Transcript PowerPlugs

Монгол улсын хүн амын
сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдал,
тулгамдсан асуудал,
цаашид авах арга хэмжээ
СЭМҮТ-ийн Ерөнхий захирал,
АУ-ны доктор, дэд профессор,
Удирдахуйн ухааны магистр,
ЭМШУИС-ийн сэтгэцийн тэнхмийн эрхлэгч
Л.Насанцэнгэл
Сэтгэцийн эр¿¿л мэндийн байдал
• Сэтгэцийн хувьд эр¿¿ë - 73%
• Ñýòãýöèéí òóëãàìäñàí àñóóäàëòàé - 25%
• Ñýòãýöèéí ýìãýãòýé - 3% /ÄÝÌÁ –í àæëûí õýñýã/
•
•
•
•
•
Ýäèéí çàñãèéí ºíäºð õºãæèëòýé óëñ 12-14%
Ýдийн засгийí õºãæèëòýé óëñ îðîí 6-8%
Ñîöèàëèñò ãýãäýõ îðíóóä 4-6%
Õºãæèæ áóé îðîíä 2-4%
Ìàíàéä 2.5%-60000 õ¿í
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн байдал
• Өнөөгийн байдлаар дэлхийн 4 хүн тутмын 1 нь
амьдралынхаа хугацаанд сэтгэцийн ямар нэг
эмгэгт нэрвэгдэж байгаагаас гадна хөдөлмөрийн
чадвар алдалтад хүргэдэг 10 өвчний 5 нь (сэтгэл
гутрал, архаг солиорох эмгэг, сэтгэл цочирдлын
хоёр туйлт эмгэг, архины хэрэглээтэй холбоотой
эмгэгүүд, ялимгүй зовлонт байдлын эмгэгүүд)
сэтгэцийн эмгэг байна.
• Манай улсын хэмжээнд хөдөлмөрийн чадвараа
алдсан нийт хүмүүсийн дотор сэтгэцийн
эмгэгтэй хүмүүс 15%-ийг эзэлж байна.
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн байдал
• Дэлхийн хэмжээнд 2005 онд бүртгэгдсэн нийт
өвчлөлийн 10 хувийг сэтгэц зан үйлийн эмгэг эзэлж
байсан бол энэ нь 2020 онд 15 хувь болж нэмэгдэх
магадлалтай гэж
Дэлхийн Эрүүл Мэндийн
Байгууллага (ДЭМБ) тооцоолжээ.
• 2008 оны байдлаар манай улсад сэтгэц, зан үйлийн
эмгэгтэй 22 мянга гаруй хүн идэвхитэй хяналтад
эмчлэгдэж байна.
• Дэлхий дахинд сэтгэц зан үйлийн эмгэгээр буюу
архи, мансууруулах бодистой холбоотой нийгэм
сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай 450 сая хүн
байдаг.
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн байдал
• ДЭМБ-ын Номхон далайн баруун эргийн бүсийн
хөгжингүй орнуудад мэдрэл, сэтгэц зан үйлийн
эмгэг 27%, хөгжиж буй орнуудад 15% байна.
• Манай улсад сүүлийн 25 жилд сэтгэц зан үйлийн
эмгэгийн тархалтын судалгаа хийгдээгүй бөгөөд
ДЭМБ-ын тооцоолсноор ойролцоогоор 628.000 хүн
буюу нийт хүн амын 23.3% нь сэтгэцийн эрүүл
мэндийн
тулгамдсан
асуудалтай,
сэтгэцийн
эмгэгтэй байна. (1998. ДЭМБ-ын зөвлөх Вильтон).
Зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгийн
тархалтын судалгаа
• Манай улсад 1984-1992 онд хийгдсэн түүвэр судалгаагаар
сэтгэцийн өвчний тархалт 1000 хүн амд 15,1+-0,2 гэж
тогтоосон.
• Үүнээс хамгийн их тархалттай нь оюуны хомсдол эмгэг
байдаг бөгөөд нийт хүн амын 1-3% -д, нийт сэтгэцийн
эмгэгийн 49-51% -ийг оюуны хомсдол эмгэг дангаараа
эзэлдэг байна.
• Гэвч сүүлийн 25 жилд сэтгэц, зан үйлийн эмгэгийн
тархалтын судалгаа хийгдээгүй болно.
Монгол улсын хүн амын дундах сэтгэцийн
өвчний тархалтын түвшин
(1000 хүн амд, 1984-1992 оны түүвэр судалгааны материалаар)
№
Судалгаанд хамрагдсан
Хүн ам
Сэтгэцийн бүх өвчин
байгалийн муж, хот, суурин,
хөдөө
Нийт
Оюуны
Архинд
хомсдол
донтох
өвчин
Хангай, Хэнтийн уулархаг муж
167233
13,1+-0.2
5,5+-0.1
1,5+-0.
