Transcript E_Devlet ve Seffaflik

E-DEVLET VE ŞEFFAFLIK: YOLSUZLUKLA MÜCADELE
6 Mart 2013
Salih Suphi Cüre
Endüstri Mühendisi
BİL 588
1
YOLSUZLUK KAVRAMI ve ETKİLERİ
 Her ülkenin hukuk ve kültürüne göre farklılık göstermektedir.
 En yaygın tanım: Özel çıkarlar için politik liderler ve
bürokratlar tarafından kumu gücünün suiistimal edilmesi.
(World Bank)
 Yolsuzluk müvekkil-vekil ilişkisi problemi olarak da
tanımlanabilir. Genellikle müvekkil tarafından vekile bir iş
havale edilmekte ve vekile müvekkil adına hareket etme
yetkisi verilmektedir. Bu yetki, vekil tarafından müvekkil
aleyhine ve kendi lehine haksız kazanç elde etmek için
kullanıldığında yolsuzluk gerçekleşir.
 Daha kapsamlı yolsuzluk tanımı ise “kamu gücüyle” sınırlı
olmayan “herhangi bir görevin özel çıkarlar için kötüye
kullanılmasını” içerir. (Uluslar arası Saydamlık Örgütü)
YOLSUZLUK KAVRAMI ve ETKİLERİ
Yolsuzluğun oluşmasını kolaylaştıran
faktörler (Worldbank, 2000):
Politik
Yasal
Bürokratik
Ekonomik
Uluslar arası faktörler
Bir Yolsuzluk eyleminde dört unsur
bulunmaktadır (Tarhan vd., 2003):
Yetkiyle donatılmış birey ve bireyler;
Birey ya da grubun karar alma gücünü ve
ortak yetkilerini düzenleyen mevcut kurallar;
Kuralların birey veya gruplar tarafından ihlal
edilmesi;
Kuralların ihlal edilmesi durumunda birey ya
da gruba çıkar sağlanırken ortak değerlere
zarar verilmesi.
Yolsuzluğun Sonuçları
Yolsuzluğun sonuçları gelişmekte olan ülkeler
için daha ciddidir. (Göktan, 2009). Neden?
En büyük maliyet yoksulların sırtındadır.
KOBİ’ler için birçok engel oluşturması.
Yabancı yatırımı kaçırması.
Çalışma motivasyonunda sorunlar yaratması.
Yolsuzluğa karşı toleransın artması
Küçük yolsuzlukların büyüklere kapı
aralaması
KAMU KESİMİNDE YOLSUZLUK
 Yolsuzluk oranı yüksek ülkelerde en fazla yolsuzluğun
görüldüğü yerler kamu kesimindedir. (transparency,.org)
 Ekonomik faaliyetler geniş ve genellikle hükümetlerin (devletin
değil) kontrolü altında olması.
 Yasal sistemin çokça bürokrasi içermesi.
 Devlet faaliyetlerinin incelenmesi ve denetlenmesinde
engellerin olması.
 Ekonomik ve sosyal sorunların hazırlayıcı faktör olması.
 Kuralların ve yönetmeliklerin sık sık değişmesi.
 Devletin mal ve hizmetleri bedelsiz veya piyasa fiyatının çok
altında sunması. (Çin örneği, OECD, 1997:7)
KAMU KESİMİNDE YOLSUZLUK
ve Yolsuzlukla Mücadele
Kamuda yolsuzluğun büyüklüğünü etkileyen
iki önemli faktör bulunmaktadır (Bahtnagar,
2003):
Ortaya çıkarılma olasılığının düşük olması;
Soruşturmaya karşı dokunulmazlık.
Yolsuzluğun azaltılmasında en önemli iki faktör:
1. Değişime olan yatkınlık
2. Etkili bir değişim süreci için uygun araçlar
Yolsuzlukla Mücadele
Yolsuzluğun azaltılmasında en önemli iki faktör:
1. Değişime olan yatkınlık
2. Etkili bir değişim süreci için uygun
araçlar
E-DEVLET ve YOLSUZLUK
 Yolsuzluğu önleme geleneksel araçların etkinsizliği
ülkeleri yeni arayışlara yöneltmiştir.
