Transcript Kolonializm w XIX-wiecznym świecie

Kolonializm w XIX-wiecznym
świecie
The White Man’s Burden?
Podnieście brzemię białego człowieka
Wyślijcie kwiat swojego plemienia
Nuże popędźcie synów na wygnanie
By jeńców waszych spełniali marzenia.
Niechaj tym ludom spłoszonym i dzikim
Służą, swym jarzmem do ziemi przygięci,
Tym, co pojmani dopiero, niechętni
Co na wpół diabłem są, na wpół dziecięciem.
Podnieście brzemię białego człowieka
Okrutne wojny o pokój wzniecajcie
Głodu łakome napełnijcie usta
Chorobom hasło do odwrotu dajcie.
A gdy już kres tej drogi będzie bliski,
Im wytyczony cel wam zajaśnieje,
Patrzcie, jak szał pogański i lenistwo
Do szczętu wasze niweczy nadzieje.
Joseph Rudyard Kipling -1899r.
Słownik pojęć!
kolonializm - polityka państw gospodarczo rozwiniętych,
polegająca na opanowaniu i utrzymywaniu w zależności
politycznej krajów słabo rozwiniętych (zwanych koloniami)
kolonia – najczęściej zagraniczna posiadłość jakiegoś państwa,
zamieszkiwana przez lokalną ludność, gdzie władzę sprawują
przedstawiciele metropolii (państwa władającego kolonią)
protektorat – a jego czele stoi lokalny władca dysponujący
własną armią i administracją, ale rzeczywistą władzę polityczną
sprawuje przedstawiciel metropolii (np. ambasador)
zależność półkolonialna – formalnie suwerenne państwo,
którego gospodarkę przejmowały państwa kolonialne. W tym
typie zależności dochodzi do uzależnienia gospodarczego, które
przechodzi praktycznie w polityczne
Cele tworzenia kolonii:
Korzyści ekonomiczne – kolonia miała być dla metropolii
rynkiem zbytu, źródłem tanich surowców i niedrogiej siły
roboczej
Prestiż – państwo posiadające kolonie było lepiej postrzegane
na arenie międzynarodowej; świadczyło to o jego
mocarstwowości
Względy strategiczne – w koloniach zakładano bazy wojskowe,
które kontrolowały najważniejsze szlaki handlowe.
Teoria o misji cywilizacyjnej białego człowieka – biały człowiek
jako bardziej zaawansowany kulturowo, powinien edukować
inne ludy nie patrząc na niebezpieczeństwa i przeciwności
Organizowanie wystaw
kolonialnych
- cieszyły się ogromną popularnością
- w latach 1877 – 1931 odbyło się ich prawie 40
- organizowanie „Wiosek Murzynów” (ang.
Negro Villiages)
- dzięki wystawom rosła
wiedza mieszkańców metropolii
o innych zakątkach globu
Im mniej inteligentny jest
biały, tym bardziej jest
przekonany o głupocie
Afrykanina
Andre Gide
Darwinizm społeczny a kolonizacja
Darwinizm społeczny (socjodarwinizm) – pogląd w socjologii i myśli społecznej wedle
którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami
w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Pod tą nazwą często rozumie
się różnego typu poglądy w socjologii, zwłaszcza spotykane u różnych myślicieli w XIX
wieku, którzy często opacznie interpretowali teorię ewolucji.
Historia ukazuje mi jeden sposób i tylko jeden sposób,
w jaki powstają wyższe cywilizacje, a mianowicie
poprzez walkę ras oraz zdolność przeżycia ras lepiej
dostosowanych pod względem fizycznym i umysłowym
Rola XIX-wiecznych podróżników
• 1888 pierwszy numer National Geographic
(w Królestwie Polskim wydawano pismo „Wędrowiec”)
• organizowanie towarzystw,
które fundowały wyprawy
badawcze np. The Royal
Society of London for
Improving Natural Knowledge
Wielcy podróżnicy – galeria
osobowości
Sir Richard Francis Burton
(1821-1890)
- w młodości oficer wojsk brytyjskich
- działał w siłach zbrojnych Kompanii
Wschodnioindyjskiej
- dużo podróżował, w związku z czym uczył się
perskiego, afgani czy arabskiego
- jako pierwszy Brytyjczyk zobaczył Hadżar –
święty kamień Islamu
- był kierownikiem ekspedycji naukowej
zorganizowanej przez Brytyjskie Towarzystwo
Geograficzne i ministerstwo spraw
zagranicznych, której celem było odkrycie
źródeł Nilu
- uważał, że jezioro Tanganika jest źródłem Nilu
– jego towarzysz Speke odkrył jezioro nazwane
„Jeziorem Wiktorii”
- spór między Burtonem a Spekem trwał do
śmierci tego drugiego w 1864 r.
Poradnik – jak zarządzać kolonią?
Model brytyjski:
- brak ingerencji w zastany system
prawa zastanej ludności (chyba, że
prawa miały być niezwykle brutalne
np. ucinanie kończyn)
- wprowadzenie zmian w prawie, gdy
uznano, że uniemożliwia to handel i
eksplorację
- przeprowadzanie modernizacji w takim
zakresie, jaki był niezbędny do
sprawnej eksploracji i zarządzania
- nagradzanie najskuteczniejszych
autochtonów, którzy współpracowali z
Brytyjczykami
- szanowanie wierzeń religijnych i
tradycji nowych poddanych
Model francuski:
- zarządzanie terytoriami
zamorskimi z Paryża
- uważanie kolonii za integralną
część państwa
- rządy ściśle scentralizowane
- narzucanie francuskiego
republikanizmu i
prawodawstwa
- zwalczanie rdzennych
obyczajów i systemów
prawnych
- ścisłe ingerowanie w
codzienność mieszkańców
kolonii
Indie – perła w koronie brytyjskiej
- od początków odkrycia Indii (przełom XV/XVI w.) przez Vasco da
Gamę rozpoczęły się liczne podróże do tego kraju
(ogromne znaczenie towarów luksusowych – korzenie, przyprawy
etc.)
- Indie zachęcały do podboju, gdyż były bardzo rozdrobnione
politycznie (rywalizacja między lokalnymi władcami)
- do połowy XIX wieku dzięki wygranym bitwom, przekupstwom,
fałszowaniu dokumentów i licznym intrygom Brytyjczycy opanowali
¾ Indii
- powstanie spipajów (1857-1859) – bunt hinduskich i
muzułmańskich żołnierzy służących w armii brytyjskiej. Pierwsze i
ostatnie tak wielkie powstanie w koloniach brytyjskich w XIX
wieku. Sipajowie chcieli powrotu do systemów kastowych i
tradycji, które brytyjski rząd zaczął niwelować.
KATALIZATOREM wybuchu była plotka wg której Brytyjczycy zaczęli
produkować smary do karabinów z tłuszczu krowiego i wieprzowego
Literatura dla chętnych…
Ktoś się odważy?
Bartnicki A., Konflikty kolonialne 1869-1939, Warszawa 1971.
Bartnicki A., Zarys dziejów Afryki i Azji 1869-2000, historia konfliktów, Warszawa 2001.
Czapiński M., Niemiecka polityka kolonialna, Warszawa 1992.
Leśniewski M., Wojna burska 1899-1902 – geneza , przebieg i uwarunkowania
międzynarodowe, Warszawa 2003.
Fierla D., Wojna burska 1899-1902, Warszawa 1999.
Bartnicki A., Walka o Morze Czerwone 1527-1868, Warszawa 1993.