Transcript Г.Ёндонсамбуу /доктор PhD

Монголын ноосон
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэгчдийн холбоо
Монголын Ноос,
ноолуурын холбоо
Монголын арьс шир
үйлдвэрлэлийн холбоо
МАЛЫН ГАРАЛТАЙ ТҮҮХИЙ ЭД БОЛОВСРУУЛАХ
ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН ТОГТОВОРТОЙ
САНХҮҮЖИЛТИЙН АСУУДЛУУД
Г.ЁНДОНСАМБУУ. доктор (PhD)
МННХ-ны дэд тэргүүн
1
2
3
4
МАЛЫН ГАРАЛТАЙ ТҮҮХИЙ ЭД БОЛОВСРУУЛАХ
САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
Үзүүлэлт
Ноолуурын салбар
Түүхий
эдийн нөөц
/жилд/
-Ямааны ноолуур-7200
тонн
Салбарын
үйлдвэрүүдийн нийт
хүчин чадал
/жилд/
-Ээрмэл-1400 тн
-Сүлжмэл бүтээгдэхүүн2,8 сая. ш
-Нэхмэл -450,0 мян.м
1.Борлуулат
2.Экспорт
1.560-600 тэрбум төгрөг
2.260-290 сая.ам.долл
Ноосны салбар
Арьс ширний салбар
-Хонины ноос-23000 тн
-Тэмээний ноос-1100 тн
-Сарлагийн хөөвөр-200
тн
-Богийн арьс-9,9 сая.
ш
-Бодийн арьс -0,7 сая.
ш
-Ээрмэл-2500 тн
-Хивс-1,8 сая. м2
-Эсгий-1,0 сая. М
-Нэхмэл-500,0 мян.м
1. 50,0 тэрбум .төг
2. 15,0 сая.ам.долл
-Гүн боловсруулах-4,0
сая. Ш
-Хагас боловсруулах/
богийн арьсанд
шилжүүлснээр/-20
сая.ш
1. 125 тэрбум.төг
2. 35,0 сая.ам.долл
Түүхий эдийн ашиглалтын түвшин
Үзүүлэлт
Ноолуурын салбар
•13,05-15,0 %-иар бэлэн
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэдэг.
Ашиглалтын
•65-68 %-ийг угаасан
хувь хэмжээ
хэлбэрээр экспортолдог
•15-19 %-ийг самнасан
байдлаар экспортолдог
80
Арьс ширний салбар
•70 %-ийг бэлэн
бүтээгдэхүүн
•30%-ийг нь угаасан
хэлбэрээр экспортолдог
•40%-ийг бэлэн
бүтээгдэхүүн
•60%-ийг хагас
боловсруулж,
экспортолдог
70
67
70
Ноосны салбар
60
60
50
40
40
30
30
20
Бэлэн бүтээгдэхүүн
Хагас боловсруулсан
Самнасан ноолуур
14
19
10
0
0
Ноолуур
Ноос
0
Арьс шир
Малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах үйлдвэрүүдийн
эдийн засгийн чадавхи
•
•
•
•
Дэлхийн ямарч өндөр хөгжилтэй орны малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулдаг
үйлдвэрүүд 15-25%-ийн ашигтай ажилладаг жишиг байдаг.
Түүхий эд нь улирлын чанартай бэлтгэдэг боловсруулах үйлдвэрүүд жилийн турш
үйлдвэрлэлд шаардлагатай түүхий эдийг худалдан авах “Эргэлтийн хөрөнгө”-ийг хэзээ ч
өөрсдөө бүрдүүлж чаддаггүй, арилжааны банкны зээлээр түүхий эдээ бэлтгэдэг.
Тэгвэл Монголын арилжааны банкны зээлийн хүү нь боловсруулах үйлдвэрүүдийн жилдээ
олох ашгаас зарим тохиолдолд илүү гардаг учраас үндэсний үйлдвэрүүд 2011 он хүртэлх
хугацаанд эдийн засгийн ямарч чадавхигүй арай ядан амь зогоож ирсэн.
