Transcript Halk Sağlığı Laboratuvarı Kimyasal Analiz Modülleri 3

KİMYASALLAR VE RİSK
FAKTÖRLERİ
MODÜL 3
1
HEDEFLER
Bu modülün sonunda;
Kimyasalların tanımını ve sınıflandırmasını,
Laboratuvarda kimyasal kullanımındaki risk
faktörlerini ve tehlikeleri,
Çözelti hazırlama ve kontrolünü,
Kimyasalların depolanması esnasında uygulanacak
kuralları,
Kimyasal Atık yönetimi ve kuralları
öğrenilmesi hedeflenmiştir.
2
Isınma sorusu
Kimyasallar nasıl depolanır ?
3
1- KİMYASAL NEDİR?
Tabii halde bulunan, üretilen, herhangi bir
işlem sırasında veya atık olarak ortaya
çıkan,ürünün kalitesini artırmak için katkı
maddesi olarak eklenen, her türlü safsızlıkları
içeren element, bileşik veya karışımlara
kimyasal denir.
4
Kimyasallar yaşamın bir parçasıdır
 Dünyada bilinen 5 - 7
milyon
farklı
türde
kimyasal bulunmaktadır.
Sanayi
Ürünleri
 Her yıl dünyada en az 400
milyon ton kimyasal madde
üretilmektedir.
Tekstil
Boya
Sanayi
Kozmetik
5
Tanımlar ve Sınıflandırma
Laboratuvarda kullanılan Kimyasallar;
Tehlikeli kimyasallar
Tehlikeli olmayan kimyasallar
olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar.
6
Tehlikeli kimyasallar;
 Patlayıcı
 Oksitleyici
 Alevlenir, Kolay alevlenir,Çok kolay alevlenir
 Toksik,Çok toksit
 Zararlı
 Aşındırıcı
 Tahriş edici
 Alerjik
 Kanserojen
 Mutajen
 Üreme için toksik
7
veya yukarıda sözü edilen sınıflamalara
girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal
veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya
işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile
çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk
oluşturabilecek maddeleri veya
mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş
maddeler.
8
KİMYASAL TEHLİKE
Kimyasal tehlikelere maruz kalma riski;
 Teknikleri kimyasal deneyler üzerine kurulu olan aşağıdaki
laboratuvarları kapsar.
 Zehir Araştırma,
 Gıda Kontrol Laboratuvarları,
 Çevresel Analiz Laboratuvarları,
 Halk Sağlığı Laboratuarları
 Mikrobiyoloji Laboratuvarları
 Tıbbi Cihaz ve İlaç Laboratuvarları ve vb.
9
Tehlikeli kimyasallara Maruz kalma yolu
Çalışanlar laboratuvardan
kaynaklanacak biyolojik ya da kimyasal
tehlikelere hangi yollardan maruz
kalabilir?
10
Tehlikeli kimyasallara Maruz kalma yolu
Kimyasallar işyeri
havasında toz, sis,
duman, gaz ve buhar
şeklinde dağılmış olabilir
ve solunabilir.
Solunum
11
Tehlikeli kimyasallara Maruz kalma yolu
• Deriden emilme, solumadan
sonra en çok mesleki
maruziyetin meydana geldiği
yoldur.
• Benzen, anilin, fenol gibi
kimyasallar da deriden kan
dolaşımına geçebilir.
Direkt
temas
12
Tehlikeli kimyasallara Maruz kalma yolu
• Solunan havada bulunan tozların
yutulması,kimyasallara bulaşmış
ellerin temizlenmeden yemek
yenilmesi, sigara içilmesi
•Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz,
toz, buhar, duman, sıvı veya katı
maddeler vücuda sindirim
yoluyla girebilir.
Yutma
13
Tehlikeli kimyasallara Maruz kalma yolu
• Çalışanlar Deriden
Geçiş (Kesici-delici
yaralanması)
Solunum
Yutma
Deriden
geçiş
(Kesici-delici
yaralanması)
Direkt
temas
14
MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgi Formları)
Kimyasal ya da genel bilinen adı ile
Malzeme
Güvenlik
Bilgi
Formları
(Material Safety Data Sheet) birçok ülkede
tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike
taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile
ilgili gerekli bilgileri sağlamak için
kullanılmaktadırlar. Bu nedenle MSDS
çalışma ortamındaki kimyasal tehlike ve
riskleri kontrol etmek açısından önemli bir
rol oynamaktadır.