 Günümüzde e-devlet, geleneksel önlemlerin
sınırlamalarını kaldırabilecek yolsuzluğa karşı kilit
araç olarak görülmektedir.
 E-devlet faaliyetleri iki gruba ayrılabilir (İnce, 2001)
 Kurumlar Arası Bilgi İletişim Faaliyetleri
 Kurumlar Dışı Bilgi İletişim Faaliyetleri
(Yolsuzlukla mücadelede esas odaklanılması gereken
ikinci maddedir)
Yolsuzluğu Azaltmada Bir Araç:E-Devlet
 E-devlet basit, ahlaki, hesap verebilir, gereksinimleri
karşılayabilir ve saydam (simple, moral, accountable,
responsive and transparent (SMART)) olarak
oluşturulmuştur. (Pathak ve diğerleri, 2007)
 DPT’ye göre e-devlet (DPT, 2011):






Etkinliğin ve verimliliğin arttırılması,
Saydamlık ve hesap verilebilirliğin teşvik edilmesi
Vergi gelirlerinin arttırılması
Yolsuzluğun azaltılması
Bilgi ve hizmetlerin sağlanması
Veri paylaşımı
E-DEVLET’TE SAYDAMLIK ve HESAP VERİLEBİLİRLİK
 Klitgaard’a göre kamu kesiminde yolsuzluk fırsatlarında
üç unsur bulunmaktadır:
 Tekel Gücü
 Taktir Gücü
 Hesap Verilebilirlik
 UNDP, 2004’te iki kavram daha eklemiştir:
 Dürüstlük ve Saydamlık
E-DEVLET’TE SAYDAMLIK ve HESAP VERİLEBİLİRLİK
E-devletin daha fazla saydamlık sağlayarak yolsuzluğu azaltması şu
şekillerde olabilir(Bhatnagar, 2004):
 On-line olarak kuralların ve prosedürlerin yayınlanması saydamlığı
artırır: idari işlemlerin daha kolay izlenmesi.
 Otomatik prosedür, yetkililerin takdir gücünü sınırlar.
 Aracılara olan ihtiyaç ortadan kalkabilir.
 Standardizasyon sağlanabilir.
 Bireyler tarafından sorgulama ve iyi hizmet talebinin artmasını sağlar.
 E-devlet maliyetleri düşürür, devlet hizmetleri daha kaliteli hale gelir.
 Karar alma süreci geliştirilir.
 E-devlet hizmet yararlanıcılarıyla ilişkiler gelişir, iç denetim
mekanizması artar.
 Geleneksel yapıya göre daha sistematik bir yapıya dönülebilir.
E-Devlet ve Yolsuzluk Üzerine Çalışmalar
 E-devlet kullanımının %10’dan %90’a artışı, yolsuzluk kontrol endeksini
10.’cu yüzdelik değerden 23.’cü yüzdelik değere yükseldiği gözlemlenmiştir
(Andersen, 2009)
 Pathak vd., (2007) ve Shim ve Eom (2008), yaptıkları çalışmalarında, edevletin kamu yönetiminde getirdiği daha fazla saydamlık sayesinde
yolsuzluğun azaldığını deneysel olarak kanıtlamışlardır.
 Latin Amerika ve Pasifik Ülkeleri e-devlet ile yolsuzluğu azaltma girişiminde
başı çekmektedir.
 Pakistan’da vergi daireleri yeniden yapılandırılmıştır.
 Filipinlerde kamu ihalelerinin on-line sistem üzerinden yapılmasına
başlanmıştır.
 Birçok Asya ülkesi akıllı kart sistemine geçmiş, özellikle sağlık hizmetlerinde
yolsuzluğun önüne geçilmeye çalışılmıştır.
 En önemli örneklerden biri: Güney Kore. Online Sivil Başvuru Prosedürü
(OPEN) kurulmuştur. Bu sistem BM, OECD ve Dünya Bankası tarafından da
yolsuzluğu azaltma ve saydamlığı geliştirme aracı olarak görülmektedir.
E-Devlet ve Yolsuzluk Göstergeleri
 Ülkelerin ekonomik ve sosyal durumu, yargı, vergi sistamleri
ve seçim süreci; yolsuzluğu etkileyen faktörler arasındadır.