Дорнодын талархаг их муж
112654
18,3+-0.3
9,8+-0.2
1,6+-0.1
1
2
(хээрийн бүс)
3
Алтайн уулархаг их муж
44849
9,8+-0.4
4,9+-0.3
1,6+-0.1
4
Говийн их муж
23673
23,5+-0.9
12,6+-0.7
2,3+-0.3
5
Дархан хот
64054
14,6+-0.4
6,8+-0.3
1,3+-0.1
6
Суурин (7 аймгийн төв)
129288
12,4+-0.3
4,3+-0.4
2+-0.1
7
Хөдөө (56 сум)
155067
17,5+-0.3
10+-0.2
1,2+-0.1
8
Нийт
348409
15,1+-0.2
7.3+-0.1
1,5+-0.1
“Монгол улсад зонхилон тохиолдох
сэтгэцийн эмгэгийн тархалт ” -ын
судалгаа
• Судалгааны ажлын арга аргачлалыг боловсруулж, ЭМШУИСийн НЭМС-ийн эрдмийн зөвлөлөөр батлуулан, ЭМЯ-ны Ёс зүйн
хороогоор хэлэлцүүлэн 2013 оны 09 сараас Улаанбаатар хотын
5 дүүрэг болон 4 бүсийн 11 аймагт судалгааны мэдээллээ нийт
12000 том хүн, 3500 хүүхдээс цуглуулсан. Одоогоор мэдээллийг
боловсруулах шатандаа явж байна.
• Судалгааны удирдагч: -АУ-ны доктор, дэд профессор
Л.Насанцэнгэл
гүйцэтгэгч: докторант В.Баярмаа
• Санхүүжилт: Эрүүл мэндийн дэмжих сан
Сэтгэцийн болон төрх үйлийн эмгэгүүд
• Сэтгэцийн органик шинж тэмдгийн эмгэгүүд
• Сэтгэц идэвхит эм бодисын шалтгаант сэтгэцийн эмгэгүүд
• Шизофрени, шизофренийн хэв шинжит ба дэмийрэх
эмгэгүүд
• Сэтгэл цочирдлын эмгэгүүд
• Стресстэй холбоотой неврозын болон биеийн хэлбэрийн
эмгэгүүд
• Физиологийн хямрал ба биеийн хүчин зүйлтэй холбоотой
төрх үйлийн хам шинжүүд
• Насанд хүрэгчдийн бие хүний ба төрх үйлийн эмгэгүүд
• Оюуны хомсдол
• Сэтгэл зүйн хөгжлийн хямралууд
• Хүүхэд ба өсвөр насанд илэрдэг төрх үйлийн ба сэтгэл
хөдлөлийн эмгэгүүд
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн байдал
Амбулаторит бүртгэгдсэн сэтгэцийн өвчлөл 10.000
хүн амд /ЭМХТ статистикийн үзүүлэлтээс/
120
100
80
92.9
98.6
104.22
108.6
113
112.9 112.93
112.82
103.85
100.42
102.31 102.2
77.4
60
40
20
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн
байдал
Амиа хорлолт /100.000 хүн амд.СЭМҮА-ны тайлангаас
гаргасан тоо/
44.6
35.1
30.7
25
17.5
14.58
13.8
9.4
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
9.1
2011
5.75
4.56
2012
2013
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өнөөгийн
байдал
Сэтгэц идэвхит эм бодисын шалтгаант сэтгэцийн болон
зан үйлийн эмгэгүүдийн хөдлөл зүй
10.000 хүн амд
/СЭМҮА-ны тайлангаас/
30.21
27.63
19.84
16.3 17.06
14.03 15.42
11.19
13.06
10.45 11.21
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
СЭМҮТ-ийн стационарын өвчлөлийн
сүүлийн 5 жилийн тайлан
Өвчний нэршил
V. Сэтгэцийн ба аягийн
эмгэг /F00-F99/
2009
2010
2011
2012
2013
Өвчтөн
Дундаж
ор хоног
Өвчтөн
Дундаж
ор
хоног
Өвчтөн
Дундаж
ор
хоног
Өвчтөн
Дундаж
ор
хоног
Өвчтөн
Дундаж
ор
хоног
Сэтгэцийн органик ба
шинж тэмдгийн эмгэг
/F00-F09
1690
24.1
1607
19.5
1341
18.5
1249
15.7
1283
19.7
Сэтгэцийн нөлөөт
эмийн бодисын
шалтгаант сэтгэцийн ба
аягийн эмгэг /F10-F19/
1032
10.8
1237
12.2
1224
11.1
1262
11.5
1390
10.9
Шизофрени, шизо
хэвшинжит ба дэмийрэх
эмгэг /F20-F29/
1310
41.9
1251
48.2
1310
47.8
1241
37.4
1245
48.5
Сэтгэл хөдлөлийн
эмгэгүүд /F30-F39/
302
24.9
307
24.2
260
24.6
225
24.0
187
26.0