15
Malzeme Güvenlik Bilgi Formu ( MSDS )
Tehlikeli maddenin (En az iki veya daha çok
maddenin karışım veya çözeltileri, Tehlikeli
kimyasallar );
-Risklerini
-Güvenli taşınım ve kullanımını
-Kaza halinde alınması gerekli önlemleri
içeren belge MSDS dir.
Tehlikeli kimyasalların açık kimliği, üretiminden
bertarafına kadar geçen süreçte kimyasal güvenliğin
sağlanması için bilgi paylaşım aracı
16
MSDS Aşağıdaki bilgileri içermelidir
• Kimyasalların tanımı
• Kimyasalların kullanımı
• Firmanın tanıtımı
• İçindeki Tehlikeli Kimyasalların Bileşimi
• Tehlikeli Kimyasal maddelerin Sınıflandırılması
• Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
• Sağlık için yarattığı tehlike bilgileri
• Kullanılması sırasında alınması gereken önlemler
• İlk yardım bilgileri
17
• Bu özellikleri öğrenebilmek için
gerekli BİLGİ elimizin altında
olmalıdır!
• Bu bilgi etiketlerde vardır!
– Kullanmadan önce ETİKETİ
okumayı alışkanlık edinin!
• Ayrıca bu bilgiyi MSDS’ler
sağlar!
18
Kimyasal güvenliğin altın
kuralları...
 ASLA dolaplara
etiketsiz şişeleri
koymayın!
 Etiketleri okuyun!
19
Kimyasalların orijinal etiketinde yazılı bilgiler
evrenseldir ve her türlü işaretleme ve kısaltmaların ne
anlama geldiği biliniyor olmalıdır.
Bazı kimyasalların orijinal şişesinden başka bir şişeye
aktarılması kesinlikle tavsiye edilmez ve bu şişe
üzerinde yazılıdır.
Öte yandan eğer kimyasalın orijinal şişesinden başka
bir şişeye aktarılması gerekiyorsa yeni şişe
MUTLAKA uygun bir şekilde etiketlenmeli ve
zorunlu ambalaj işaret etiketleri yapıştırılmalıdır!
20
KİMYASAL GEÇİMSİZLİK
Pek çok laboratuvar kimyasalı vardır ki; biri
diğeriyle temas ettiğinde tehlikeli reaksiyonlar
meydana gelir.
21
KİMYASAL GEÇİMSİZLİK
Genel Kurallar
 Alkali metaller (sodyum, potasyum, sezyum,
karbondioksit, klorlu hidrokarbonlar, su ile
 Halojenler (flor,
hidrokarbonlar ile
klor,
brom
ve
lityum,
iyot);Amonyak,
v.s);
asetilen,
 Asetik asit, hidrojen sülfit, anilin, hidrokarbonlar, sülfürik asit;
Oksitleyici ajanlar ile (kromik asit, nitrik asit, peroksitler,
permanganatlar );
Temas
etmelerine
izin
verilmeyecek
saklanmalı/depolanmalı ve kullanılmalıdır.
şekilde
22
Güvenlik uyarı işaretleri
 Kimyasal
tehlike
uyarısı için
tek tip bir
işaret yoktur.
 İşaretler
kimyasal
maddenin
özelliğine
göre
ambalajının
üzerinde yer
alır.
23
Çok düşük sıcaklıklarda
bile kolayca alevlenebilen
maddeler.
Parlayıcı madde
24
Atmosferik oksijen olmadan da ani
gaz yayılımı ile ekzotermik
reaksiyon verebilen ve/veya
kısmen kapatıldığında ısınma ile
kendiliğinden patlayan veya
belirlenmiş test koşullarında
patlayan,
çabucak parlayan katı, sıvı,
macunumsu, jelatinimsi haldeki
maddelere Patlayıcı Madde denir.
Patlayıcı madde
25
Canlı doku ile temasında,
dokunun
tahribatına neden
maddelere denir .
Aşındırıcı madde
26
Özellikle yanıcı maddelerle
olmak üzere diğer maddeler ile de
temasında önemli ölçüde
ekzotermik reaksiyona neden olan Oksitleyici madde
maddelere Oksitleyici Madde
denir.
27
Solunduğunda, ağız yoluyla
alındığında, deri yoluyla
emildiğinde insan sağlığı
üzerinde akut veya kronik
hasarlara veya ölüme neden olan
maddelerdir.
