•
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο «ήρωας – ποιητής» και ο
«ποιητής - μοναχός».
•
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο αγώνας για την καλλιτεχνική
μορφή.
Στόχοι της δεύτερης ενότητας
• Να κατανοήσουν την κομβική θέση που κατέχει η συλλογή Έξη και μία
τύψεις για τον ουρανό στο σύνολο της δημιουργίας του Ελύτη, ως ώριμο
έργο που συμπυκνώνει όλη την προηγούμενη πορεία του, και να τη
συσχετίσουν με το Άξιον Εστί, να εντοπίσουν την κοινή μήτρα της
δημιουργίας τους και τις διαφορές τους στην ποιητική εκφορά.
• Να διερευνήσουν τη σημασία που αποδίδει ο Ελύτης στην, καταλυτική
για την ανθρώπινη ζωή, δύναμη του έρωτα, η οποία στα έργα του
συμβολίζεται συνήθως με την «επιφάνεια» της Κόρης.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της θυσίας και το νόημα της δικαιοσύνης,
έτσι όπως ο Ελύτης τα αντιλαμβάνεται, και να προβληματιστούν σχετικά
με αυτό που αποκαλεί (με ποικίλους όρους) «αποκατάσταση της
πραγματικότητας», κάτι που στο ποιητικό του έργο υλοποιείται μέσα από
το σχήμα της αναστροφής.
Στόχοι της δεύτερης ενότητας
•
Να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί ο Ελύτης αναγορεύει τα φυσικά στοιχεία (ήλιος, φως,
λουλούδια, φυτά, νερό, θάλασσα) σε βασικά σύμβολα και αλληγορίες στην ποιητική του
γλώσσα, να παρακολουθήσουν τις τροπές τους στην πορεία του έργου του και να
μελετήσουν τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλουν στη συγκρότηση του ποιητικού νοήματος –
μηνύματος.
•
Να διερευνήσουν τον ρόλο που επιφυλάσσει ο ποιητής για τον εαυτό του – επομένως και
για τους ομοτέχνους του – στον αγώνα για την αποκάλυψη της αλήθειας και τη δικαίωση
της ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, να μελετήσουν τις απόψεις του για τις σχέσεις Ποίησης και
Ιστορίας (ελευθερίας – καταναγκασμού) και να αναπτύξουν τις δικές τους απόψεις.
•
Να ανιχνεύσουν τους τρόπους με τους οποίους ο Ελύτης συγκροτεί το κειμενικό σώμα των
έργων του, τις τεχνικές, τη δομή, τη γλώσσα, και να στοχαστούν επάνω στη σχέση ανάμεσα
στην έμπνευση (ή την πρωτογενή συγκίνηση) και την κειμενική πραγμάτωσή της.
•
Να εξοικειωθούν με τη γλώσσα της λογοτεχνικής κριτικής, στο βαθμό που θα
χρησιμοποιηθούν τέτοια κείμενα με αντικείμενό τους έργα του Ελύτη.
Δραστηριότητες στη δεύτερη ενότητα
•
•
•
•
•
Η κάθε ομάδα (χωρισμένη συχνά σε υποομάδες), με τη βοήθεια φύλλων εργασίας και την
καθοδήγηση του καθηγητή, που έχει και την ευθύνη της επιλογής των κειμένων:
Διερευνά το θέμα της στα ποιήματα ή τα αποσπάσματα των Τύψεων που σχετίζονται μ’
αυτό. Εντοπίζει τα στοιχεία ή τα μοτίβα εκείνα που το συνθέτουν ή το διαμορφώνουν και
προβαίνουν σε παρατηρήσεις για το ρόλο και τη λειτουργία τους στην οικοδόμηση του
ποιητικού νοήματος του έργου.
Επεκτείνει τη διερεύνηση αυτή σε κείμενα άλλων έργων, κατά προτίμηση πρώτα στο Άξιον
Εστί, λόγω της συνάφειάς του με τις Τύψεις, και κατόπιν στις άλλες συλλογές.
Εντοπίζει στα προγενέστερα των Τύψεων και του Άξιον Εστί έργα την πηγή ή την πρώτη
εμφάνιση των στοιχείων του θέματός τους και παρακολουθεί την εξέλιξή του μέχρι τις δύο
συλλογές. Εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους ο ποιητής κεφαλαιοποιεί τις
προηγούμενες κατακτήσεις του στη φάση της ωριμότητάς του.
Συνεχίζει τη διερεύνηση αυτή στα μεταγενέστερα έργα μέχρι το τέλος της ποιητικής πορείας
του Ελύτη. Μελετά την εξέλιξη του θέματος, τα νέα στοιχεία ή μοτίβα που προστίθενται σ’
αυτό, τις μεταλλάξεις του μέσα στο νέο ποιητικό ή κειμενικό περιβάλλον, τον τρόπο με τον
οποίο γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας από τον ποιητή, για να αναδείξει μία νέα πτυχή του
ποιητικού του οράματος.
Συσχετίζει τα ποιητικά κείμενα με αποσπάσματα του δοκιμιακού έργου του Ελύτη και
διερευνά την ενότητα θεωρίας και ποιητικής πράξης, ποιητικής σκέψης και κειμενικής
πραγμάτωσης, ζωής και ποίησης εν τέλει.
Δραστηριότητες στη δεύτερη ενότητα
•
Μελετά κείμενα άλλων (κριτικών κτλ) για το έργο του Ο. Ελύτη, αναζητά από
αυτά βοήθεια για την πληρέστερη κατανόησή του και προβαίνει σε
παρατηρήσεις και αποτιμήσεις για την ευστοχία τους.
• Συνεργάζεται με τις άλλες ομάδες, εκεί όπου τα θέματά τους συμπλέκονται
στα ίδια κείμενα, ή χρειάζεται να διασταυρώσουν το υλικό και τα
συμπεράσματά τους για να μελετήσουν και να παρουσιάσουν στην τάξη
κάποια νέα πλευρά σχετική με αυτά άμεσα ή έμμεσα. Π.χ., να ερευνήσουν και
να παρουσιάσουν από κοινού:

τον τρόπο με τον οποίο συνευρίσκονται δύο ή περισσότερα θέματα στο
ίδιο κείμενο και συνεργούν στην οικοδόμηση του ποιητικού ή άλλου
νοήματός, π.χ. η συμπλοκή του φωτός και του ήλιου με την «επιφάνεια» της
Κόρης, η συνέργεια Κόρης και ποιητή – ήρωα ή η ταύτιση ήλιου και ποιητή –
ήρωα στον αγώνα για την αποκατάσταση του κόσμου και τη δικαίωση της
ζωής,

πλευρές της αντιπαλότητας Ποίησης (ανιδιοτέλεια, αγνότητα, ελευθερία
του σώματος και της σκέψης, δικαιοσύνη) και Ιστορίας – Εξουσίας
(σκοπιμότητα, διαστρέβλωση, καταναγκασμός, ποικίλες μορφές δουλείας), με
αφορμή τη σημασία του έρωτα ή τον ρόλο του ποιητή,
Δραστηριότητες στη δεύτερη ενότητα

τον αντίκτυπο από τη ρίψη των πρώτων ατομικών βομβών στην παγκόσμια
κοινή γνώμη και τα κινήματα ειρήνης (αφορμή «Ο άλλος Νώε», από τις Τύψεις),
με τη μορφή ενός ρεπορτάζ,

τις εξεγέρσεις της νεολαίας τη δεκαετία του 60 και τον Μάη του 68, τα
αιτήματά της και τη συνάφειά τους με πλευρές του ποιητικού οράματος του
Ελύτη, με αφορμή τη Μαρία Νεφέλη,

το ελληνικό τραγούδι του 60 και του 70 και η σχέση, προσωπική και ποιητική,
με τον Νίκο Γκάτσο,

τις εικαστικές παρεμβάσεις των ζωγράφων στις εκδόσεις των έργων του Ελύτη.
• Προβαίνει σε κάποιες «αφηγήσεις» στην τάξη, με βάση επί μέρους
συμπεράσματα της έρευνας του θέματός της και συντονίζεται με τις άλλες
ομάδες για μια κοινή «αφήγηση» ή παρουσίαση, π.χ. μια «αφήγηση» για τις
Τύψεις.
• Διερευνά τις σχέσεις του θέματός της με τη ζωγραφική, την εικαστική δημιουργία
του Ελύτη καθώς και τις αντίστοιχες μελοποιήσεις (η τράπεζα ήδη υπάρχει και
συνεχώς συμπληρώνεται), τις παρουσιάζει και εκφράζει προφορικά ή γραπτά τις
απόψεις της γι’ αυτές στην τάξη.
• Καταλήγει σε μια γενική σύνθεση των συμπερασμάτων της και αποφασίζει για
τον τρόπο της παρουσίασής τους.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
Οι πηγές και τα κείμενα που θα επιλεγούν, πρέπει να δίνουν απαντήσεις στα
εξής:
1. Οι αντιλήψεις του Ελύτη για τον έρωτα και οι αξίες ζωής που συνδέονται
μ’ αυτές.
2. Η πηγή της γέννησης του αρχέτυπου της Κόρης και οι ιδιότητες που
αποκτά στην πορεία της ποιητικής διαδρομής του ποιητή.