Неврозууд ба сэтгэлийн
шалтгаант бие махбодын
эмгэгүүд /F40-F49/
1404
10.0
1212
10.7
1376
10.3
1538
10.0
1398
9.9
Сэтгэцийн хөгжлийн
саатал /F70-F79/
138
57.8
160
140.2
131
55.1
138
30.9
127
31.3
Сэтгэцийн ба зан үйлийн
бусад өвчнүүд /F50-F99,
F80-F99/
86
18.0
72
16.1
79
19.2
112
12.1
120
11.8
5962
23.1
5846
25.8
5721
22.8
5765
19.8
5750
21.7
Дүн
Амбулаторийн үндсэн үзүүлэлт
Үзүүлэлтүүд
2009
2010
2011
2012
2013
Бүртгэгдсэн өвчлөл
5978
6097
5825
6734
6569
Шинээр оношлогдсон өвчлөлийн тоо
800
925
1415
2774
2680
Шинээр оношлогдсон хяналтанд авсан
хувь
19.0
17.5
21.1
4.0
4.9
43460
48053
53101
65727
56386
Нийт үзлэгт урьдчилан сэргийлэх
үзлэгийн хувь
16.8
26.2
40.1
47.1
41.3
Амбулаторийн үзлэгийн ачаалал
/үзлэгийн тоо/ өдөрт
144.7
184.4
125.7
146.4
127.8
Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай
хүмүүсийн тоо
3632
6521
3065
5399
4175
Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай
хүмүүсийн эдгэрэлтийн хувь
24.6
17.4
15.8
11.4
18.0
Хөгжлийн бэршээлтэй өвчтөний тоо
5901
6051
5930
6023
5871
Хөгжлийн бэрхшээлтэй өвчтөний эзлэх
хувь
95.7
99.1
92.3
95.3
95.4
Үнэгүй эм авдаг өвчтөний тоо
2274
2366
2376
2346
2176
Үнэгүй эм авдаг өвчтөний эзлэх хувь
36.9
38.8
37.0
37.1
35.4
Бүгд үзлэг
Эмнэлэг үйлчилгээний үндсэн үзүүлэлт
2009
2010
2011
2012
2013
107.4
109.5
98.6
99.0
102.8
Дундаж ор хоног
27.6
28.1
28.3
28.4
29.3
Орны эргэлт
13.0
13.0
12.7
12.8
12.7
Нас баралтын
хувь
0.19
0.15
0.2
0.07
0.12
Үзүүлэлтүүд
Орны фонд
ашиглалтын
хувь (%)
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн
тусламжийн тогтолцоо
•
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нь:
 Анхан шатны тусламж үйлчилгээ
 Хоёр дахь шатны тусламж үйлчилгээ
 Гурав дахь шатны тусламж үйлчилгээгээр явдаг.
•
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ:
 Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв /ЭМЯ-ны харъяа- 450 ортой/
 Наркологийн эмнэлэг /НЭМГ-ын харъяа -50 ортой /
 Согтуурах мансуурах донтой өвчтөнг албадан эмчлэх газар /ШШГЕГын харъяа- 300 ортой /
 Аймаг бүрийн ор бүхий сэтгэцийн тасгууд, кабинетууд
1000 хүнд 0,25 сэтгэцийн ор, 0,05 сэтгэцийн эмч (135), 0,076 сувилагч,
0,002 сэтгэл зүйч оногддог.
/4000 хүнд 1 сэтгэцийн ор, 20000 хүнд 1 сэтгэцийн эмч үйлчилдэг /
Сэтгэцийн эрүүл мэндэд
зарцуулагдаж байгаа санхүүжилт
Согтууруулах ундааны хэрэглээ
• Өнөөдөр дэлхий дахинд 2 тэрбум хүн архи,
согтууруулах ундааг хэрэглэж байна. Архины
үйлдвэр худалдаа эрхлэгчид засгийн газарт орлого
оруулдаг хэдий ч хүний эрүүл мэндэд юугаар ч
нөхөж баршгүй хохирол учруулсаар иржээ.
• Сүүлийн жилүүдэд архины хэрэглээ дэлхийн
хэмжээнд, үүнд хөгжиж байгаа орнуудад нэмэгдэж
байна.
Согтууруулах ундааны хэрэглээ
• Өсвөр үеийнхний 29.1 хувь
согтууруулах ундаа
хэрэглэж үзсэн, 12.9 хувь нь согтотлоо хэрэглэж
үзсэн. ( НЭМХ, 2010 он)
• Оюутнуудын 38.8 хувь архи хэтрүүлэн хэрэглэдэг,
баар, цэнгээний газар тэдний 70.6 хувь нь архи
хэрэглэдэг, амьдарч буй орчноос 100 м хүрэхгүй
газар яваад архи авах боломжтой.
