Agnieszka Stopkiewicz, gr B III OAM

Cukrzyca – choroba społeczna

Cukrzyca to zespół zaburzeń metabolicznych dotyczących metabolizmu węglowodanów, w których glukoza jest słabo zużywana i produkowana w zwiększonych ilościach, co prowadzi do hiperglikemii.

Hiperglikemia może wynikać też z upośledzenia wydzielania insuliny lub z upośledzenia jej działania albo też wynikać z obu tych zmian.

Rodzaje cukrzycy

Typ I

  Uszkodzenie komórek β wysp trzustkowych przez autoprzeciwciała, co powoduje znaczne obniżenie, a potem niedobór insuliny Spadek poziomu insuliny powoduje aktywację procesów ketogenezy, stąd oprócz podwyższonego poziomu G, we krwi znajdują się także ciała ketonowe

Typ II

   Przyczyną jest insulinooporność spowodowana, np. mutacją rec. dla insuliny, zmiana jej aktywności, zaburzeniami konwersji proinsuliny do insuliny Wydzielana jest insulina, jednak nie powoduje ona wnikania G do tkanek, wobec tego zwiększa się jej wydzielanie  hiperinsulinemię, następnie komórki β się wyczerpują, spada stężenie insuliny  hiperglikemia Nieadekwatny poziom insuliny do stężenia G

Kryteria rozpoznania cukrzycy

1. Objawy: poliuria polidypsja polifagia, utrata masy ciała 2. Glikemia przygodna oznaczona w osoczu > 11,0 mmol/l (200mg/dl) 3. Glikemia na czczo (osocze krwi żylnej) > 7,0 mmol/l (126 mg/dl) 4. OGTT po 2h > 11,0 mmol/l

 Prawidłowy poziom G w surowicy wynosi 3,6 – 5,4 mmol/l  W cukrzycy glikemia na czczo: > 7,0 mmol/l (osocze krwi żylnej i kapilarnej) > 6,0 mmol/l (krew pełna żylna i kapilarna)  Przygodne stężenie G: u osób zdrowych 2 godz. po posiłku d0 11,0 mmol/l > 11,0 mmol/l świadczy o cukrzycy  Hiperglikemia, gdy st G > 6,0 mmol/l (110 mg/dl)

Przyczyny hiperglikemii:

 Cukrzyca i nietolerancja G – niedobór insuliny, insulinooporność,  Zespół, choroba Cushinga – nadmiar ACTH  Akromegalia – nadmiar GH  Udar mózgu, urazy, wstrząs, wzrost amin katecholowych (A, NA)

Powikłania cukrzycy

ostre

   Kwasica ketonowa: ciała ketonowe we krwi, moczu, hiperglikemia, Kwasica mleczanowa: obniżone pH krwi, wzrost luki anionowej, kwas mlekowy w surowicy Hipoglikemia – przy przedawkowaniu leków hipoglikemizujących

przewlekłe

    Mikro- i makroangiopatie naczyń Retinopatia Nefropatia Neuropatia

Badania laboratoryjne w cukrzycy

 Badania przesiewowe (dzieci, przyszli rodzice)  Diagnostyka w kierunku potwierdzenia cukrzycy  Diagnostyka w kierunku ustalenia typu cukrzycy  Badania w fazie ostrej cukrzycy  Monitorowanie leczenia osób z cukrzycą  Badania przesiewowe w kierunku powikłań cukrzycy  Diagnostyka w powikłaniach

Rola laboratorium w cukrzycy 1. Faza przedkliniczna (badania genetyczne , serologiczne, ocena glikemii)  Markery genetyczne HLA  Markery immunologiczne Ab przeciwko GAD, IAA, fosfatazie tyrozyny  Stężenie G (metoda zautomatyzowana)  Stężenie insuliny (na czczo, OGTT)

Rola laboratorium w cukrzycy 2. Faza kliniczna  Stężenie G  OGTT  Ciała ketonowe (krew, mocz)  Insulina, peptyd C, testy stymulacyjne 3. Leczenie – faza ostra  Stężenie G (krew, mocz)  Ciała ketonowe (krew, mocz)

Rola laboratorium w cukrzycy 4. Leczenia – faza przewlekła  Stężenie G (krew, mocz)  Białka glikowane – HbA1c  Białka w moczu – wydalanie albumin  mikroalbuminuria, proteinuria  Lipidy, kreatynina

Stężenie G – podstawowa analiza w diagnostyce cukrzycy

       Wykonywane przez certyfikowane laboratoria Minimum 8 h głodzenia pacjenta do momentu pobrania krwi Oddzielenie krwi od osocza w czasie < 1 h Materiał biologiczny: krew pełna, osocze, surowica (ważne! Wyniki w zależności od materiału nieco się różnią!!!) o 11% więcej w surowicy i osoczu niż we krwi pełnej  krwinki zużywają G Pobranie na NaF  inhibitor glikolizy Stężenie G rano wyższe niż po południu Kilkukrotny pomiar

Dobowy profil glikemii

 Celem jest stwierdzenie skuteczności leczenia  Wykonywane u pacjentów z cukrzycą typu I  Krew pobrana przed i 2 godz. po każdym posiłku, przed snem, w nocy co 3 godz.