3. Η ποικιλία των μορφών εμφάνισης και των τρόπων λειτουργίας της
Κόρης. Ενσάρκωση της ομορφιάς, της αλήθειας, της αγνότητας.
4. Η αμφίδρομη σχέση του αρχετύπου της Κόρης (ιδεατού) και
πραγματικής υπόστασης των γυναικών.
5. Η σχέση του δίδυμου ‘Κόρη – Ποιητής’ και η αγιότητα των αισθήσεων
6. Έρωτας – Κόρη - Παράδεισος
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
Ανοιχτά χαρτιά, «Τα κορίτσια», αποσπάσματα σελ. 136 – 137, 140 – 141, 158 – 160
•
Εν λευκώ, «Τα μικτά έψιλον, οι συνεικόνες, σελ. 261 - 262
«Και ιδού μια άκρα ησυχία. Που, μεταφορικά μιλώντας, δεν είναι μόνο φαινόμενο
ακουστικό αλλά και απόσταση. Η απόσταση είναι απαραίτητη για να υπάρξει μια πιο
αληθινή ζωή. Από την άλλη άκρη της εγρήγορσης, αργά, σταλάζει σαν κόμπος νερού ένα
γυμνό κορίτσι. Όλοι προσέχουν τα μαλλιά του τα λυτά ως τους μηρούς. Λίγοι μόνο
υποψιάζονται ότι δεν είναι παρά η έννοια του “αειθαλούς” όπως συμβαίνει να σταλάζει
στην ευαισθησία του δημιουργού. Και ακόμη λιγότεροι, ότι πρόκειται απλώς για την
ενσάρκωση ενός ιδανικού που, με όπλο του τη Ομορφιά ξέρει να εκδικείται.
Να εκδικείται τι; Την απιστία μας. Που δεν αναγνωρίζουμε το μέσα μας υπερπέραν, ενώ
γεμάτοι από τις ουλές του φεύγουμε όλοι μας από τον κόσμο αυτόν μια μέρα όπως ύστερα
από κάποιον άτυχο έρωτα. Σκύβουμε το κεφάλι, αλλά εκείνη —ποια; Η Κόρη που είπαμε—
παραμένει νέα και αρυτίδωτη και ισχυρή. Κι έχει την τελευταία λέξη πάντοτε. Η αξία της η
πιο μεγάλη έγκειται στον τρόπο που καθιστά αδύνατον το “αδύνατον”. Δε γίνεται να μη
δακρύσει ο ήλιος∙ ακριβώς όπως δε γίνεται να μην είναι ο θάνατος ένα υπερμέγεθες
ηλιοτρόπιο στραμμένο καταπάνω μας.»
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
• Το Άξιον Εστί
Από τη «Γένεσι»: Τρία αποσπάσματα από τους ύμνους 2 (έρωτας – ειρήνη), 5 (κόρες – σύνδεση
με τη γλώσσα και τη φύση) και 6 (γυναίκα – πόθος – αγνότητα)
…ή αλλού πάλι από τα ύψη πέφτοντας / οι ψιλές κλωστές το ασήμι, δροσερά μαλλιά
κοπέλας που είδα και που επόθησα / Υπαρκτή γυναίκα / «Η αγνότητα, είπε, είναι αυτή»/
και γεμάτος λαχτάρα χάιδεψα το σώμα / φιλιά δόντια με δόντια»
Από «Τα Πάθη»: άσμα ι΄ (Μακρινή Μητέρα), το δεύτερο και τελευταίο μέρος από το
«Προφητικόν» (ο έρωτας ως συνταγματικός άξονας της νέας Πολιτείας, το ζεύγος γυναίκας –
ποιητή).
…η γυναίκα στο πλάι του [του Ποιητή] σαν αχτίδα του ήλιου να βγει. Και πάλι θα λατρέψει τη
γυναίκα και θα την πλαγιάσει πάνου στα χόρτα καθώς που ετάχθη. Και θα λάβουνε τα
όνειρα εκδίκηση, και θα σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων!
Από «Το Δοξαστικό»: Οι «Χαιρετισμοί» της Κόρης, ο ύμνος στα κορίτσια.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
•
«Κι όμως, πουθενά δε βρίσκω αισθητοποιημένη με τόση ενάργεια την έννοια της
αθωότητας όσο στα μυριστικά χόρτα… Ο κόσμος των φυτών με γοήτευσε. Αείποτε
μ’ εξέπληξε. Περισσότερο και από τον κόσμο των άστρων κατάφερνε να μου
υποβάλλει το μυστήριο της ζωής. Αποπνέει ένα είδος αγιοσύνης, που δοκίμασα
να το εκφράσω, ακόμη και με ανορθόδοξα μέσα, όταν αισθάνθηκα να είμαι
αρκετά καθαρός στην ψυχή για να το αποπειραθώ. Μετατρέποντας το φυτό από
ουδέτερο σε θηλυκό, και θεωρώντας το σαν κόρη, περίπου, αγία ή θεά,
ζωγράφιζα, χωρίς να είμαι ζωγράφος, και μάλιστα σε πολλές παραλλαγές, μια
θεά Φυτώ, που της έβαλα βυσσινιά δυνατά και χρυσά και φωτοστέφανο στο
κεφάλι, με την ελπίδα να μπορεί δίπλα μου να ενσαρκώνει κείνον τον αέρα που
έρχεται σαν από θαύμα μεσ’ απ’ τα έγκατα της γης και να υποκαταστήσει όσα και
σαν ειδωλολάτρες και σαν χριστιανοί διακονήσαμε στο βωμό του Ποσειδώνα και
της Παρθένου.»
Εν λευκώ, «Τα δημόσια και τα ιδιωτικά», σελ. 348-349
Τύψεις: Λέω: να / γίνει αληθινή σα δέντρο η ωραία Μυρτώ
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
• Προσανατολισμοί
Από την ενότητα «Η θητεία του καλοκαιριού»: «Περίφημη νύχτα»:
…Ορατή και ωραία στο πλάι σου /είμαι ακέραιος!
«Η Μαρίνα των βράχων», «Ηλικία της γλαυκής θύμησης»
«Τώρα θα ’χω σιμά μου ένα λαγήνι αθάνατο νερό
Θα ’χω ένα σχήμα λευτεριάς ανέμου που κλονίζει
Κι εκείνα τα χέρια σου όπου τυραννιέται ο Έρωτας
Κι εκείνο το κοχύλι σου όπου θ’ αντηχεί το Αιγαίο.»
Από την ενότητα «Σποράδες»: «Ελένη»
• Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά
Στη συλλογή, η ‘επιφάνεια’ της Κόρης ενσωματώνεται στη συμβολική του φωτός, λαμβάνει
ποικίλες εκφάνσεις και ενσαρκώνει κυρίως το όραμα της ομορφιάς και της αλήθειας.
«Η κόρη που ’φερνε ο βοριάς» (είπα… να βρω εκκλησάκι να ’χω να μιλήσω)
Σπούσαν πίσω της αφάνες φως κι άφηναν μέσ΄ στον
ουρανό κάτι σαν άπιαστα του Παραδείσου σήματα
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
Αρχέτυπον
Του βότσαλου που εκρούστηκε η μπαρούτι μού
Ξανάφερε το Λιγονέρι και μιαν ακρογιαλιά
Όπου ως φαίνεται είχα πρωτοδεί Γυναίκα και τι
πάει να πει τα μεσάνυχτα φωτιστικά ροδόδεντρα να
βλέπεις ύστερα κατάλαβα
Που τη βρήκα να είναι περιστέρι
Που τη βρήκα να είναι Ύπνος με τσαμπιά σταγόνων μεσ’ στην αγκαλιά
Που τη βρήκα σ’ ένα ταρατσάκι να την ξυλώνει ο δυνατός αέρας
Ώσπου τέλος δεν έμεινε παρά ένας ώμος και το μέρος
το δεξί από τα μαλλιά
Πάνω από τα χαλάσματα και ο πρώτος Έσπερος.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
• Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας («Ο κήπος βλέπει»)
3ο μέρος, αρχέγονη «Αιγηίδα», χαμένος «προπατορικός Παράδεισος»:
στα νερά τα πράσινα της Ατλαντίδας
βουτάν Λίβυες
αναδύεται Κόρη
Θηρασία
τεντωμένο το χέρι της δείχνει την απόσταση
που μας χωρίζει από τον τρόπο να ’μαστε όλοι μας
άγγελοι με φύλο.
6ο μέρος, η αναζήτηση της ελευθερίας, το όραμα της «Αιγηίδος»:
μία μεγαλόνησος
ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση… μόνη
μία
Κόρη
γυαλιστερή σαν όστρακο
να κατεβαίνει φέρνοντας τον άνεμο
σ’ ένα πανέρι.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
•
Ο Μικρός Ναυτίλος
«Μυρίσαι τα άριστον», XVII:
ΚΑΙ ΝΑ, ΚΑΤΑΜΕΣΙΣ της αθλιότητας, από τις ανασκαφές της
Σαντορίνης, από την απελπισία πιο πέρα — επιτέλους: μια
Κόρη Θηρασία φτάνει τεντώνοντας το χέρι της σα να λέει
«Χαίρε Κεχαριτωμένε».