(НЭМХ, 2010 он)
• Сурагчдын 82.8 хувь нь хэвлэл, мэдээллээр архины
сурталчилгаа харсан. ( НЭМХ, 2010 он)
Согтууруулах ундаа – Эрүүл мэнд
• ДЭМБ-ын тооцоолсноор дэлхийд 76.3 сая хүн
архины хэрэглээтэй холбоотой эмгэгтэй гэж
оношлогдож байгаа бөгөөд архины хэрэглээ нийт
60 гаруй өвчин эмгэгийг үүсгэдэг болох нь
тогтоогдоод байна.
• Дэлхийд бүртгэгдэж байгаа улаан хоолойн хорт
хавдар, элэгний хорт хавдар, элэгний хатуурал
өвчин, хүн амины хэрэг, зам тээврийн ослын
шалтгааны 20-30% нь архины хэрэглээтэй
холбоотой байдаг байна.
Согтууруулах ундаа – Эрүүл мэнд
•
•
•
•
•
•
Монгол улсад архины шалтгаант нойр булчирхайн цочмог
үрэвсэл жилд дунджаар 26.2 хувиар өсч 10000 хүн амд 27.3
болж 2.1 дахин нэмэгдсэн
Архины шалтгаант осголт хордлогоор нас баралт 2011 онд 499
хүн нас барж 2004 онтой харьцуулахад 3 дахин нэмэгдсэн.
Оюуны хомсдолтой хүүхдийн эцэг, эхийн 58.4 хувь нь
согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэгч
Явган зорчигчийн зам тээврийн шалтгаант осолд өртөгсдийн
95.1 хувь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн. (ГССҮТ, 2006-2010 )
“ХБӨвчний Эрсдэлт хүчин зүйлийн тархалтын судалгаагаар
архи хэтрүүлэн хэрэглэгчдийн тоо 2005 онд 18.8 хувь байсан
бол 2009 онд 27.4 хувь болж 8.6 хувиар нэмэгдсэн.
Архидан согтуурахаас сэргийлэх, хяналт
тавих үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилт
Шалгуур
үзүүлэлт
1
2
3
Согтууруулах
ундаа худалдах
цэгийн тоо
Согтууруулах
ундаагаар
үйлчилдэг цэгийн
тоо
Согтууруулах
ундааны
сурталчилгааны
хориг
хязгаарлалт
Суурь
үзүүлэлт
3530
1635
Хуулийн
хэрэгжилт
муу
Эцсийн
үзүүлэлт
1/3 цөөрүүлнэ
Хэрэгжилтийн үр дүн
2008 он
Согтууруулах ундаа
худалдах цэг 59%-аар
өссөн.
Согтууруулах
ундаагаар үйлчилдэг
цэгийн тоо 74.4%-аар
өссөн.
Зар сурталчилгааны
тухай хуулийг удаа
дараа зөрчиж буй 22
Бүрэн хориглоно АА-н нэгжийн үйл
ажиллагааг таслан
зогсоосон.
Шалгуур үзүүлэлт
Суурь
үзүүлэлт
Эцсийн
үзүүлэлт
Хэрэгжилтийн үр дүн
2008 он
4
Нэг хүнд ноогдох
9.03 л архи
согтууруулах
38 градус
ундааны
хэрэглээний бууралт
2 л-р
багасгана
9.2л архи дунджаар
хэрэглэж байна.
5
Эрүүлжигдсэн хүний 114.100
тоо
50%
багасгана
139.217 хүн
эрүүлжигдсэн байна.
6
Архины
хорлдлогоор нас
барсан тохиолдлын
эзлэх хувь
50%
50%
бууруулна
Амиа хорлосон болон
золгүй байдлаар 1131
хүн нас барсны 178
буюу 15.7% архидан
согтуурсны улмаас нас
барсан байна.
7
Санхүүжилт
Архидан
согтуурахтай
тэмцэх сан
байхгүй
Архидан
согтуурахтай
тэмцэх
сантай болно
Биелээгүй
Тамхины хэрэглээ
• Тамхины хэрэглээ хөгжиж буй орнуудад ихэсч,
харин хөгжингүй орнуудад буурч байна.
• Манай улсын насанд хүрэгчдийн 47%
(эрэгтэйчүүдийн 65.5%, эмэгтэйчүүдийн 18.4%)
тамхи
татаж
байгаа
нь
дэлхийд
тамхидалтаараа тэргүүлэх 10 орны нэг болж
байна.
• Манай улсад 5 хүн тутмын 4 нь ажлын
байрандаа болон гэртээ тамхи татдаг хүнтэй
хамт ажиллаж, амьдарч байна.
Өсвөр насныхны дундах тамхи
таталтын тархалт
60
2003
2007
53.4
50
40
30
38.8
23.4
20
37.8
35.2
26.9
13.3
23.5
14.1
10
0
Нийт
Эрэгтэй Эмэгтэй 13 нас
14 нас
15 нас
Мансууруулах болон сэтгэц идэвхит эм
бодисын хэрэглээ
14 8
15
Каннабис
Амфетамин
34
Опиат
Кокайн
Экстаси
163
Дэлхийд 234 сая хэрэглэгч
/2002 он/
Мансууруулах болон сэтгэц идэвхит эм
бодисын хэрэглээ
• Äýëõèé äýýð ìàíñóóðóóëàõ áîëîí ñýòãýö èäýâõèò ýì
áîäèñûí ò¿¿õèé ýä áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 3 òîì á¿ñ
áàéäãèéí 2 íü Àçè òèâä áàéäàã.
• Îëîí óëñûí õýìæýýíä ìàíñóóðóóëàõ áîëîí ñýòãýö
èäýâõèò ýì áîäèñ, õàð òàìõè ¿éëäâýðëýõ ¿íäñýí 3
òºâèéí íýã áîëîõ Òºâ Àçèéí “Àëòàí øèíý ñàðàí” ãýãäýõ
á¿ñ íóòàã íü ìàíàé óëñûí áàðóóí õÿçãààðààð õèëëýäýã
Õÿòàäûí Øèíæààí Óéãàðûí ººðòºº çàñàõ îðîíòîé
õîëáîãäîæ, ªâºð Ìîíãîë, Õÿòàäûí äîòîîä ìàôèòàé
ñ¿ëáýëäýæ áàéãàà òºäèéã¿é ýíý íóòãèéíõàí ººðñ人
тариалж, боловсруулж íàéìààëàõ áîëæýý.
Мансууруулах болон сэтгэц идэвхит эм
бодисын хэрэглээ
 Õîðäëîãûí òºâä 1998-2002 îíóóäàä íèéò 1415 õ¿í õýâòýí
ýì÷ë¿¿ëñýíýýñ 643 íü àíòèãèñòàìèíû á¿ëãèéí ýì, 148 íü
òàéâøðóóëàõ á¿ëãèéí ýì, 339 íü õîëèìîã ýìèéí áýëäìýë,
285 íü áóñàä ýìíèé õîðäëîãûí óëìààñ ýì÷ë¿¿ëæ áàéæýý.
 Íèéò
10-20
íàñíû
2200
õ¿¿õýä
ñóäàëãààíä
õàìðàãäñàíààñ 2.2% íü ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýðýãëýñýí
áàéñíààñ 10-13 íàñíû õ¿¿õýä äèéëýíõ õóâèéã ýçýëæ
áàéñàí áàéíà. Ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýðýãëýäýã
õ¿¿õä¿¿ä íü ãóòëûí öàâóó, áåíçèí, ãóòëûí òîñ, ¿íýðòýé
óñ ¿íýðëýõýýñ ãàäíà ýìèéí áîäèñ òàòàæ õýðýãëýäýã íü
òîãòîîãäñîí.
НЗДХА-ЭМГ-ын 2010.07.08-ы өдрийн 1/691 тоот мэдээлэл
Мансууруулах болон сэтгэц идэвхит эм
бодисын хэрэглээ
• Õóóëèéí
áàéãóóëëàãàä
ýíý
õóãàöààíä
ìàíñóóðóóëàõ áîëîí ñýòãýö èäýâõèò ýì áîäèñ, ò¿¿íèé
ò¿¿õèé ýäèéí õóóëü áóñ ýðãýëòòýé õîëáîîòîé ãýìò
õýðýãò ýä ìºðèéí áàðèìòààð 7,06 êã êàííàáèñ, 3ø
àìôåòàìèí, 0,37 êã ãàøèøèéã òóñ òóñ õóðààí àâ÷ýý.
• “Õàð òàìõè ìàíñóóðóóëàõ áîäèñîîñ èðãýäýý
õàìãààëàõ íèéãýìëýã” ÝÖÃàçàðòàé õàìòðàí 1999
îíîîñ Óëààíáààòàð, Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòóóäàä
õ¿¿õýä çàëóóñûí äóíä ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí
õýðýãëýýíèé òàëààð 4 óäààãèéí ñîöèîëîãèéí
ñóäàëãàà ÿâóóëæ 170 õýðýãëýã÷ èëð¿¿ëñýí áàéíà.
Хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үр дүн
• “Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай” хуулийн
шинэчилсэн найруулга(2013), Засгийн Газраас
“Сэтгэцийн эрүүл мэнд” үндэсний хөтөлбөр (2002
оны 59-р тогтоол), 2010-2019 онд хэрэгжих
“Сэтгэцийн эрүүл мэнд” үндэсний хоёр дахь
хөтөлбөрийг боловсруулан гаргаж
батлуулаад
байна.
• Холбогдох хууль, журам гарсан боловч хэрэгжилт
нь хангалтгүй байна.
• Сэтгэцийн эмгэгтэй хүний эрхийг хамгаалах талаар
тодорхой заалтууд тусгагдсан боловч олон нийтийн
зүгээс сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүст муу нэрийн
шошго зүүж, ялгаварлан гадуурхаж байгаагаас
сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүс эдэлбэл зохих эрхээ
бүрэн эдлэхгүй байна.
СЭТГЭЦИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ
ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙН ШИНЭЧЛЭЛ
•
•
•
•
•
“Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай” хуулийн
шинэчилсэн найруулга 2013 оны 01 сарын 03-нд
батлагдлаа.
“Тамхины хяналтын тухай” хуулийн шинэчилсэн
найруулга УИХ-р батлагдав.
“Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай” хууль хэрэгжиж
байна.
Архидан согтуурахтай тэмцэх, хяналт тавих үндэсний
хөтөлбөр хэрэгжиж байна.
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний хоёр дахь
хөтөлбөр хэрэгжиж байна./2010-2019/
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай
хуулинд орсон гол өөрчлөлтүүд
• Хэвтүүлэн эмчлэх болон эмнэл зүйн сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөх
үйлчилгээг аймаг дүүргийн эмнэлэгт бий болгох
• Сэтгэцийн эмгэгтэй хүний асрамжийн тусламж үйлчилгээ
үзүүлэх
• НХОТТҮ, Сэтгэц нийгмийн сэргээн засах үйлчилгээнд
санхүүжилтийг түлхүү хуваарилах
• Эмчилгээнд зайлшгүй шаардлагатай эмээс гадна Монгол улсын
эмийн бүртгэлийг мөрдөх
Хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үр дүн
• Сэтгэцийн эрүүл мэндийн хуулийн 7.1.2-т заасан
сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний
нэг
төрөл
болох
нийгэм
хамт
олонд
тулгуурласан эмчилгээ үйлчилгээнд төрөөс
зориулсан төсөв огт байхгүй
учир энэхүү
тусламж хөгжих боломжгүй байна.
• Иймд энэхүү төрлийн тусламжийг өргөжүүлэн
хөгжүүлэхэд зарцуулагдах төсөв зайлшгүй
шаардлагатай байгаа юм.
Хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үр дүн
• СЭМҮТ-ийн 3324.7 мкв талбайтай, 220 ортой өргөтгөлийн
барилга 2013 оны 7 сард ашиглалтанд ороод байна.
• Төвлөрсөн дулаан, халуун хүйтэн, бохирын системд
холбогдоогүй
 Цэвэр усны асуудалаа шийдвэрлэх/ 2013 онд 200 сая төгрөг
батлагдсан/
 Шинээр цэвэрлэх байгууламж хийх
• Сэтгэцийн эмгэгийн оношлогооны зайлшгүй шаардлагатай
багаж тоног төхөөрөмжөөр хангах /1,8 тэрбум төгрөг/
СЭМҮТ-ийн Нийгмийн эрүүл мэнд, эрдэм
шинжилгээ, сургалт, гадаад харилцааны
ажлын талаар
1. “ Монгол улсад зонхилон тохиолдох сэтгэцийн
эмгэгийн тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлийн ” -ын
судалгаа
Удирдагч: Л.Насанцэнгэл ахлагчтай СЭМҮТ-ийн
судалгааны баг
Гүйцэтгэгч: В.Баярмаа
Хугацаа: 2012-2015
Санхүүжилт: Эрүүл мэндийг дэмжих сан
Ýðäýì øèíæèëãýý, судалгааны ажлын талаар
2. “Монгол улсад 2003-2008 онд амиа егүүтгэх
оролдлого хийсэн, амиа егүүтгэсэн тохиолдлын
тархалт” судалгаа
Удирдагч: З.Хишигсүрэн ахлагчтай баг
Хугацаа: 2010 -2013 он, ДЭМБ-ийн санхүүжилтээр
Одоогоор гарсан үр дүн:
21 аймаг, Улаанбаатар хотын 7 байгууллагын баримт материалд
судалгаа хийгээд байна. Судалгааны үр дүнгээс үзвэл: 2003-2008
онд Монгол улсын хэмжээнд 6537 тохиолдол бүртгэгдсэн бөгөөд
үүнээс 3352 нь амиа егүүтгэсэн , 3195 нь амиа егүүтгэх оролдлого
хийсэн байна.
Ýðäýì øèíæèëãýý, судалгааны
ажлын талаар
3. “Шизофренийн генийн хамтарсан судалгаа”– г
Баруун Австралийн Их Сургууль (UWA) - ийн
Мэдрэл Сэтгэцийн эмгэг судалгааны төв (CCRN),
СЭМҮТ
Удирдагч: Л.Насанцэнгэл
Гүйцэтгэгч: Н. Оюунчимэг, Е. Гүлжанат, Jablensky A, Greg P
Хугацаа: 2011-2015
2013 оны гүйцэтгэл: Судалгааны ажлын арга, аргачлалыг боловсруулж, АУ-ны
Хүрээлэнгийн Эрдэмтдийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлэн батлуулсан. ЭМЯ-ны Ёс зүйн
хорооны хурлаар ёс зүйн зөвшөөрөл авсан. Судалгааны мэдээллийг 50 хүнээс
асуумж бөглүүлэн, тархины цахилгаан бичлэг хийж, үр дүнгийн боловсруулалт
Австралид хийгдэж байна. 2014 онд ген тодорхойлох зорилгоор цусны дээж авна.
Ñàíõ¿¿æèëò: Баруун Австралийн Шизофренийн гэр бүлийн судалгааны төв
(WAFSS)
Ýðäýì øèíæèëãýý, судалгааны
ажлын талаар
4. “Архины бодлогын олон улсын хамтарсан
судалгаа” –г Шинэ Зеланд улсын Massay их
сургуультай хамтран 2013 оны 3 сараас судалгааг
эхэллээ. / БНСУ, Тайланд, Монгол, Шинэ Зеланд/
Судалгааны монгол талын удирдагч: Л.Насанцэнгэл, П. Энхтуяа
ахлагчтай СЭМҮТ- НЭМХ-ийн судалгааны баг
Хугацаа: 2012-2014
2013 оны гүйцэтгэл : Судалгааны ажлын арга, аргачлалыг боловсруулан
New Zeland Massay их сургуулийн профессор, судлаачидтай хамтран
ажиллаад, судалгааны мэдээллээ 2000 хүнээс асуумжийн аргаар авч
дуусаад, одоо боловсруулалтын шатандаа явж байна.
Ñàíõ¿¿æèëò: ÄÝÌÁ, Эрүүл мэндийг дэмжих сан
Ýðäýì øèíæèëãýý, судалгааны
ажлын талаар
5. Халдварт бус өвчний эрсдэлт хүчин зүйлийн
тархалтын судалгаанд Нийгмийн эрүүл мэндийн
үндэсний төвтэй хамтран оролцож байна.
6. Сургалтын үйл ажиллагаа




Үндсэн мэргэшлийн сургалт
Төрөлжсөн мэргэшлийн сургалт
Богино хугацааны болон мэргэжил дээшлүүлэх сургалт
Бусад нийт хүн амд зориулсан сургалтууд
Цаашид авах арга хэмжээ
• Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг
хөгжингүй орны хэмжээнд нийгмийн эрүүл мэндийн
тэргүүлэх салбар болгоно
 Сэтгэцийн эрүүл мэндийн
эмнэлэгт суурилсан
тусламжаас
НХОТТ уруу шилжүүлэх
 Тусламж үйлчилгээний зохион байгуулалтыг
боловсронгуй болгох, эмчилгээ үйлчилгээндээ
өндөр хөгжилтэй орны жишгээр
технологийн
шинэчлэлийг хийх
Цаашид авах арга хэмжээ
• Сэтгэцийн эрүүл мэндийг хамгаалах хууль эрх
зүйн таатай орчин бүрдүүлж засгийн газрын
оролцоо, дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх
• “Сэтгэцийн эрүүл мэндийн хөтөлбөр - 2 шат”
хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэх
• Үндэсний зайлшгүй шаардлагатай эм болон
Монгол улсын эмийн бүртгэлд зарим шинэ
сэтгэц нөлөөт эмүүдийг нэмж бодлогоор
бүртгүүлэх, á¿õ øàòëàëûã ñýòãýöýä íºëººò ýìýýð
õàíãàõ
Цаашид авах арга хэмжээ
• “Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай” хуулинд
нэмэлт өөрчлөлт оруулах
• Уг хуулийн хэрэгжилтэд хатуу хяналт тавих
• Архи, согтууруулах ундааны импорт болон
түүний худалдаа, үйлчилгээний хүрээнд төрөөс
тавих хяналтын сайжруулах
• Тамхины хяналтын тухай хууль, журмын
хэрэгжилтийг сайжруулах
Цаашид авах арга хэмжээ
• Мансууруулах болон сэтгэц идэвхит эм,
бодисыг хэрэглэгч болон донтох эмгэгтэй
хүмүүсийг
тогтоох
эпидемиологи
судалгааг явуулж үндэсний нэгдсэн тоо,
баримттай болох
• Хар тамхи, мансууруулах болон сэтгэц
идэвхит бодистой тэмцдэг төрийн болон
төрийн
бус
байгууллагуудын
үйл
ажиллагааг нэгтгэх
Сэтгэцийн эр¿¿ë ìýíäèéí
àíõàí øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä
• Сэтгэцийн анхан шатны тусламжийн сургалтанд
сумын болон өрхийн эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэн
нарыг хамруулах
•
СЭМ-н боловсрол олгох сургалтыг бүх шатанд
явуулах (ясли цэцэрлэг, ЕБС, èх дээд сургууль,
албан газар, ахмад настанд)
• Гарын авлага, сурталчилгааны материаллаар
хангах
Сэтгэцийн эр¿¿ë ìýíäèéí
хоёр дахь øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä
• СЭМ-н II шатны тусламж үйлчилгээг боловсронгуй
болгож, чадамжийг нэмэгдүүлэх
• Сэтгэцийн эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэнд СЭМ-н
талаархи төгсөлтийн дараах сургалтыг тасралтгүй
явуулах
• II шатанд ажиллаж байгаа СЭМ-н салбарт ажиллаж
буй (сэтгэцийн эмч, сэтгэцийн сувилагч, нийгмийн
ажилтан, сэтгэл зүйч)-н тоог нэмэгдүүлэх, багаар
ажиллуулах
Сэтгэцийн эр¿¿ë ìýíäèéí
хоёр дахь øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä
• Аймаг дүүргийн түвшинд сэтгэцийн орны тоог
нэмэгдүүлэх (Төв, Хэнтий аймаг сэтгэцийн оргүй)
(Сүүлийн жилүүдэд сэтгэцийн ор улсын хэмжээнд эрс
багассан ....)
• Зайлшгүй шаардлагатай сэтгэц нөлөөт эмээр бүрэн
хангах
• УБ хотод сэтгэцийн эмчийн хяналтанд байгаа
өвчтөнүүдийн картыг дүүргийн ЭМНэгдлүүд дэх
сэтгэцийн эмчийн хяналтанд шилжүүлэх
• Гарын авлага, сурталчилгааны материалаар
тасралтгүй хангах
Сэтгэцийн эр¿¿ë ìýíäèéí
гурав дахь øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä
 СЭМ-н төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн
үзүүлэх, мэргэжилтэн бэлтгэх
•
•
•
•
•
•
•
•
тусламжийг
Хүүхдийн сэтгэцийн кабинет
Өсвөр үеийн кабинет
Эмнэл зүйн сэтгэл зүйн кабинет
Сэтгэл заслын төрөлжсөн кабинетууд
Секс эмгэгийн кабинет
Хэл заслын кабинет
Донтолтын төрөлжсөн кабинет
Тамхинаас гаргах кабинет зэрэг өндөр хөгжилтэй оронд үзүүлдэг
төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх кабинет,
тасгуудыг ажиллуулна. )
 Шинэ сэтгэц нөлөөт эмүүдийг эмчилгээ үйлчилгээндээ
түлхүү хэрэглэх /2011 оноос сертралин, ламотрижин,
анданте, рисперидон бүртгэгдсэн/
Сэтгэцийн эр¿¿ë ìýíäèéí
гурав дахь øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä
• Сэтгэл засал, СНР-н тусламжийг өргөжүүлэх
• Сэтгэцийн архаг өвчтөний асрамжийн газрыг
байгуулах асуудлыг шийдүүлэх
• Шинэ техник технологи, дотоод сүлжээг нэвтрүүлэх
• СЭМ-н үндэсний хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэн үр
дүнтэй хэрэгжүүлэх
• СЭМ-н тусламж үйлчилгээний шатлал хоорондын
уялдаа холбоог сайжруулах, I, II шатлалыг илүүтэй
хөгжүүлэх
• Бусад төрөлжсөн гурав дахь шатлалын эмнэлэг
төвүүдэд сэтгэцийн эмч ажиллуулах
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний
хоёр дахь хөтөлбөр
Хөтөлбөрийн
зорилго
нь
хүн
амын
сэтгэцийн эрүүл мэндийг дэмжих, сэтгэцийн
эрүүл мэндийн анхан шатны болон нийгэм,
хамт олонд тулгуурласан тусламж үйлчилгээг
өргөжүүлэх замаар сэтгэц зан үйлийн эмгэгийн
тархалтыг
оршино.
бууруулах
нөхцөл
бүрдүүлэхэд
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний
хоёр дахь хөтөлбөр
Зорилтууд нь :
1. Сэтгэцийн эрүүл мэндийг дэмжих орчин бүрдүүлнэ.
2. Сэтгэцийн эрүүл мэндээ хянаж сайжруулах талаар
хувь хүний мэдлэг, чадварыг дээшлүүлнэ.
3. Сэтгэцийн эрүүл мэндийг дэмжих үйл ажиллагаанд
нийгэм, хамт олны оролцоог нэмэгдүүлнэ.
4. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг
боловсронгуй
болгож
хүртээмж
чанарыг
сайжруулна.
5. Хүн амын сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдал, түүнд
нөлөөлөгч эрсдэлт хүчин зүйл, зонхилон тохиолдох
сэтгэцийн эмгэгийн тандалтыг сайжруулна.
Анхаарал хандуулсанд баярлалаа