Transcript Bulaşıcı hastalıklarla ilgili tanımlar

BULAŞICI HASTALIKLARLA
İLGİLİ TANIMLAR
Atak Hızları
İnsidansın bulaşıcı hastalıklar alanında
kullanılan şeklidir. Belirli bir süre içinde
saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o
hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesiyle
elde edilir.
Primer Atak Hızı
İlk vakanın (indeks vaka) saptanmasından
itibaren en uzun bir kuluçka süresi içinde
saptanan vaka sayısının, duyarlı kişi sayısına
bölünmesi ile elde edilir. Salgının yaygınlığını
ölçmek için kullanılır.
Sekonder Atak Hızı
En uzun ikinci kuluçka süresi içinde
görülen vaka sayısının duyarlı kişi sayısına
bölünmesiyle elde edilir. Alınan kontrol
önlemlerinin etkinliğini ölçmek için kullanılır.
Sürveyans
Sürekli ve sistematik kayıtlarla ya da taramalarla
hasta kişilerin bulunması.
Aktif Sürveyans
Bir bulaşıcı hastalık salgını çıktığında ya da salgının
başlamasının beklendiği zamanlarda uygulanan
hasta taramaları.
Pasif Sürveyans
Sürveyans işlemlerinin, sağlık personelince, görevli
olduğu sağlık kuruluşundan, halk o kuruluşa geldikçe
yürütülmesi
Karantina
Bulaşıcı bir hastalığa yakalanmış olmasından kuşku
duyulan kişi ve/veya hayvanları, hastalığın en uzun
kuluçka süresine eşit bir süre, sağlam kişilerle temas
ettirmemek.
Ayırma (İzolasyon)
Hasta insan ve hayvanların, hastalığın bulaşıcılık
süresi boyunca ayrı tutulması.
Filyasyon
Bir salgının başlamasına neden olan kaynak için
kullanılır.
Enfeksiyon
Bir hastalık etkeninin bir konakta yerleşmesi ve
üremesi.
Enfeksiyon Hızı
Bir toplumdaki enfekte kişilerin (hastalar ve hasta
olmayanlar) nüfustaki duyarlı kişilere göre hızı.
Enfeksiyon Havuzu
Bir ülkede, belli bir enfeksiyonu olanların sayısı. Bu
gösterge, o hastalığın yayılmasının kontrol altına
alınıp alınamadığının bir göstergesidir.
Enfeksiyon Zinciri
Bir enfeksiyon etkeninin bulaşmasındaki aşamaları
ve bulaşıcı hastalıklarla savaşta alınan önlemlerin
yöneldiği üç hedefi anlatır. Bu aşamalar; hastalık
kaynağı, bulaşma yolları ve sağlam kişidir. Hastalığın
kontrol altına alınmasındaki temel ilke enfeksiyon
zincirinin üç halkasından en az birine yönelik olarak
önlemler almaktır.
Eradikasyon
Bir hastalığı bir toplumda, coğrafik bölgede ya da
dünyada daha sonra yeniden ortaya çıkmayacak
biçimde ve kesinlikle ortadan kaldırmak.
Endemik Hastalık
Belli bir bölgede her yıl yaklaşık olarak aynı sayıda
kişide görülen hastalık.
Salgın (Epidemi)
Bir toplumda ya da bölgede belirli bir hastalığın, içinde
bulunulan mevsim ya da ayda normalde beklenen
sayıdan daha fazla sayıdaki kişide görülmesi.
Pandemi
Birkaç ülkeyi etkisi altına alan büyük salgın.
YİRMİBİRİNCİ YÜZYILDA
BULAŞICI HASTALIKLAR
Bulaşıcı hastalıkların azalma nedenleri
* Çeşitli sanitasyon uygulamaları (su kaynaklarının
iyileştirilmesi gibi)
* Antimikrobial ilaçların kullanımı
* Aşı ve serum uygulamaları
*
Gıdaların sağlıklı depolanması, temiz
hazırlanması ve sütün pastörizasyonu
tutulması,
Toplumu Tehdit Eden Enfeksiyonlara
Neden Olan Bazı Faktörler
1- Demografik ve davranışlardaki değişmeler
2- Teknoloji ve endüstrideki gelişmeler
3- Ekonomik gelişme ve yeni yerleşim bölgeleri
4- Uluslararası ticaret ve seyahatler
5- Mikroorganizmalardaki adaptasyon ve diğer
değişmeler
1- Demografik ve davranışlardaki değişmeler
* Nüfus artışı (gecekondulaşma, kötü hijyen vb),
* Cinsel aktiviteler (cinsel yolla bulaşan
hastalıklar),
* Uyuşturucu ilaç kullanımı (cinsel yolla bulaşan
hastalıklar),
* İmmunosüpresiflerin dağılımı (yaşlanma,
radyoterapi).
2- Teknoloji ve Endüstrideki Gelişmeler
* Hastane enfeksiyonları
* Klima ve soğutma sistemlerine bağlı pnomoniler
* Global ısınma (sıtma gibi)
* Plastik kaplar (mantar ve botalismus)
3- Ekonomik gelişme ve yeni yerleşim
bölgeleri
* Yeni patojenlerle karşılaşma
* Sivrisinek göçü
4- Uluslararası ticaret ve seyahatler
* Göçler (sifiliz, sıtma gibi)
* Savaşlar (Kore’den Hanta virus)
* Laboratuvar hayvanlarının taşınması
5- Mikroorganizmalardaki adaptasyon ve
diğer değişmeler
* Virus RNA ve DNA yapısındaki değişimler
* Antiviral ilaçlar (direnç gelişimi)
SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK
İNCELENMESİ
Salgın Türleri:
1- Tek Kaynaklı Salgınlar: Çok sayıda hassas
kişinin, patojen etken kaynağı ile aynı anda
karşılaşması sonucu oluşur. Vaka sayısında
birdenbire artış olur. Gerekli önlemler alınınca vaka
sayısı hızla düşer. Genellikle su ve besin kaynaklıdır.
Örn: Kolera, besin zehirlenmesi.
2- Çok Kaynaklı Salgınlar: Sağlam ve
hassas kişilerin hasta veya taşıyıcılarla tek tek
karşılaşması söz konusudur. Vaka sayısı yavaş artar.
Süre daha uzundur. Genellikle solunum yolu
kaynaklıdır. Örn.: Kızamık.
3- Çağımızın Salgınları: Bunlar biyolojik değil
kimyasaldır. Zararlı atıklarla oluşur. Örn.: Radyoaktif
sızıntılar, civa zehirlenmeleri, uyuşturucu maddeler gibi.
Salgınların Boyutunu Belirleyen Faktörler
* Hastalık ve etkene ilişkin özellikler
* Kişiye ilişkin özellikler
* Çevreye ilişkin özellikler
Hastalık ve Etkene İlişkin Özellikler
* Hastalık etkeninin enfektivitesi
* Hastalık etkeninin bağışıklık bırakma hızı
* Hastalığın spektrumu
* Hastalığın insidansı
* Hastalığın fatalitesi
* Hastalığın inkübasyon süresi
Kişiye İlişkin Özellikler
* Yaş
* Cins
* Sosyoekonomik düzey
* Meslek
* Aile büyüklüğü
Çevreye İlişkin Özellikler
* Konut koşulları (temiz su, sağlıklı tuvalet)
* Çevre koşulları (atıkların kontrolü, temiz su,
gıda sanitasyonu)
BİR SALGININ İNCELENMESİ İÇİN
YAPILMASI GEREKENLER
1- Hastalık tanısının kesinleştirilmesi
2- Salgın durumu olup-olmadığının belirlenmesi
3- Tüm hastaların saptanması
4- Risk altındaki toplumun belirlenmesi
5- Çevre koşullarının incelenmesi
6- Salgının kaynağına ilişkin hipotezlerin kurulması
7- Salgını kontrolü için gerekli önlemler alınması.
a. Vakaların tedavisine başlanması
b. Yayılmayı durdurucu önlemler alınması
- Hastalığa özel (bağışıklama, kemoproflaksi,
dezenfeksiyon)
- Genel (tarama, beslenme, suların arıtılması,
besin sanitasyonu, sağlık eğitimi gibi)
- Rapor yazılması: Tüm yapılanların kaydedilme
işlemidir
BULAŞICI HASTALIKLAR
EPİDEMİYOLOJİSİ
Bulaşıcı Hastalık Sorununun
Genel Özellikleri
1- Bulaşıcı hastalıklar, hastalık ve ölümlerin en önemli
nedenidir.
2- Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için sürekli, kapsamlı
ve pahalı sürveyans gereklidir.
3- Bulaşıcı hastalıklar bir yöreden diğerine kolaylıkla
taşınmaktadır.
4- Toplumun yaş yapısını etkiler.
5- Sağlık kurumları için en önemli yükü oluştururlar.
6- Sakatlıkların en önemli nedenidir (trahom, polio gibi)
7- İş ve okulda devamsızlığın en önemli nedenidir
8- Bildirimleri yetersizdir
9- Bazılarının düzeltilmesi (önlenmesi) çevre faktörlerinin
düzeltilmesine bağlıdır
10- Ülkenin ekonomik durumunu olumsuz etkileyebilir
Enfeksiyon Zinciri 3 öğeden oluşur;
 Hastalık Etkeni
 Bulaşma Yolları
 Enfeksiyon Kaynağı
1- Enfeksiyon Etkeni (Ajan):
* Metazoalar (kancalı kurt gibi),
* Protozoalar (malarya, amipli dizanteri),
* Bakteriler (tifo, tbc. v.b.),
* Mantarlar (moniliazis v.b.),
* Riketsialar (tifüs),
* Viruslar
(kızamık, kabakulak, su çiçeği v.b.).
2- Bulaşma Yolları:
a.
Solunum
Sistemi
Yolu: Pnomoni, kızamık,
kızamıkçık, boğmaca, grip, tbc., kabakulak gibi.
b. Sindirim Sistemi Yolu: Tifo, kolera, basilli
dizanteri, enfeksiyöz hepatit, brusella gibi.
c. Temas Yoluyla: Lepra, uyuz, kuduz, şarbon, sifiliz,
gonore, AIDS, trahom gibi.
3- Enfeksiyon (aracı) Kaynağı:
* İnsanlar: Hasta ve taşıyıcı. Kızamık, kabakulak gibi.
*Vertebralı hayvanlar: Kaynağı hayvan olan etkenlerle
oluşan enfeksiyon hastalıklarına zoonozlar denir. Örn.:
Kuduz, brusella, şarbon gibi.
* Eklembacaklılar: Kene, pire gibi. Örn.: Veba.
* Toprak ve diğer cansız araçlar: Tetanoz gibi.
Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü
1- Genel Kontrol Önlemleri.
2- Özel (Spesifik) Kontrol Önlemleri:
a. Hastalık kaynağına yönelik önlemler,
b. Bulaşma yollarına yönelik önlemler,
c. Sağlam kişiye yönelik önlemler.
1- Genel Kontrol Önlemleri:
* Sağlık eğitimi
* Kişisel temizlik kurallarına uyma
* Yeterli ve dengeli beslenme
* Sosyoekonomik durumun iyileştirilmesi
* Suların arıtılması
* Besin kontrolü
* Zoonozların kaynağı olan hayvanların kontrolü
* Etkin bağışıklama programlarının uygulanması
2- Özel (Spesifik) Kontrol Önlemleri:
a. Hastalık kaynağına yönelik önlemler:
- Kesin tanı
- Hastalığın bildirimi
- Erken tedavi
- İlk kaynağın bildirilmesi
- Taşıyıcıların aranması
- Temaslıların izlenmesi
- Dezenfeksiyon
- Hasta hayvanların izlenmesi
b. Bulaşma yollarına yönelik önlemler:
* Suların arıtılması
* Besinlerin kontrolü ve sanitasyonu
* Vektör kontrolü
* Sağlıklı tuvalet
* Çöp ve gübre kontrolü
* Dezenfeksiyon
c. Sağlam kişiye yönelik önlemler:
- Bağışıklama
- Kemoproflaksi
- Uluslararası önlemler.