Энэ байдлаас шалтгаалан ноолуурын салбар 7-8 хувийг, ноосны салбар 30 хүрэхгүй хувийг,
арьс ширний салбар 10 орчим хувийг нь худалдан авч үйл ажиллагаагаа явуулж ирсэн.
Төр Засгаас дээрх байдалд дүгнэлт хийж , 2011 оноос эхлэн малын гаралтай түүхий эдийг
боловсруулах үйлдвэрүүдэд хөнгөлөлттэй нөхцлөөр зээл олгох бодлогоор дэмжиж ирсэнээр
илт сэргэсэн.
Үзүүлэлт
Нийт
борлуулалт
/тэрбум төг/
Үүнээс: Экспорт
/тэрбум.төг/
2011 /суурь
он/
2012 он
350,0
438,5
389,0
•272,3
2013 он
Өсөлт, %-иар
2012/2011
2013/2012
565,6
20,0
29,0
477,9
/267,9
сая.ам.долл/
30,0
19,0
2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан
ноолуурын үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт
Сүлжмэл -мян.ш
Борлуулалт
1,094.6
1,200.0
Төлсөн татвар-сая.төг
113,781.3
120,000.00
93,820.9
100,000.00
21%
86,530.00
1,000.0
935.5
800.0
800.0
25.0%
600.0
400.0
20.0%
200.0
-
80,000.00
2010 он
15.0%
60,000.00
Сүлжмэл-мян.ш
10.0%
40,000.00
2011 он
20,000.00
-
0.0%
2010 он 2011 он 2012 он
Борлуулалт-сая.төг
өсөлт -%
2012 он
өсөлт -%
Нэхмэл-мян.м 36%
8%
5.0%
17.0%
17.0%
17.0%
17.0%
16.9%
16.9%
16.9%
400.0
350.0
300.0
250.0
200.0
150.0
100.0
50.0
-
354.3
30%
260.0
200.0
2010 он
2011 он
Нэхмэлийн Үйлдвэрлэл-мян.м
40.0%
35.0%
30.0%
25.0%
20.0%
15.0%
10.0%
5.0%
0.0%
2012 он
6
өсөлт -%
2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан
ноолуурын үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт
Татвар төлөлт
Ажлын байр
9,000
Төлсөн татвар-сая.төг
30.0%
25,000.0
19,371.7
20,000.0
15,000.0
10,000.0
25.0%
17,364.6
7,000
7,800
6,500
6,000
20.0%
13,795.8
26%
7,500
8,000
12%
5,000.0
5,000
15.0%
4,000
10.0%
3,000
5.0%
2,000
1,800
2,000
1,900
1,000
0.0%
-
2010 он 2011 он 2012 он
Улсад төлсөн татвар -сая.төг
өсөлт -%
-
2010 он
2011 он
2012 он
Байнгын ажлын байр
Түр ажлын байр
7
2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноосны
үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт
Борлуулалт
Хивсний үйлдвэрлэлт м²
45,000.00
930000
920000
910000
900000
890000
880000
870000
860000
850000
840000
830000
820000
40,000.00
35,000.00
30,000.00
25,000.00
20,000.00
15,000.00
10,000.00
2011
2012
2013
5,000.00
Нэхмэл / ш
0.00
2011 он
2012 он
Борлуулалтын орлого
2013 он
Төлсөн татвар
Сүлжмэл / ш
200000
150000
100000
Зээл
авсан 24 аж ахуйн нэгжид 2011
оноос 2013 онд нийт 606 ажлын байр
шинээр бий болсон байна.