Δεν είμαι ζωγράφος, Κόρη Θηρασία. Μα θα σε πω με ασβέστη και με θάλασσα. Θα σε προεχτείνω μ’ αυτά που γράφω
σ’ αυτά που πράττω. Θα σου προσφέρω μια ζωή (τη ζωή
που δεν αξιώθηκα) χωρίς αστυνόμους, χωρίς φακέλους, χωρίς
κελιά. Μόνο μ’ ένα λευκό πουλί πάνω απ’ το κεφάλι σου.
Θα φυτέψω αμπέλια – λέξεις. Θα χτίσω Ανάκτορα μ’ αυτά
που μου δίνεις ν’ αγαπώ. Από την Ηγησώ θα φτάσω στην
Αγία Αικατερίνη. Γη και ειρήνη θα φέρω.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
•
Εκ του πλησίον: Το τελευταίο ποίημα
Και να! Μια ημικατεστραμμένη Θήρα που ως Νίσυρος επανακτίστηκε με γεράνια τεράστια και νερά κυλιόμενα παλαιάς Ιλιάδας κελαρύσματα. Όπου σημαίνει του βαρβάρου δεύτερη Άνοιξη, νόμος δεν γράφει, και πάσα ακταιωρός του ηλίου δεκτή,
το άλκιμον ήμαρ και το εξ όλων των χρωμάτων έν και πάλευκον, το αχνάρι της μέλισσας κει που δεν ετελειώσαμε ποτέ.
Φιλιά που δόθηκαν κι άλλα που δεν. Χαιρέτωσαν.
Ανθ’ ημών η αγάπη.
Η ‘επιφάνεια’, η ανάδυση του οράματος
του ανθρώπινου παραδείσου είναι ισοδύναμη
ακριβώς με την ‘επιφάνεια’ της Κόρης∙
νήσος και Κόρη ταυτίζονται.
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
•
Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου
ΠΕΡΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗ ΧΘΕΣΙΝΗ αϋπνία μου
λίγο, για μια στιγμή, μου χαμογέλασε
η θεούλα με τη μωβ κορδέλα
που από παιδάκι μού κυκλοφοράει τα μυστικά
Ύστερα χάθηκε πλέοντας δεξιά
να πάει ν’ αδειάσει τον κουβά με τ’ απορρίμματά μου
— της ψυχής αποτσίγαρα κι αποποιηματάκια—
εκεί που βράζει ακόμη όλο παλιά νεότητα
και αγέρωχο το πέλαγος.
Μ. Σάββατο, 25
…όμως για τρίτη φορά… η Θεά- παιδούλα έκανε την εμφάνισή της. Είχε τη μορφή κόρης ενός μαραγκού και το
σώμα μιας μικρής Αφροδίτης… Τη φορά τούτη δεν ήταν ένα απλό σημάδι εύνοιας… ήταν ένα μήνυμα, μια
εντολή…: «Γράψε. Να γράφεις» Ανοιχτά χαρτιά, Τα κορίτσια»
Πηγές – κείμενα
1η ομάδα: Έρωτας – «Επιφάνεια» της Κόρης
•
•
•
Ανοιχτά χαρτιά «Πρώτα-πρώτα», σελ. 41-42
«Αν υπάρχει, συλλογίζομαι, για τον καθένα μας ένας διαφορετικός, προσωπικός
Παράδεισος, ανεπανόρθωτα ο δικός μου θα πρέπει να ’ναι σπαρμένος με δέντρα λέξεων
που τ’ ασημώνει ο άνεμος καθώς λεύκες, από ανθρώπους που βλέπουν να επαναστρέφει
επάνω τους το δίκιο που τους είχε αφαιρεθεί, από πουλιά που ακόμα και μέσα στην
αλήθεια του θανάτου επιμένουν να κελαηδούν ελληνικά και να λεν “έρωτας”, “έρωτας”,
“έρωτας”…»)
Εν λευκώ, «Μικρά έψιλον» (, «Το χαμένο θαύμα», σελ. 203-205):
«Κοντά στα τρεχούμενα νερά, κάποτε, μες στ’ αστραφτερά φυλλώματα, ειπώθηκαν τα
πρώτα λόγια της λατρείας που ομολόγησε ο άνθρωπος μετά τον μακρύ ύπνο του ζώου. Και
από το σπασμό του σκύλου ως το σκίρτημα του Αγγέλου στήθηκε, αληθινός άξονας της
ζωής, ο Έρωτας· να μετρά την απόκλισή μας από τη Γη, την έφεση και την ικανότητά μας ν’
αναζητήσουμε τον Παράδεισο.» (σελ. 203)
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το γύρισμα του λύκου / στο ρύγχος του ανθρώπου και αυτό στου
αγγέλου…
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
Οι πηγές και τα κείμενα που θα επιλεγούν, πρέπει να δίνουν απαντήσεις στα
εξής:
• Τα χαρακτηριστικά του αγωνιστή – ήρωα, που με τη θυσία του συμβάλλει
στην αναγέννηση της ζωής, το σώμα του γίνεται το γόνιμο έδαφος μιας
μελλοντικής καρποφορίας.
• Κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώνεται στη συνείδηση του Ελύτη η
αντίληψη ότι ο αγώνας και η θυσία των ανθρώπων για την υπεράσπιση
των αξιών που δίνουν νόημα στη ζωή δικαιώνονται.
• Η συμμαχία του αγωνιζόμενου ήρωα με τα φυσικά στοιχεία και τον έρωτα
για την αντιμετώπιση των σκοτεινών δυνάμεων και την κυριαρχία της
ζωής (ήλιος – φως – δικαιοσύνη).
• Η πίστη του Ελύτη στην «ίση ανταπόδοση», την «επαναστροφή της
δικαιοσύνης» στον κόσμο και ο ρόλος του έρωτα και της ποίησης στο
έργο αυτό.
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
•
Τι είναι εκείνο που σας συγκίνησε στο Έπος του Σαράντα;
- Πώς να σας το πω: ήταν ό,τι διάβαζα στην πράξη, και μ' ένα σφίξιμο στην καρδιά
μην τύχει και δακρύσω, αυτά που με ανία και δυσφορία διάβαζα ώς τότε στα
βιβλία και για την ιστορία της χώρας μου. Ηταν μια βίαιη φορά προς τα εμπρός
του λαού που είχε κάποτε ηττηθεί, όχι εξ αιτίας του, στη Μικρασία, και που τώρα
θα έπαιρνε την εκδίκησή του. Ετσι το έβλεπα εγώ. Σαν άχτι μακροχρόνιο που
έβγαινε και ξεθύμαινε. Δεν έπαιζε ρόλο που ο εχθρός ήταν διαφορετικός. Ο
εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Αδικου, που την είχαμε υποστεί
κάτω από διαφορετικές μορφές επί αιώνες και είχε γίνει μοίρα μας. Αυτή η
εξέγερση εναντίον της Μοίρας, χωρίς υπολογισμό, μες στα όλα, αυτή η
«όμορφη αφροσύνη», όπως λέω κάπου αλλού, ήτανε που ανέβαζε το γεγονός
σε μιαν άλλη σφαίρα, ποιητική. Μέσα μου έγινε μια αναπαρθένευση των
τριμμένων εννοιών. Οι λέξεις ξεφουσκώνανε και ξαναγεμίζανε με καθαρή
ουσία. Με τη βοήθεια της ουσίας αυτής βρήκα το θάρρος να ξαναπροφέρω λόγια
που ώς τότε φοβόμουνα επειδή τα συναντούσα μόνο στα χείλη των κούφιων
πολιτικών και των πατριδοκαπήλων.
Απόσπασμα συνέντευξης του ποιητή στον Δημ. Γκιώνη που δημοσιεύτηκε στην
Ελευθεροτυπία το Σάββατο 22 Οκτωβρίου 2011
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
Άσμα ηρωικό και πένθιμο…
Με βήμα πρωινό στη χλόη που μεγαλώνει
Ολοένα εκείνος ανεβαίνει.
Τώρα λάμπουνε γύρω του οι πόθοι που ήταν μια φορά
Χαμένοι μεσ’ στης αμαρτίας τη μοναξιά·
Γειτόνοι της καρδιάς του οι πόθοι φλέγονται·
Πουλιά τον χαιρετούν, του φαίνονται αδερφάκια του
Άνθρωποι τον φωνάζουν, του φαίνονται συντρόφοι του
«Πουλιά καλά πουλιά μου, εδώ τελειώνει ο θάνατος!»
«Σύντροφοι σύντροφοι καλοί μου, εδώ η ζωή αρχίζει!»
Αγιάζι ουράνιας ομορφιάς γυαλίζει στα μαλλιά του
Μακριά χτυπούν καμπάνες από κρύσταλλο
Αύριο, αύριο, αύριο: το Πάσχα του Θεού!
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
•
Άξιον Εστί «Γένεσις, Ζ΄ ύμνος»
………………………………………………………..
τα μεγάλα ετοίμασε Κενά στη γη
και στο σώμα του ανθρώπου:
το κενό του Θανάτου για το Βρέφος το Ερχόμενο
το κενό του Φονικού για τη Δικαία Κρίση
το κενό της Θυσίας για την Ίση Ανταπόδοση
το κενό της Ψυχής για την Ευθύνη του Άλλου…
Τα μεγάλα Κενά, συνιστούν τις κοιτίδες της δημιουργίας
του ανθρώπου-ποιητή
•
Άξιον Εστί, «Προφητικόν»
— Βλέπω τους Στρατοδίκες να καίνε σαν κεριά, στο μεγάλο τραπέζι της Αναστάσεως.
