Transcript Eda YILDIZ Aynur YILAN Tuğba YILDIRIM BAĞIMSIZ DENETİM 9

Bağımsız Denetim Dersi
9.Bölüm
Maddi Doğruluk Testleri
Öğrt. Gör. Mehmet KÖRPİ
1.MADDİ DOĞRULUK TESTLERİNİN NİTELİĞİ
Maddi doğruluk testleri, mali tablolardaki kalemlerin ve
yapılan açıklamaların doğruluğunu doğrudan etkileyen parasal
hataları ve yolsuzlukları bulmak için planlanan testlerdir. Dönem
içinde işlemlerin maddi doğruluk testlerinin yapılması, dönem
sonunda hesap kalanlarının maddi doğruluk testlerinin yapılması
gereğini ortadan kaldırmaz.
Hesap kalanlarının testi için denetim programı yapılırken
aşağıdaki yaklaşımlar göz önünde bulundurulur:
 Belirli bir işlem türüne ilişkin kontrol riski düşükse, hesap
kalanlarının testi, bu işlem türünün sadece bilanço hesaplarına
uygulanır.
 Belirli bir işlem türüne ilişkin iç kontrol prosedürleri test edilmezse
veya kontrol riski yüksekse, hesap kalanları testleri hem bilanço
hem de gelir tablosu hesap kalanlarına uygulanır.
2.ÖNEMLİLİK VE DENETİM RİSKİ
Denetçi, hesap kalanlarının maddi doğruluk testlerini yaparken, mali
tablolar için önemli kabul edilen, alt hesaplar bazında veya ana hesaplar
bazında hata ve yolsuzlukları bulmaya çalışır. Denetçi, denetimi planlama
safhasında mali tablolar bazında ve hesap kalanları bazında önemlilik
hakkında ilk yargısını oluşturur. Bu değerleme, maddi doğruluk testlerine
başlamadan önce gözden geçirilmelidir.
Maddi doğruluk testlerine başlamadan önce, her hesap kalanı için
önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin dikkatli bir şekilde değerlenmesi
gerekir.
3. SATIŞ İŞLEMLERİ VE İLGİLİ HESAPLARIN
MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ
3.1 SATIŞ İŞLEMLERİNİN TEST EDİLMESİ
Satış işlemlerine ilişkin denetim amaçları şöyle sıralanabilir:
 Kaydedilen satışlar, gerçek olmalıdır.
 Tüm satış işlemleri kaydedilmelidir.
 Satış işlemleri, tutar olarak doğru kaydedilmelidir.
 Satışlar, dönem bakımından doğru kaydedilmelidir.
 Satış işlemleri alt hesaplara uygun şekilde kaydedilmeli ve
özetlenmelidir.
3.1.1 Gerçeklik
Denetçi, bu amaçla ilgili iki tip hata ile karşılaşabilir. Mal
gönderilmediği halde, muhasebe defterlerine satış kaydı yapılmış
olabilir. İkincisi, mal gönderilmiştir, fakat hayali alıcılara satış
olarak kaydedilir.
Gerçek olmayan satış işlemlerini bulmak için yapılacak maddi
doğruluk testleri, denetçinin hata ve yolsuzluk olduğuna inanmasına
bağlıdır. Denetçi, iç kontrol sisteminin yetersiz olduğunu belirlerse,
satışların gerçek olup olmadığını test eder. Gerçekte satışın yapılıp
yapılmadığını test etmek için satış kayıtları ile sevk irsaliyeleri
karşılaştırılır. Devamlı envanter yöntemine göre kayıt yapılıyorsa,
stok hesabından çıkış yapılıp yapılmadığı test edilir.
3.1.2 Bütünlük
Denetçi, işletmede satış kayıtlarının sevk irsaliyeleriyle
karşılaştırılmasının yapılmadığını belirlerse, kayıt dışı kalmış sevk
irsaliyelerinin olup olmadığını belirlemek için, satış kayıtları ile
sevk irsaliyelerini karşılaştırır.
Kayıtların belgelerle karşılaştırılması ile belgelerin kayıtlarla
karşılaştırılması arasındaki farkın anlaşılması önemlidir.
3.1.3 Doğruluk
Satış işlemlerinin doğru kaydedilmesi, sipariş edilen tutarda
mal gönderilmesi, gönderilen mal tutarının faturasının doğru olarak
düzenlenmesi
kaydedilmesidir.
ve
faturaların
tutarlarının
doğru
olarak
3.1.4 Zamanlılık
Mal gönderildikten sonra, en kısa zamanda fatura
düzenlemesi
ve
kaydedilmesi,
kaydedilmesini sağlar.
satışın
doğru
döneme
3.2 ALACAK HESAPLARININ TEST EDİLMESİ
 Alacak hesapları, gerçek alacakları göstermelidir.
 Alacak hesapları, müşterinin tüm alacaklarını göstermelidir.
 Alacak hesapları tutar bakımından doğru kayıt yapılmalıdır.
 Alacak
hesapları,
tahsil
edilebilir
değerle
bilançoda
gösterilmelidir.
 Alacak hesapları, uygun şekilde sınıflandırılmalı ve bilançoda
gerekli açıklamalar yapılmalıdır.
Denetçi bu amaçlara maddi doğruluk testlerini yaparak ulaşır.
3.2.1 Gerçeklik
 Denetçi portföydeki çek ve senetleri inceler,
 Senetsiz alacaklar için doğrulama tekniği uygular( doğrulama
mektupları yöntemini kullanır).
 Belgeleri gözden geçirip gerçek olup olmadığını kanıtlar.
3.2.2 Bütünlük ve Zamanlılık
Denetçi yapmış olduğu fiili envanter ile mevcut çek ve
senetlerin tamamının kaydedilmiş olup olmadığını belirleyecektir.
Satış işlemlerine ilişkin hesap kesimi testlerinin yapılmasıyla
satışların ve alacakların doğru muhasebe dönemine kaydedilip
kaydedilmediği belirlenir.
3.2.3 Değerleme
 Bilanço tarihinden sonraki tahsilat kayıtları incelenir,
 Hesapların
tahsil
edilebilirliğine
ilişkin
belgeleri
hesaplamaları gözden geçirilir,
 Kazanılmış ve tahakkuk etmiş faizleri yeniden hesaplanılır.
ve
3.2.4 Sınıflandırma
Denetçi, alacak hesaplarının Tekdüzen Hesap Planına uygun
olarak sınıflandırılmış olup olmadığını araştırır.
ÖDEME VE TAHSİL
İŞLEMLERİ VE İLGİLİ
HESAPLARIN MADDİ
DOĞRULUK
TESTLERİ
Ödeme Tahsil İşlemlerinin
Test Edilmesi
Hem işlemlerin hem de hesap kalanlarının
maddi doğruluk testlerine ilişkin denetim
prosedürleri,
denetim
amaçlarına
göre
sınıflandırılmış olarak programlanır.
Tahsil amaçlarına ilişkin denetim amaçları
şunlardır:
Kaydedilen tahsilat işlemleri, gerçek olmalıdır.
Tüm tahsilat işlemleri kaydedilmelidir.
Tahsil işlemleri tutar olarak doğru kaydedilmelidir.
Para girişi ile ilgili maddi doğruluk testleri,
satış işlemlerindeki testlerle aynıdır. Bu testler
özellikle alacak hesaplarının alacaklandırılmasına
uygulanır. Para girişi, düzenlenen tahsilat
makbuzları ile belgelenir.
Tahsilat makbuzları, günlük kasa defteriyle,
yevmiye ve büyük defter kayıtlarıyla karşılaştırılır.
Banka hesaplarına para girişlerinin de test edilmesi
gerekir. Kasadan banka hesabına yatırılması
gereken tutarlarının yatırılıp yatırılmadığının test
edilmesi gerekir.
Belge düzenlenmeden yapılan satışların
kaydedilmesi, bu işlemlere ilişkin para girişlerinin
de kayıt dışı bırakılması olacağından, bu
yolsuzlukları ortaya çıkarmak son derece zordur.
Ödeme işlemlerine ilişkin denetim amaçları şunlardır:
Kaydedilen ödeme işlemleri gerçek olmalıdır.
Tüm ödeme işlemleri kaydedilmelidir.
Ödeme işlemleri, tutar ve dönem olarak doğru
kaydedilmelidir.
Ödeme işlemleri para olarak yapılacağı
gibi, çek keşidesi yoluyla da yapılabilir. Yeterli bir
iç kontrol sistemi oluşturmak için, büyük
tutardaki dönemlerin çekle veya ödeme
emirleriyle banka aracılığı ile yapılması gerekir.
Çek ile ödeme işlemlerinin maddi doğruluk testleri
de, çek koçanında yazılı lehtarın adı, çekin tutarı, tarihi
ve numarası ile yevmiye kayıtları karşılaştırılır. Denetçi,
çeklerin keşide tarihine göz atarak, sıra numarasına göre
keşide edilip edilmediğini inceler. İptal edilmiş çeklerin
işletmede mevcut olup olmadığını araştırır. Çekle yapılan
ödemeler bankaların gönderdiği hesap ekstreleri ile
araştırılır.
İşletmede küçük tutardaki ödemeler kasadan
veya ilgili personele verilen iş avansından yapılabilir.
Bu ödemeler için yetki verilen personele, yapacağı
en yüksek ödeme limiti tutanakla bildirilir. Denetçi,
bu sınırın aşılıp aşılmadığını, her ödemenin belgeye
dayanıp dayanmadığını ve yetkili imzaların bulunup
bulunmadığını inceler.
Kasa Hesabının Test Edilmesi
Satın alma satış işlemleri sonucunda ödeme ve
tahsilat işlemleri yapılacağından, bu işlemlerdeki hata ve
yolsuzluklar kasa ve bankalar hesaplarının tutarlarının
mali tablolarda yanlış beyan edilmesine yol açar.
Kasa hesabına ilişkin denetim amaçları şunlardır:
 Hesap
kalanı,
kasada
mevcut
parayı
göstermelidir(gerçeklik),
 Hesap kalanı, kaydedilmesi gereken tüm nakit
işlemlerini kapsamalıdır.
Ödeme tahsilat ödemelerine ilişkin maddi
doğruluk testleri yapıldıktan sonra, kasa hesabının
kalanının maddi doğruluk testleri yapılır.
Denetçi, belirlediği tarihler de ve dönem
sonunda kasa sayımı yaparak sayım sonucunda
belirlenen para mevcudunun kasa hesabı kalanına eşit
olup olmadığını test eder. Sayım sonunda belirlenen
tutarın işletmenin mülkiyetinde olup olmadığının da
belirlenmesi gerekir. Kasa da çek, yabancı para, posta
ve banka havale makbuzları, faiz ve kar payı kuponları
ile pullar varsa bunlarında sayılması gerekir. Sayım da
kasadan sorumlu personelde hazır bulunur ve sayım
tutarlarını imzalar.
Bankalar Hesabının
Test Edilmesi
Bankalar hesabına ilişkin denetim amaçları şunlardır:
 Hesap
kalanı,
bankada
mevcut
parayı
göstermelidir(gerçeklik).
 Hesap kalanı, kaydedilmesi gereken tüm nakit
işlemlerini kapsamalıdır.
Bankalar hesabının borcuna ve alacağına
kaydedilen işlemlerin aylık banka hesap ekstreleri ile
karşılaştırılması, işlemlerin doğruluğunun test edilmesini
sağlar. Ancak, keşide edilmiş çekler bankalar hesabına
kaydedilmişse ve dönem sonunda lehtarı tarafından
bankadan tahsil edilmemişse bu çeklerin verilen çekler
hesabına aktarılarak düzeltici kayıt yapılması gerekir.
Eşitsizlik, faiz tahakkuku nedeni ile olabileceği
gibi, bir işlemin yanlış tutarda kaydedilmesi, hesabın
yanlış tarafına kaydedilmesi, yanlış banka hesabına
kaydedilmesi veya kaydedilmesinin unutulması
nedeniyle olabilir. Bu yanlışlıklar en az başka hesabı
da
etkilediğinden,
kayıtlardaki
yanlışlıkların
bulunamaması iç kontrol sisteminin zayıflığını
gösterir.
SATIN ALMA İŞLEMLERİ VE
MADDİ DOĞRULUK
TESTLERİ
Satın Alma
Edilmesi
İşlemlerinin
Test
Satın alma işlemlerine ilişkin denetim
programını oluşturmada başlangıç noktası,
satın alma işlemlerine ilişkin kontrol riskini
değerlemek için denetim prosedürlerini
belirlemektir. Satın alma işlemlerinin
denetimi, kontrol testleri ve maddi
doğruluk testlerinin birlikte yapılmasıyla
yürütüle bileceği gibi, önce kontrol testleri
ve daha sonra maddi doğruluk testlerinin
yapılmasıyla da yürütülebilir.
Satın alma işlemlerine ilişkin denetim amaçları
şunlardır:
Satın alma kayıtları, gerçek satın alma işlemlerini
göstermelidir.
Tüm satın alma işlemleri kaydedilmelidir.
Satın alma işlemleri, tutar olarak doğru
kaydedilmelidir.
Satın alma işlemleri, dönem bakımından doğru
kaydedilmelidir.
Satın alma işlemleri, hesap adı bakımından doğru
kaydedilmelidir.
Gerçeklik
Denetçinin yevmiye defteri, büyük defter ve
borç hesapları yardımcı defter kayıtlarını gözden
geçirerek büyük veya anormal tutardaki işlemleri
belirlemesi ve daha sonra bu kayıtlara ilişkin
belgelerin gerçek olup olmadığını incelemesi
gerekir.
Satın alınan mallar ve malzemeler devamlı
envanter yöntemine göre kaydediliyorsa bu
kayıtların
stok
hesaplarına
kaydedilip
kaydedilmediği araştırılır. Gerçek olmayan mal
veya malzemeler girişinin olup olmadığı belirlenir.
Satın
alınan
duran
varlıkların
işletmede
kullanılmakta olup olmadığı gözlemlenir.
Bütünlük
Denetçi, tüm satın alma işlemlerinin
kaydedilmiş olup olmadığını belirlemek için, teslim
alım raporları dosyasından teslim alma raporlarını
seçer ve yevmiye kayıtları ile karşılaştırır.
Kayıtsal Doğruluk
Birçok varlık, borç ve gider hesabını dönem
sonunda doğru değerlenmesi yevmiye defterine
yapılan satın alma kayıtlarının doğru olmasına
bağlıdır. Örneğin, denetçi duran varlıkların satın
alınması kayıtlarının doğru yapıldığı kanısına
varırsa, belgelerin kayıtlarla karşılaştırılması daha
az yapılır.
Zamanlılık
Satın alma işlemlerinin doğru döneme
kaydedilmesini sağlayan; satıcının sevk irsaliyesinin
düzenlediği tarihtir. Mallar bu tarihte müşteri
işletmeye gönderildiğinde, satın alma işlemi de bu
tarihte gerçekleşmiş sayılır. Satın alma işleminin
doğru muhasebe dönemine kaydedilmiş olup
olmadığını test eder.
Stok
Edilmesi
Hesaplarının
Test
Stok hesaplarının kapsamına ticari mallar,
mamüller, yarı mamüller, ilk madde ve malzemeler ile
diğer stoklar hesapları girer. Stok hesaplarının
denetimi, dikkatli bir planlamayı gerektirir ve
denetimde harcanacak zaman ve maliyeti göz önünde
bulundurulmasını gerektirir.
Denetim programında stok hesaplarına ilişkin
testler; denetçinin, satın alma, üretim ve satış işlemlerine
ilişkin iç kontrol prosedürlerini test etmesinin sonucuna
bağlıdır. Denetçi, stok hesaplarına ilişkin denetim
amaçlarına ulaşmak için, genel kabul görmüş muhasebe
ilkelerini göz önünde bulundurarak maddi doğruluk
testlerini yapar.
Stok hesaplarına ilişkin denetim amaçları şunlardır:
 Stok hesapları, müşteri işletmenin gerçek stoklarını
göstermelidir.
 Stok hesapları müşteri işletmenin tüm stoklarını
göstermelidir.
 Stok hesaplarına, tutar bakımından doğru kayıt
yapılmalıdır.
 Değeri düşük stokların satılabilirliği belirlenmelidir.
 Stokların rehinli olup olmadığı belirlenmelidir.
 Stok hesapları, uygun şekilde sınıflandırılmalı ve
bilançoda gerekli açıklamalar yapılmalıdır.
5.2.1. Gerçeklik
Stok hesaplarının bilanço tarihi itibariyle kalanları, işletmenin
mevcut stoklarını göstermelidir. Denetçi, bu amaca ulaşmak için dönem
sonunda müşterisinin yaptığı fiziki(fiili) envanter sayımında hazır
bulunarak gözlemlerde bulunur. Stok sayımının gözlemlenmesi, çalışma
alanı standartlarının üçüncüsüne göre gereklidir.
Denetçi, bu denetim prosedürünü uygulamada stok sayımını
gözlemlemeli, örnekleme yöntemlerini kullanarak bazı stok
kalemlerinin sayımını test etmeli ve müşteri işetmeden stoklara
ilişkin bilgi almalıdır.
Denetçi , stok sayımından sorumlu değildir. Ancak denetçi,
işletme personelinin stok sayımını gerektiği gibi yapmadığını
belirlerse, işletme yönetimini uyarmalıdır.
5.2.2.Bütünlük ve Zararlılık
Denetçi, satın alma, alış iadesi, satış iadesi işlemlerine ilişkin
hesap kesimini test ederek, stokların dönem sonunda bilançoda
gösterilmesi gereken miktarının tam olarak beyan edilip edilmediğini test
eder.
Bu test aynı zamanda müşterinin mülkiyetinde olan stokların belirlenmesi
ile alıcılar ve satıcılar hesaplarının dönem sonu kalanlarını belirleyen
kanıtların elde edilmesi amacıyla yapılır.
5.2.3. Sahiplik
Denetçi, stokların sahipliği konusunda müşteri
yönetiminden bilgi alır. Dönem içinde konsinye olarak
alınan ve satılan mallara ilişkin işlemlerin olup olmadığını
soruşturur. Konsinye alış ve satış sözleşmeleri inceler.
5.2.4. Kayıtsal Doğruluk
Stok hesaplarına doğru tutarlar yazılmalıdır. Stok
hesaplarının sayfa toplamları yeniden hesaplanır, bir
önceki sayfa toplamının bir sonraki sayfaya doğru
aktarılıp aktarılmadığı inceler
5.2.5. Değerleme
Denetçi, stokların kalitesine ilişkin verileri gözden
geçirmelidir. Denetçi, stokların satış, kullanım veya üretim
için durumunu belirlemeli; ayrıca , modası geçen, sürümü
yavaşlayan veya özürlü malların olup olmadığını
belirlemelidir.
Denetçi , stokların genel durumuna ilişkin kanıtları
aşağıdaki prosedürlerle elde eder:
 Müşterinin stok sayımını gözlemleme,
 Sürümü yavaş kalemler için, devamlı envanter
yöntemi kullanılıyorsa, stok kartlarını inceleme,
 Kalite kontrol raporlarını gözden geçirme,
 Müşteriden bilgi alma
Stokların fiyatlandırılması testleri iki konuyu
kapsar. Birincisi, müşterinin stok miktarlarını
fiyatlandırmasında dönemler itibariyle tutarlılığın
belirlenmesidir. İkincisi, birim maliyetleri ilişkin kanıt
toplamaktır. Satın alınan mallar ve malzemeler ile
üretilen mamuller için farklı kanıtların toplanması
gerekir.
Satın alınan malların birim maliyetleri satıcı
faturaları ile karşılaştırılmalıdır. Piyasa değeri maliyet
değerinden düşük olan mallarda, denetçi, maliyet ve
piyasa değerlerinin her ikisini de doğrulamalıdır.
5.2.6. Sınıflandırma ve
Açıklama
Denetçi, stokların Tek Düzen Hesap Planı sınıflamasına
uygun olarak kaydedilmiş olup olmadığını ve bilançoda bu
sınıflamaya
uygun
olarak
gösterilip
gösterilmediğini
araştırmalıdır. Denetçi, müşterinin kullandığı sınıflandırma ile
stok sayım tutanaklarında yapılan tanımlamaları ve envanter
listesini karşılaştırmalıdır.
5.3. Borç Hesaplarının Test
Edilmesi
Müşteri işletmenin, maliye durumunu, gerçek durumdan
daha iyi göstermek istediği varsayılarak, bilançoda varlıkları gerçek
durumdan fazla, borçları ise gerçek durumdan daha az
gösterebileceği kabul edilir. Borcun dolmasına neden olan mal ve
hizmet alışı işlemine ilişkin belge alınmaması veya belgelerin yok
edilmesi durumunda, denetçinin incelenmesi sahtekarlığı ortaya
çıkaramaz.
Borç hesaplarının denetiminde genel amaç, bu hesapların
bilançoda doğru olarak açıklanıp açıklanmadığını bilmektir.
Diğer amaçlar şöyle özetlenebilir:
Borç hesapları gerçeği göstermelidir.
 Tüm borçlar kaydedilmelidir.
 Borçlar doğru tutarda, doğru hesaba ve doğru dönemde
kaydedilmelidir.
 Borç hesapları uygun şekilde sınıflandırılmalıdır.
Borç hesapları kalanlarının maddi doğruluk
testlerini yapmak için, her bir hesabın yardımcı defter
mizanı müşteri işletmeden istenir. Mizanların bor ve alacak
tarafları toplamlarının, ana hesapların borç ve alacak
tarafları toplamlarına eşitliğine araştırmak amacıyla
toplamlar yeniden hesaplanır ve karşılaştırılır. Borcun
varlığını destekleyen satın alma emri, satıcının sevk
irsaliyesi ve faturası satın alma bordrosu gibi belgeler
gözden geçirilir.
Bilanço tarihi itibariyle alacaklara gönderilen
doğrulama isteği mektuplarına gelen cevaplar, borcun
eksik veya fazla kaydedilmiş olduğunu kanıtlar. Ancak,
defter kayıtlarında hesabı bulunmayan alacaklılara
mektup gönderilmeyeceği için, kaydedilmeyen borçlar
doğrulama tekniği ile ortaya çıkarılamaz. Ayrıca,
denetçi, dönem sonunda herhangi bir nedenle
kaydedilmemiş
faturalar
hakkında
muhasebe
personelinden bilgi alır.
Tahakkuk etmiş ücretler, giderler, vergi ve
sosyal sigorta pirimi kesintilerinden borçlar
bilanço tarihi itibariyle yeniden hesaplanarak
yeniden
test
edilmelidir.
Borçların
sınıflandırılmasının Tek Düzen Hesap Planına
uygunluğu karşılaştırılmalıdır.
DİNLEDİĞİNİZ
İÇİN
TEŞEKKÜR EDERİZ
HAZIRLAYAN
İŞLETME YÖNETİMİ ÖĞR.
EDA YILDIZ
AYNUR YILAN
TUĞBA YILDIRIM