 E-devlet uygulamalarının yaygınlığı, kamu kesiminde
yolsuzluğa zemin hazırlayan “saydamsızlık”, “hesap
verilebilirliğin olmaması” ve “takdir yetkisinin olmasını”
sınırlandırıp yolsuzluğu azaltır. Bu durum e-devlet ile
yolsuzluk arasındaki ilişkiyi açıklayan göstergelerden biri
sayılabilir.
 Ülkelerdeki yolsuzluk düzeyini göstermede kullanılan temel
gösterge Uluslar arası Saydamlık Kurumu tarafından
hazırlanan yolsuzluk algılama endeksleridir (Corruption
Perception Index).
 E-devlet
uygulamalarını
göstermede
ise,
genellikle
telekomünikasyon altyapı endeksleri, e-devlet etkinlik
endeksleri ve e-katılım endeksleri kullanılır.
Yolsuzluğun Ölçülmesinde Kullanılan Endeksler
Yolsuzluk Endekslerinde Dünya’nın Genel
Durumu
OECD Ülkelerinde Yolsuzluk
Country
/
Territory
CPI 2012
Score
Corruption Perception Index Rank
Country
Rank
UN E-Government Ranking
1
Denmark
90
1
Finland
90
1
New Zealand
90
4
Sweden
88
5
Singapore
87
6
Switzerland
86
7
Australia
85
7
Norway
85
9
Canada
84
9
Netherlands
84
11
Iceland
82
12
Luxembourg
80
Yolsuzluk-İnternet Kullanımı ve E-Devlet
Ülke
Yolsuzluk Sıralaması
(CPI, 2012)*
İnternet
Kullanıcıları**
GNI per
Penetrasyon %
capita (US
(Nüfus)**
$) **
E-Katılım
(2012)***
E-Gov
Ranking
(2012)***
Somali (2009)
Sudan (2010)
Çad (2009)
Afganistan (2011)
Myanmar (2010)
Laos (2010)
Özbekistan (2010)
Irak (2012)
Danimarka (2010)
Finlandiya (2010)
174
173
165
174
172
160
170
169
1
1
102.000
4.200.000
130.000
1.256.470
110.000
527.400
4.689.000
2.211.860
4.750.500
4.480.900
0,00%
9,30%
1,30%
4,20%
0,20%
7,50%
16,80%
7,10%
86,10%
85,30%
600
1.300
530
469
964
1.320
3.700
56.790
44.651
117
119
139
88
181
174
64
103
28
12
190
165
189
184
160
153
91
136
4
9
Yeni Zelanda (2010)
İsveç (2010)
Singapur (2010)
İsviçre (2010)
Türkiye
1
4
5
6
54
3.810.144
8.397.900
3.658.400
5.739.300
36.455.000
86,00%
92,50%
77,80%
75,30%
45,70%
28.770
47.934
40.336
69.839
9.950
27
18
4
46
131
13
7
10
15
80
* Corruption Perception Index, transparency.org
**Internet World Stats
*** UN, 2012
Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum
 12 Ocak 2002’de Bakanlar Kurulu Şeffaflığın Arttırılması ve İyi Yönetim Eylem Planını bir
genelge olarak kabul etmiştir. Oluşturulan Eylem Planı’nın Yönetim Komisyonu’nda aşağıdaki
birimler yer almaktadır:






Başbakanlık Teftiş Kurulu
Hazine Müsteşarlığı
Adalet Bakanlığı
İçişleri Bakanlığı
Maliye Bakanlığı
Mali Suç Teftiş Kurulu
 Türkiye’de Saydamlığın Artırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Eylem Planı’nın
temel hedefleri:










Kamu hizmetinde performans standartlarının oluşturulması
Kamu kurum ve kuruluşları arasındaki ilişkilerin daha etkin düzenlenmesi
Personel sisteminin iyileştirilmesi
Kamu yönetiminde bilgiye ulaşma ve şeffaflığın arttırılması
Sağlık sisteminin geliştirilmesi
Teftiş ve denetim sisteminin geliştirilmesi
Adli sistemin iyileştirilmesi
Para aklama ile ilgili mücadelenin arttırılması
Seçim kampanyalarının finansmanının güvenirliği ve şeffaflığının arttırılması
Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi
Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum
 Ulusal Alanda
 2006/32 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Başbakanlık Müsteşarı
Yolsuzlukla Mücadelenin Koordinasyonu Komisyonuna dahil edilmiş,
Başbakanlık Teftiş Kurulu Komisyonun sekretarya hizmetlerini
yürütmekle görevlendirilmiştir. Genelge kapsamında, ayrıca, AB’nin
sahtecilikle mücadele ofisi OLAF’a da AB’den sağlanan mali yardımlarla
ilgili usulsüzlüklerin soruşturulması konusunda Başbakanlık Teftiş
Kurulu’nun muhatap kuruluş olduğu bildirilmiştir.