— Βλέπω τους Χωροφυλάκους να προσφέρουν το αίμα τους, θυσία στην καθαρότητα των ουρανών.
— Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών.
— Βλέπω τις κανονιοφόρους του Έρωτα.
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
•
…ο Λευτέρης, που τύλιγε παρέκει τσιγάρο, καρτερικά, σα να ’χε πάρει απάνω του την ανημποριά
ολάκερης της Οικουμένης γύρισε και «Λοχία» είπε «τι βαρυγκομάς; Αυτοί που ’ναι ταγμένοι για τη ρέγγα
και το χαλβά, σ’ αυτά πάντοτε θα ξαναγυρίζουν. Και οι άλλοι στα δεφτέρια τους που δεν έχουνε τελειωμό,
και οι άλλοι στα κρεβάτια τους τα μαλακά που τα στρώνουν μα δεν τα ορίζουν. Αλλά κάτεχε ότι μονάχα
κείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θα ’χει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο» και ο Ζώης: «Τι
λοιπόν, θαρρείς ότι δεν έχω κι εγώ γυναίκα και χωράφια και βάσανα της καρδιάς που κάθομαι και
φυλάγω δωνά στις εξορίες;» Του αποκρίθηκε ο Λευτέρης: «Αυτά που δεν αγαπά κανείς, αυτά, λοχία μου,
να φοβάται, τι τα ’χει από τα πριν χαμένα κι ας τα σφίγγει όσο θέλει απάνω του. Αλλά τα πράγματα της
καρδιάς τρόπος δεν είναι να χαθούν, έννοια σου, και γι’ αυτά οι εξορίες δουλεύουν. Αργά-γρήγορα κείνοι
που είναι ναν τα βρουν, θαν τα βρουν». Πάλι ρώτησε ο λοχίας ο Ζώης: Και ποιος λες τάχα του λόγου σου
ότι θαν τα βρει;» Τότε ο Λευτέρης, αργά, δείχνοντας με το δάχτυλο; «Εσύ κι εγώ κι ό,τι άλλο δείξει,
αδερφέ μου, η ώρα ετούτη που μας ακούει.» Άξιον Εστί: «Οι ημιονηγοί»
•
… Και χτυπούσανε όπου να ’ναι, σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση. Και η Άνοιξη ολοένα τους κυρίευε.
Σα να μην ήτανε άλλος δρόμος για να περάσει η Άνοιξη παρά μονάχα αυτός, και να τον είχανε πάρει
αμίλητοι, κοιτάζοντας πολύ μακριά, πέρ’ απ΄την άκρη της απελπισιάς, τη Γαλήνη που έμελλαν να
γίνουν, οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες, και οι άντρες, και οι γυναίκες, και οι
λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια.
Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα. Και θερίσανε πλήθος τα θηρία, και άλλους
εμάζωξαν. Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα. Άξιον Εστί: «Η μεγάλη έξοδος»
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
•
•
Άξιον Εστί, «Το οικόπεδο με τις τσουκνίδες»
…Ώσπου έφτασε κάποτε η στιγμή να σταθεί και μπροστά στο Λευτέρη. Αλλά κείνος δε σάλεψε.
Σήκωσε μόνο αργά τα μάτια του και τα πήγε μεμιάς τόσο μακριά — μακριά μέσα στο μέλλον
του — που ο άλλος ένιωσε το σκούντημα κι έγειρε πίσω με κίντυνο να πέσει. Και σκυλιάζοντας,
έκανε ν’ ανασηκώσει το μαύρο του πανί, ναν του φτύσει κατάμουτρα. Μα πάλι ο Λευτέρης δε
σάλεψε.
Πάνω σε κείνη τη στιγμή, ο Μεγάλος Ξένος, αυτός που ακολουθούσε με τα τρία σειρήτια
στο γιακά, στηρίζοντας στη μέση τα χέρια του, κάγχασε: ορίστε, είπε, ορίστε οι άνθρωποι που
θέλουνε, λέει, ν’ αλλάξουνε την πορεία του κόσμου! Και μη γνωρίζοντας ότι έλεγε την αλήθεια ο
δυστυχής, καταπρόσωπο τρεις φορές του κατάφερε το μαστίγιο. Αλλά τρίτη φορά ο Λευτέρης δε
σάλεψε. Τότε, τυφλός από τη λίγη πέραση που ’χε η δύναμη στα χέρια του, ο άλλος, μη
γνωρίζοντας τι πράττει, τράβηξε το περίστροφο και του το βρόντηξε σύρριζα στο δεξί του αυτί.
Άξιον Εστί, «Δοξαστικό»
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χώμα που ανεβάζει
μιαν οσμή κεραυνού σαν από θειάφι
του βουνού ο πυθμένας όπου θάλλουν
οι νεκροί άνθη της αύριον.
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
•
Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, «Ο κήπος βλέπει, 5»
Ε τι! Απ’ αυτούς που σίγουρα μια μέρα
θα υπερισχύσουν έχω
δόξα να ’χει ο Θεός απαλλαγεί
μη σώσουν
και μου απλώσουν το χέρι
θα υπάρξουν πάντοτε δύο ή τρεις
γενναίοι να βλέπουνε τον κόσμο
χωρίς σκοπιμότητα
γήρας είναι η Ιστορία
και το φρούτο ανάμεσα στα δόντια νεότης
ένα μόνο χαμόγελο — εάν είναι από πηγή — νικά
Πηγές – κείμενα
2η ομάδα: Το νεκρό σώμα του ήρωα και η αναγέννηση της ζωής η δικαίωση της θυσίας
• Μαρία Νεφέλη «Σπουδή γυμνού»
…………………………………………………
Επειδή δε γίνεται. Ο περίπλους
γύρω από ένα σώμα λείο νέο γυμνό
τελειώνει εκεί που ξαναρχίζει το άλλο. Σαν τριαντάφυλλο
αναποκάλυπτο παρθένας που ξαναγεννιέται
ν’ απαλείφει τον φόνο και να κατασιγάζει τις κραυγές
των θυμάτων· απαρχής της Ιστορίας ως σήμερα
ένα σώμα λείο νέο γυμνό: η δικαιοσύνη.
• Εκ του πλησίον, σελ. 43:
Κοίτα να κόβεις κάθε τόσο τα νύχια της ιστορίας, επειδή έτσι
και μεγαλώσουν θα πνίξουν κι εσένα και την αλήθεια.
•
Ο μικρός Ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον, ΧΧVIII
….. το βαθύτερο νόημα ενός ταπεινού
Παραδείσου, που είναι ο αληθινός μας εαυτός, το δίκιο μας,
η ελευθερία μας, ο δεύτερος και πραγματικός ηθικός μας
ήλιος.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου
Οι πηγές και τα κείμενα που θα επιλεγούν, πρέπει να δίνουν απαντήσεις
στα εξής (επιλέγεται ως φυσικό στοιχείο ο ήλιος και τα λουλούδια):
• Η πρόσληψη της ελληνικής φύσης από τον ποιητή και η ηθικοποίηση των
φυσικών στοιχείων.
• Ο ήλιος ως κυρίαρχος του κοσμικού παιχνιδιού, πηγή του φωτός και της
ζωής, νοητό κέντρο της αισθητικής και της ηθικής του Ελύτη.
• Ο ήλιος ως σύμβολο των αγωνιστικών δυνάμεων του καλού, της
«επαναστροφής» της δικαιοσύνης» στον κόσμο, της αιώνιας
ανακύκλησης ζωής και θανάτου.
• Η συνέργεια ήλιου και λουλουδιών για την αέναη ανανέωση της ζωής
• Ο ήλιος ως σύμβολο του θανάτου και απείκασμα της αιωνιότητας – στο
κέντρο του ποιητικού σύμπαντος και του, κατά Ελύτη, Παραδείσου.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου
•
Ανοιχτά Χαρτιά, σελ. 260-262
«Ήτανε σα να πλαγιάζεις για πρώτη φορά με μια γυναίκα που, ως τότε, το σώμα της μονάχα
το είχες φανταστεί. Κάτι διαφορετικό αλλ’ οπωσδήποτε ανώτερο από την προσδοκία. Μια
ύλη στερεή, έδινε σιγά-σιγά υπόσταση στο νοερό σχέδιο που είχα μες στο κεφάλι μου –
όπως ο πηλός, το τσιμέντο, στο αρχιτεκτόνημα – κάποτε με ακρίβεια που μ’ έκανε ν’
απορώ για τη δύναμη της πραγματικότητας…
•
Εν λευκώ, «Αναφορά στον Α. Εμπειρίκο», σελ. 152
«Εάν κάτι μ’ έσπρωξε να φορτίσω τα φυσικά στοιχεία με ηθικές δυνάμεις ήταν ακριβώς η
ανάγκη του συναγερμού για ν’ αντιμετωπιστεί το τέρας που είμαστε. Δεν εδέχτηκα να
λατρέψω αυτό το τέρας, ούτε να το θρέψω, ούτε να τραφώ από τις ωδίνες του. Τον απόντα
και όμως παρ’ ολίγον άγγελο που θα μπορούσα να είμαι τον έκλεισα μέσα σε μια σταγόνα,
σ’ ένα χορτάρι, σε μια λάμψη, και τον έστειλα εκεί που πιθανόν να καρτερεί το καλύτερο, το
πιο καταπιεσμένο μέρος του εαυτού μας. Μήπως και με το καθαρό νερό, το φως, την
αγνότητα (όλ’ αυτά που δεν ξέρουν να προφέρουν το μικρό ή το μεγάλο ψέμα) εικονιστεί
κάπου μες στη συνείδησή μας το είδωλο, που θα ήταν ευκταίο, για το ίδιο μας το καλό,
ναν του μοιάσουμε».)