50000
0
2011
2012
2013
2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноосны
үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт
Ноосны анхан шатны угаах самнах үйлдвэрүүд орон нутагт шилжин
байршиж эхэлсэн. Одоогийн байдлаар 12 аймагт 1000 тонн ноос угаах хүчин
чадалтай үйлдвэртэй болоод байна. Үүнд:
“Нэхээсгүй
эдлэл” ХК-ны угаах үйлдвэр - Архангай аймгийн Хотонт сум
“Улаанбаатар хивс” ХК-ны угаах үйлдвэр - Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сум
“Ноос ирээдүй” ХХК-ны угаах үйлдвэр - Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр суманд
шилжин байрласан бол шинээр:
Төв аймгийн Зуун мод суманд “Могол ноос” ХХК-ий Хонины ноос ээрэх үйлдвэр.
Говьсүмбэр аймгийн Баянтал суманд “Чойр хайрхан” ХХК-ий угаах самнах үйлдвэр
Дархан-Уул аймагт 8 тн барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх
Улаанбаатар хотод 110,000 м² барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх
Улаанбаатар хотод 10 тн барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх
Хэнтий аймагт 1000 тн ноос угаах
Өвөрхангай аймагт 2000 тн ноос угаах, 360 тн самнасан ноос үйлдвэрлэх хүчин
чадалтай үйлдвэрүүд шинээр байгуулагдсан.
2011
оноос Үндэсний үйлдвэрлэлд тушаасан хонины болон тэмээний ноосны 1 кг
тутамд 2000 төгрөгийг малчдад олгож эхэлснээс хойш үндэсний үйлдвэрүүд нийт
ноосны 95 хувийг худалдан авдаг болсон.
Арьс ширний үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн байдал
УИХ-ын
2012 оны 74 дүгээр тогтоолын дагуу Засгийн газрын
2014 оны 7 дугаар сарын 198, 217 дугаар тогтоолуудаар зээлийн эх
үүсвэрийг тодорхойлж өгсөн бөгөөд үйлдвэрүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийг
2014 оны 9 дүгээр сараас эхлэн олгож эхэлсэн тул одоогоор үр дүнг тооцох
хугацаа болоогүй.
УИХ-ын
2012 оны 74 дүгээр тогтоол, Засгийн газрын 2013 оны 394
дүгээр тогтоолын дагуу Арьс шир боловсруулах үндэсний үйлдвэрүүдэд
тушаасан үхэр адууны ширэнд 15000 төг, богийн арьсны ширхэг тутамд
3000 төг –ийн урамшуулалыг малчдад олгож эхэлснээр үндэсний
үйлдвэрүүдийн түүхий эдийн худалдан авалт 40 гаруй хувиар нэмэгдсэн
учраас 2015 онд арьс ширний салбарын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт мөн
хэмжээгээр өсөх төлөвтэй байна.
Одоогийн
байдлаар 30 гаруй мянган малчинд 2,7 тэрбум төгрөгийн
мөнгөн урамшуулал өгөөд байна.
Өнөөдрийн
байдлаар арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүд 50 гаруй тэрбум
төгрөгийн зээл авч, техник, технологийн шинэчлэлийн ажлыг эрчимтэйгээр
эхлүүлээд байна.
Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн
санхүүжилтийн нийтлэг хүндрэлтэй асуудлууд
Төр, Засгийн дэмжлэгтэйгээр олгож буй хөнгөлөлттэй зээл эцэс төгсгөлгүй
үргэлжлэхгүй нь мэдээж юм. Энэхүү төрийн дэмжлэг зогсоход үйлдвэрлэгчид
хэрхэн яаж, өнөөдрийнхөө ахиц, дэвшлийг хадгалах, цаашид яаж хөгжих вэ
1.Цаг хугацаа:
Малын
гаралтай түүхий эдийг улирлын чанартай бэлгэдэг тул 1-2 сарын
дотор бэлтгэгдээд дуусдаг учир жилийн хэрэгцээнд шаардлагатай түүхий
эдийг худалдан авах их хэмжээний бэлэн мөнгө шаардлагатай болдог.
Зээлийн эргэн төлөгдөх хугацаа 1,6 жил байгаа нь шаардлага хангахгүй
байна.
