Transcript Slide 1


Accelerate the Circulation of Culture
through Exchange of Skills in Information
Technology
ya da

Bilgi Teknolojilerinin Değişen Yetenekleri
Çerçevesinde Kültür Dolaşımının
Hızlandırılması
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Dijitalleştirmeye giriş
Dijitalleştirme ekipman ve yazılımı
Dijital kütüphanelerin temelleri
Dijital koleksiyonlar oluşturma
Dijital nesneleri tanımlama
Kültürel miras nesnelerinin dijital
versiyonlarını hazırlama
Nesneleri online olarak yayınlama
Dijital kütüphane değerlendirme ve izleme
 Bazı örnekler:
›
›
›
›
Henry III Fine Rolls Projesi
Discover Domesday
Avustralya Gazeteleri Dijitalleştirme Programı
Büyük Savaş Arşivi
*
Henry III Fine Rolls Projesi
Discover Domesday
Avustralya Gazeteleri Dijitalleştirme Programı
Büyük Savaş Arşivi

Bilinmeyen veya az kullanılan koleksiyonlara
daha iyi erişim sağlar.

Görsel bir koleksiyon için daha iyi tarama ve
erişim olanakları sunar.

Gelişmiş indeksleme veya bazı dijital görsel
iyileştirmeler sayesinde orijinal çalışmaların
daha iyi anlaşılmasını sağlar.
(...)

Eğitim ve öğrenimde kullanmaya uygun
kaynaklar yaratır.

Halkın kültürel mirası tanıma, öğrenme ve
anlayışını geliştirir.

Dijital formatta gelecek için koleksiyonları
koruma olanağı verir.
(...)
 Sonuç
olarak dijital medya;
› daha fazlasını görmeye,
› daha fazlasını öğrenmeye,
› daha fazlasını yapmaya izin verir.

Bazen bu iş için birden fazla doğru araç
olabilir.

Elinizdeki aracı kullanarak nasıl dijitalleştirme
yapacağınızı bilmeniz gerekir.

Unutmayın eski/değerli nesnelerle
uğraşıyorsunuz (dikkatli olun!).
(...)

Bu, o nesneyi dijitalleştirmek için son şans
olabilir, tarama sürecinde ve sonrasında
kaliteyi garantileyin.

Metin içeren dijital görüntüyü dijital metne
çevirmek gerçekten uğraştırıcı bir iş olabilir
ama bunu yapmaya değer.

Dijital kütüphaneler kullanıcılar için
oluşturulur, online olarak yayımlamak için
format seçerken bunu aklınızda tutun.








Dijitalleştirme için nesneyi seç
Nesnenin metadatasını hazırla
Dijitalleştirmeyi gerçekleştirmek için doğru
ekipmanı seç
Nesneyi tara (scan)
Grafik yazılımı kullanarak taranmış
görüntüyü düzenle
Dijital nesnenin web üzerinde sunulacak
versiyonunu hazırla
Dijital ana kopyayı emniyete al
Nesneyi dijital kütüphanede yayımla

Genelde telif ve Entelektüel Mülkiyet
Hakları (Intellectual Property Rights - IPR)

Mevcut dijital versiyonların bulunması

Dijitalleştirmenin yüksek maliyeti

Dış kaynak kullanımının olası nedenleri:
› kısa sürede büyük bir işin yapılacak olması
› özel malzemelerin aşırı maliyeti
› beceri veya deneyim eksikliği nedeniyle kurum içinde
ihtiyaç duyulan kaliteyi sunamama
› projenin yer, alt yapı veya personel gibi mecburiyetleri
› çok büyük miktardaki gazete veya mikrofilm tarama, metni
yeniden daktilo etme veya XML işaretleme gibi işler
yapılmak zorunda olunması

Dış kaynak kullanımı dijitalleştirme maliyetini gerçek
anlamda düşürebilir ve stratejik avantaj sağlayabilir.

Dış kaynak kullanmaya karar vermeden önce
yanıtlanması gereken sorular:
› temel becerileriniz üzerine yeniden yoğunlaşabilecek ve
›
›
›
›
›
›
toplam maliyeti düşürmek için firmanın uzmanlığını
kullanabilecek misiniz?
kendi beceriniz gelişecek ve projeyi tamamlama kapasiteniz
iyileşecek mi?
başka türlü maliyetini karşılayamayacağınız, anahtar
teknolojilere ve ekipmana daha çok erişiminiz olacak mı?
eskimenin (eski donanım/teknoloji/taşıyıcılarla uğraşırken
ortaya çıkan sorunlar) getireceği risk ve maliyetini
düşürebildiniz mi?
insan kaynakları açısından ölçek ekonomilerini arttırdınız mı?
yetenekli personele erişiminiz arttı mı?
dış kaynak kullanımı harcamaları, masrafları ve genel giderler
üzerindeki kontrolünüzü artırdı mı?"

Sizi dışarıdan bir firmayı görevlendirmekten alıkoyacak
nedenleri de aklınızda tutmanız gerekir:
› koleksiyonu taşımak zordur veya kurum dışına taşınamaz
› koleksiyon kötü düzenlenmiştir, envanteri yapılmamıştır
›
›
›
›
veya materyal düzeyinde kataloglanmamıştır ve sürecin
bir parçası olarak yeniden iyi bir şekilde düzenlenmesi
gerekmektedir
dijitalleştirmenin uzun bir sürede, oldukça küçük bir
miktarlarda aşamalı olarak yapılması gerekmektedir
orijinaller üzerinde çalışılırken, bunlar dış kaynak kullanımı
yapılacak ortamda yeterince korunamayacaklardır
dijitalleştirme görev ve hedefleri çok karmaşık ve çeşitlidir
işin miktarı çok küçüktür.
*

Pahalı ekipman satın alıp bakımını yapmak için para bulmak zorunda
değilsiniz.

Yeni personel almanız veya mevcut personeli eğitmeniz gerekmez.

Projeyi yürütmek için kurum içinde insanlar ve makinalar için büyük
alanlar açmanız gerekmez.

Dijitalleştirme konusunda derin bilgiler edinmeniz gerekmez.

Eğer yüklenici, işten tasarruf sağlayan teknolojilere sahipse, kurum içi
dijitalleştirmeden daha ucuza gelebilir.

Daha yüksek kaliteli ekipman ve çok deneyime sahipse, yüklenici
daha kaliteli bir sonuç elde edebilir.
*








Dijitalleştirme ve (metin, görüntü) alma konularında kurumsal bilgi
veya kapasite geliştiremezsiniz.
Tatmin edici derecede kaliteli dijital içerik sunmak için dışarıdan
insanlarla çalışmanın getirdiği riskler vardır.
Baştan sona dışarıdan bir yüklenici ile iş yapabilmesi için kurum içinde
birinin dijitalleştirme sürecini iyi anlaması gerekecektir .
Yüklenici sizin zaman çerçevenize uyamayabilir.
Yüklenici, kurum içinde dijitalleştirmenin maliyetinden daha fazlasını
sizden isteyebilir.
Faturayı imzalamadan önce, yüklenicinin yaptığı işin kalitesinden
emin olmak için kendi dahili kalite kontrol denetiminizi yapmanız
gerekir.
Eğer dışarıya çıkmalarına izin veriliyorsa, değerli materyaller için
taşıma ve sigorta işlerini ayarlamanız gerekir.
Eğer materyaliniz kurum dışına çıkacaksa, bunun bazı riskleri olabilir.
*
1.
Açık/net sözleşmeler hazırlayın
2.
Önceki çalışmalarına bakarak bir hizmet sağlayıcı seçin
3.
Neyin dijitalleştirileceğini açık şekilde belirtin
4.
Dış kaynak kullanımında diğerleri ile iş birliğini düşünün
5.
Bütün iş bitmeden önce mutlaka örnekler görün, kalite güvencesi
yöntemi geliştirin ve yapılan işi kontrol etmek için zaman ayırın.
6.
Metadatayı unutmayın
7.
Kısmi dış kaynak kullanamını düşünün

Metadata; genel anlamda veri hakkında
veri demektir ve hem dijital hem de dijital
olmayan kaynaklara uygulanabilir.

Pek çok farklı metadata türü vardır.
Bunların her biri farklı bir amaca hizmet
etmektedir. Ancak hepsinin ortak özelliği;
iyi tanımlanmış yapısıdır.

Metadata çok çeşitli
uygulamaları desteklemek
için kullanılabilir:
› kaynak keşfi
› kaynak yönetimi
› uzun dönemli koruma

Bir dijitalleştirme projesi
sırasında, kaynakların çeşitli
sınıflarını tanımlayan
metadata sağlamak
gerekebilir:
› dijitalleştirilecek fiziksel
nesneler
› dijitalleştirme sürecinde
oluşturulmuş dijital
nesneler
› dijitalleştirme sonucu
orijinalden türetilmiş
bütün nesneler
› yukarıdakilerden
herhangi birinin
koleksiyonları

Kullanıldıkları yerlere göre:
› müzeler
› arşivler
› kütüphaneler
(...)
*

Metadata tarafından desteklenmesi beklenen işlevlere göre:
›
tanımlayıcı metadata
›
İdari (yönetimsel) metadata
›
korumaya yönelik metadata
›
yapısal metadata
›
koleksiyon düzeyinde tanımlama
 dijital nesnenin keşfi ve yorumlanması için kullanılır.
 dijital nesneyi yönetmek, oluşturulmasıyla ilgili daha fazla bilgi vermek ve
kullanımı ile ilgili kısıtlamaları belirtmek için kullanılır.
 uzun süreli korumayı desteklemek içindir.
 birleşik bir nesnenin parçaları arasındaki mantıksal veya fiziksel ilişkiyi
tanımlar.
 koleksiyonlar, etrafında farklı türde dijital hizmetler yapılandırılabilecek
elemanlar bütünü olarak görülür. Tanımlanmaları gerekir, böylece kullanıcı,
koleksiyonun önemli özelliklerini keşfedebilir. Bunlar kapsam, format, sahiplik
bilgisi ve erişim kısıtlamalarını içerir. Tanımlama, ayrıca koleksiyonları dijital
hizmetlerle bütünleştimeye izin verir.
*

Bir metadata tanımı oluştururken
kullanılabilecek kelime veya terimlerin
listesidir.
› en önemli yararlarından biri; o giriş veya
konunun daima aynı şeyi göstermesidir.
 kelime listeleri, kavramlar dizini (thesauri), konu
başlıkları (SHs), otorite (authority) listeleri ve
sınıflama şemaları
dijital kaynağın konusu; örneğin ikinci
dünya savaşı
 kaynağın türü; örneğin gazete
 kaynağın dili, örneğin ger (Almanca)
 yaratıcı, şehir, yer, etkinliklerin isimleri
 içeriğin kullanıcı hakları; örneğin Creative
Commons att-nc-sa


Sözlükleri değerlendirirken bir kaç noktayı
hatırlamanız gerekir:
› kullanıcılarınızı belirlemeye çalışın – verilen
sözlükten bir kaç kelime alın ve kullanıcılarınız için
anlamlı olup olmayacağını düşünün.
› sizinkine benzeyen koleksiyonlar tarafından
kullanılan sözlükleri belirleyin.
› sözlük standartları hakkında bilgi veren rehberler
vardır, bunlardan birine bakabilirsiniz.
› seçtiğiniz sözlük herkes için ücretsiz mi? Bazı
kontrollü sözlükler ancak lisans ücreti ödendikten
sonra kullanılabilir.
Bu sözcük Thomas Vander Wal tarafından
türetilmiştir, iki kelimenin birleşiminden oluşur:
folk ve taxonomy (arkadaş ve sınıflandırma).
 Folksonomi ayrıca ortak etiketleme veya
sosyal indeksleme olarak da bilinir.

› Sosyal indeksleme kullanıcıların kaynağı nasıl
algıladıklarını belirtmelerine izin verir.

Mevcut bütün ilgili gruplara özel metadata
hazırlamak olanaksız olduğundan yararlı bir
seçenek olabilir.

JISC Digital Media’ya göre; “koleksiyonunuzun diğer
koleksiyonlarla birlikte çalışma yeteneğidir; ya ortak
kaynak keşif hizmetleri üzerinden ya da kendi
metadatanızı diğer koleksiyonlara sağlayarak”.

Metadata standartları, iki farklı web
sitesinin/koleksiyonun birlikte çalışmasına izin veren bir
çeşit ortak dildir.

İki koleksiyon arasındaki bütünleşmeyi en üst düzeyde
temin etmek için her iki hizmetin aynı metadata
şemasını, aynı kontrollü sözlükleri, tarih ve isimler gibi
şeyler için aynı kodlama kurallarını kullanması gerekir.
*
Ayrı bir metin dosyasında
 Dijital nesnenin içinde
 Bir veritabanında

Nesneler gelecekte de yaşayacak ve
erişilebilir olacaktır. Metadata, özellikle
nesne içinde depolanan bilgiye uygun
içerik vermelidir,
 Kullanıcılar dijital kütüphanede bir
kaynağı bulabilecektir,
 Dijital koleksiyonu yönetmek daha kolay
olacaktır,
 Dijital koleksiyon diğer benzer
koleksiyonlarla birlikte kullanılabilir.

NISO tarafından yayımlanan “İyi dijital koleksiyonlar oluşturmak
için bir rehberlik sistemi” [kaynak] adlı kaynağa göre iyi
metadata;

koleksiyondaki materyaller, koleksiyonun kullanıcıları ve koleksiyonun
şimdiki ve gelecekteki kullanımları açısından uygun standartlarla
uyumludur.

karşılıklı çalışabilirliği destekler.

nesneleri tanımlamak ve ilgili nesneleri biraraya getirmek için otorite
kontrolü ve içerik standartları kullanır.

dijital nesnenin kullanım şartları hakkında açık ifadeler içerir.

koleksiyonlardaki nesnelerin uzun süreli iyileştirilmesi ve korunmasını
destekler.

kayıtlarının kendileri de nesnelerdir, o nedenle iyi nesne özellikleri
içermelidir; otorite, güvenilirlik, arşivlenebilirlik, devamlılık ve eşsiz
tanımlama gibi.
*

Dublin Core Metadata Element Set (DCMES)
› DCMES [kaynak] 1995’de Dublin, Ohio’da yapılan bir
›
›
›
›
›
çalışma sonucu ortaya çıkmıştır.
"Dublin Core’un orijinal hedefi; yazarların kendi web
kaynaklarını tanımlamak için kullanabilecekleri bir dizi
öğeler tanımlamaktı.
Orijinalde 13 öğe vardı, daha sonra günümüzdeki 15
öğeye genişletildi; bunlar: Başlık (Title), Yaratıcı/yazar
(Creator), Konu (Subject), Tanımlama (Description),
Yayıncı (Publisher), Katkıda bulunan (Contributor), Tarih
(Date), Tür (Type), Format (Format), Tanımlayıcı (Identifier),
Kaynak (Source), Dil (Language), İlişki (Relation), Kapsam
(Coverage) ve Haklar (Rights).
DC Terimleri 55 öğe içerir (DCMES öğeleri de dahil).
Bütün öğeler tekrarlanabilir.
2003’ten beri DCMES bir ISO standartıdır.
*

Categories for the Description of Works of
Arts (CDWA)
› CDWA [kaynak] müze sergileri gibi kültürel
›
›
›
›
nesneleri tanımlama aracı olarak oluşturulmuştur.
1990’larda “Art Information Task Force”
tarafından başlatılmıştır.
512 kategoriden oluşur; kullanılması gereken en
az 35 temel etiket belirtir.
2005’te, CDWA kullanılarak oluşturulan
metadata kayıtlarının XML serileştirilmesine izin
veren CDWA Lite geliştirilmiştir.
Bütün öğeler tekrarlanabilir.

Metadata Object Description Schema
(MODS);
› Doğrudan MARC 21’den türetilmiştir ve
MARC tanımlarını sadeleştirmek için
geliştirilmiştir.
› MODS, XML’e dahil edilir; o nedenle MODS
ile uyumlu bütün metatadata kayıtları aynı
zamanda XML ile de uyumludur.
› MODS özellikle dijital kaynakların zengin
tanımını yapmayla ilgilenir.

Lightweight Information Describing Objects (LIDO)
› LIDO mevcut müze şemaları üzerine oluşturulmuştur, özellikle bir
ISO standardı olan CIDOC CRM ile.
› LIDO ayrıca CDWA Lite ve museumdat standartları ile uyumludur.
› LIDO bir harmanlama şemasıdır ve koleksiyon yönetimi için
kullanılmamalıdır.
› Daha çok kurumların online koleksiyonlarının veritabanı ve
portalları için zengin metadata sunmak üzere oluşturulmuştur.
› LIDO kaydı 7 alana ayrılır:
Nesne tanımlama – nesne hakkında temel bilgi
Nesne sınıflama – nesnenin türü hakkında bilgi
İlişki – nesnenin şunlarla ilişkisi: konu ve diğer nesneler
Olay – nesnenin yer aldığı olaylar: Oluşturma, satın alma, sergi,
vb.
 Haklar – hizmet ortamına harmanlanan nesne, metadata ve
dijital vekil ile ilgili haklar konusunda bilgi.
 Kayıt – kayıt hakkında temel bilgi
 Kaynak – hizmet ortamına (örneğin Europeana) sağlanan
dijital kaynak hakkında temel bilgi.





General International Standard Archival
Description (ISAD ) ve Encoded Archival
Description (EAD)
› ISAD [kaynak] arşiv materyalinin biçim veya amacına
aldırmadan uygulanabilecek arşive ait tanımlama
için genel kurallar belirtir. 26 öğeden oluşur, bir arşiv
girişi için eksiksiz tanımlama oluşturmak üzere
kullanılabilir.
› EAD [kaynak] standartlaştırılmış XML şemasıdır, arşiv
erişim araçlarından veriyi artırmak için geliştirilmiştir.
Erişim araçları genel metadata kaydından biraz
farklıdır; daha uzundur, daha açıklayıcı ama oldukça
yapısaldır.

Metadata encoding and transmission standard (METS)
› METS, tanımlayıcı bir metadata standartı değildir; daha
çok karmaşık dijital kütüphane nesneleri için standart bir
veri yapısı sağlamak üzere tasarlanmıştır.
› XML tabanlı bir şemadır, şunlar hakkında bilgiler içeren bir
doküman oluşturmaya izin verir:
 nesne yapısı, örneğin uygun sırada bir kitaptaki sayfaların listesi
 birleşik tanımlayıcı (örneğin bir DCMES veya MODS metadata
kaydı) ve yönetimsel (örneğin dijitalleştirme süreci hakkında bilgi)
metadata
 nesnenin içeriğini veren dosyalara linkler; ayrıca içeriği bir METS
kaydının içine koymak mümkündür.

Gerekenleri belirleme
› Koleksiyonunuzun amacı nedir? Koleksiyonu
kimler kullanacak? Ne kadar büyük olacak?
Metadata hazırlamak için ne kadar zamanınız
var?

Alandaki en iyi uygulamayı araştırın
› Diğer kurumlar tarafından oluşturulmuş benzer
dijital koleksiyonları araştırın. Sorular sorun: Bu
neden bu şekilde yapıldı? Neden bu değil de
diğer standart kullanıldı?, gibi.

Bir metadata şeması ve ek kaynaklar (örneğin kontrollü sözlük)
seçin/oluşturun
› İhtiyaçlara/gereken şeylere bir bakın, diğerlerinin getirdiği
çözümlere bakın, olası metadata standartlarını ve kontrollü sözlük
veya konu başlığı gibi ek kaynakları araştırın.
› Uygulama profili veya mevcut metadata standardı için uzantı
oluşturmayı düşünebilirsiniz.

Seçilen metadata araçlarının nasıl kullanılacağını öğrenin
› Muhtemelen kullanırken öğreneceksiniz ama olanak varken
seçeceğiniz şema konusunda deneyimi olan diğer uzmanların
bilgisine başvurmak önemlidir.
› Seçilen şemayla başkası çalışacaksa, nasıl kullanılması gerektiğini
anlatın, birlikte dahili metadata oluşturma
rehberleri hazırlayabilirsiniz.
› Metadata oluşturun veya transfer edin (import).

Metadata oluşturma
› Bir kaynağı tanımlama için ne kadar zaman harcayabileceğinize
karar verin.
› Çalışmanızın konusu olacak nesneyi inceleyin, bilgi kaynaklarını
belirleyin, gerekli bilgiyi toplayın.
› Verilen nesnenin tanımını hazırlayın.
› Tanımı metadata kayıt defteri/dosyalar/dijital kütüphane içinde
depolayın.

Metadata transfer etme
› Eğer verilen nesnenin tanımı başkası tarafından hazırlanmışsa onu
kullanmaya çalışın. Metadatayı mevcut kütüphane
kataloğundan veya diğer başka kaynaktan transfer edebilirsiniz.
› Transfer ettiğiniz tanımın sizin beklentilerinizle ve seçtiğiniz
metadata şeması ile tam olarak uyumlu olup olmadığını kontrol
etmeyi unutmayın.

Metadata kalitesini değerlendirin
› Eğer transfer edilen tanım fiziksel nesneye ait ise, yanlış
kavramlardan kaçınmak için tanımı gözden geçirin.
› Doğruluk kriterleri belirleyin, eğer mümkünse harici bir
doğrulayıcı (validator) ile metadatayı doğrulayın.

Zaman içinde metadatayı uyarlayın
› Koleksiyonunuzun kullanıcılarının kimler olacağı ortaya
çıktığında, kaynakların kullanımını artırmak için
metadatanızı uygun şekilde uyarlamak gerekebilir.
› Europeana gibi daha geniş kapsamlı girişimlere katılmak
için de metadatayı uyarlamak gerekebilir.
*

Marie R. Kennedy tarafından formüle edilen
sorular:
Koleksiyonu kimler kullanacak?
Koleksiyon katalogcusu kim?
Ne kadar zamanınız/paranız var?
Koleksiyonunuza nasıl erişim sağlanacak?
Koleksiyonunuzun diğer koleksiyonlarla ilgisi
nasıldır?
› Koleksiyonunuzun kapsamı nedir?
› Metadatanız harmanlanacak mı?
›
›
›
›
›
*
Kendi metadata rehberlerinizi geliştirmeniz gerekir çünkü;

Neden o standartı seçtiğinizi açıkça belirtmenize izin
verecektir.

Bu sayede kendi deneyimlerinizi başka uzmanlarla
paylaşabileceksiniz.

Böyle bir dokümanın halka açık olması, koleksiyonu gözden
geçiren ve tarayan kullanıcılarınız için de yararlı olabilir.

Bir süre sonra muhtemelen neden bir çözümü diğerine tercih
ettiğinizi unutursunuz. Kurumiçi metadata rehberleri, güncel
ve gelecekteki koleksiyonlarınızın daha iyi gelişmesi için büyük
bir kaynak olacaktır.

Tarama (scanning); dijitalleştirme iş
akışının temel bölümüdür.

Tarama ekipmanı, görüntü yakalama
aletleri anlamında kullanılmaktadır:
› her tür tarayıcı ile
› dijital kameraları kapsar.

Düz yataklı (flatbed) tarayıcılar
› Düz yataklılar
› Otomatik doküman tutucular
› Üstten kitap tarayıcılar

Kağıt beslemeli (sheetfeed) tarayıcılar
Düz yataklı tarayıcılarla aynı teknolojiyi
kullanır fakat işin çıktısını en üst düzeye çıkartır
ve genellikle kaliteden ödün verir. İş miktarı
çok olan işletme ortamları için düzenlenmiştir,
oldukça düşük çözünürlükte siyah-beyaz
veya gri tonlamalı tarama yapar.

Tambur (drum) tarayıcılar
En yüksek çözünürlük, en yüksek kalitede
tarama yapan tarayıcı türüdür fakat oldukça
pahalıdır ve yavaş çalışır. Ayrıca hassas
dokümanlar için uygun değildir ve yüksek
işletim becerisi gerektirir.

Mikrofilm tarayıcıları
Rulo film, fiş ve apartür kartlar (mikrofilm kartı)
için uzmanlaşmış bir alettir. Bir mikrofilm
tarayıcıdan iyi ve tutarlı kalite elde etmek zor
olabilir çünkü işletim açışından karmaşıktır.
Ayrıca çok az iyileştirme kapasitesi sunar.

Slayt tarayıcıları
Mevcut slayt kütüphaneleri ve 3 boyutlu
nesnelerin fotoğrafları ile doğrudan
taramaya elverişli olmayan dokümanların
dijitalleştirilmesi için kullanılır.

Dijital kameralar
Dijital kameralar, kamera gözleri ile bir tarayıcıyı
birleştirip en üst kalitede görseller üretebilen çok
amaçlı araçlardır. Düz yataklı tarayıcılara göre
yavaş ve kullanımı zor olmasına rağmen dijital
kameralar çok çeşitli doküman ve nesnelere
uyarlanabilir; en hassas materyaller bile emniyetli
bir şekilde kaydedilebilir. Ancak dış
ışıklandırmaya ihtiyaç duyduğu için, ışığın
vereceği zarar endişe yaratabilir.

Çeşitli kağıt boyutlarını ( A4, A0), doküman
türlerini (tek yaprak, ciltli) ve ortamı (yansıyan,
şeffaf) işleyebilecek mi? Çok kötü durumdaki
bir nesneyi bile taramak mümkün mü?

Bu tarayıcı, hedefimize uygun kalitede görseller
üretebilecek mi?

Bu tarayıcı üretim için hedeflediğimiz takvime
uyabilecek ve ödediğimiz paraya değecek
mi? Yeterince hızlı ve kullanımı kolay mı?
(...)

Doküman işleme yetenekleri nelerdir?

İş zamanı, arızasız geçen ortalama süresi
ve ömür boyu kapasitesi nedir?

Ne tür bakım/servis hizmetleri mevcuttur?
Grafik ileri işleme şu durumlarda
kullanılmalıdır:

›
›
›

tarayıcı ayarındaki hataları düzeltmek için
görüntüyü döndürmek için
görüntüleri istenen dosya formatına çevirmek
için
Grafik ileri işleme Photoshop veya GIMP
gibi grafik yazılımlar kullanılarak yapılabilir.

Tarama sonucu elde edilen görüntüden
metni yakalamak için genellikle iki yol
vardır:
› bir görüntüden metin yakalanır ve Notepad
gibi bir metin editörü kullanılarak yazılır,
veya
› görüntüyü yorumlayıp dijital metni otomatik
olarak hazırlayan, bu iş için yapılmış bir
yazılım kullanılabilir.

İlk seçenek basit görünmekle birlikte çok pahalı ve
yavaştır.

Bu iş için tahsis edilmiş optik karakter tanıyıcı (OCR)
yazılımları çok daha hızlıdır ve iyi sonuçlar verebilir
ancak OCR, farklı puntolar ve yazı stilleri içeren eski
basmalar veya dokümanlar üzerinde kullanıldığında
sonuçların kalitesi kötüleşmektedir. %100 doğru dijital
metin elde etmek için OCR uygulamalarından elde
edilen sonuçlar, dijital kütüphanede yayımlanmadan
önce kontrol edilmelidir.
*

OCR çıktı kalitesini etkileyen faktörler:
› doküman türü
› baskı kalitesi
› orijinal dokümanın kalitesi
› tarama çözünürlüğü, renk sayısı
› kontrast
› metin dili
› metin yerleşimi (mizanpaj)
› metin formatı

OCR yazılımı, satın alınmadan önce denenmelidir.
*

Yüksek çözünürlükte tarama yapmak iyi bir
seçim gibi görünür ama nesnenin İnternet'te
sunumu ne olacak?
› Yüksek çözünürlüğe sahip bir resim ana bellekte çok
fazla yer tutar, mevcut bant aralıklarında indirme
süreleri çok uzun olabilir. Kullanıcılar beklemeyi
sevmez!

Çözüm gayet basit! Ayrı bir düşük çözünürlüklü
kopya yani web'de sunum versiyonu
hazırlamak.
*

Avustralya Milli Kütüphanesi gibi büyük kurumlar,
orijinal dijital nesnenin aşağıdaki farklı görüntülerini
gösterirler:
› Küçük resim kopyası
› İzleme kopyası
› İnceleme kopyası
› Yazdırma kopyası
› Etkileşimli kopya
Hatırlanacaklar listesi

Ana kopya - yüksek çözünürlük, uzun indirme süresi
› orijinal taranmış görüntüdür; bütün diğer versiyonlar, nesnenin
kendisini tekrar taramaya gerek olmadan, bu kopyadan
yaratılabilir.

Web sunumu versiyonları - daha düşük çözünürlük, daha
kısa indirme süresi
› ana kopyadan türetilmiş versiyondur; genellikle özel amaçlara
hitap eder; örneğin, arama sonuçlarında küçük resim gösterme
gibi.
› gerekli web sunumu versiyonlarının oluşturulması, otomatik olarak
dijital kütüphane yazılımı tarafından yapılabilir.
*
Resimlerinizi flickr.com'a
 pdf kopyalarınızı scribd.com'a
 videolarınızı youtube.com'a


Başlamadan önce emin olunması gereken
konular:
› dijital kütüphaneye erişim vardır.
› dijital kütüphane yazılımı, nesneleri tanımlamak
için kullandığınız metadata şemasını
desteklemektedir.
 eğer desteklemiyorsa bir şemadan diğerine
aktarma yapmak zorundasınız veya başka bir
yazılım seçin
› nesnelerin hazırlanan web sunum kopyalarının
dijital formatı, dijital kütüphane yazılımı
tarafından desteklenmektedir.

Dijitalleştirilmiş materyalden ayrı olarak, dijital
materyal olarak doğmuş dokümanlar da
mevcuttur. Bu tür dokümanlar da değerli olabilir;
korunmaları ve dijital kütüphanede sunulmaları
gerekir.
› Korumanın bu alanı çoğu zaman dikkate alınmaz oysa
sadece eski gazeteleri değil aynı zamanda dijitalleştirme
gerektirmeyen, zaten dijital formatta mevcut olan
kaynakları da hazırlamanız ve dikkate almanız gerekir.

Dijitalleştirme yazılımları iki gruba
ayrılabilir:
› dijitalleştirme iş akışını sağlayan yazılımlar,
› dijitalleştirme sürecini kolaylaştıran /
hızlandıran / iyileştiren yazılımlar.

Dijitalleştirme iş akışını düşünecek olursak;
› Dijitalleştirme için nesnelerin seçimi
 Elektronik kataloglama sistemi
 İş Tablosu (Spreadsheet)
› Nesnenin metadatasını hazırlama
 Elektronik kataloglama sistemi
 İş Tablosu (Spreadsheet)
› Tarama süreci
 Tarama donanım sürücüleri
 Tarama ekipmanlarını yöneten yazılımlar
› İleri işlem
 Grafik yazılımlar
 Ses ve video düzeltme yazılımları
(...)
› Görüntülerden metin yakalama
›
›
›
›
 Optik Karakter Tanıma (OCR) yazılımları
 Metin editörü (düzeltmeler için)
Dijitalleştirilen nesnelerin web sunum versiyonlarını hazırlama
 Sunulan dosyaların toplu işlenmesine izin veren grafik
yazılımlar
Uzun dönemli koruma
 Güvenli bir depolama aygıtına veya depolama hizmetine
dosyaları vermeye izin veren istemci uygulaması
Nesnenin web’de yayımlanması
 Dijital kütüphane yazılımı
Bütün sürecin ilerleyişini kaydetme
 İş Tablosu
Grafik ileri işleme şunlar için uygulanır:
tarayıcı ayarlarındaki hataları düzeltme
(bazen mümkündür),
 görüntünün yönünü ayarlama
 görüntüleri istenen formata çevirme, vb.


Ücretsiz yazılımlar:
› GNU Image Manipulation Program – GIMP,
›
›
›
›
›
›
http://gimp.org/
Picasa, http://picasa.google.com/
Inkscape, http://www.inkscape.org/
Scribus, http://www.scribus.net/
Hugin, http://hugin.sourceforge.net/
Adobe Acrobat Reader,
http://get.adobe.com/reader/
Gsview, http://www.ghostscript.com/

Ücretli yazılımlar:
› Adobe Photoshop,
http://www.adobe.com/products/photoshop/
› Corel Paint Shop Pro,
http://www.corel.com/paintshoppro

Ücretsiz yazılımlar:
› Audacity, http://audacity.sourceforge.net
› OpenShot Video Editor, http://openshotvideo.com
› PiTiVi, http://pitivi.org
› VLC media player, http://www.videolan.org/vlc
› Windows Movie Maker,
http://download.live.com/moviemaker
› Virtual Dub, http://www.virtualdub.org/

Ücretli yazılımlar:
› Adobe Audition,
http://www.adobe.com/products/audition/
› Adobe Premiere,
http://www.adobe.com/pl/products/premiere/
› Apple Final Cut,
http://www.apple.com/pl/finalcutstudio/

Ücretsiz yazılımlar:
› OpenOffice, http://openoffice.org
› Google Docs, http://docs.google.com
› Sun PDF Import Open Office Extension,
›
›
›
›
http://extensions.services.openoffice.org/project/pdf
import
PDFedit , http://pdfedit.petricek.net/en/index.html
Tesseract, http://code.google.com/p/tesseract-ocr/
OCRopus,http://code.google.com/p/ocropus/
FreeOCR,http://www.paperfile.net/

Ücretli yazılımlar:
› Microsoft Word,
http://office.microsoft.com/word/
› ABBYY FineReader,http://finereader.abbyy.com/
› Document Express (DjVu) ,
https://www.caminova.net/en/products/?src=pr
oducts2.aspx
› Adobe Acrobat,
http://www.adobe.com/products/acrobat/

Ücretsiz yazılımlar:
› PDF2DJVU, http://code.google.com/p/pdf2djvu/
› BullZipfree PDF printer,
›
›
›
›
›
›
›
http://www.bullzip.com/products/pdf/info.php
ZoomifyExpress, http://www.zoomify.com/express.htm
Lame encoder, http://lame.sourceforge.net
Nero AAC CODEC,
http://www.nero.com/eng/downloads-nerodigital-neroaac-codec.php
FFmpeg, http://ffmpeg.org
Irfanview,http://www.irfanview.com/
ImageMagick, http://www.imagemagick.org/
OptiPNG, http://optipng.sourceforge.net/

Nesneyi (veya web sunum versiyonunu)
ve onun metadatasını dijital
kütüphanede yayımlamak için bir dijital
kütüphane yazılımına ihtiyacınız vardır.

Kendi başınıza böyle bir yazılım
edinmeniz gerekli olmayabilir, belki
başka kurumların izin vermesiyle kendi
nesnelerinizi onların dijital
kütüphanesinde yayımlayabilirsiniz.

Dijital nesne; kütüphanede bulunan bir
kitap, gazete sayısı veya başka bir
nesnenin dijital temsilcisidir. Öğeleri;
› Tek tanımlayıcı (Unique identifier)
› Metadata
› İçerik

Dijital kütüphane normal bir kütüphane
gibidir ama kağıttan üretilmiş kitap, gazete,
vb. yerine onların dijital temsilcileri ile çalışır.

Dijital kütüphane sadece dijital nesnelerle
doldurulmuş bir yazılım sistemi değildir; aynı
zamanda bunların arkasında yer alan ve
dijital kütüphaneyi işleten bütün
bir kurumdur.
Kaynakları paylaşma
 Kataloglama
 Koruma

7/24 açık olması
 Kolay arama ve gözden geçirme
 Dijital materyallerin korunması
 Bilginin kolayca güncellenmesi
 Bilginin yeni formları
 Mevcut yazılım sistemi ile otomatik bilgi
değişimi


Yönetim

Üreticiler

Tüketiciler

Project Gutenberg (http://www.gutenberg.org/)

World Digital Library (http://www.wdl.org/)

Europeana (http://www.europeana.eu/)

Internet Archive (http://www.archive.org/)

Google Books (http://books.google.com/)

Dijital nesne sunma

Dijital kütüphanede arama (search)

Dijital kütüphanede gözden geçirme
(browsing)
Sorumluluk
Kendi dijital kütüphanenizi
geliştirme
Mevcut bir dijital kütüphaneye
katılma
Dijital içerik ve metadata
hazırlama
Dijital içerik ve metadata
hazırlamaktan sorumlu.
Dijitalleştirme standartlarının
tanımı , uyarlanması ve prensipler
oluşturulması gereklidir.
Devamında bakım gerekir.
Dijital içerik hazırlamaktan
sorumlu , genellikle ev sahibi
kurumun koyduğu standart ve
prensiplere uymak gerekir.
Personel eğitimi
İçerik hazırlama, yönetim süreci
ve kalite kontrolü gibi alanlarda
uzman personel gerekir. Ömür
boyu öğrenme ihtiyaçları
karşılanmalıdır.
İçerik hazırlamak için personel
gerekir. Eğitim gereklidir ama ev
sahibi kurum tarafından
karşılanabilir.
İşlev geliştirme
Yeni işlev sağlamaktan
sorumludur, ister kurum içinde
geliştirilsin, ister dış kaynak
kullanılsın. IT sistemi için teknik
eleman gerekir.
Bu alanda sorumluluğu yoktur.
Önerilerde bulunabilir ama
dikkate alınmak zorunda değildir.
Kalite kontrolü
Raporlar hazırlanmalı ve ölçümler
yapılmalıdır. Kalite kontrol
yöntemleri geliştirilmeli ve aktif
olarak uygulanmalıdır.
Dijital içerik hazırlamayla ilgili
temel kalite kontrollerinin
yapılması gerekir.
Politika belirleme
Politikaların tanımlanması ve
sonra uygulanması gerekir.
Tanımlanmış politikalara uyulması
gerekir.

“Acaba kurumum dijital bir kütüphane kurup yürütebilir
mi?” sorusunu yanıtlamak için önce aşağıdaki soruları
yanıtlamak gerekir:
› Kurumum yüksek performanslı sunucular ve geniş bantlı hızlı
Internet erişimi dahil teknik alt yapı bakımı için mali kaynaklara
sahip mi?
› Kurumum dijital kütüphane kurulumu, yapısal düzenleme,
bakım ve daha ileri geliştirme için uzman teknik personele
sahip mi (veya personel alımı için mali kaynaklara)?
› Kurumum planlama, dijitalleştirme süreci, kalite kontrolü vb.
işlemler için uzman personel dahil, dijital kütüphane yönetimini
güvence altına alacak mali kaynaklara sahip mi?

Projenin tanımı
› projenin amacı ve hedefi, hedeflenen kitle, projenin planlanan
hedefleri ve çıktıları nelerdir?
› hedef ve çıktılar nasıl ve ne zaman gerçekleştirilecektir?

Ayrıntılı plan hazırlama için gerekli hususlar:
› Bu projenin hedeflerini gerçekleştirmek üzere uzman personel.
› Etkili proje yönetim teknikleri; proje planında yer alan bütün
faaliyetleri kontrol altında tutabilecek proje yönetimi.
› Değerlendirme planı; proje hedeflerini ve çıktılarını tanımlayıp
geliştirmek.
› Projenin çıktılarıyla ilgili pazarlama ve yayma stratejisi; etkili iletişim
planı, tanımlanmış hedef kitle, karşılıklı çalışabilirlik stratejisi, ulusal ve
uluslararası işbirliği.
› Bakım ve iyileştirmeler; yazılım, donanım, diğer ekipman için
planlama, devam eden iş akışını ve mevcut durumunu analiz etme
ve buna dayanarak daha ileri iyileştirmeler belirlemek.

Proje planlamaya ve gelişimini kontrol
etmeye yardımcı bazı yazılım araçları;
› PRINCE2 (PRojects IN Controlled
Environment, sürüm 2)
› PMBOK Rehberi (Project Management Body
of Knowledge)

JISC Digital Media’ya göre olası risk alanları:
› Proje yönetimi
› Personel
› Ekipman/sistemler
› Dijitalleştirme
› Metadata
› Sunum ve yönetim

İnsanlar, görevler ve sorumluluklar

Dijitalleştirme iş akışının tanımlanması ve
performans

İzleme, iyileştirme ve geliştirmeler

İnsanlar, görevler ve sorumluluklar: “Kültürel Miras Web
Hizmetleri Geliştiricileri için İyi Uygulama Rehberi” adlı
kaynağa göre dijitalleştirme projesinde 5 kilit görevli vardır:





Proje Yöneticisi
Teknik Görevli
Bilgi ve İletişim Görevlisi
Değerlendirici
Öğrenme kaynağı yaratıcısı

Dijitalleştirme iş akışını tanımlama ve uygulama
› Dijitalleştirilecek orijinal eserlerin seçimi
› Dijitalleştirme için hazırlık
› Orijinal eserlerin dijitalleştirme laboratuvarına taşınması
› Tarayıcı, kamera vb. araçlar kullanılarak görüntülerin
›
›
›
›
›
›
yakalanmasına dayanan dijitalleştirme süreci
Gerekirse orijinal eserlerle ilgili koruma işi
Uzun dönemli koruma amacıyla dijital ana dosyanın
arşivde saklanması
Dijitalleştirilen eserlerin metadatasını hazırlama
Görüntü işleme
Görsellerin kalite kontrolü
Dijital kütüphane yazılım ortamında sunum dosyalarının
online olarak yayımlanması.

İzleme ve iyileştirmeler: “Kültürel Miras Web
Hizmetleri Geliştiricileri için İyi Uygulama Rehberi”
adlı kaynağa göre:
› Sadece plana aykırı faaliyetler için olağan dışı durum
raporları hazırlanmalıdır.
› Proje süreci ve mali konularla ilgili düzenli raporlar,
kurumun üst yönetimi için önceliklidir ve tercihen üç
aylık ama en azından yıllık olarak hazırlanmalıdır.
› Raporlara dayanarak çeşitli onarma çalışmaları
yapılmalı ve iyileştirmeler bütün proje çerçevesinde
sunulmalıdır.









Dijital koleksiyonun amacı nedir?
Bu koleksiyonu oluşturmak için amaç ve hedefler nelerdir?
Hedeflenen kullanıcılar kimlerdir? Hangi bilgiye ihtiyaçları vardır
ve kendilerine özgü bilgi-arama davranışları nasıldır?
Erişilecek materyaller koleksiyon düzeyinde mi, yoksa bireysel
materyal olarak mı erişilecek veya ikisi de mi?
Nesnenin çoklu versiyonları veya görüntülerinin birbirinden
ayrılması gerekiyor mu?
Koleksiyon veya koleksiyonun nesneleri, dijital koleksiyon
oluşturulmadan önce metadataya sahip olacak mı?
Hangi konu alanları kapsanacak? Bu konuda yaygın olarak
kullanılan metadata standartı nedir?
Bu alanda kurumlar tarafından kullanılan metadata standartı
nedir? Özellikle bu koleksiyon için en uygunu hangisidir?
Bir tanımlamanın ne kadar zengin olması gerekir ve metadatanın
hiyerarşik ilişkileri yansıtması gerekir mi?

Dijital nesneleri tanımlamak amacıyla seçilen metadata
standartının aşağıdaki ilkelere uyması gerekir:
›
›
›
›
›
›
Metadata, şimdi ve gelecekteki kullanıcılar tarafından kullanılan ve
koleksiyondaki dijital nesnelerin türü için kullanılan standartlara uygun
olmalıdır.
Metadata karşılıklı çalışabilirliği desteklemelidir, yani dış kullanıcılar veya
sistemler tarafından genel bağlamda kullanışlı olmalıdır.
Metadata, otorite kontrolü ve içerik standartları kullanmalıdır, yani belirli
bir metadata öğesi için kontrollü terimler seti kullanılması önerilir. Örnek
olarak; dil öğesinde ISO-639 sandartı kullanılabilir.
Metadata, dijital nesnenin durumu ve kullanım şartlarıyla ilgili açık ifadeler
içermelidir.
Metadata, uzun-dönemli korumayı desteklemelidir yani depolanan
verinin ileride yorumlanması için yapısal ve teknik metadata içermelidir.
Metadatalar da nesnedir, bu nedenle iyi nesne kalitesine sahip
olmalıdırlar; tekil tanımlama (unique identification), otorite, doğruluk,
arşivlenebilirlik ve devamlılık gibi.

Genellikle dijital kütüphanenin web
portalı düzeyinde çok dilli olmasına karar
verilir ancak metadata tanımında orijinal
dil (kurumun ülkesinde kullanılan dil)
kullanılır.

Dijital kütüphane web portalının kullanıcı
arayüzü için logo ve tema seçimi,

Hedeflenen kullanıcılarla ilgilenme ve onların
dikkatini dijital kütüphane projesine çekme:
 Kullanıcıların geri bildirimde bulunmalarına
fırsat vermek,
 “Nasıl yapılır” materyalleri sağlamak,
 Kullanıcılara dijital kütüphaneye katkıda
bulunma, onun bir parçası olma fırsatı vermek.

NISO iyi koleksiyon ilkeleri:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
İyi bir dijital koleksiyon, üzerinde anlaşılmış ve koleksiyon
oluşturmaya başlanmadan önce belgelenmiş, açık bir
koleksiyon geliştirme politikasına göre oluşturulur.
Koleksiyonlar tanımlanmalıdır; böylece bir kullanıcı
koleksiyonun karakteristik özelliklerini keşfedebilir.
İyi bir koleksiyon bakımlıdır; yani kaynakları bütün
yaşamları boyunca aktif olarak yönetilir.
İyi bir koleksiyon geniş olarak sunulur.
İyi bir koleksiyon entelektüel mülkiyet haklarına saygı
duyar.
İyi bir koleksiyon, kullanım verisi ve standart yararlılık
ölçümlerini kaydetmeye izin veren verileri sağlama
mekanizmasına sahiptir.
İyi bir koleksiyon karşılıklı çalışabilirdir.
İyi bir koleksiyon, kullanıcının kendi iş akışıyla bütünleşir.
İyi bir koleksiyon zaman içinde sürdürülebilirdir.

Materyal şu nedenlerden dolayı seçilebilir:
› Mali kaynak sağlayan dış kurumun kriterlerine
›
›
›
›
uymak için
Başka bir kurumla işbirliği sağlamak için
Belirli bir yıl dönümüne rastladığı için
Aksi durumda erişilemeyecek veya sınırlı
erişilecek bu materyale erişimi artırmak için
Bu materyalin korunmasını sağlamak için

Materyal şu nedenlerden dolayı
seçilmeyebilir:
› Telif Hakları veya Entelektüel Mülkiyet Hakları
› Dijital versiyonunun zaten var olması
› Dijitalleştirmenin maliyeti

Telif hakkı koruması sonsuza kadar
değildir, bir eser için geçerlilik süresi
hesaplanabilir ve üretildiği ülkenin
kanunlarına bağlıdır.
› Edebiyat ve sanat eserleri için, eğer yaratıcısı
biliniyorsa, çoğu ülkede telif hakkı, eserin
yaratıcısının ölümünden itibaren 70 yıl
geçerlidir.
› Yayımlanmış anonim eserler için, çoğu
ülkede telif hakkı yayım tarihinden itibaren 70
yıl geçerlidir.
Telif hakkı olmayan nesneler “kamu
alanı”nın bir parçası haline gelir; bu tür
nesneler EMH sınırlaması olmadan
kullanılabilir.
 Eğer telif hakkı sahipleri bilinmiyor veya
bulunamıyorsa “öksüz eserler” ortaya
çıkar. Bu durumda böyle bir kaynağı
dijitalleştirmek isteyen kurum, telif hakkı
ihlali riskini göze alacaktır.


Entelektüel mülkiyet hakları uluslararası
kanun konusudur, her ülke kendi
kanununu geliştirir ama bunların çok
önemli üç anlaşma doğrultusunda olması
gerekir:
› Berne Convention (1971)
› WIPO Copyright Treaty (WCT, 1996)
› WIPO Performances and Phonograms Treaty
(WPPT, 1996)

JISC Dijital Medyanın "Hareketsiz Görüntüler:
Telif Hakkı ve Dijital Medya" adlı kaynağına
göre telif hakkı ihlaline neden olan yasaklı
faaliyetler:
› Materyali kopyalama
› Kopyaları yayımlama veya halka sunma
› Gösterme, oynatma veya yayın yapma veya
filme alma
› Materyali uyarlama veya değiştirme

Korunan materyalin kopyalanması yasaktır
ama bazı şartlar altında nesneleri yeniden
üretmek mümkündür; bu tür istisnalara adil
kullanım - fair use denir. Adil kullanıma şu
şartlarda izin verilir:
› Ticari olmayan araştırma veya özel çalışma için
›
›
›
›
kopyalama
Eleştiri veya inceleme için
Güncel etkinlikleri bildirmek için
Eğitim amaçlı
Yetkili bir eğitim kurumunda sınav amacıyla

Creative Commons (CC)
› Telif hakkı koruması baştan kabul edilmek koşuluyla; bir
yazarın yazılı izni olmadan eserini kullanamayacağınızı
belirtir.
› CC lisanslarında hak sahibi, CC lisanslarından birini
seçerek, kendi içeriği ile ne yapılabileceğini söyler.

GNU Free Document License (GFDL)
› GFD License telif müsaadeli (copyleft) kavramı etrafında
yapılandırılmıştır.
 Copyleft; tek bir şart altında herkesin yeniden
üretebileceğini, uyarlayabileceğini veya dağıtabileceğini
varsayar; bu şarta göre sonuçta ortaya çıkan kopyalar
veya uyarlamalar da aynı lisans anlaşmasına tabii olacaktır.

Kurum, elinde tuttuğu haklar konusunda, şu
bilgileri içeren veri kaydı tutmalıdır:
›
›
›
›
›
›

Kaynağın kendisinin kimliği
Hakları veren kişinin adı
Verilen bütün haklar ve varsa özel istisnalar
Hakların verildiği zaman periyodu
Kaynağı kullanmaya izin verilen kullanıcı grupları
Kaynağı kullananların yükümlülükleri (mali
yükümlülükler dahil)
Bütün lisans anlaşmaları izlenmeli ve
gerekirse yeniden müzakere edilmelidir.
Bu derste;

Fotoğraf, çizim, resim, harita ve poster gibi hareketsiz
görüntülerin nasıl dijitalleştirileceği, görüntü çözünürlükleri,
uygun tarama parametreleri,

Arşiv ve/veya web sunum amaçlı hazırlanan çeşitli görüntü
dosya parametreleri,
(…)

Hareketsiz görüntülerin dijitalleştirilmesi için uygun araçların
nasıl seçileceği gibi bilgilerin yanısıra;
› GIMP kullanarak temel görüntü ileri işleme (görüntüyü döndürme,
›
›
›
›
kırpma)
görüntüyü farklı dosya formatları ve çözünürlükleri arasında
değiştirme/dönüştürme
harita, poster gibi büyük nesneleri dijital kamera ya da Hugin gibi
bir görüntü birleştirme aracı kullanarak dijitalleştirme
Google Maps Image Cutter ve Zoomify araçları kullanarak
etkileşimli görüntüler yaratma
IrfanView kullanarak toplu işlem ve bir grup görüntüyü bir
formattan başka bir formata dönüştürme
uygulamalarını gördük.

Kitap, gazete gibi metin içerikli nesnelerin dijitalleştirilmesi ve
sunumu,
›
›
›

tarama parametreleri ve araçlarının seçimi
görüntüden metin yakalama yöntemleri
metin içeriği için hem arşivleme hem de web sunum formatı seçimi
OCR yazılımının yönetim yolları,
›
›
›
›
FineReader kullanımı
otomatik metin tanıma sonuçlarının düzeltilmesi
dijital nesnenin web sunum versiyonunun hazırlanması
metin içeren belgelerin otomatik olarak işlenmesine olanak veren OCR
sunucusu kavramı
hakkında bilgi edindik.
Dijital işitsel ve video içeriğin webde
sunuluşuna dair önemli yaklaşımları,
 Bu materyallerin yaratılması ve korunmasıyla
ilgili sorunları,

› Video ve işitsel içeriğin;
 uzun dönem korunmasına,
 web üzerinde sunumuna ve
 yayımlanmadan önce düzenlenmesine
yönelik uygun dosya formatı, araçlar
ve/veya yöntemlerin seçimi.

İşitsel işlemeye ilişkin olarak;
Audacity işitsel editörü kullanarak işitseli yayımlanmaya hazır duruma
getirme,
› Lame kodlayıcısı kullanarak işitsel dosyasını bir formattan başka bir
formata dönüştürme,
› Media Monkey kullanarak metadatayı işitsel dosyasına ekleme ve
› İşitseli web üzerinde yayımlama,
›

Video işlemeye ilişkin olarak da;
Virtual Dub editörü kullanarak videoyu yayımlanmaya hazır duruma
getirme,
› WinFF ve ffmpeg kullanarak videoyu bir formattan başka bir formata
dönüştürme ve
› videoyu web üzerinde yayımlama
›
konularında bilgi edindik.
3B nesnelerin dijitalleştirilmesine ilişkin
temel yaklaşımlar,
 3B dijitalleştirmenin orijinal nesnenin
korunmasında oynayabileceği rol,
 3B nesnenin dijital ortama aktarılması,
arşiv ve web sunum versiyonlarının
hazırlanarak web üzerinde kullanıma
sunulması,
hakkında bilgiler edindik.


Dijital ana kopya, tarama işlemi sırasında
yaratılan orijinal dosyadır.

Tarama işleminin mümkün olduğunca az
yapılması gerektiğinden, dijital ana kopya
mümkün olan en üst düzeyde detay
göstermelidir.

Detay düzeyi ya da dijital bilginin miktarı,
dosyanın boyutu ile doğrudan ilgilidir.

Dosya boyutu tarama parametrelerine
bağlıdır:
› 300 DPI çözünürlükle kayıpsız sıkıştırılmış bir TIFF
görüntüsü 40MB’tan fazla yer tutabilir.
› Standart TV kalitesinde (25 kare/dk.), 720x576
pixel çözünürlüğündeki bir saatlik
sıkıştırılmamış video, 93 GB yer kaplar.

Ya dijital doğmuş materyaller?
› Dijital ana kopya kavramı dijital doğmuş
materyaller için de geçerlidir. Bu kavram
dijital metinleri, grafikleri, dijital ses kayıtlarını
ve dijital videoları kapsar.

Uzun süreli dijital koruma; dijitalleştirme ve dijital
kütüphanelerle ilgili çeşitli kavramları da beraberinde
getirir.

Aynen analog nesnelerde olduğu gibi dijital içerik de
çeşitli tehditler altındadır. Bunlar;
Formatın eskimesi,
Taşıyıcının bozulması,
Taşıyıcının eskimesi,
Nesnenin entelektüel içeriğini düzgün biçimde
yorumlamak için yeterli bilginin bulunmaması,
› Kurumsal sürdürülebilirliğin zarar görmesi.
›
›
›
›

Uzun süreli koruma basit bir sorun değildir.
Dijitalleştirme iş akışının tüm süreçleri içerisinde bu
tehditlerin tamamının göz önünde bulundurulması
gerekir.

Fiziksel bir taşıyıcıda
› CD
› DLT (Dijital lineer bant)
› DVD
› Sabit disk
 USB harici sabit disk
 3,5 inch sabit disk

Depolama hizmet alımı
› Ulusal veri depoları
› Çevrimiçi yedekleme hizmetleri
› Basit depolama hizmetleri

Bu hizmetlerden biri kullanılarak;
depolamayla ilgili oluşabilecek hasar
görme, veri kaybına yol açacak kazalar,
vb. sorunların oluşması engellenebilir.

Checksum dosyası
› Checksum; dosya içeriğinin analizi üstüne
oluşturulan bir tür dosya tanımlayıcısıdır yani
kontrol dosyasıdır.
› Checksum algoritmaları içeriğin değiştirilip
değiştirilmediğini kontrol eder.
› Yararı nedir?
 Fiziksel taşıyıcılar hasar görebilir. Bunun sonucunda
bazı veriler kaybolabilir , bozulabilir ya da
değişebilir. Eğer dijital ana kopyanın yanına bir
checksum dosyası kurulursa, en azından ana
kopyanın hala okunabilir ve doğru olup olmadığı
anlaşılır.

Arşiv biçimini karakterize etmesi gereken
temel özellikler
›
›
›
›
›
›
›
Açık ve yaygın şekilde kullanılan standartlar
Güçlü, sağlıklı
Esnek
Platform bağımsız
Metadata yerleştirmeye elverişli
Dönüştürme mekanizmaları mevcut
Hataları tespit etme ve bozulmuş dosyaları
onarma mekanizmaları mevcut.

Dijital kütüphane yazılım platformları
› Ücretsiz yazılımlar
 Dspace
 Greenstone
 Eprints
› Paralı yazılımlar
 VTLS Vital
 ExLibris DigiTool
 dLibra

Dijital nesneler neden tanıtılmalı?
› Dijitalleştirme sürecinin tüm aşamaları en iyi
yöntemlerle yürütülse bile beklenen sonuçlar elde
edilemeyebilir.
› Dijital nesnelerin dijital kütüphanede yayımlanması,
birilerinin onları bulup okuduğu anlamına gelmez.

Dijital nesneler nasıl tanıtılmalı?
› Internet üzerinde pazarlama; ucuz ve etkili olması
nedeniyle bunun için ideal bir yoldur.

Web sayfası, dijital kütüphanenin, kullanıcıların
en çok etkileşimde bulundukları bölümüdür.

Web sayfasının dikkat çekmesi için karşılanması
gereken önemli gereksinimler;
 Arama motorunun getirdiği sonuçlarda ilk sıralarda yer
almak,
 Okuyucuların siteyi hemen her gün ziyaret etmesi için
nedenlerinin olması,
 Ödüllü anket,
 Ekran koruyucu ve duvar kağıdı gibi dijital hediyeler,
 İngilizce ana sayfa.

SEM – Search Engine Marketing
› SEO – Search Engine Optimization

Çevrimiçi topluluklar;
› Tartışma grupları
› Elektronik posta listeleri
› İnternet forumları
› Internet Relay Chat (IRC)
› Çevrimiçi sohbet
› Web portalları
› Bloglar

Dijital nesneler dijital kütüphanenin web
sayfasında nasıl tanıtılır? (dijital
kütüphaneyi düzenli ziyaret eden
kullanıcılar için)
›
›
›
›
Yeni eklenen nesnelerin listesi
Tavsiye edilen nesnelerin listesi
En çok görüntülenen nesnelerin listesi
En yüksek oy alan nesnelerin listesi

Dijital nesneler dijital kütüphanenin web
sayfasında nasıl tanıtılır? (dijital
kütüphanedeki nesnelere ilgi duyan
ancak sayfayı düzenli ziyaret etmeyen
kullanıcılar için)
› Web besleme (RSS)
› E-posta gazeteleri

Dijital nesneler dijital kütüphanenin web
sayfasında nasıl tanıtılır? (dijital kütüphane
web sayfasını hiç ziyaret etmeyen
kullanıcılar için)
› Başka web sayfalarında, dijital kütüphanedeki
nesnelere bağlantı verilmesi,
› İnsanların arkadaşlarıyla dijital nesnelerin
bağlantılarını paylaşmaları,
› Dijital kütüphane sayfasının dışındaki web
sayfalarında dijital nesnelerin görüntülenebilmesi.

Kullanıcılar, dijital kütüphanenin web
sayfasından arama yapabilmeliler.
› Basit arama formu
 Sayfanın görünür bir yerinde olmalı.
› Gelişmiş arama formu
 Basit arama formunun yanında buna bir
bağlantı olmalı.
› Arama dizinleri
 Başlık dizini
 Yazar dizini
 Anahtar sözcük dizini

The user has a goal to achieve. The user will not be
analysing how your digital library system works. The
user will not read manual of your digital library
system. The user will try to achieve the goal
choosing the first possible option and will resign
after few failures.

Good interface is effective in everyday work and
easy to learn. For each element of the interface
you have to decide what is better - simplicity or
advanced features. Sometimes the best solution is
to have both variants in separate and allow the
user to switch between them.

The main page of the digital library should very
straightforwardly inform the user what it the purpose of this
website and how to start using it. But it should not be done
by a long welcome message, but by the overall
impression that site makes and by the functionality of its
components.

When preparing textual information for the user or
requiring the user to answer a question, you should
remember that the shorter the text is, the bigger chance is
that it will be read and understood.

It is enough to have 5 different users testing your website
to detect up to 85% of potential usability problems. Just
ask them to perform some tasks on your website and to
think aloud while doing it, and observe them.

Information retrieval basics
› Information retrieval can be defined as
process, methods and procedures used to
selectively recall recorded information from
a file or data.
› methods or tools which are provided by the
digital library to its end users.
 the functionality of the tools
 the usability of the tools
 the quality and quantity of data on which
these tools operate

Digital library information architecture
› On top of such architecture in most cases there is a structured set of
collections.
› Structured in this context means that any collection can have subcollections, allowing to design possibly large tree structures.
› The collections mechanism can be used to propose the end user
several arrangements of the digital library content. For example two
probably most popular uses of collections are:
 Thematic collections, grouping objects connected with some
theme – often used in the cultural heritage digital libraries. Such
collections can be based on the subject of digital objects, but
can be also based on their type, language of content, etc.
 Collections reflecting the structure of organization(s) responsible
for a digital library – often used in digital libraries used as
institutional repositories.
› The order and regularity in the information architecture of your
digital library bring benefits to its users. Therefore this architecture
should be carefully designed and influenced by needs of your users
and goals of your digital library, and not by rich software possibilities
or ad hoc decisions.

Searching and browsing - basic techniques of
the digital library exploration
› Searching and browsing are two major
techniques of a digital library exploration.
› The three important elements which should be
considered in the context of the information
retrieval during searching and browsing are:
 The possibilities provided by the digital library
software
 The quality of the metadata, especially its
coherence if it is developed by several editors
 The alignment between the language used to
formulate the metadata and the language used
by the end users in queries

Analysis of a digital library effectiveness from the
end user point of view
› The list of elements for a digital library analysis:
1. Quality of collections




Description of collection as a whole, including IPR and access
rights
Organization of resources
Description of digital objects (metadata)
Credibility, exactness
2. User interface




Service identity
Functionality, including searching and index browsing
Accessibility to the widest possible audience
Service usability
(…)

Analysis of a digital library effectiveness from the end
user point of view (devam)
3.
4.
5.
Search possibilities and techniques






Full –text search
Possibility to search with different criteria and selection lists
Possibility to use controlled vocabularies and indexes
Possiblity to limit the query by different criteria
Search techniques and text processing techniques
Suggestions system
Presentation of search results






General information about search results
Different options to display search results list, grouping, sorting
Further limitation of search according to specified criteria
Presentation of objects’ descriptions
Possibility to save citation and search results
Support for various file formats, availability of viewing tools
Additional services




Web 2.0 elements
Features for registered users
Availability of reports and statistics
Other functions and services