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου
•
Ήλιος ο πρώτος
Μέρα στιλπνή αχιβάδα της φωνής που μ’ έπλασες
Γυμνόν να περπατώ στις καθημερινές μου Κυριακές
Ανάμεσ’ από των γιαλών το καλωσόρισες
Φύσα τον πρωτόγνωρο άνεμο
Άπλωσε μια πρασιά στοργής
Για να κυλήσει ο ήλιος το κεφάλι του
Ν’ ανάψει με τα χείλια του τις παπαρούνες
Τις παπαρούνες που θα δρέψουν οι περήφανοι άνθρωποι
Για να μην είναι άλλο σημάδι στο γυμνό τους στήθος
Από το αίμα της αψηφισιάς που ξέγραψε τη θλίψη
Φτάνοντας ως τη μνήμη της ελευθερίας. (ΙΙΙ )
…………………………………………
Δίνω το χέρι στη δικαιοσύνη
Διάφανη κρήνη κορυφαία πηγή
Ένα και δυο: τη μοίρα μας δεν θα την πει κανένας
Ένα και δυο: τη μοίρα του ήλιου θα την πούμ’ εμείς. (ΧΙΙΙ)
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (Ο ήλιος)
•
Το Άξιον Εστί
Στην αρχή το φως…
Ήταν ο ήλιος με τον άξονά του μέσα μου
πολυάχτιδος όλος που καλούσε Και
αυτός αλήθεια που ήμουνα Ο πολλούς αιώνες πριν
Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά Ο άκοπος από τον ουρανό
Ένιωσα ήρθε και έσκυψε
πάνω από το λίκνο μου
ίδια η μνήμη γινάμενη παρόν… («Η Γένεσις, 1ος ύμνος»)
…………………………………………………………………………….
Πήρε όψη ο Ήλιος Ο Αρχάγγελος ο αεί δεξιά μου
Αυτός εγώ λοιπόν
και ο κόσμος ο μικρός ο μέγας! (7ος ύμνος)
Της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ… «Τα Πάθη, στ΄ άσμα»
Ο δημιουργός Θεός (αυτός που ήμουν), ο ποιητής και ο ήλιος:
Η τριαδική υπόσταση στο σύμπαν του Άξιον Εστί.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – λουλούδια)
Τα λουλούδια αποτελούν στην ποίηση του Ελύτη τον φυτικό αντικατοπτρισμό του ήλιου στη γη· μερικές
φορές συνιστούν το μεταφορικό του απείκασμα ή ταυτίζονται πλήρως μ’ αυτόν.
•
Ήλιος ο πρώτος, προμετωπίδα
ΕΤΣΙ ΣΥΧΝΑ ΟΤΑΝ ΜΙΛΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΛΙΟ
ΜΠΕΡΔΕΥΕΤΑΙ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ ΕΝΑ
ΜΕΓΑΛΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ ΚΑΤΑΚΟΚΚΙΝΟ.
ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΒΟΛΕΤΟ ΝΑ ΣΩΠΑΣΩ.
•
Άξιον Εστί, θ΄ άσμα
Η ζωή που το θάνατο ☼ Σαν τον ήλιο γυμνή
γεύτηκε
ξαναγύρισε
Και μην έχοντας αχ άλλο ☼ Η ζωή που τα πάντα
τίποτε
σπατάλησε
Στα χαλάσματα κάρφωσε μια ☼ παπαρούνα που λάμπει!
•
Τύψεις, «Ο ύπνος των Γενναίων»
Μπρούμυτα, σ’ ένα χώμα που κι η πιο μικρή ανεμώνα
του θα ’φτανε να πικράνει τον αέρα του Άδη
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – λουλούδια)
• Ήλιος ο ηλιάτορας
Το φως οπού σηκώνω και τον έρωτα
έννοια σας μήτε εγώ δεν τα ’χω απλέρωτα
Μέσα μου ρίχνει ο χρόνος ασταμάτητα
του κόσμου όλα τα βρώμικα και τ’ άπλυτα
Κι όσον καιρό κρεμιέμαι πάνω απ’ τα νερά
κι όσον περνώ στα μακρινά τα Τάρταρα
Τυράγνιες ζηλοφθόνιες φόνους παιδεμούς
τ’ αλέθω για τους χρόνους τους μελλούμενους
Τ’ αλέθω τα γυρίζω και τα πάω στη γη
που ’δωσε το σκοτάδι φως για να το πιει
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – λουλούδια)
•
Ήλιος ο ηλιάτορας
Στα χώματα όπου η ρίζα μ’ αφουγκράστηκε
γύρισε τ’ άνθος κι από μένα πιάστηκε
με το φαρμάκι δένει κόμπο στα κρυφά
το γιατρικό που σώζει κι όλ’ η ομορφιά.
……………………………………………
Κουράγιο περιστέρες και ανεμώνες μου
Οι ωραίες κι οι συντροφιαστές και οι μόνες μου
Όπου μαυρίλα κλώθεται και γνέθεται
Ήλιοι μικροί γενείτε κι όλο αλέθετε.
•
Μαρία Νεφέλη, «Ο προπατορικός Παράδεισος»
και όλα τα γεράνια
σ’ ένα μακρύ πεζούλι ασβεστωμένο
γυρισμένα στον άνεμο έβλεπες ν’ αλέθουνε
ασταμάτητα τη μαύρη ψίχα του ήλιου.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – θάνατος- αθανασία)
•
Ο Μικρός Ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον, ΧΧΙΙΙ».
ΣΙΓΟΥΡΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ να ’ταν μια σταγόνα καθαρού νερού
στην παιδική του ηλικία ο ήλιος. Από κει ο τρόπος που λάμπει
στα ματοτσίνορα· και το δροσό που κρατά στους τοίχους με
τις αγιογραφίες, Ιούλιο μήνα, το καταμεσήμερο.
Αφήνω τη διαφάνεια. Που έτσι και το φέρει η τύχη ν’ αγαπήσεις μια κοπέλα, βλέπεις μέσα της: όπως στα ποιήματα.
Εάν υπάρχει ένας τρόπος να πεθάνεις χωρίς να αφανίζεσαι —
είναι αυτός: μια διαφάνεια όπου τα ύστατα συστατικά σου
— δρόσος, φωτιά — όντας ορατά για όλους, έτσι κι αλλιώς,
θα υπάρχεις κι εσύ εσαεί.
•
Ανοιχτά χαρτιά, «Πρώτα-πρώτα»
«Πήρα τον ήλιο στην ποδιά μου σα λουλούδι και του άνοιξα τα πέταλα
ένα-ένα. Λοιπόν, τι μας λέγανε τόσον καιρό οι σοφοί του κόσμου:
Ήτανε κυανός, με μια σταγόνα λαμπερή στη μέση». Μακριά περνούσε
μια κηδεία∙ δε μού πήγε να κάνω το σταυρό μου. Ένιωθα μια γαλήνη
αλλιώτικη, κάτι σαν το απόσταγμα μεγάλης μέθης. ».
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – θάνατος- αθανασία)
•
Ο Μικρός Ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον, XVIII»
ΑΠΟ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ μού γεμίσανε το κεφάλι με την εικόνα
ενός θανάτου κουκουλωμένου στα μαύρα, που κρατά τη ζωή
σαν φάκα και μας την προτείνει ανοιχτή, με το δόλωμα της
ηδονής στη μέση. Αφήστε με να γελάσω. Κάτι άλλο έλεγε
κείνος που μασούσε τη δάφνη. Και δεν είναι τυχαίο που
γυρίζουμε όλοι μας γύρω από τον ήλιο.
Το σώμα ξέρει.
•
Ο Μικρός Ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον, XXIV»
ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ είναι «τοπίο» — η
ζωή μοιάζει εύκολη και ο θάνατος επίσης. Αλλά για τον άλλον
είναι κάτοπτρο αθανασίας, είναι «διάρκεια». Μια διάρκεια
που μόνον το ίδιο της το εκθαμβωτικό φως δεν αφήνει να
τη συλλάβεις.
