Transcript İndir - Kütahya Halk Sağlığı Müdürlüğü

RUH SAĞLIĞI ve
BOZUKLUKLARI
Bulaşıcı Olmayan
Hastalıklar, Programlar
ve Kanser Şubesi
Kütahya Halk Sağlığı
Müdürlüğü
ARALIK 2012
İNSAN
BİYOLOJİK
PSİKOLOJİK
SOSYAL
İnsan, biopsikososyal bir varlıktır.
SAĞLIK
• Dünya Sağlık Örgütüne göre:
Sağlık; Bedensel, ruhsal ve sosyal
olarak tam bir iyilik halidir.
Türkiye’de 15-55 Yaş Arası En Yaygın
Hastalıklar
1. İnfeksiyon hastalıkları,
2. Mide barsak sistemi hastalıkları,
3. Tansiyon yüksekliği,
4. Eklem hastalıkları,
5. Depresyon ve anksiyete bozuklukları.
Antalya’daki 12 sağlık ocağına başvuran 15 – 16
yaş grubundaki 639 hastanın;
• %46.6’sında ruhsal bozukluk,
bunların;
• %30.2------ duygudurum bozukluğu,
• %25.2------ anksiyete bozukluğu,
• %18.8------ somatoform bozukluk,
• %4.7 ------- alkol kötüye kullanımı
Dönmez ve ark, 2000; 11(3): 198-203, TPD
• 10 ayrı ilde 98 pratisyen doktorun sağlık ocağında
ardarda gördüğü 1997 hastada;
majör depresif nöbet oranı %23.2
Sağduyu ve ark. 2000; 11(1): 3-16, TPD
• Sağlık ocağına başvuran hastalarda %17.6
oranında ruhsal bozukluk tanısı saptanmış
Rezaki ve ark. 1995; 6(1), TPD
• Ankara’da 3438 kadınla yapılan çalışmada
%21.7’sinde olası ruhsal hastalık tanısı
bulunmakta.
Baykan ve ark, Sağlık Bakanlığı
Ruh Sağlığı ile Neden İlgilenmeliyiz?
1. Ruh sağlığı olmadan sağlık olmaz.
2. Ruhsal hastalıklar toplumun küçük bir kesiminde değil nüfusun
önemli bir oranında görülür.
3. Ruhsal hastalıklar olumsuz toplumsal olaylara yol açar. (Erken
ve kötü evlilik, ergen hamileliği, alkol ve madde kullanımı…)
4. Ruh sağlığı sorunları yeti yitimine yol açar:
Yeti yitimi; kişinin kendinden beklenen iş, okul, ev, toplumsal
roller ve kendi bakımına ait görevlerini aksatması anlamına
gelir.
5. Ruhsal hastalıklar beden sağlığı ve sosyal yaşamla uyumu
etkiler ve etkilenir.
Dünya’da ‘Yeti Yitimi’ne En Çok Yol Açan
10 Hastalık (Dünya Sağlık Örgütü)
1. Depresyon
2. Demir eksikliği anemisi (Kansızlık)
3. Düşme ve ev kazaları
4. Alkol kullanımı
5. Kronik kısıtlayıcı akciğer hastalığı
6. İki uçlu duygudurum bozukluğu
7. Doğumsal anomaliler
8. Osteoartritis
9. Şizofreni
10. Obsesif kompülsif bozukluk
ABD’de ‘30 Günlük İş Kaybı’na Neden
Olan İlk 10 Hastalık
- Kanser
- Kalp hastalıkları
- Anksiyete bozukluğu
- Panik bozukluk
- Depresyon
- Artrit
- Hipertansiyon
- Diyabet
- Bağışıklık sistemi hastalıkları
Toplum Ruh Sağlığı Alanı Neleri Kapsar?
1. Toplumsal ruh bilim, insan davranışlarının
toplumsal etkilerini ve sonuçlarını araştırmaya
çalışan bilim dalıdır.
(Erken başlangıçlı ruhsal hastalıklar önemli)
2. Toplum ruh sağlığı ruhsal iyilik halinin sosyal,
kültürel, tarihsel ve politik sebeplerini
belirlemeye çalışır. Bu toplumun pek çok
sektörünün işbirliği içinde çalışmasıyla en iyi
şekilde gerçekleştirilir.