 Uluslararası Alanda
 Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk (2003) ve Ceza Hukuku
(2004), OECD Uluslararası İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen
Rüşvetin Önlenmesi (2003), Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele (2006)
Sözleşmeleri onaylanmıştır.
 Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Topluluğu’na (GRECO) üyelik
(2004)
 Bu alanda yapılan son çalışma ise 2010 yılında oluşturulan
Yolsuzlukla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı’dır.
Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum
Yolsuzlukla Mücadelede Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslar arası Sözleşmeler (Arslan, 2005)
Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum
 Maliye Bakanlığı’nın Rolü (MTK, 2010) (Kapanoğlu ve diğ., 2011)




Maliye Teftiş Kurulu (MTK), Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 178
sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde sahip olduğu
yetki ve görevler çerçevesinde, teftiş, denetim, soruşturma, kara para aklama ve
terörün finansmanı ile mücadele ve danışmanlık fonksiyonları ifa eden bir birimdir.
MTK tarihsel süreçte sahip olduğu öncü modellik sorumluluğunu da göz önünde
bulundurarak, özellikle bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin teftiş alanında etkin bir
şekilde kullanılması amacıyla e-Teftiş uygulamalarını başlatmıştır. 2007 yılından
itibaren yoğunlaşan uygulama ve projelerle e-Teftiş önemli bir aşamaya gelmiş,
kayıtdışı ve yolsuzlukla mücadele alanında da önemli sonuçlar alınmaya başlanmıştır.
Kısaca “MTK DEBİS” olarak adlandırılan Maliye Teftiş Kurulu Denetim Bilgi Sistemi;
vergi daireleri, saymanlıklar ve milli emlak müdürlükleri iş ve işlemlerinin daha etkin
ve verimli şekilde teftişi için geliştirilmiş bulunan “elektronik teftiş” (e-Teftiş)
uygulamasıdır.
Mali sistemin önemli bileşenleri olan gelir ve harcama ile milli emlak işlemlerinin
denetimine yönelik olarak, şu aşamada, üç temel sac ayağı üzerinde şekillenmektedir.
Bunlar:
• 1-Maliye Teftiş Kurulu Vergi Daireleri Denetim Bilgi Sistemi (MTK VEDEBİS)
• 2-Maliye Teftiş Kurulu Saymanlıklar Denetim Bilgi Sistemi (MTK SADEBİS)
• 3-Maliye Teftiş Kurulu Milli Emlak Denetim Bilgi Sistemi (MTK MİDEBİS)
E-Devlet ve Yolsuzluk
Gürcistan ve Türkiye Örnekleri
 Gürcistan, 2004 yılında Yolsuzluk Endeksi
sıralamasında 176 ülke arasında 131.sıradaydı,
Türkiye ise 77.
 2012 yılına gelindiğinde, Gürcistan Yolsuzluk Endeksi
sıralamasında 51.sırada. Türkiye ise 54.
 Gürcistan bunu nasıl başardı?
 Eğitimde modernizasyona gidilmesi, e-devlet’in
yaygınlaştırılması.
 Kamu harcamalarının denetlenmesinde standardizasyon.
 Online bireysel başvuru olanlarının artışı, teşvikler.
 Adalet sisteminde online başvuru sistemine geçilmesi.
 Sağlık alanında reformlar, kişisel akıllı sağlık kartları
sistemine geçiş.