Εάν υπήρχε τρόπος να βρίσκεται κανείς, την ίδια στιγμή,
μπρος και πίσω απ’ τα πράγματα, θα καταλάβαινε πόσο το
άνοιγμα του χρόνου, που καταβροχθίζει απλώς γεγονότα, χάνει τη σημασία του· όπως ακριβώς μέσα σ’ ένα ποίημα…
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – θάνατος- αθανασία)
•
Το φωτόδεντρο, «Ο Κήπος του Ευωχείρ»
Ο ποιητής, χαμένος για χαμένος, επιχειρεί άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά,
το οποίο, κατά την προσφιλή μέθοδο της αναστραμμένης πραγματικότητας
του Ελύτη, αποτελεί ταυτόχρονα πέταγμα και κατάδυση
Κι όπως άφηνα τη σκέψη πίσω μου σαν χελιδονένιο
αέρι που άλλαζε χρώμα στα νερά ψυχρά ή δαχτυλιδένια ή διάφανα με το μέτωπο καταμπροστά
χτύπησα στον πυθμένα Όπου αναπήδησε ο ήλιος
………………………………………………………
Ήλιε μου ήλιε μου καταδικέ μου πάρ ’τα μου
πάρ ’τα μου όλα κι άσε μου άσε μου την περηφάνεια Να μη δείξω δάκρυ Να σ’ αγγίξω μόνο και
ας καώ φώναξα κι άπλωσα το χέρι
Χάθηκε ο κήπος τον κατάπιε η Άνοιξη με τα σκληρά
της δόντια σαν αμύγδαλο
Και ορθός πάλι απόμεινα μ’ ένα καμένο χέρι εδώ
στην άκρη που μ’ απώθησαν οι συμφορές να πολεμώ
το Δεν και το Αδύνατον του κόσμου ετούτου.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – θάνατος- αθανασία)
Ο μικρός Ναυτίλος, «Και με φως και με θάνατον, 1»
Έστρεψα καταπάνω μου τον θάνατο σαν υπερμέγεθες ηλιοτρόπιο
Φάνηκε ο κόλπος ο Αδραμυττηνός με την σγουρή στρωσιά
του μαΐστρου
Ακινητοποιημένο ένα πουλί ανάμεσα ουρανού και γης και
τα βουνά
Ελαφρά βαλμένα το ’να μέσα στο άλλο. Φάνηκε το παιδί που
ανάβει
Γράμματα και τρέχει να γυρίσει πίσω το άδικο στο στήθος
μου
Στο στήθος όπου φάνηκε η Ελλάδα η δεύτερη του επάνω
κόσμου.
Αυτά που λέω και γράφω για να μην τα καταλάβει άλλος
κανείς
Όπως το φυτό που αρκείται στο φαρμάκι του εωσότου ο
άνεμος
Του το γυρίσει σ’ ευωδιά ναν τη σκορπίσει και στα τέσσερα
σημεία του κόσμου…
Θα φανούν αργότερα τα οστά μου φωσφορίζοντας ένα γαλάζιο
Που το πάει αγκαλιά ο Αρχάγγελος και στάζει με τεράστιους
Διασκελισμούς διαβαίνοντας την Ελλάδα τη δεύτερη του
επάνω κόσμου.
Πηγές – κείμενα
3η ομάδα: Τα φυσικά στοιχεία ως σύμβολα εξουδετέρωσης του
θανάτου (ήλιος – θάνατος- αθανασία)
•
Τα ελεγεία της Οξώπετρας, «Το ύστερο των Σαββάτων»: ένα αιώνιο φως, μια ατέλειωτη θάλασσα, οι
θεμελιώδεις αναπαραστάσεις της αιωνιότητας στο έργο του Ελύτη:
Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει
Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος· ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός
κι ατελεύτητος
Ο θάνατος ο ήλιος χωρίς βασιλέματα.
•
Ο Μικρός ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον, XV»
(τη διαύγεια της ελληνικής γλώσσας, τους καθαρούς τόνους της)
— αλίμονο — τους αντιλαμβάνονται ολοένα λιγότερο αυτοί που
ολοένα περισσότερο απομακρύνονται από το νόημα ενός ουράνιου σώματος που το φως του είναι ο αφομοιωμένος μας
μόχθος, έτσι καθώς δεν παύει να επαναστρέφεται κάθε μέρα
όλος θάμβος για να μας ανταμείψει.
Θέλουμε – δε θέλουμε, αποτελούμε το υλικό μαζί και το
όργανο μιας αέναης ανταλλαγής ανάμεσα σ’ αυτό που μας
συντηρεί και σ’ αυτό που του δίνουμε για να μας συντηρεί: το
μαύρο, που δίνουμε, για να μας αποδοθεί λευκό, το θνησιμαίο,
αείζωο.
Και χρωστάμε στη διάρκεια μιας λάμψης την πιθανή ευτυχία
μας.
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
Οι πηγές και τα κείμενα που θα επιλεγούν, πρέπει να δίνουν απαντήσεις στα
εξής:
• Οι εσωτερικές προϋποθέσεις και οι εξωτερικές συνθήκες που
διαμόρφωσαν τις απόψεις του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή.
• Η αμφίδρομη και αμφίθυμη σχέση του ποιητή με τον «λαό».
• Ο ποιητής ως εξόριστος στη γη, ως απεσταλμένος του ήλιου για τη
μεταφορά του μηνύματός του στους ανθρώπους.
• Ο «ποιητής – ήρωας» και ο «ποιητής – μοναχός»: οι δύο όψεις της
αγωνιστικής φυσιογνωμίας του ποιητή.
• Ο αντιμετώπιση του θανάτου (αχρήστευση) από τον ποιητή. Το δικαίωμα
στον Παράδεισο και το αίτημα της αθανασίας.
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Εν λευκώ, «Τα μικρά έψιλον, Δήλωση του ’66»:
«Αντιλαμβάνομαι την ποίηση σαν μια πηγή αθωότητας γεμάτης από επαναστατικές δυνάμεις, που
αποστολή μου είναι να τις κατευθύνω επάνω σ’ έναν κόσμο απαράδεκτο για τη συνείδησή μου∙
ελπίζοντας, μέσ’ από συνεχείς μεταμορφώσεις, να τον κάνω πιο σύμφωνο με τα όνειρά μου… Πιστεύω
γι αυτό στις αισθήσεις, που τις κινητοποιώ προς μιαν αδοκίμαστη έως σήμερα κατεύθυνση,
αποβλέποντας σε μιαν Ελευθερία που να είναι αντίθετη προς όλες τις εξουσίες και σε μια Δικαιοσύνη
που να ταυτίζεται με το απόλυτο φως.» (σελ. 207)
•
Ανοιχτά χαρτιά, «Το χρονικό μιας δεκαετίας»
«… Αλλά είναι μια κόψη του ηθικού και του πραγματικού κόσμου ο ποιητής. Το μέρος του σκότους που
εξουδετερώνεται μέσα του από τη συνείδηση, προσμετράται σε φως που επαναστρέφεται ξανά επάνω
του για να κάνει ολοένα πιο καθαρό το είδωλό του, το είδωλο του ανθρώπου. Αν υπάρχει μια
ανθρωπιστική άποψη για την αποστολή της Τέχνης, μόνον έτσι, πιστεύω, μπορεί να νοηθεί. Σα μια
λειτουργία αόρατη και πανομοιότυπη, του μηχανισμού που ονομάζουμε Δικαιοσύνη και δε μιλώ
φυσικά, για τη Δικαιοσύνη των Δικαστηρίων αλλά για την άλλη που συντελείται αργά και το ίδιο
επώδυνα μέσα στις διδασκαλίες των μεγάλων ταγών της ανθρωπότητας, μέσα στους πολιτικούς αγώνες
για την κοινωνική απελευθέρωση, μέσα στα πιο υψηλά ποιητικά επιτεύγματα. Από μια τόσο μεγάλη
προσπάθεια, οι σταγόνες το φως πέφτουν αργά κάθε τόσο μέσα στη μεγάλη νύχτα της ψυχής, όπως οι
σταγόνες το λεμόνι μέσα στο μολυσμένο νερό.»
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Ανοιχτά χαρτιά, Το χρονικό μιας δεκαετίας
Θα ’ναι φαίνεται στη μοναξιά και στον άνισο αγώνα
που ξυπνάει όλος ο άντρας. Και ο ποιητής.
Έτσι λοιπόν ο ποιητής. Σκληρός.
Και να ζητάει τ’ αδύνατα.
•
Άσμα ηρωικό και πένθιμο… I΄
Ήλιος, φωνή χαλκού, κι άγιο μελτέμι
Πάνω στα στήθη του όμοναν «Ζωή να σε χαρώ!»
Δύναμη εκεί πιο μαύρη δε χωρούσε
Μόνο με φως χυμένο από δαφνόκλαδο
Κι ασήμι από δροσιά μόνον εκεί ο σταυρός
Άστραφτε, καθώς χάραζε η μεγαλοσύνη
Κι η καλοσύνη με σπαθί στο χέρι πρόβελνε
Να πει μεσ’ απ’ τα μάτια του και τις σημαίες τους «Ζω!»
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Ήλιος ο Πρώτος , XVII
Εκείνος που θα βγει να πει: ορίζω τη ζωή
Δίχως ν’ αστροπελεκιστεί απ’ το θάνατο…
Εκείνος θα ’χει μεσ’ στα στήθια του εκατό αιώνες
Μα θα είναι νέος.