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)

     Badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, polega na podaniu pacjentowi G i obserwacji reakcji organizmu: wydzielanie insuliny, szybkość regulacji poziomu cukru we krwi, szybkość wchłaniania G do tkanek Wykonywany na czczo, rano, po przynajmniej 8 godz. od ostatniego posiłku, po przespanej nocy Wskazania: glikemia na czczo 5,6 – 7,0 mmol/l glikozuria Wadą jest słaba powtarzalność testu, brak standaryzacji G, przygotowanie pacjenta, czasochłonność Jest lepszym badaniem niż G na czczo, ponieważ nieprawidłowe uwalnianie insuliny w odpowiedzi na G pojawia się wcześniej w typie I niż podwyższone st G na czczo

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)

 Etapy testu: 1. Pobranie próbki krwi – oznaczenie poziomu G w osoczu krwi 2. Obciążenie G: dorośli 75g, dzieci 1,75g/1kg m.c. rozpuszczona w szklance wody – wypić przeciągu 5 min 3. W trakcie (2 godz.) badania pacjent pozostaje w spoczynku, w pozycji siedzącej 4. Pobranie drugiej próbki krwi (po 2 godz.) w celu ponownego oznaczenia poziomu G w osoczu

Glukoza w moczu

 Prawidłowo brak, lub w ilościach śladowych  Oznaczenie glikozurii ma wartość skrinningową  Najprostszy i najszybszy sposób oznaczenia to test paskowy  Istnieją testy chemiczne, które często dają wyniki FD ( Fehlinga, Benedicta)  Oznaczenie za pomocą paska jest oznaczeniem półilościowym

Test paskowy

      Przy niskich st G niska precyzja (wpływają na to rozcieńczenie moczu oraz obecność inhibitorów enzymów w moczu) Brak czułości i swoistości Wynik ujemny nie rozróżnia normoglikemii od hipokligemii Wynik FD przy obecności innych związków redukujących (wit. C, salicylany) Stosowany wyłącznie do monitorowania, jeżeli wynik będzie dodatni należy go potwierdzić badaniami w laboratorium, Test szybki, wygodny użyciu

Ciała ketonowe

 aceton  kwas acetylooctowy  kwas β-hydroksymasłowy (stanowi najwyższą frakcję)  Są produktami utleniania WKT w wątrobie,  Stężenie ciał ketonowych w surowicy nie przekracza 0,2 mmol/l,  Przyczyny ketonemii i ketonurii: alkaloza, głodzenie, częste wymioty, cukrzyca

Oznaczenie ciał ketonowych

   ACETEST: odczynniki: Gly, nitroprusydek sodu, fosforan sodu, laktoza.

acetooctan i aceton  niebieskofioletowy kompleks z nitroprusydkiem sodu Oznaczenie β-hydroksymaślanu: przekształcenie go do acetooctanu w obecności NAD i dehydrogenazy β-hydroksymaślanu, pomiar powstałego NADH Test paskowy: oznaczenie półilościowe, nie wykrywa β-hydroksymaślanu wyniki FD: leki z grupami –SH wyniki FU: wit. C, pozostawienie na powietrzu pasków, ulatnianie acetonu z moczu

HbA1c – hemoglobina glikowana

 Powstaje w procesie przyłączenia cząsteczki glukozy do wolnych grup aminowych N-końcowej waliny łańcucha beta globiny, jest to proces nieenzymatyczny (glikacja),  Występuje kilka frakcji hemoglobiny glikowanej, które różnią się miedzy sobą rodzajem przyłączonego monosacharydu oraz lokalizacją glikowanej grupy aminowej,  Prawidłowa wartość hemoglobiny glikowanej nie powinna przekraczać 6%,

HbA1c – hemoglobina glikowana

 Błona erytrocytu jest przepuszczalna dla G, stąd ilość zawartej w nim Hb glikowanej odzwierciedla średnie st. G we krwi w ciągu poprzednich 3 miesięcy  najlepszy parametr do monitorowania glikemii  Jej poziom nie zależy od wysiłku fizycznego, wahań st. G czy posiłku  Ocena jej poziomu powinna być wykonywana co 3 miesiące

Oznaczanie HbA1c

 Materiał: krew pełna żylna pobrana na EDTA lub heparynę lub włośniczkowa pobrana do zheparynizowanych kapilar i probówek zawierających odczynnik hemolizujący  Oznaczenie metodą referencyjną (HPLC), elektroforeza, SM, spektrofotometria, metody immunochemiczne,  Interferencje: próbki lipemiczne przewlekłe spożywanie leki alkoholu niedokrwistość hemolit.

hemoglobinopatie

Oznaczenie HbA1c - HPLC

    Krew na EDTA lub heparynę, może być przechowywana do tygodnia w temp +4 C Czynniki zakłócające: pre-HbA1c, skrócenie życia RBCs, hipertriglicerydemia, hiperbilirubinemia, hemoglobinopatie, Hb powstała pod wpływem leków, alkoholu, mocznicy Wykonanie: 1. rozpuszczoną próbkę w rozpuszczalniku nakłada się kolumnę wypełnioną żelem krzemionkowym 2. zachodzą oddziaływania pomiędzy próbką a wypełnieniem kolumny i następuje rozdział, Wynik to stosunek Hb glikowanej do całkowitej ilości Hb w próbce

Albumina w moczu

 Pojawia się, gdy u osób chorujących na cukrzycę dochodzi do uszkodzenia nerek  Test paskowy nie wykrywa mikroalbuminurii,  Prawidłowo brak, fizjologicznie pojawia się jednak do ok. 15 mg albuminy,  Albuminę w moczu można zmierzyć metodą RIA albo HPLC.

Dziękuję za uwagę