Gürcistan
Türkiye
CPI Endeksi Sıralaması
2005 2006 2007 2008
2009 2010
0
2011
İnternet Kullnımının Ülke
Popülasyonuna Oranı
2012
80.00%
70.00%
60.00%
50
Türkiye, 54
Gürcistan, 51
100
150
50.00%
Türkiye; 45,00%
40.00%
Gürcistan,
28.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
2000
2004
2006
2010
Sonuçlar
 Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeler için yolsuzluk, çözüm
arayışlarının sürdüğü bir sorundur.
 Yolsuzluk, tüm ülkelerde kamu kesimlerinde daha yaygındır.
 Geleneksel devlet kesiminde hesap verebilirlik ve saydamlık söz
konusu değildir.
 Çözüm: E-devlet.
 E-devlet, kamu hizmetlerinin sunumunda saydamlığı ve hesap
verilebilirliği sağlayarak ihtiyariliği ortadan kaldırmak yoluyla
yolsuzluğu azaltır.
 E-devlet ve yolsuzluğu ölçen araçlar arasındaki paralellik: e-devletin
yolsuzlukla mücadele edebilecek bir araç olduğu gerçeği.
 Türkiye’nin, e-devlet ve yolsuzlukla mücadelede yol alması gereken
çok yolu vardır.
 Yolsuzluğa zemin hazırlayan gizlilik, hesap verebilme, takdir gücü
kullanımı gibi unsurların kaldırılması, yolsuzluğu azaltabilir.
Referanslar

















Aktan, C.C. (1998), “Yolsuzluklar Üzerine Bazı Gerçekler ve Yolsuzlukla Mücadele Yolları”, Banka ve Ekonomik
Yorumlar, Aralık 2010.
Arif KAPANOĞLU, Bahri SÖKMEN, Hasan AYKIN, 2011, Maliye Teftiş Kurulu, Kayıtdışı Ekonomi ve Yolsuzlukla
Mücadele Açısından Maliye Teftiş Kurulu Elektronik Denetim Uygulaması.
Andersen , T.B. (2009), “E-Government as an Anti-Corruption Strategy”, Information Economics and Policy, 21.
Arslan, Cem Barlas, Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar Mücade Sürecinde Örgütlenme, Kırıkkale Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2005.
Bhatnagar, S. (2004), E-Goventment: From Visiton to Implementation: A Practical Guide with Case.
Çelen, M. (2007), Yolsuzluk Ekonomisi Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi, İstanbul:İSMMMO
Yayını.
D.P.T. (2007), OECD e-Devlet Çalışmaları Türkiye, Ankara: DPT Yayın No: 2726
Erdal, M. (2004), Elektronik Devlet E-Türkiye ve Kurumsal Dönüşüm, İstanbul: Filiz Kitabevi
Giray, F. (Temmuz, Aralık, 2010), “Yolsuzlukla Mücadelede E-Devlet ve Türkiye’deki Durum”,Sosyo Ekonomi, s.153178.
GUPTA, S.; DAVOODI, H.; ALONSO-TERME, R. (1998), “Does corruption affect income inequality and poverty”,
International Monetary Fund. Working Paper. Washington, D. C.
HEOL, JEONG, LEE, “An institutional analysis of an e-government system for anticorruption”, The case of OPEN
Seong c Government Information Quarterly
Klitgaar, R. (1998), Controlling Corruption, Berkeley: CA: University of California Press.
MTK (2010), Maliye Teftiş Kurulu 2009 Yılı Faaliyet Raporu, Maliye Teftiş Kurulu, Ankara.
Shahkooh, K.A., vd. (2008), “A proposal for Corrution Reduction in Developing Countries Based on E-Govenrnment”,
World Applied Sciences Journal, 4, 1-7.
Tarhan, R.B., vd. (2003), Bir olgu olarak yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve Çözüm) Önerileri, www.tedmer.org.tr
TBMM, Yolsuzlukların Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin
Belirlenmesi Amacıyla Kurulan (10/9) Esas numaralı Meclis Araştırması Komisyonu Raporu,19.6.2003, Sıra sayısı:
266
World Bank (2000), Controlling Corruption: A Parliamentarian’s Handbook (2000), Second Edition, World Bank
Institute and Canadian International Development
Teşekkürler