•
Ήλιος ο Πρώτος , XVI
Με τι πέτρες τι αίμα και τι σίδερο
Και τι φωτιά είμαστε καμωμένοι
Ενώ φαινόμαστε από σκέτο σύννεφο
Και μας λιθοβολούν και μας φωνάζουν
Αεροβάτες
Το πώς περνούμε τις μέρες και τις νύχτες μας
Ένας Θεός το ξέρει.
………………………………………………………………
Κι όμως του πόθου τ’ όραμα ξυπνάει μια μέρα σάρκα
Κι εκεί όπου πριν δεν άστραφτε παρά γυμνή ερημιά
Τώρα γελάει μια πολιτεία ωραία καθώς τη θέλησες
……………………………………………
Πάμε μαζί κι ας μας λιθοβολούν
Κι ας μας φωνάζουν αεροβάτες
Φίλε μου όσοι δεν ένιωσαν ποτέ με τι
Σίδερο με τι πέτρες τι αίμα τι φωτιά
Χτίζουμε ονειρευόμαστε και τραγουδούμε!
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Άξιον Εστί, «Γένεσις, 7ος Ύμνος»
Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι
και ανάγκη πάσα να τους αντικρίσεις
η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη να ’ναι
και να μείνει αυτή.
………………………………………………
Αν αλήθεια κρατήσεις και τους αντικρίσεις, είπε,
η ζωή σου θ’ αποκτήσει αιχμή και θα οδηγήσεις, είπε
Ο καθείς και τα όπλα του, είπε
Άξιον Εστί, ΙΓ΄ Ψαλμός
Ανομίες εμίαναν τα χέρια μου, πώς να τ’ ανοίξω;
Κουστωδίες γεμίσανε τα μάτια μου, πού να κοιτάξω;
Γιοι των ανθρώπων, τι να πω;
Τα φριχτά σηκώνει η γης κι η ψυχή τα φριχτότερα!
Εύγε πρώτη νεότης μου και αδάμαστο χείλι
που το βότσαλο δίδαξες της τρικυμίας
και στις μπόρες μέσα της βροχής αντιμίλησες
Εύγε πρώτη νεότης μου!
Τόσο χώμα στις ρίζες μου έριξες, που κι σκέψη μου χλόισε!
Τόσο φως μες στο αίμα, που κι η αγάπη μου πήρε
το κράτος και το νόημα τ’ ουρανού.
Καθαρός είμαι απ’ άκρη σ’ άκρη
και στα χέρια του θανάτου άχρηστο σκεύος
και στα νύχια των αγροίκων λεία κακή.
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
• Άξιον Εστί, «Τα Πάθη, ψαλμοί ΙΖ΄ και ΙΗ΄»
Άγιος, άγιος φωνάζοντας
Ο νικήσαντας τον Άδη και τον Έρωτα σώσαντας
αυτός ο Πρίγκιπας των Κρίνων είναι.
• Άξιον Εστί, «Δοξαστικό»
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ο πικρός και μόνος
ο από πριν χαμένος εσύ να ’σαι
Ποιητής που δουλεύει το μαχαίρι
στο ανεξίτηλο τρίτο του χέρι:
ΟΤΙ ΑΥΤΟΣ ο Θάνατος και αυτός η Ζωή
………………………………………………
Αυτός η αόρατη σήραγγα που υπερκερά τον Άδη
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
• Άξιον Εστί, άσμα ια΄
ΘΑ ΚΑΡΩ Μοναχός ☼ των θαλερών πραγμάτων
Μέσα στη θητεία του μοναχισμού του θα διασώσει
όσα του πρόσφερε η πρώτη του νεότητα,
συζευγμένα όμως τώρα με τους καρπούς της ωριμότητας
που αποκόμισε από τη δοκιμασία των «Παθών»:
τα πουλιά, τα δέντρα, τα χρώματα, τη δροσιά του νερού,
τα κορίτσια, τη θάλασσα, την αγνή ερωτική ορμή,
την αντρεία, το φως. (ο γενναιότερος, ο σφριγηλότερος,
ο κραταιότερος και ο δικαιότερος.)
•Το φωτόδεντρο «Περί Πολιτείας»
Από τέσσερις πέτρες και λίγο θαλασσινό νερό είχα
Κάνει Ναό που κάθομουν να τον φυλάγω
•Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, «Ο κήπος βλέπει»:
(ο ποιητής είναι)
ένας Πανσέληνος που ζωγραφίζει ενώ δεν υπάρχει Θεός
και αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο.
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Το ημερολόγιο, «Τρίτη, 7»
ΒΡΗΚΑ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ όλο τρεχούμενα νερά
και την κρέμασα στον τοίχο. Τα μανουάλια της είναι
πήλινα και μοιάζουν με τα δάχτυλά μου όταν γράφω.
Από το πώς αστράφτουν τα τζάμια καταλαβαίνω αν
πέρασε άγγελος. Και συχνά κάθομαι τ’ απογέματα έξω
στο πεζούλι και κρατιέμαι στις κακοκαιριές όπως το
γεράνι.
•
Τα ετεροθαλή
«Απόστιχα μυστικά για έναν όρθρο στο ασκητήριο του Απολλού»
………………………………………………………
Ανυπόταχτο σκαρφαλωμένο γίδι
Στα ύψη μασά των αιώνων τα φύλλα
Όπως πριν που γεννήθηκα κι όπως κατόπιν
Εμπρός προσκυνώ σε την Ανθοκρατούσα
Μαβιά που κοιτάς και τα πέρα βουνά
Ωσάν της Αναλήψεως καταδιάφανα χάνονται
Ατελεύτητα λευκό το κελί
Σαν σταγόνα νερού καθαρού μεσ’ στον ήλιο
Με πηγαίνει κι ολόγυμνος το θαύμα λέω.
4η ομάδα: Η αντίληψη του Ελύτη για το ρόλο του ποιητή. Ο
«ήρωας – ποιητής» και ο «ποιητής - μοναχός».
•
Τα ελεγεία της Οξώπετρας, «LA PALLIDA MORTE»
Άοσμος κι όμως πιάνεται
Όπως άνθος από τα ρουθούνια
Ο θάνατος…
Επειδή και οι άνθρωποι αγαπούν τους τάφους και με ευλάβεια
σωρεύουν όμορφα λουλούδια εκεί
Όμως απ’ αυτούς, ο θάνατος, κανένας δεν γνωρίζει τίποτε να πει
Μόνον ο ποιητής. Ο Ιησούς του ήλιου. Ο μετά κάθε Σάββατο
ανατέλλοντας
Αυτός. Ο Είναι, ο Ήταν και ο Ερχόμενος.
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο
αγώνας για την καλλιτεχνική μορφή.
Οι πηγές και τα κείμενα που θα επιλεγούν, πρέπει να δίνουν απαντήσεις στα
εξής:
• Η αντίληψη του Ελύτη για τη σχέση της φύσης με τη γλώσσα.
• Η αγώνας του ποιητή για την καλλιτεχνική μορφή των έργων του. «Η
μορφή μέρος του περιεχομένου».
• Οι αριθμοί (ιδιαίτερα ο 7) ως δομική αρχή συγκρότησης των έργων του.
• Η ποικιλία των μορφών και ο αγώνας για τη γλώσσα: Λεξιθηρία και
λεξιπλασία.
• Η γλώσσα ως αντικείμενο (θέμα) της ποιητικής δημιουργίας.
• Η κειμενική πραγμάτωση της ποίησης ως αναπαράσταση του
Παραδείσου, ως απαθανατισμός της υλικής υπόστασης φύσης και ποιητή.
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο
αγώνας για την καλλιτεχνική μορφή.
•
•
•
Ανοιχτά χαρτιά, «Το χρονικό μιας δεκαετίας»
Η ελληνική φύση «συνιστά μια μεταφυσική όπου το φαινόμενο της γλώσσας, με
τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ένα τοπίο δεν είναι διόλου το άθροισμα μερικών
δέντρων και βουνών αλλά μια πολυσήμαντη παρασημαντική, δεν είναι κι εκείνο
διόλου το άθροισμα μερικών λέξεων – συμβόλων των πραγμάτων αλλά μια ηθική
δύναμη που η ανθρώπινη διάνοια την κινητοποιεί, ωσάν να προϋπάρχει από τα
πράγματα, για να τα δημιουργήσει ίσα-ίσα, και μόνον έτσι αυτά να υπάρξουν.»
Η Λέξη, τ. 27, Σεπ. 1983
«Αυτό που έβλεπα (στο Αιγαίο) δεν ήταν απλώς τοπίο. Ήταν ένα αλφάβητο από
φυσικά στοιχεία που ζητούσα να βρω την ηθική τους αντιστοιχία στο πνεύμα. Και
όχι μόνον αλλά με τη βοήθειά τους να σχηματίσω συλλαβές, λέξεις, φράσεις,
στίχους, έτσι που η μεταμόρφωση του ψυχικού ν’ αποδίδει τη μεταμόρφωση του
φυσικού κόσμου που ίσα-ίσα παρακολουθούσα.»
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο αγώνας για
την καλλιτεχνική μορφή.
