Transcript teoria teorii, teoria symulacji.

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
POZNANIE INNYCH UMYSŁÓW:
TEORIA TEORII, TEORIA
SYMULACJI
Rozkład jazdy
 Poznanie innych umysłów: kontekst




historyczny
Teoria teorii – nowa wersja teorii analogii
Teoria symulacji – nowa wersja teorii wczucia
Minimalne poznanie społeczne
Postrzeganie zastępcze
Czy inni ludzie myślą?
 Klasyczne pytania filozofii nowożytnej:
 Czy istnieją inne umysły?
 Jak poznać inne umysły?
 Z perspektywy kartezjańskiej istnienie innych
umysłów jest niepewne i pośrednie. Może
zwodzi nas demon?
Tradycyjne koncepcje
 Teoria analogii:
 Znam swój umysł i mam ciało. Kategoryzuję cudze
ciało jako podobne do mojego i wnioskuję, że ma
też umysł podobny do mojego.
 Zarzuty:
 to wnioskowanie na pewno nie jest świadome, a
teoria jest wydumana (zarzut fenomenologów);
 nie wiadomo, jakie są podstawy wnioskowania…
Tradycyjne koncepcje
 Teoria wczucia:
 Bezpośrednio wczuwam się w umysł innej osoby,
współodczuwając jej uczucia i myśli. Wystarczy, że
postrzegam jej żywe ciało.
 Zarzuty:
 Wczucie wcale nie jest tak bezpośrednie, bo się
często mylimy.
 Czy tak bezpośrednio można się wczuć w każdego?
 Czy brak empatii i współodczuwania emocji to tym
samym brak możliwości poznania innych umysłów?
Teoria teorii (Theory
theory)
 Tak dobra, że trzeba było ją nazwać dwa razy
;)
 Spadkobierca teorii analogii:
 Zwierzęta i ludzie dosłownie dysponują teorią
umysłu i na jej podstawie wnioskują, jakie
podstawy propozycjonalne należy przypisać.
 W tym sensie zwierzęta, dzieci i dorośli są podobni
do naukowców.
Teoria teorii
 Prawdopodobnie dominująca teoria w
badaniach, w różnych odmianach:
 Alison Gopnik, Andrew Meltzoff:
dzieci są dosłownie jak naukowcy
 Alan Leslie: wyspecjalizowane
moduły teorii umysłu
Świadectwa empiryczne
 Klasyczne eksperymenty pokazują, że dzieci
dopiero po pewnym czasie uczą się
poprawnie przypisywać postawy
propozycjonalne.
 Są spory, jak wcześnie to robią; wcześniej na
pewno dłużej fiksują wzrok na zdarzeniach, które
je dziwią…
 Przypisywanie postaw propozycjonalnych jest
trudne i wymaga odpowiedniego rozwinięcia się
funkcji wykonawczych.
Gdzie jest ciasteczko?
 Dzieci słuchają historyjki, w której Maxi
wkłada ciasteczko do pudełka, a jego
mamusia przekłada je do drugiego.
Baron-Cohen: to jak w
autyzmie
 Osoby autystyczne mają kłopoty z
rozwiązywaniem zadania z fałszywym
przekonaniem, a autyzm polega na
upośledzeniu teorii umysłu.
 Pełna teoria umysłu wymaga przypisywania
intencjonalności co najmniej drugiego rzędu
(zgodnie z teorią nastawienia
intencjonalnego).
Teoria symulacji
 Spadkobierca teorii wczucia:
 Bezpośrednio symulujemy stany innych osób,
wyobrażając sobie, jak będą postępować.
 Ma charakter przynajmniej częściowo
ucieleśniony.
 Przedstawiciele:
 Robert Gordon, psycholog amerykański
 Alvin Goldman, filozof amerykański
Teoria symulacji przeciwko
teorii teorii
 Teoria teorii zakłada, że korzystamy ze
złożonej teorii dotyczącej postaw
propozycjonalnych, które na dodatek są
holistycznie powiązane.
 Tymczasem nasze poznanie innych i siebie w
przyszłości nie wymaga wnioskowania na
podstawie tak złożonych reprezentacji.
 To jest argument z prostoty.
Neurony lustrzane
 Zwolennicy teorii symulacji często powołują
się na odkrycie neuronów lustrzanych
(Giacomo Rizzolatti z zespołem).
 Odkryto je co prawda u rezusów, ale u ludzi
istnieje system neuronów lustrzanych, który ma
służyć do rozumienia działań innych ludzi – w taki
sam sposób, jak sami rozumiemy i planujemy
swoje działania.
Moda na neurony lustrzane
 Neurony lustrzane przywołuje się w
wyjaśnieniach :