Toplum Ruh Sağlığı Alanı Neleri Kapsar?
3. Toplum ruh sağlığı ruhsal sağlık problemlerinde
sıklıkla karşılaşılan etiketleme ve ümitsizliği
azaltmayı hedefler. Bunun için gereken bakımı
ruhsal ya da fiziksel durum, kültür, ülke, etnik grup,
yaş, cinsiyet ve inanç gözetmeksizin eşit olarak
sağlar.
4. Toplum ruh sağlığı evrensel özellikleri belirlemeye
çalışır.
Toplum Ruh Sağlığı Hizmetlerinde
Genel Amaç
• Bireyleri kendi hayatından doyum bulan,
• Kişiler arası ilişkileri uyumlu,
• İletişim zorlukları ve davranış sorunları
olmayan, sağlam bireyler olarak geliştirmedir.
Toplum Ruh Sağlığı Müdahalelerinin
Amaçları
1. Psikososyal iyilik halinin ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi,
2. İnsan hakkının korunması ve sosyal koşulların geliştirilmesi,
3. İnsandan ya da doğal felaketlerden kaynaklanan psikososyal ya
da ruhsal sağlık problemlerinin tanımlanması, kontrol altına
alınması ve önlenmesi,
4. Travmatik stresin ve tekrardan travmatize olmanın kontrol
altına alınması,
5. Travmatik durumlarda kendi kendilerine yardımcı olabilmeleri
için kültüre özgü başaçıkma stratejilerinin birleştirilmesi,
düzenlenmesi.
6. Kültüre özgü önlem ve çalışma programlarının geliştirilmesi.
Toplum Ruh Sağlığı Müdahalelerinin
Amaçları
7. Bölgesel olarak toplum temelli organizasyon ya da programların
desteklenmesi, bölgesel organizasyonun kurumsal olarak
güçlendirilmesini kapsar
8. Psikiyatrik problemli kişilerin tedavisi,
9. Yerel, bölgesel ve uluslar arası düzeyde insan hakkı ihlali,
felaket ve şiddetin psikolojik ve sosyal sonuçlarının farkındalığı,
gelişim, göç
10. Göçmenlere bakım verecek uzman ve bilginin değiş tokuş edilmesi
11. Uzman bir merkezin gelişimi;
-El kitapları, çalışma ve sağlık ürünü materyalleri üretme,
-Profesyonel danışma servisleri oluşturma,
-Daha detaylı, üst düzey çalışmalar üretme.
Genel Sağlık Hizmetleri
-Birinci basamak sağlık hizmetleri,
Koruyucu hizmetler
-İkinci basamak sağlık hizmetleri,
İyileştirici hizmetler
-Üçüncü basamak sağlık hizmetleri
Rehabilite edici hizmetler
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
Koruyucu Hizmetler
• Uygun beslenme, aşılanma, stresle başa çıkma
stratejileri, öfke kontrolü, sağlık eğitimi bu basamakta
yer alır.
• Erken Tanıma, Riskleri Ele Alma, Eğitim ve Danışmanlık
Yaklaşımları.
• Çocuk ruh sağlığı gelişimi ile ilgili aile eğitimleri ve
çocuğun takibi,
• Stresle başa çıkma yöntemlerinin öğretilmesi
• Alkolizm, madde kullanımı,
• İletişim becerilerinin öğretilmesi,
• Ruhsal hastalıklarla ilgili bilinçlendirme.
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri
İyileştirici Hizmetler
• Korunmaya ve etkin tedaviye dönük, erken teşhisle ilgili
aktiviteler ve hastalık tedavisinin sürdürülmesiyle ilgili
hizmetleri içerir.
• Bu basamakta yürütülen sağlık hizmetleri kalıtımsal, akut,
kronik veya travma gibi bütün sağlık sorunlarıyla ilgili tanı
ve tedavi hizmetleridir.
• Örneğin; Kalp damar hastalıklarında teşhis ve erken tedavi
için gerekli olan klinik testleri uygulamak ya da cinsel
istismara uğramış bir çocuğu tespit etmek ve uygun
tedaviyi yapmak.
• Krize müdahale uygulamaları önemlidir.
Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri
Rehabilite Edici Hizmetler
• Tedavi hizmetlerinden sonra o hastalık veya
maluliyetle ilgili rehabilitasyon faaliyetlerini içerir.
• Herhangi bir tanı yada yaşanılan durum sonunda
komplikasyonların ve nükslerin oluşumuna engel
olma.
• Örn; Şizofreni tanısıyla tedavi görmüş hastanın
ailesine ve hastaya yaşamına nasıl devam edeceği
konularında yeni davranış biçimlerinin öğretilmesi,
travmatik yaşantılar sonrası rehabilitasyon
hizmetleri…
Damgalama (Yaftalama, Etiketleme,
Stigmatizasyon)
• “Sizce ailesinde ruh sağlığı bozulan biri olsa bu durumu
toplum içinde kolayca paylaşır mı?”
• Damgalama bir kişiyi gerçeğe dayanmaksızın adını kötüye
çıkaran utanç verici bir özellik yüklenmesi olarak
tanımlanmaktadır. “Stigma” sözcüğü eski Yunancadan
köken alan bir sözcük olup anlamı bir suçlunun
suçluluğunu ya da bir kölenin köleliğini tanınır kılmak ve
toplum içinde alçaltmak için kızgın demirle dağlamaktır.
Damgalama (Yaftalama, Etiketleme,
Stigmatizasyon)
• Damgalamanın hasta ve ailesi üzerinde oluşturduğu
yükler, başarılı bir ruhsal hastalık tedavisi önündeki en
önemli engelleri oluşturur.
• Bu engel kimi kez hastalığın kabul edilmesi ve tedaviye
başlanmasını geciktiren ya da tedavi uyumunu bozan bir
faktör olarak rol oynayabilir.
• Kimi kez de, hastanın kendi kendisini yaftalamasıyla
birlikte, hastalığı kabul eden ama aynı zamanda hastalıkla
baş etme yetisini yitirmiş, kendini değersiz gören, özürlü
rolünü benimseyip teslim olan bir davranış biçiminde
ortaya çıkabilir.
Ruh Sağlığı Müdahaleleri ve
Çalışmalarında Önceliğin Belirlenmesi
1. Problemin görülme sıklığı,
2. Toplumla ilgili durumun belirlenmesi,
3. Sorunun ciddiyeti,
4. Tedavi edilebilirlik, tedavi imkanları,
5. Programın sürdürebilirliği.
Ruhsal Bozukluklar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Şizofreni ve Psikotik Bozukluklar
Duygudurum Bozuklukları
Kaygı Bozuklukları
Obsesif-Kompulsif Bozukluk
Somatoform ve Dissosiatif Bozukluklar
Kişilik Bozuklukları
Cinsel Bozukluklar ve Cinsel Kimlik Bozuklukları
Dürtü Kontrol Bozuklukları
Madde Kullanımına İlişkili Bozukluklar
Yeme Bozuklukları
Uyku Bozuklukları
Organik Nedenli Ruhsal Bozukluklar
Diğer Nevrotik Bozukluklar
Şizofreni ve Psikotik Bozukluklar
• Genellikle ergenlik döneminin sonlarında ya da genç
yetişkinlikte görülen, çeşitli oranlarda ve biçimlerde
duygusal, davranışsal ve zihinsel bozuklukların eşlik ettiği,
gerçeklik ilişkilerinde belirgin bozukluklarla ortaya çıkar.
• Düşünce biçiminde olağan dışı sapmalar, daha önceki
gelişim dönemlerine gerileme eğilimleri ve çoğu kez
halüsinasyonlar belirgin şekilde gözlenir.
• Bireyin genel görünümünü, konuşma ve ilişki kurma
biçimini, duygulanımını, bilişsel yetilerini ve düşüncelerini
etkileyerek, bireyin gerçeği değerlendirme yetisini bozar.
Şizofreni ve Psikotik Bozukluklar
• Konuşmada düzensizlik, hızlanma- yavaşlama, çocuksuluk
veya hiç konuşmama
• Duygulanımda anlamsızlık (Anlamsız gülme-ağlama)
• Hayali sesler duyma, gerçekle hayali ayırt edememe
• Düşüncede anlamdan çok sözcüklerin kafiyesine önem
verme
• Hastalığın ileri dönemlerinde bakımsız görünüm,
temizlenmeme görülebilir.
Duygudurum Bozuklukları
• Bipolar Bozukluk (iki uçlu duygudurum bozukluğu,
eskiden manik depresyon, manik atak veya manik depresif
bozukluk)
• Ya sadece manik ataklarla seyreden ya da manik ataklarla
depresif atakların ardı ardına seyrettiği bir bozukluktur.
• Manik atak: Kişi genellikle çok neşeli veya sinirlidir.
Kendisini çok güçlü hisseder, her şeyi yapabilecek gibi
görür. Yaşamsal ve toplumsal riskleri algılaması yani
yargılaması bozulmuştur. Uykusuzluk, çok konuşma, çok
para harcama, cinsel istek ve davranışlarda artış sık
görülür. Büyüklük sanrıları (hezeyanları) duruma eşlik
edebilir.
Duygudurum Bozuklukları
• Depresyon: Moral bozukluğu, ümitsizlik, çaresizlik,
değersizlik, suçluluk duyguları, uyku, iştah
değişiklikleri, ölüm veya intihar düşüncelerinin
eşlik ettiği oldukça sık görülen bir bozukluktur.
• Derin üzüntülü bir duygu durum içinde düşünce,
konuşma ve hareketlerde yavaşlama ile durgunluk,
değersizlik, güçsüzlük, isteksizlik, karamsarlık,
duygu ve düşünceleri ile fizyolojik işlevlerde
yavaşlama gibi belirtileri içerir.
Duygudurum Bozuklukları
Depresyonun Nedenleri:
1. Önemli ekonomik sorunlar
2. Aile bunalımları
3. İş yaşamındaki çatışma ve doyumsuzluklar
4. Emeklilik
5. İş yitimi
6. Sevgi nesnesinin yitimi
7. Beden sağlığının bozulması
8. Kişiliği örseleyen, inciten, onur kırıcı davranışlara maruz
kalmak
Duygudurum Bozuklukları
Depresyon Genel Belirtiler
1. Psikomotor yavaşlama
2. Genel isteksizlik, enerji azlığı, çabuk yorulma
3. İlgi ve eylemlerde azalma
4. Zevk aldığı şeylerden zevk alamama
5. Dikkati yoğunlaştırma yetisinde azalma, dalgınlık
6. Yetersizlik, değersizlik, suçluluk düşünceleri
7. Geçmişe pişmanlıkla, geleceğe umutsuz kararsız bakış
8. Uykuda azalma yada artma
9. İştahta azalma yada artma
10. İntihar düşünceleri
Duygudurum Bozuklukları
Mani:
• Enerji artışı, huzursuzluk, fikir uçuşmaları, hızlı konuşma
• Aşırı coşku (öforik duygular)
• Aşırı iritabilite ve distraktibilite
• Uyku gereksiniminde azalma
• Muhakeme yeteneğinde yetersizlik (karakteristik olmayan)
• Dürtüsel, pervasız, garip davranış, (aşırı harcama yapma gibi)
• Cinsel dürtüde artış
• Sanrılar, görsel ve işitsel halüsinasyonlar
• Şiddetli ajitasyon
Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları
Yaygın Kaygı Bozukluğu: En az 6 aydır süregelen, belirgin ve
somut olumsuz bir neden olmaksızın ya da bir neden olsa bile
beklenenin çok üzerinde kaygı duyma, kötü şeyler olacağından
aşırı kaygılanma ile belirli bir hastalıktır. İrkilme tepkisi ve panik
atak düzeyinde olmasa da kaygıya ikincil birçok bedensel belirti
eşlik eder.
Panik Bozukluğu: Gerçekte bir neden olmaksızın aniden
öleceğinden ya da delireceğinden korkma, aniden tehlikeli ve
ölümcül bir hastalık geçirmekte olduğunu sanma ve bunun gibi
ileri derecede kaygılara eşlik eden çarpıntı, terleme, titreme,
göğüs ağrısı, nefes darlığı, baş dönmesi gibi his ve belirtilerle
giden panik atakların tekrarlandığı ve kişiyi ileri derecede
zorlayan bir bozukluktur.
Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları
Sosyal fobi: Toplum içinde hata yapmaktan aşırı korkma ve
rezil olma kaygılarıyla bir çok toplumsal davranıştan kaçınma
veya aşırı kaygıyla yapma durumlarıyla belirli ruhsal bir
bozukluktur.
Fobiler: Yükseklik, kapalı yer, kan, hayvan gibi belirli
nesnelere ya da durumlara karşı aşırı kaygı duyma ve
kaçınma davranışlarıyla belirli bozukluklardır. Klostrofobi,
agorafobi, sosyal ve özgül fobiler…
Obsesif-Kompulsif Bozukluk
Obsesif-Kompulsif Bozukluk (Saplantı-zorlantı): Genellikle mantıksız
olduğunu bilmesine karşın kişinin zihninden bazı düşünceleri
uzaklaştıramaması ve (bu düşünceleri etkisiz duruma getirebilmek
amacıyla) çeşitli tekrarlayıcı davranışlar yapma veya düşünceler
oluşturma zorunda hissetme.
Aşırı temizlik, titizlik, simetri, sürekli sayı sayma ve benzeri gibi
belirtiler görülür.
Evden çıkan birinin sürekli olarak kapının tam olarak kapanmadığını
düşünmesi saplantıdır. Kişinin bu düşüncesi nedeniyle tekrar tekrar
kapının tam olarak kapanıp kapanmadığını kontrol etmesi de
zorlantıdır.
Somatoform Bozukluk
Somatoform Bozukluk: Psikolojik kökenli olup, yoğun
stresle ortaya çıkan nörolojik bir bozukluk olduğunu
düşündürecek şekilde oluşan, ağrılarla (baş, karın, bulantı,
koordinasyon bozukluğu vb.) beraber toplumsal ve mesleki
işlevsellikte bozulma görülür.
Konversiyon: Organik bir neden bulunmadığı halde kasılma,
güç kaybı, hissizlik, uyuşma, ağrı, körlük, konuşamama gibi
nörolojik hastalıkları taklit eden bozukluklardır. Ülkemizde
çok görülür.
Somatoform Bozukluk
Hipokondriyazis (Hastalık Hastalığı): Daha sistemli bedensel
yakınmalar vardır. Hissettiği bedensel duyumları ciddi bir hastalığı
olduğu biçiminde yorumlar ancak gerçekte altta yatan bedensel bir
hastalık yoktur ya da mevcut belirtileri açıklayacak nitelikte değildir.
Vücuduna daha fazla zarar vermemek ve kontrolü elinde tutmak için
tıbbi önerilere ve özellikle ilaç kullanmaya sıcak bakmaz. Gerçekten
hissettiği bedensel yakınmalarına neden olan ancak teşhis
konulamadığını düşündüğü hastalığına çözüm bulmak için sıklıkla her
kağıdının özenle saklanmış olduğu bir dosya dolusu tetkikle doktor
doktor dolaşır. Sıklıkla mükemmelliyetçi bir yapıları vardır.
Tedavilerinde psikoterapi ve ilaç tedavileri birlikte uygulanır.
Dissosiatif Bozukluklar
Disosiatif Bozukluk: Kendi aralarında birlik oluşturan bir
ruhsal etkinlik grubunun, kişiliğin geri kalan bölümleriyle
bağlarını kopararak, bağımsız bir biçimde etkinlik
göstermesi durumu dissosiasyondur. Kaygının çok yoğun
olduğu durumlarda kişilik düzeni o denli bozulur ki,
savunma mekanizmaları, bilinci, belleği ve hatta bazen
kişiliğin tümünü egemenlikleri altına alır ve psikozu
andıran belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olur.
Kişilik Bozuklukları
Paranoid, şizoid, şizotipal, sınırda (borderline),
antisosyal, histriyonik, narsisistik, kaçınan
(çekingen), bağımlı, obsesif kompulsif, pasif agresif
kişilik bozukluğu tipleri vardır.
Çocukluktan itibaren süregelen, esnek davranmayı
engelleyen ve toplumla ileri derecede uyum
sorunları yaratan kökleşmiş rahatsızlıklardır.
Kişilik Bozuklukları
Paranoid Kişilik Bozukluğu:
• İlk yetişkinlik yıllarından başlayarak kişi, çevresindeki
insanların kasıtlı olarak kendisini küçük düşürücü yada
tehdit edici davranışlarda bulunduğuna inanmaktır.
• Yeterli bir dayanağı olmaksızın, başkaları tarafından
sömürüleceği yada kendisine zarar verileceği inancı
içindedir.
• Ortada bir neden olmadığı halde, arkadaşlarının
sadakatini ve güvenirliğini sürekli soruşturur.
Kişilik Bozuklukları
Şizoid Kişilik Bozukluğu: Yetişkinliğin ilk dönemlerinde
başlayarak yapılaşan, insanlara ilgisizlik ve duygusal
yaşantılarda küntlükle belirlenen bir kişilik bozukluğudur.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu: İlk yetişkinlik döneminden
başlayarak yaşanan insan ilişkilerinde aksaklıklar,
düşüncelerde görünümde ve davranışlarda garipliklerle
belirlenen bir kişilik bozukluğudur. Geleceği görme, telepati,
altıncı his gibi doğaüstü güçlerle aşırı ilgilidir.
Kişilik Bozuklukları
Sınırda Kişilik Bozukluğu: Temel belirtileri; insan ilişkilerinde
bozulma, tutarlı bir kimlik duygusunu sürdürememe, belirgin
duygusal tepki olarak kızgınlıkla kendisini gösterir.
Histirionik Kişilik Bozukluğu: Yetişkin yaşamdan itibaren
süreklilik gösteren aşırı duyarlılık ve ilgi çekme çabaları
vardır. Çevresindeki insanlardan sürekli olarak güvence, ilgi
ve övgü bekler yada talep eder.
Narsistik Kişilik Bozukluğu: Temel özelliği; kendini
beğenmişlik, ben merkezcilik, yeterince olgunlaşmamış
benliktir.
Kişilik Bozuklukları
Çekingen Kişilik Bozukluğu: Başkalarıyla yakınlık kurmaktan
korkarlar. Küçük düşme ve reddedilme korkusu nedeniyle,
yakın ilişkilerden uzak dururlar. Sosyal temasın artmasına
neden olacağı düşüncesiyle, işlerinde terfi ettiklerinde
tedirginlik yaşarlar. Birinci derecede akrabaları dışında
arkadaşları yoktur. Çekingen kişilik bozukluğunun şizoid
kişilik bozukluğundan farkı, şizoid kişiler ailelerinin bir
parçası isteği duymazlar ve insanlarla yakın ilişki kurmaktan
hoşlanmazlar.
Kişilik Bozuklukları
Bağımlı Kişilik Bozukluğu: Her insandan farklı oranlarda
bağımlılık eğilimi vardır. Bağımlı kişilik bozukluğu olan kişiler;
• Olağan günlük kararlarını bile başkalarının tavsiyesi ve
desteği olmadan veremez.
• Başkalarının görünüşlerine katılmadığı durumlarda kendi
görünüşünü açıklamaz ve onların düşüncelerine katılır.
• Sürekli terk edilme korkusunu yaşar ve eleştirildiğinde
kolayca yıkılır.
Kişilik Bozuklukları
Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Bir çok davranışları ile uzun süre yasa ve
kurallara ters düşen suç sayılan davranışlar gösteren kişiler bu tanı
grubuna girer.
• Ebeveyn suçluluğu, aile ve çevrede antisosyal özdeşim modelinin
varlığı, parçalanmış aile, çocuklukta istismar ve ihmal, aile içi
şiddete tanıklık etme…
• Çocukluk çağında yalancılık, hırsızlık, evden kaçma, kavgacılık
davranışı gösterir. Alkol ve psikoaktif maddelere düşkünlük
• Aile yaşamında sorumsuz davranışlar
• İnsan ve hayvanlara zalimce davranma, çevresine zarar verme
• Dürtülerini engelleyemez, denetimsiz, atak ve saldırgan davranışlar
gösterir, davranışlardan ötürü pişmanlık duymazlar.
Cinsel Bozukluklar ve Cinsel Kimlik
Bozuklukları
• Transseksüellik (karşıt-cinsellik)
• Transvestizm (karşıt-giyimcilik) gibi cinsel kimlik bozuklukları vb.
• Gösterimcilik, fetişizm, sadizm, mazoşizm vb. cinsel sapmaları
içerir.
• Organik bir nedeni olmayan vajinismus (vajinanın dış üçte birinin
çevresindeki kasların, birleşme korkusuyla refleks benzeri kasılıp
cinsel birleşmeyi olanaksızlaştırması) , erken boşalma, sertleşme
güçlüğü, cinsel isteksizlik, orgazm olamama, ağrılı birleşme gibi
psikolojik kökenli rahatsızlıklardır. Tedavisinde cinsel işlev
bozuklukları konusunda deneyimli psikiyatri uzmanlarına
başvurulması gerekir.
• .
Dürtü Kontrol Bozuklukları
Öfke kontrol bozukluğu: Engellenme, incinme ya da gözdağı
karşısında gösterilen saldırganlık tepkisinin kontrol edilememesi ve
bu nedenle kişinin toplumsal uyumunun belirgin derecede
bozulmasıdır.
Kumar oynama hastalığı: Tüm zararlarına karşın kumar oynama
dürtüsünün kontrol edilememesidir.
Çalma hastalığı: Hiçbir nesnel gereksinme söz konusu olmadığı hâlde
kişinin çalma zorunluluğu duymasıdır.
Zorlantılı cinsellik: Göreceli olarak yeni kavramlaşmaya başlamıştır.
Kişinin zamanının önemli bölümünü cinsel düşüncelere,
davranışlara ayırması, zarar görme riskinin büyüklüğüne karşın,
tehlikeli cinsel eylemlerde bulunmasıdır.
Dürtü Kontrol Bozuklukları
Öfke kontrol bozukluğu: Engellenme, incinme ya da gözdağı
karşısında gösterilen saldırganlık tepkisinin kontrol edilememesi ve
bu nedenle kişinin toplumsal uyumunun belirgin derecede
bozulmasıdır.
Kumar oynama hastalığı: Tüm zararlarına karşın kumar oynama
dürtüsünün kontrol edilememesidir.
Çalma hastalığı: Hiçbir nesnel gereksinme söz konusu olmadığı hâlde
kişinin çalma zorunluluğu duymasıdır.
Zorlantılı cinsellik: Göreceli olarak yeni kavramlaşmaya başlamıştır.
Kişinin zamanının önemli bölümünü cinsel düşüncelere,
davranışlara ayırması, zarar görme riskinin büyüklüğüne karşın,
tehlikeli cinsel eylemlerde bulunmasıdır.
Madde Kullanımına İlişkili Bozukluklar
Bağımlılık: Bireyin beden ve ruh sağlığını, aile, sosyal ve iş
durumunu bozacak derecede sık ve fazla madde kullanma,
madde kullanma isteğini durduramama ile ilgili
bozukluklardır.
• Alkol
• Nikotin – Sigara
• Uyuşturucu – Uyarıcı - Yatıştırıcı
Yeme Bozuklukları
Anoreksiya Nervoza: Şişmanlama korkusuyla
aşırı ve yaşamı tehdit eden boyutlarda
zayıflama
Bulimiya Nervoza: Tıkanırcasına yeme atakları
ve şişmanlamaktan kaçınmak için kusmayla ve
rejim yapmayla belirli bir bozukluktur.
Uyku Bozuklukları
Uykusuzluk (İnsomnia): Kişinin uykuya
dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük
çekmesi veya yeterince uyuyamamasıdır.
Ayrıca fazla uyuma (hipersomnia), narkolepsi
(gündüz aniden uyuyakalma, hareketsiz kalma
nöbetleri), uykuda kabuslar, korku nöbetleri,
uyurgezerlik gibi uyku bozuklukları da vardır.
Organik Nedenli Ruhsal Bozukluklar
Deliryum: Akut beyin yetmezliği tablosudur. Beynin
beslenmesini bozan ilaç zehirlenmesi, elektrolit
düzensizliği, mikrop kapma, ani dolaşım yetersizlikleri,
beyin ödemi gibi durumlarda ortaya çıkar. Zarar veren
etkenler hızlıca giderilirse tablo düzelir.
Demans (Bunama): Kronik beyin yetmezliği tablosudur.
Unutkanlık, özellikle yeni bilgileri öğrenememe, plan,
program, organizasyon yapabilme, inisiyatif kullanabilme,
yargılama, soyutlama gibi üst düzey yetilerde hafiften
ağıra kadar olan derecelerde bozulma vardır. Düzelme
ancak zarar veren etkenlerin çok zaman geçmeden
giderilebildiği durumlarda nadiren olabilir. Genellikle
ilerleyicidir. En sık görülen nedeni Alzheimer hastalığıdır.
Diğer Nevrotik Bozukluklar
İnsan eliyle ya da doğa koşulları nedeniyle oluşan zorlu
yaşam koşullarına uyum sağlamada zorlanmayla ortaya
çıkan durumlardır. Mevcut başa çıkma yöntemleriyle
halledilemediğinde yaşanan sıkıntılı duruma kriz denir.
Çeşitli destek sistemlerinin ve iç uyumun yetersiz kaldığı
durumlarda ruhsal hastalığa dönüşür.
• Uyum Bozuklukları: Kişi için zorlayıcı yaşantısal
durumların ardından başlayan ve ruhsal ve bedensel
çeşitli yakınmaların eşlik ettiği ruhsal bozukluklardır.
Belirtiler çok şiddetli olmasa da uzun süreli ve rahatsız
edicidirler.
Diğer Nevrotik Bozukluklar
Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Deprem, sel gibi
doğal nedenlerle ya da savaş, işkence, tecavüz gibi
insan eliyle meydana gelen ve herkes için ağır stres
sayılacak durumların ardından ortaya çıkan bir
bozukluktur. Şiddetli sıkıntı, tekrarlayıcı hayaller ve
kabuslar görülür. Genellikle şaşkınlık, huzursuzluk
ve tedirginlik bir arada görülür. Travmayı hatırlatan
durumlardan şiddetli kaçınma çabaları vardır.
Yaşam kalitesini çok düşüren çok zorlayıcı nitelikte
rahatsızlıklardır. Tedavide ilaç ve psikoterapi
teknikleri birlikte kullanılır.
İntihar ve İntihara Teşebbüs Olaylarında
Risk Faktörleri
•
•
•
•
•
Boşanmış yada dul olmak
İşsiz olmak
Yalnız olmak
Başarısızlık
Kronik fiziksel rahatsızlığın
olması
• Aile ilgisizliği
• Sosyal destek azlığı
• Ümitsizlik
• Alkol ve diğer uyuşturucu
kullanımı
• Ruhsal bozukluğun varlığı
(Depresyon, Şizofreni, Madde
Bağımlılığı)
• İntihar düşüncelerinin varlığı
• Daha önce intihar girişiminin
olması
Risk faktörlerinden birinin veya birkaçının varlığı o kişinin
mutlaka intihar edeceği anlamına gelmemektedir.
Özetle
• Ruh sağlığı ve sosyal iyilik hâli de beden sağlığı kadar
önemlidir.
• Ruh sağlığını korumak psikiyatriden başka birçok alanı
ilgilendiren çok geniş bir kavramdır.
• Ruh hastalıkları tıbbın diğer hastalıklarından farklı değildir.
• Ruh hastalıkları beden hastalıklarına benzer biçimde
birbirinden çok farklı ve çeşitli rahatsızlık gruplarını içerir.
• Ruh hastalığının olması, kişiliğin zayıf olduğu anlamına
gelmez.
Özetle
• Ruhumuzdaki zayıf alanların tedavisi en azından
bedenimizdeki zayıf alanların tedavisi kadar başarılıdır.
• Ruh hastalıklarında da tıbbi destek alınması son derece
doğaldır.
• Ruhsal yönden rahatsızlık hissettiğinizde veya çevreniz
tarafından uyarıldığınızda ya da ruh sağlığınızı koruma
hatta geliştirme amacıyla sağlık ocaklarından psikiyatri
merkezleri ve hastanelere kadar uzanan birimlere
başvurabilirsiniz.
Bulaşıcı Olmayan
Hastalıklar, Programlar
ve Kanser Şubesi
Kütahya Halk Sağlığı
Müdürlüğü