2.Зээлийн хүү:
Арилжааны
банкны зээлийн жилийн хүү 20 гаруй хувьтай өндөр байгаа
нь үйлдвэрлэлийг жилийн турш явуулж, банкны хүү төлсөөр байгаад эцэст
нь энэ нь түүхий эдийн үнэ , бүтээгдэхүүний үнийг анх авснаасаа 15-20
хувиар өсгөж байна.
3.Зээлийн нөхцөл:
Зээлийн
барьцаанд зөвхөн үл хөдлөх хөрөнгийг барьцаалж байгаагааас
гадна тухайн объектыг зах зээлийн үнээс хэт доогуур үнэлж байгаа нь
олон үйлдвэр компаний зээл авах боломжийг бууруулж байна.
Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн
санхүүжилтийн нийтлэг хүндрэлтэй асуудлууд
4.Зээл олгох процесс:
Банкны
ажилтнуудын боловсруулах үйлдвэрлэлийн техник, технологийн
мэдлэг дутмаг байгаагаас зээл олгох судалгаа хийх, шийдвэр гаргахдаа
хугацаа их зарцуулдагаас түүхий эд богино хугацаанд бэлтгэх боломжийг
алдахад хүргэдэг.
Тухайлбал: Ноолуурын салбарт 2,3 сард, ноосны салбарт 6,7 сард, арьс
ширний салбарт 9-12 сард түүхий эд бэлтгэдэг тул санхүүжилт үүнээс 1-2
сарын өмнөөс хийгдэх шаардлагатай байдаг ч өнөөгийн байдлаар шийдвэр
гарсан болон, банк судалж олгож байгаа хөнгөлөлттэй зээлүүд байнга
хугацаа алдаж, түүхий эдийн бэлтгэл өнгөрсөн хойно олгож байна.
Арилжааны банкны үйлчилгээнд зээл авахад авдаг зээлийн шимэтгэл,
эрсдлийн даатгал, үл хөдлөх хөрөнгийн шимэтгэл, хураамж .... гэх мэт
нийлээд маш өндөр байна.
Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн
санхүүжилтийн санал
Боловсруулах үйлдвэрийг дэмжих багкны зээлийн
нөхцөл нь арилжааны зээлийн нөхцлөөс өөр( хүү, эргэн
төлөгдөх хугацаа, зээлийн хэмжээ, шалгуур үзүүлэлтүүд
г.м) байх шаардлагатай байна.
Боловсруулах үйлдвэрүүдэд олгож байгаа зээлийн
барьцаанд дараах хөрөнгийг оруулах.Үүнд:
Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж;
Түүхий эд;
Бэлэн бүтээгдэхүүн;
Оюуны өмч;
Хувьцаа;
Гадаад, дотоод худалдан авагчидтай байгуулсан
гэрээ;
Хэрэгжүүлэх төсөл......
Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн
санхүүжилтийн санал
Үйлдвэрүүдийн
тооцоолсноор үйлдвэрлэл жигд явуулахад хамгийн
тохиромжит зээлийн нөхцөл:
1. Эргэлтийн хөрөнгийн зээлийн жилийн хүү -6,0 хүртэл хувь,
эргэн төлөгдөх хугацаа нь 2 жил;
2. Үндсэн хөрөнгийн зээлийн хүү нь 5 хүртэлх хувь, эргэн
төлөгдөх хугацаа 5-аас дээш жил байх;
3. Зээлийн батлан даалтын доод хэмжээг 500,0 сая төгрөгөөс дээш;
 Арилжааны абнкны үйлчилгээг сайжруулах, зээл авахад авдаг
зээлийн үйлчилгээний шимэтгэлийг бууруулах.
 Төр, Засгаас бодлогоор дэмжиж, санхүүгийн эх үүсвэрийн төрөөс
гаргаж байгаа хөнгөлөлттэй зээлийг олгохдоо тусгай арай
хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй тусгай журмаар шуурхай олгох.
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА