Transcript postpartum bakım

Dr. Asuman Bihter GÜVEN PİRİM
 Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre gebelik, doğum ve doğum sonrasında
önlenebilir nedenlerle ortaya çıkan anne ve neonatal ölümleri ve hastalıkları
öncelikli olarak ele alınması gereken sağlık sorunlarıdır (DSÖ 1998).
 DSÖ, anne-bebek ölümlerinin azaltılması için 21. yüzyıl sağlık hedefleri içinde
üreme sağlığı, antenatal, perinatal ve çocuk sağlığı hizmetlerine ulaşılabilirliğin
arttırılması gerektiğini belirtmiştir.
 Bu kapsamda aile hekimlerinin, doğum öncesi ve doğum anındaki bakım
hizmetleri yanında doğum sonrası bakım, bebek bakımı ve emzirmeye yönelik
hizmetleri de annelere sağlamaları gerekmektedir.
 Ana Çocuk Sağlığı hizmetleri içinde önemli bir yeri olan postpartum bakım
hizmeti, temelde koruyucu bir sağlık hizmetidir.
 Genel olarak kadınlar postpartum bakıma göre prenatal bakım hizmetlerinden
daha çok yararlanmaktadır.
 Gelişmiş ülkelerde hemen her kadın prenatal bakım hizmetlerinden




yararlanırken, gelişmekte olan ülkelerde bu oran %65 kadardır.
Ülkemizde ise prenatal bakım hizmetlerinden yararlanma oranı %67.5’dir.
Postpartum bakım alma oranlarının genelde çok daha düşük olduğu
görülmektedir. DSÖ, dünyada kadınların sadece %35’inin postpartum bakım
hizmetlerinden yararlandığını belirtmektedir.
Ülkemizde postpartum bakım hizmeti alan kadınlara ilişkin bir veri
bulunmamaktadır.
Postpartum bakım hizmetleri içinde daha çok anne ve bebek ölümleri ile
hastalık nedenleri (postpartum kanama, enfeksiyon, preeklemsi) ve bunların
kontrol altına alınmasına öncelik verilmektedir (Albers 2000; DSÖ 1998).
 Gebelik, doğum eylemi ve lohusalık esnasındaki komplikasyonlar, gelişmekte
olan ülkelerde üreme yaşındaki kadınlar arasında önde gelen ölüm ve sakatlık
nedenidir.
 Anne ölüm oranı, üreme sağlığı hizmet sunumu kalitesi ile yakından ilişkilidir.
 Dünyada her yıl 400.000 civarında anne ölümünün gerçekleştiği tahmin
edilmektedir. Bin Yıl Kalkınma Hedefleri'nin 5’incisi; anne sağlığındaki
iyileşmesinin temel göstergesi anne ölümlerinin azaltılmasıdır.
 Ülkemizde 2003 yılından bu yana uygulanmakta olan Sağlıkta Dönüşüm
Programı'nda anne ve çocuklara özel önem verilmesi öncelikli konular arasında
yer almıştır.
 Ülkemizde anne ve bebek ölümlerinde önceki yıllara göre çok daha
yüksek oranlarda azalmalar sağlanmıştır. .
 2002 yılında anne ölüm oranı 64/100.000 iken, 2005 yılında
28,5/1000.000’a, 2012 yılında 15,4/100.000’e, bebek ölüm hızı ise 2002
yılında 31,5/1000 iken 2012 yılında 7,4/1000’e düşmüştür.
Rehberlerin uygulanması ile;
 her gebenin en az 4 kez nitelikli izlenmesi
 doğum sonrası hastanede 3, evde 3 olmak üzere 6 kez lohusa izleminin
yapılması
 normal doğum sonrası 24 saat, sezaryen sonrası 48 saat hastanede takip
edilmesi
 her doğumun hastanede gerçekleştirilmesi
 acil obstetrik vakaların yönetimi ve gerektiğinde stabilize etmek kaydıyla bir üst
düzey hastaneye sevklerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Postpartum Dönem
 Doğumdan sonraki ilk 6 haftalık dönemdir.
 Gebelikte oluşan anatomik ve fizyolojik değişikliklerin ortadan kalktığı süreçtir.
Postpartum dönemde 6 kez gözlem
gerekmektedir.
 1.GÖZLEM: Doğumu takip eden 0-1. saatler arasında hastanede





yapılır.
2.GÖZLEM: Doğumu takip eden 1-6. saatler arasında hastanede
yapılır.
3.GÖZLEM: Doğumu takip eden 6-24. saatler arasında hastanede
yapılır.
4.GÖZLEM: Doğumu takip eden 2-5.günler arasında evde veya sağlık
kuruluşunda yapılır.
5.GÖZLEM: Doğumu takip eden 13-17.günler arasında evde veya
sağlık kuruluşunda yapılır.
6.GÖZLEM: Doğumu takip eden 30-42.günler arasında evde veya
sağlık kuruluşunda yapılır
1. GÖZLEM: Doğumu takip eden 0-1. saatler
arasında hastanede yapılır.
 Annenin genel durumu değerlendirilir.
 Doğum öncesi bakım ve doğum ile ilgili kayıtlı olan bilgiler gözden
geçirilir.
 Risk tesbiti yapılır.
 GENEL MUAYENE
Bilinç durumu kontrol edilir
Vital bulgular 15 dk da bir değerlendirilir
 Kan basıncı anne istirahat halinde ve iki ölçüm 140/90 mmHg
veya üzerinde ya da öykü varsa
 kan basıncı değeri 90/50 mmHg altında ise hasta yakın takip edilir
 Kan basıncı değeri sistolik 90 mmHg’nın altındaysa ve taşikardi
eşlik ediyorsa kanama açısından dikkatli olunmalı.
 Nabız (Nabız sayısı 60’ın altı, 100’ün üstü ise hasta yakın takip
edilir)
 Solunum sayısı (Solunum sayısı 10’un altı, 20’nin üstü ise hast
yakın takip edilir)
 En az bir kez ateş ölçümü (enfeksiyon şüphesi varsa ateş takibi
yapılır)
 Kanama ve uterus involusyonunu değerlendirilmesi :
Doğum sonrası kanamanın önlenmesi için profilaksi uygulamasını şu seçeneklerden birine
göre yapılır :
a. Oksitosin;
intramuskuler olarak 10 ünite veya
intravenöz olarak 10 ünite 3-5 dakikada veya
intravenöz olarak 10 ünite oksitosin 500 cc % 0,9’luk NaCl veya 500 cc Ringer Laktat solüsyonu
içinde 10 cc/dk gidecek şekilde, kontrakte uterus sağlanana kadar yaklaşık 10-15 dakika, daha
sonra da 1 saat tamamlanana kadar 2 cc/dk gidecek şekilde infüzyona devam edilir.
b. Ergometrine veya methylergometrine; intramusküler 0,2 mg.
c. Misoprostol; Eğer oksitosin mevcut değil veya güvenli kullanıma uygun değilse 600 µg oral.
 Fundus muayenesi:
Doğum sonrası ilk bir saat içinde uterin fundus genellikle umbilikus seviyesinde veya
hemen üzerindedir ve serttir.
Uterus tonus kontrolünü; postpartum ilk yarım saat 5-10 dakikada bir, sonraki yarım
saat 15 dakikada bir, iki saat dolana kadar da yarım saatte bir yapılır.
o Uterus sert/kontrakte değil ise yumuşak hareketler ile fundus masajı yapılması
uterusun kontrakte olmasını ve kanamanın azalmasını sağlayacaktır.
 Kanama kontrolü :
Doğum sonrası 20-30 dakika içerisinde 2-3'ten fazla peti kirletecek kanaması olması,
sürekli kan gelişi, pıhtı çıkışı veya renginin açık/ parlak kırmızıya dönmesi normal
olmayan fazla miktardaki kanamaya işaret eder.
 Normal doğum sonrası perine (vajinal-rektal) muayenesi yapılır.
 Fazla ağrısı olan hasta hematom açısından değerlendirilir.
 Gebeliğe bağlı sistemik hastalık veya doğum ile ilgili komplikasyon
mevcut ise nedene yönelik tetkik ve tedaviye başlanır.
 Lohusanın aile içi şiddet durumu değerlendirilir.
LABORATUVAR
 Kan grubu tayini (doğum öncesinde bilinmiyorsa) yapılır.
 Anne Rh (-) ise bebeğin kan grubuna bakılır.
BAKIM VE DANIŞMANLIK
 Normal doğumdan hemen sonra, hastanın anestezi almasını gerektirecek
bir komplikasyon yoksa, oral beslenmeye geçilebilir. Sezaryenle doğumda
ise uygun olan lohusalarda oral beslenmeye geçmek için 4-8 saat
beklemek gerekir.
 Genel vücut hijyeni sağlanır (perine bakımı vb.).
 Mümkün olan en kısa zamanda emzirme başlatılmalı ve annenin bebeğini
emzirmesine yardım edilmeli ve emzirme eğitimi verilmelidir.
Risk tespiti yapılır (Hastanede kalış
süresini ve verilecek klinik hizmetleri
belirlemek üzere yapılır)
1. Rh uyuşmazlığı ve/veya izoimmünizasyon sorgulanması
2. Anemi (hemoglobin <11 g/dL).
3. Gebelik öncesi veya gebelikte hipertansiyon
4. Gebelik öncesi veya gebelikte diyabet
5. Gebelik ve sistemik hastalık (kalp hastalıkları, hematolojik
hastalıklar vb)
6. Erken membran rüptürü
7. Uzamış ve/veya presipite eylem
8. Grand multiparite ve/veya sık doğum (2 yıldan az aralıklarla)
9. Adolesan (<18 yaş) veya ileri yaş (>35 yaş) gebelikleri
10.Çoğul gebelik, doğum ağırlığı>4000 g veya polihidramnios
11.Forseps, vakum veya sezaryen doğum
12.Uterus rüptürüne yol açacak maniplasyonlar
13.Mevcut durumu etkileyen perine ve vajen laserasyonları
14.Daha önce bilinen ruhsal hastalık öyküsü
15.Doğumun hastane dışında gerçekleşmiş olması
16.Düşük sosyoekonomik durum (beslenme bozukluğu vb)
2.Gözlem (1-6. saatler arası )
 1.gözlemdeki gibi takipler yapılır.
 Yapılmamışsa tetanoz immünizasyonu , Bebeğin kan grubuna göre Rh
uygunsuzluğu olanlarda anti-D Ig immünizasyonu yapılır.
 6.saatte hemoglobin değeri ölçülür.
 Eğer anne postpartum 6 saat içinde idrar çıkarmamış (ılık duş veya banyo gibi
uygulamalara rağmen) ise mesane hacmini değerlendirilir.
 Gerekirse kateterizasyon uygulanır.
 idrar sondası varsa aldığı ve çıkardığı sıvı miktarının takibi yapılır ve kaydedilir.
 Annelerin doğum sonu dönemde mümkün olduğu kadar kısa süre
içerisinde mobilize olmaları sağlanmalı.
 Normal doğumdan hemen sonra, hastanın anestezi almasını gerektirecek
bir komplikasyon yoksa, oral beslenmeye geçilebilir. Sezaryenle doğumda
ise uygun olan lohusalarda oral beslenmeye geçmek için 4-8 saat
beklemek gerekir.
3.Gözlem (6-24. saatler arası )
 İzlenecek yol ilk 2 gözlemdeki gibidir.
 Doğum sonu dönemde lohusa acilen sağlık kuruluşuna
başvurmasını gerektiren tehlike işaretleri konusunda
bilgilendirilmelidir
Acilen sağlık kuruluşuna gidilmesi gereken
durumlar:

Pıhtılı kanama, sürekli kan gelişi ya da renginin parlak kırmızıya dönüşmesi

loşia rubranın ortaya çıkması

Kanamanın azalmayarak artması

Konvülsiyon (nöbet) geçirme

Solunum güçlüğü, göğüs ağrısı, takipne, öksürük, taşikardi,(bacak ağrısı eşlik edebilir). Bu durumda sağlıklı bir annede bu
şikâyetler aksi ispat edilene kadar tromboemboli olarak değerlendirilmelidir. Gereken lohusalarda profilaksi yapılmalıdır.

Ateş (38°C’nin üzerinde)

Kötü kokulu akıntı

idrar yaparken ağrı veya idrar kaçırma

şiddetli baş ağrısı, bulanık görme

şuur kaybı
 Doğum sonu lohusanın Demir ve D vitamini desteği alması sağlanmalı.
 Cinsel sağlık/cinsel hayat
Aile planlaması danışmanlığı ve uygulaması
 Genel vücut hijyeni, meme bakımı, perine veya yara yeri bakımı eğitimi
4.GÖZLEM (2-5. günler)
 Takipler ilk 3 dönemdeki gibidir.
 Doğum sonrası ilk 2 gün idrar miktarında artış normaldir. Takiben normal
süre ve miktarda idrar yapılması gerekir. İdrar yaparken yanma veya idrar
kaçırması sorgulanmalıdır. Küçük miktarda istem dışı idrar kaçırması
olan lohusalara pelvik tabanı güçlendirmeye yönelik egzersizler
öğretilmelidir.
 Sırt, göğüs ve baş ağrısı olup olmadığı sorgulanmalıdır:
 Normal doğumda eğer perinede ağrı devam ediyorsa perine
değerlendirilmelidir. Ağrıyı azaltmak için topikal soğuk uygulama veya
analjezikler önerilebilir
 Çarpıntı ve nefes darlığı: Emboli ve diğer komplikasyonlar açısından
değerlendirilir.
 Bağırsak problemi: Eğer konstipasyon mevcut ise lifli besin ve sıvı
alımının artırılması önerilmelidir.
5.Gözlem ( 13-17. günler)
 Vital bulgular değerlendirilir.
 Karın muayenesi yaparak fundal yüksekliğe bakılır. (Fundal yükseklik
simphisis pubis hizasında olmalıdır.)
 LABORATUVAR
Hemoglobin ölçümü (gerekirse) yapılır
Tam idrar tahlili (gerekirse) yapılır
 Bir sonraki izleme eşi ile birlikte gelmesi söylenir.
6.Gözlem (30-42. günler arasında )
 Karın muayenesi yaparak fundal yüksekliğe bakılır. (Fundal yükseklik simphisis





pubis hizasında olmalıdır.)
Gebelik sırasında alınmamışsa muayene sırasında vajinal smear alınmalıdır.
Oral glikoz tolerans testi postpartum 6-12.haftalarda (gestasyonel diyabet öyküsü
varsa) yaptırmanın önemi konusunda anneyi bilgilendirilmeli.
Aile planlaması yöntemi ve iki doğum arasının en az iki yıl olması konusunda
bilgilendirme yapılır.
Annenin psikolojik durumu değerlendirlir.
Hikayesinde ruhsal hastalık öyküsü, psikotik bozukluklar (şizofreni, bipolar
bozukluk) psikotik depresyon ve intihar riski varsa ”Edinburgh Postpartum
Depresyon Ölçeği uygulanır ve gereken vakalar sevk edilir.
1.Basamakta sevk kriterleri neler ?
 Ani veya yoğun kan kaybı veya taşikardi, hipotansiyon,





hipoperfüzyon dahil şok işaret ve bulguları ile beraber vajinal
akıntı ve şuur düzeyinde oluşan değişiklikler mevcut ise
Kan basıncı140/90 mm Hg'nin üzerinde ve preklampsinin diğer
bulguları eşlik ediyorsa veya 4 saat içinde kan basıncı 140/90
mm Hg'nin altına düşürülemiyorsa
Konvülsiyon (kasılma nöbeti) mevcut ise
Ciddi karın ağrısı ve/veya peritoneal irritasyon bulguları varsa
Solunum güçlüğü ve hızlı solunum mevcut ise
Şiddetli veya sürekli baş ağrısı, bulanık görme varsa
 İki ölçümde ateş 38°C'nin üstündeyse veya enfeksiyonu düşündüren diğer





işaret ve bulgular varsa
Tek taraflı baldır ağrısı, kızarıklık, şişme mevcut ise
Nefes darlığı veya göğüs ağrısından şikâyet ediyorsa
Ciddi anemi mevcudiyeti veya bulguları varsa
Hemoglobin 7 gr/dL ve altında ise
Sürekli idrar kaçırma veya fekal inkontinans mevcut ise
BU BULGULARDAN HERHANGİ BİRİNİN VARLĞINDA ANNE HEMEN
SEVK EDİLMELİ !!!!!
Sonuç olarak ;
 Postpartum dönemdeki sağlık bakımı annelerin fizyolojik, psikolojik ve
sosyal gereksinimlerinin karşılanmasını kapsar. Annelerin ilk günlerden
itibaren fiziksel yönden kendilerini rahat hissetmeleri, kendi ve bebek
bakımınlarına aktif olarak katılmaları ve bakımlarını sürdürmede başarılı
olmaları, fiziksel ve ruhsal sağlıkları üzerinde olumlu etki yaratır.
 Bu nedenle annelerin postpartum dönemdeki bakım gereksinimleri iyi
değerlendirmeli, bu konuda gerekli bakım ve destek sağlanmalı annelik
rolüne uyumlarını kolaylaştırmalı ve postpartum dönemdeki sorunlarının
azalmasına yardımcı olunmalıdır.
 TEŞEKKÜRLER…