•
Ανοιχτά Χαρτιά, «Το χρονικό μιας δεκαετίας»
«Δε μου αρκούσε πια η ελευθερία της μορφής μήτε η επαναστατικότητα που συμβόλιζαν οι παράτολμες, οι
συμπηγμένες από τη βίαιη προσαγωγή και σύζευξη δύο απομακρυσμένων στοιχείων του πραγματικού
κόσμου, εικόνες. Η έννοια του ποιήματος όχι σα μέρους μιας αέναης εξομολογητικής ροής αλλά σα μιας
μονάδας αυτόνομης όπου όλα τα επί μέρους στοιχεία όφειλαν να συγκλίνουν προς κάποιο κέντρον,
εκέρδιζε ολοένα έδαφος μέσα μου. Αυτά όλα που είχαμε συναποκομίσει από την περιπέτεια (ενν. το
υπερρεαλιστικό κίνημα), έπρεπε βέβαια να διατηρηθούν. Αλλά να μπουν στην υπηρεσία ενός σκοπού, να
μη χάνονται στο κενό ή να συγκροτούν απλώς μια, λιγότερο ή περισσότερο, αφηρημένη ποιητική
κατάσταση…
«Από τότε άρχισε σιγά-σιγά να σχηματίζεται μέσα μου η αντίληψη ότι, δεν μπορεί να έχει νόημα η τεχνική,
σήμερα, παρά μόνον εάν φτάνει πραγματικά στο υψηλό σημείο ν α γ ί ν ε τ α ι κ ι α υ τ ή μ έ ρ ο ς τ ο
υ π ε ρ ι ε χ ο μ έ ν ο υ. Και για τούτο ακριβώς, ο φ ε ί λ ε ι ν α ε ί ν α ι μ ι α ε π ι ν ό η σ η π ρ ο σ ω π ι κ
ή κ ι ό χ ι μ ι α μ έ θ ο δ ο ς δ ο σ μ έ ν η. Η Αρχιτεκτονική για μένα, δεν είχε τη σημασία μιας, από τα
πριν στημένης, σκαλωσιάς. Πολύ περισσότερο, δεν είχε σχέση με τις επιδιώξεις των σχηματικών
ιδιορρυθμιών που αγαπούν να καλλιεργούν συνήθως οι εποχές της παρακμής. Δεν αποτελούσε με
κανένα τρόπο μια νοσταλγική επιστροφή στην παλιά μορφολατρεία. Βρισκόμουνα στους αντίποδες όλων
αυτών όταν ζητούσα, από το ιδανικό ποίημα, ν’ αποτελεί μικρογραφία ενός ηλιακού συστήματος πλήρη,
με την ίδια αταραξία και το ίδιο ύφος αιωνιότητας στο σύνολο, την ίδια αέναη κίνηση στα επί μέρους
συστατικά στοιχεία του.
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο αγώνας για
την καλλιτεχνική μορφή.
•
Γ. Μπαμπινιώτης «Ποιητική μεταγλώσσα και μεταγλωσσική ποίηση στον Ελύτη», περ.
Λέξη, 1991: «…ο Ελύτης είναι… ο μεγαλύτερος μάστορας της νεότερης λογοτεχνίας μας στην
τέχνη τόσο της ποιητικής μεταγλώσσας (του να μιλάει στην ποίηση με ποίηση για την
ποίηση) όσο και της κυρίως μεταγλωσσικότητας, δηλαδή της μεταγλωσσικής ποίησης (του
να μιλάει με τη γλώσσα της ποίησης για τη γλώσσα…)
• Ενδεικτικές κατευθύνσεις στην έρευνα:
1. Προσανατολισμοί: σπερματική παρακαταθήκη των μορφών στην ποίηση του Ελύτη
2. Η σύζευξη παραδοσιακών τρόπων με τη μοντέρνα έκφραση:
Άσμα…
Λένε γι αυτόν που κάηκε μεσ’ τη ζωή
Όπως η μέλισσα μέσα στου θυμαριού το ανάβρυσμα·
Για την αυγή που πνίγηκε στα χωματένια στήθια
Ενώ μηνούσε μιαν ημέρα πάλλαμπρη·
Για τη νιφάδα που άστραψε μεσ’ στο μυαλό κι εσβήστη
Τότες που ακούστηκε μακριά η σφυριγματιά της σφαίρας
Και πέταξε ψηλά θρηνώντας η Αλβανίδα πέρδικα! (ΙΓ΄)
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο αγώνας για
την καλλιτεχνική μορφή.
3. Η δομή των ποιητικών έργων (η χρήση των αριθμών, ιδιαίτερα του 7) και η σχέση με το θέμα τους (π.χ. η δομή των Τύψεων,
του Άξιον Εστί, του Μονογράμματος κτλ).
4. Η ποικίλη προέλευση των λέξεων και η χρήση τους στην παραγωγή του αισθητικού αποτελέσματος, ώστε να αναδειχθεί το
νόημα ή το μήνυμα (λέξεις του καθημερινού λεξιλογίου, από τον επιστημονικό λόγο, από την λόγια και δημοτική
παράδοση της γλώσσας,
κατασκευασμένες λέξεις με βάση τον μηχανισμό παραγωγής της ελληνικής, π.χ. αποχρησμοδοτώ, απομαγνητίζω,
σημαφόρος, Ευώχειρ, λέξεις κατασκευασμένες από τον ίδιο – η ασημία των λέξεων – π.χ. καταρκυθμεύω)
5. Η διαρκής φροντίδα για τη μορφή των ποιημάτων του, ανάλογα με τις απαιτήσεις της ποιητικής σύλληψης και του θέματος,
π.χ.
Ο μικρός Ναυτίλος «Και με φως και με θάνατον»
ΜΕΤΟΥΣΚΕΡΑΥΝΟΥ
ΣΤΟΥΜΟΝΟΣΠΑΝΤΟΤΕΟΑΔΙΚΗΜΕΝΟΣ
ΟΠΩΣΗΠΗΓΗΚΑΤΩΑΠΤΗΝΠΕΤΡΑΤΩΝΠ
ΑΤΕΡΩΝΩΣΠΟΥΚΑΠΟΤΕΣΤΗΝΩΡΑΠΑΝ
ΩΝΑΧΥΘΕΙΣΜΕΔΥΝΑΜΗΚΑΘΑΡΙΟΦΩΣ
………………………………Με τους κεραυνούς του
μόνος πάντοτε ο αδικημένος, όπως η πηγή κάτω
απ’ την πέτρα των πατέρων. Ώσπου κάποτε, στην
ώρα πάνω, να χυθείς με δύναμη καθάριο φως.
5η ομάδα: Η ποιητική δομή και οι γλωσσικές επινοήσεις, ο αγώνας για
την καλλιτεχνική μορφή.
6. Η χρήση της δομής, της μορφής και του λεξιλολίου ως πράξεις απαθανατισμού του ποιητή και του
παραδείσου του στο ποίημα:
•
Τα ελεγεία… «Τα εισόδια του προθανατισμένου»
Ολοένα πιο σιμά ολοένα πιο ψηλά
Περ’ απ’ τα πάθη και τα λάθη των ανθρώπων
Λίγο ακόμη λίγο ακόμη
Μ’ όλους τους ήχους των ερώτων έτοιμους ν’ ανακρουστούν
Το ουράνιο αρχιπέλαγος:
Να η Κιμμώνη! Να το Λιγινό!
Το Τριαινάκι! Ο Αντύπνος! Ο Αλογάρης!
Η Ευλωπούσα! Η Μάισσα!
Θάμβος!……………………………………
…………κλαίω· που ξανά μού δίνεται
Να πατήσω χώμα υπέροχο καστανό τριγυρισμένο θάλασσα
Όπως των ελαιώνων της μητέρας μου………
………………………………………………
Στην κορυφή του λόφου ο Άγιος Συμεών
Λίγο πιο πάνω οι βάρκες των νεφών
Και ακόμη πιο ψηλά ο Αρχάγγελος με το βαθύ του βλέμμα όλο
συχώρεση.
3η ενότητα, 2 δίωρα (25-28 ώρα)
Δραστηριότητες συνολικής αποτίμησης και παρουσίασης
• Στο πρώτο δίωρο, η κάθε ομάδα παρουσιάζει στην τάξη τα
συμπεράσματα της εργασίας της με ποικίλους τρόπους (κείμενα,
μουσική, προβολές, απαγγελίες κλπ) και διεξάγεται σχετική συζήτηση.
• Στο δεύτερο δίωρο, όλη η τάξη (οι εκπρόσωποι των ομάδων) παρουσιάζει
το κοινό τελικό αποτέλεσμα των ερευνητικών εργασιών στη βάση ενός
συμφωνημένου από πριν πλαισίου. Άξονες της συνολικής αυτής
παρουσίασης μπορούν να αποτελέσουν οι κοινές έννοιες που
συνάντησαν κατά τη διερεύνηση των επιμέρους θεμάτων τους, όπως η
ανιδιοτέλεια, η δικαιοσύνη, η σχέση ανθρώπου -φύσης, ο Παράδεισος ως
υλοποιήσιμη πραγματικότητα στην κοινωνία των ανθρώπων, ο θάνατος
και ο πόθος της αθανασίας.
• Εφόσον έχουν προκύψει εκτενέστερες δημιουργίες που απαιτούν
περισσότερο χρόνο παρουσίασης (έκθεση ζωγραφικής, συναυλία,
θεατρική παράσταση, τότε οργανώνεται εκδήλωση για όλο το σχολείο στο
πλαίσιο της θεσμοθετημένης παρουσίασης των project