języka (Michael Arbib),
imitacji,
postrzegania społecznego,
empatii,
odbioru muzyki,
przyjemności z odbioru sportu,
jąkania,
autyzmu…
Sceptycy
 Nie istnieją bezpośrednie dowody,
że neurony lustrzane istnieją u ludzi,
a rozumienie działań i ich realizacja
u ludzi są zdysocjowane.
 Zniszczenie ośrodka neuronów lustrzanych
nie zaburza rozumienia działań…
A może by jeszcze
oszczędniej?
 Apperly i Butterfill (2009, 2013) proponują
„minimalną teorię umysłu”:
 ma ona pozwolić opisać działanie prostych
umysłów, jak u małych dzieci, szympansów czy
krukowatych, które przecież nie przypisują
złożonych postaw propozycjonalnych.
 Zaleta: odróżnia się minimalne zdolności od
zdolności w pełni rozwiniętych, które ujawniają się
w eksperymentach (np. pomyłki co do
przedmiotów).
Minimalna teoria umysłu
 Minimalna teoria umysłu nie jest
metareprezentacyjna, tzn. nie dotyczy
przekonań i pragnień systemów
intencjonalnych.
 Przekonania są śledzone za pośrednictwem
prostych prawidłowości w zachowaniach,
takich jak rejestrowanie stanu otoczenia.
Krukowate i ich zdolności
 Ptaki przekładają
schowane smakołyki, jeśli
zauważyły, że podczas ich
chowania były obserwowane
przez inne ptaki, znane z tego, że podkradają
smakołyki innym.
 Ale nie muszą przypisywać reprezentacji
ptakom-złodziejom: wystarczy, że
przewidują ich działanie (=podkradanie).
A może to jest postrzeganie?
 Bence Nanay (2013): to wcale nie musi być
teoria umysłu ani rozbudowane symulacje
oparte na neuronach lustrzanych.
 Wystarczy postrzegać, jakie działania są
dostępne dla danego osobnika, nawet nie
mając samemu takich możliwości (skrzydeł,
nóg itd.).
 Najbardziej deflacyjna
koncepcja poznania
społecznego…
Powrót do postaw
propozycjonalnych
 Teorie minimalne nie tłumaczą jednak, jak
możemy się w ogóle posługiwać złożonymi
postawami propozycjonalnymi.
 Te przypisania są trudne, ale to jednak robimy:
 intensjonalność opisów przekonań,
 spójność (zasada życzliwości),
 odróżnianie zachowania od myślenia,
 zachowanie jako powodowane przez
nieobserwowalne przyczyny…
 Jakie są ewolucyjne korzenie tej zdolności?
Dlaczego chorzy na Aspergera
nie dominują?
 Dwie tradycyjne koncepcje:
 Inteligencja makiaweliczna: z powodu istnienia
oszustów we wspólności, trzeba było wyprzedzać
ich działania, co doprowadziło do pojawienia się
pełnego poznania innych umysłów.
 Ale są gatunki, które mają złożone życie społeczne
(np. prymaty), ale bez przypisywania postaw
propozycjonalnych.
 A i my często mylimy się przy rozpoznawaniu
oszustów. Skoro jesteśmy tacy dobrzy, czemu
jesteśmy tacy źli?
Tradycyjne wyjaśnienia
 Koncepcja współpracy (Kim Sterelny):
 zwiększanie się społeczności ludzkich wymagało
coraz większej współpracy, zwłaszcza przy
polowaniach.
 Ale i zwierzęta współpracują, bez języka i
postaw propozycjonalnych…
Koncepcja kształtowania
umysłów
 Umysły są czytelne, ponieważ je
kształcimy tak, aby były czytelne.
 To teza Tada Zawidzkiego: społeczne
mechanizmy uczenia i imitacji
wytwarzają stosunkowo jednolite,
łatwiejsze do przewidywania
umysły.
 I dlatego ich poznanie jest w ogóle
możliwe.
Kształcenie umysłów
 Współpracujący ludzie upodobniają się przez:
 wierną imitację,
 edukację,
 wprowadzenie i przestrzeganie norm,
 ideały narracyjne, nawet fikcyjne.
Kształtowanie umysłów
 Kształcenie sprawia, że jesteśmy w stanie
nauczyć się mieć postawy propozycjonalne, a
do współpracy wykorzystywać wspólny język.
 Myślenie o języku Zawidzki łączy z podejściem
Dennetta, Davidsona i Brandoma: uczymy się brać
na siebie zobowiązania do wnioskowania wraz z
nauką języka.
 To na odwrót niż w tradycyjnych koncepcjach,
gdzie najpierw istnieje poznanie innych umysłów,
a dopiero potem przychodzi język.
Dodatkowe lektury
 M. Reuter, Dziecięca teoria umysłu a rozwój
funkcji wykonawczych, „Przegląd
Filozoficzno-Literacki” 2/39 (2014), s. 189203.
 A. Putko, Dziecięca „teoria umysłu” w fazie
jawnej i utajonej a funkcje wykonawcze,
Poznań 2008.
 M. Białecka-Pikul, Narodziny i rozwój refleksji
nad myśleniem, Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012.