Zararlı veya
tahriş edici
madde
28
Az miktarlarda solunduğunda,
ağız yoluyla alındığında, deri
yoluyla emildiğinde insan sağlığı
üzerinde akut veya kronik
hasarlara veya ölüme neden olan
maddeleri
Toksik (Zehirli) madde
29
Zorunlu kimyasal ambalaj
isaretleri/etiketleri
30
Kimyasalların Depolanması
 Günlük kullanım için kimyasalların yalnızca minimum miktarı
laboratuvarda bulundurulmalıdır.
 Kimyasal stoklar özel olarak dizayn edilmiş sürekli
havalandırması olan depolarda muhafaza edilmelidir.
 Yanıcı maddeler deponun ayrı bir yerinde tutulmalıdır.
 Yanıcı ve patlayıcı kimyasal buharını ateşlemekten kaçınmak
için ark (kıvılcım) oluşturmayacak elektrik düğmeleri deponun
dışında olmalı ve uyarı işaretleri konmalıdır.
 Depolarda, üst raflara ulaşmak için seyyar basamak, ana
stoktan sise doldurmak için sifon ekipmanı ve şişe taşıyıcısı
bulunmalıdır.
31
Kimyasallar asla alfabetik düzende
depolanmamalıdır!
Aksi halde geçimsiz kimyasallar yanyana
gelebilir, bazı tehlikeli kimyasallar üst raflara
girmiş olabilir.
Tüm büyük şişeler ve tüm güçlü asit ve alkali
şişeleri zemine yakın seviyede ve etrafı tutamaklı
raflarda yerleştirilmiş olmalıdır.
32
Şunu her zaman hatırlayın!..
• Bazı kimyasallar geçimsizdir!
kimyasalları depolarken
kimyasallarla çalışırken
kimyasal atık biriktirirken
Geçimsiz kimyasalların yan yana gelmesi tehlikeli sonuçlar
doğurur!
Kimyasalları ASLA alfabetik düzende DEPOLAMAYIN!!!
A
B
C
D
E
...
33
ÇÖZELTİLER
34
ÇÖZELTİ HAZIRLAMA
Çözeltiler, kimyasal kriterler göz önüne alınarak
hazırlanır.
Faktörü 1.000 Ŧ 0.1 ’den sapma gösteren ayarlı
çözeltileri yeniden hazırlanır.
Hazırlanan çözeltilere tanımlayıcı etiket yapıştırılır.
35
ÖRNEK ÇÖZELTİ ETİKET
FORMU
Çözelti Adı/Kons./Fakt.:………………………….
Hazırlama Tarihi:…………………………………
Son Kul. Tarihi:…………………………………..
Saklama Koşulları:………………………………..
Hazırlayan/İmza :…………………………………
Form No: F
36
ÇÖZELTİ HAZIRLAMA
Ayarlı çözeltilere, özelliklerine göre belirli
aralıklarla faktör kontrolü yapılır.
Her kontrolden
güncellenir.
sonra
Çözelti
Etiketi
37
FAYDALANILACAK KAYNAKLAR
TS 545 Ayarlı Çözeltilerin Hazırlanması
Standardı
38
TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ
Geçici Depolama
Ambalaj ve Etiketleme
Atık Analizi
Nakliye
Ara Depolama ve Elleçleme (Handling)
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
39
LABORATUVAR ATIKLARININ
YÖNETİMİ
Atık yönetimi için teknik personel görevlendirilmeli,
Biyolojik ve kimyasal atıklar biriktirilmeli,
Atıkların toplanması ve imhası ile ilgili çalışmalar
izlenmeli ve birim içinde koordine edilmeli,
Uygulamalar, Atık Yönetim Planı’na uygun olarak
yürütülmeli,
Atık Yönetimi ve Çevre Sağlığı Grubu ile sürekli
işbirliği yapılmalıdır.
40
LABORATUVAR ATIKLARININ
SINIFLANDIRILMASI
Öncelikle atıklar tehlikeli ve tehlikeli-olmayan atık
seklinde ayrıştırılır.
Tehlikeli atıklar kendi içinde kimyasal ve biyolojik atık
olarak ayrılır.
Bu temel ayrımlar her çalışan tarafından bilinmeli ve
gereken özen gösterilmelidir.
Sınıflandırma ayrıca, hem kimyasal tehlikeli atıkların
hem de biyolojik atıkların kendi içinde niteliklerine göre
ayrıştırılmasını gerektirir.
41
GENEL KURALLAR
ASLA!
Aşırı atık birikimine izin verme.
Tehlikeli atıkları tehlikeli
biriktirildiği kabın içine atma.
olmayan
atıkların
Tehlikeli atıkları ofis atıklarının arasına atma.
Tehlikeli kimyasal sıvıları ve enfeksiyöz sıvıları
genel drenaja (lavabo v.b.) boşaltma.
42
ATIKLARI AYRIŞTIRIRKEN
SIVI ATIKLAR
KİMYASAL
KATI ATIKLAR
TEHLİKELİ ATIKLAR
BİYOLOJİK
43
ORGANİK
TEHLİKELİ OLMAYAN ATIKLAR
İNORGANİK
TEHLİKELİ KİMYASALLARLA
KONTAMİNE
OLMAMIŞ LABORATUVAR
MATERYALİ
EVSEL ATIKLAR
44
KİMYASAL ATIKLARIN GEÇİCİ
DEPOLANMASI
 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre atık
üreticileri (ayda bin kilograma kadar atık üreten
üretici) uygun koşulları sağlamak suretiyle atıklarını
en fazla 6 ayda bir sevkinin yapılması ve denetlenmesi
koşuluyla
süresiz
izinli,
geçici
olarak
depolayabilmektedirler.
45
KİMYASAL ATIKLARIN
AYRIŞTIRILMASI VE
UZAKLAŞTIRILMASI
Tehlikeli kimyasallar:
• 1. Sıvı atıklar:
 Atıklar, sızdırmaz, burgu kapaklı uygun kaplar içinde
biriktirilir.
 Biriktirme kabının hacmi, bir kişinin rahatça taşıyabileceği
büyüklükte olmalıdır.
 Her bir kimyasal ayrı kaplarda biriktirilmelidir;
 Geçimsiz kimyasal olup olmadığına dair en küçük bir
kuşku varsa,kimyasallar karıştırılmamalıdır.
 Her biriktirme kabı kimyasal atık etiketleri ile etiketlenir.
46
Kimyasal atık etiketleri ve “Kimyasal Atık Formu”, Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü’nden temin edilir.
Etiket üzerine biriktirme kabı içindeki tüm kimyasallar
yazılır.
 Kimyasal etikete kaydedilirken kimyasal formül değil (örn;
CHCl3) açık adı (örn; kloroform) yazılmalıdır.
Atık içeriği yazılırken kimyasalın ticari ismi kullanılmaz.
47
 Biriktirme kapları doldugunda “Kimyasal Atık Formu”
doldurulur ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne
gönderilir.
 Formda yazılı bilgiler ile kimyasal biriktirme kabı
üzerindeki etikette yazılı bilgiler aynı olmalıdır.
Bu dolu kapların ağzı sıkıca kapatılmış olmalı ve taşıma
esnasında her biri ayrı bir kutuya yerleştirilmelidir.
48
2. Katı Atıklar:
Katı tehlikeli kimyasallara, sıvı kimyasal atıklar için
verilen prosedür izlenir.
49
AMBALAJLAMA
Atığa göre uygun ambalajlama
malzemesi seçilir.(Ör. Asitler
için metal yerine plastik
variller seçilmelidir.)
Ambalajlanan atıklar paletlere
yüklenerek nakliye
edilir.
50
ETİKETLEME
Atığın takibini sağlamak, kaynağı
ve içeriği hakkında bilgilere ulaşmak
için kullanılır.
Yönetmelik gereği atıkların üzerinde
bulunması zorunludur.
51
Tehlikeli olmayan kimyasallar:
Bu kimyasallar genellikle katı formdadır. Ayrı bir
kapta toplanmalı ve atık kabının üzerinde “tehlikeli
olmayan kimyasallar” ibaresi yazılı olmalıdır.
Bunlar;
1. Organikler
 Şekerler, nisastalar, şeker alkoller
 Doğal olarak bulunan alfa-amino asitler ve tuzlar
 Sitrik ve laktik asit, Na, K, Mg, Ca, NH4 tuzları
52
2. Anorganikler
 Sülfatlar : Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr, Ba
 Fosfatlar : Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr
 Karbonatlar: Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr, Ba
 Oksitler : Ba, Mg, Ca, Sr, Al, Si, Ti, Mn, Fe,
Co, Cu, Zn
 Boratlar : Na, K, Mg, Ca
53
TEŞEKKÜRLER
54