CANLI VE ENERJİ İLİŞKİSİ

Hazırlayan:Canan ER

Canlı ve Enerji İlişkisi

    Canlı vücudunda gerçekleşen tüm yapım ve yıkım olaylarına

METABOLİZMA

denir.

Bütün olaylar sırasında enerji kullanılır.

Canlı vücudunda metabolizma olayları ikiye ayrılır.Anabolizma(Özümleme) Katabolizma(Yadımlama)

Anabolizma ve Katabolizma

 

Anabolizma

yapılması :Vücutta küçük yapılı maddelerin birleşerek büyük yapılı maddelerin üretilmesine

Özümleme

denir.Örnek:Aminoasitlerden protein

Katabolizma Yadımlama

: Vücutta büyük yapılı maddelerin parçalanarak daha küçük yapılı maddelerin üretilmesine denir.Besinlerin oksijenle yanması örnek verilebilir.

Canlılık Olayları Enerjiyle Gerçekleşir

 Canlılar canlılığını devam ettirebilmek için metabolik faaliyetler gerçekleştirmeli,yapım-onarım yapmalı,büyüyüp gelişmelidir.Bütün bu faaliyetler için ortak bir ihtiyaç vardır:ENERJİ

   Yeryüzündeki tüm canlıların ortak enerji kaynağı güneştir.

Bitkiler,mavi yeşil algler,bazı bakteriler ve öglena tarafından gerçekleştirilen fotosentez sonucu güneş enerjisi kimyasal bağ enerjisine dönüştürülür.

Bütün canlılar güneş enerjisinden doğrudan faydalanmazlar.Beslenerek dolaylı yoldan karşılarlar.

   Bitkiler fotosentezle güneş enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürürler.Fotosentez kloroplastı ya da klorofili bulunan canlılar tarafından gerçekleştirilir.

Fotosentez yapabilen canlılara

üreticiler(ototrof)

denir.Fotosentez yapamayan canlılara da

tüketiciler(heterotrof)

denir.

Acaba evlerde kullandığımız enerji kaynağı da güneş olabilir mi?Kömür,odun vb.

 Bitkilerin fotosentez sonucu ürettikleri besinler insanlar ve hayvanlar tarafından alınarak hücrelerin kullanabileceği yeni bir kimyasal enerji şekline dönüştürülür.Dönüştürülen bu enerji ATP(Adenozin trifosfat) denilen molekülün kimyasal bağlarında saklanır.

  Canlıların Hücresel Yapıları Çok Atomlu Büyük Moleküller(Organik Maddeler)Oluşturur Besinlerin içerdikleri maddeler yapı ve görevlerine göre

organik

ve

inorganik maddeler

olarak ikiye ayrılır.

Hücrenin temel yapısında çok atomlu büyük moleküller bulunur. Çok atomlu büyük moleküllere

organik moleküller

gibi maddelere denir. Hücrenin temel yapısında bulunan organik moleküller; karbonhidrat,yağ,protein ve vitaminler olarak gruplanabilir. Cansız varlıkların yapısını oluşturan oksijen, su, karbondioksit, yemek tuzu, kireç taşı

inorganik maddeler

inorganik maddeler de bulunur. denir. Cansız varlıkların yapısında organik madde bulunmaz. Canlı varlıkların yapı birimi olan hücrenin yapısında organik maddelerden başka su ve mineral gibi

Soru

 Aşağıdakilerden hangisinde solunum doğrudan etkili değildir?

A)Oksijen alınması B)Enerji elde edilmesinde C)Vücut ısısının sağlanmasında D)Zararlı sıvı atıkların atılmasında

Soru

 I.Mantar

II.Eğrelti otu III.Öglena IV.Terliksi Hayvan(Paramesyum) Yukarıda verilen canlılardan hangileri fotosentez yapamaz?

A)I,II B)III,IV C)II,III D)I,IV

Soru

 Fotosentez sonucunda güneş enerjisi aşağıdaki enerji türlerinden hangisine dönüştürülür?

A)Potansiyel enerji B)Kinetik enerji C)Kimyasal enerji D)Isı enerjisi

Soru

 Fasulye bitkisi fotosentez sonucu oluşturduğu şekeri aşağıdakilerden hangisine dönüştüremez?

A)Yağa B)Proteine C)Nişastaya D)Madensel tuza

Karbonhidratlar

 Karbon,hidrojen ve oksijen atomlarından oluşmuş organik moleküllerdir.

 Canlı vücudunda enerji verici olarak kullanılırlar.

 Karbonhidratların yapı taşı glikozdur.

Karbonhidrat çeşitleri



Nişasta:

Bitkilerde besinin depolanmasını sağlayan karbonhidrat çeşididir.Bir besinin içinde nişasta bulunup bulunmadığı iyot çözeltisi yada tentürdiyotla anlaşılır.



Selüloz:

Bitkilerde hücre çeperini oluşturur.İnsanlar selülozu sindiremez yanlızca otçul beslenen canlılar ve bakteriler ve funguslar(mikroskobik mantarlar) selüloz sindirimi yapabilir.



Glikojen:

Hayvanlarda glikozun depo edilme şeklidir.Glikojen karaciğer ve kaslarda depo edilir.

 Karbonhidratlar tahıllar,tahıl ürünleri,baklagiller,makarna,pata tes,ekmek,süt,bal vb. besinlerde bulunur.

Soru

 Bitki ve hayvan hücrelerini inceleyen bir öğrenci nişasta,selüloz ve glikojenin hangi hücrelerde bulunduğunu tespit eder?

Nişasta Selüloz Glikojen A)Hayvan Bitki Hayvan B)Hayvan Hayvan Bitki C)Bitki Bitki Hayvan D)Bitki Hayvan Bitki

YAĞLAR

  Yağların yapısında karbon,oksijen ve hidrojen elemetleri bulunur.Lipid olarakta adlandırılır.

Yağlar vücutta hücre zarı ve bazı hormonların yapısında bulunur;deri altında ve iç organların yüzeyini örterek darbelere ve soğuğa karşı vücudu korur.

 Vücut ihtiyacından fazla alınan besinler yağa dönüştürülerek depolanır.Bu da şişmanlığa neden olur.

 Bitkisel yağlar oda sıcaklığında sıvı hayvansal yağlar katı halde bulunur.

 Yağ içeren besinler nelerdir?

 Pamuk,ceviz,fındık,zeytin soya vb.besinler yağ içerir.

 Yağlar yağ asidi ve gliserolden oluşmuştur.

Sindirim Gliserol Yağ asidi Yağ molekülü

BİLİYOR MUSUNUZ?

 Kış uykusuna yatan hayvanlar vücutlarında depo edilmiş yağı yakarak uzun bir kışı besin almadan geçirebilirler.Ayılar,yarasalar,yıla n,kırlangıç gibi hayvanlar buna örnektir.

PROTEİNLER

 Canlının en önemli organik molekülüdür.Proteinler aminoasit denilen yapı taşlarının birleşmesiyle oluşur.

Proteinler Amino asitler

   Vücudumuzda 20 amino asitten 12 tanesi üretilirken 8 tanesini besinlerle dışarıdan almamız gerekir.Besinlerle aldığımız bu amino asitlere

zorunlu amino asit

denir.

Proteinlerin yapısında karbon,hidrojen,oksijen,azot,kükürt ve fosfor bulunur.

Her canlının canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka proteine ihtiyacı vardır.

 Kuru baklagiller,tahıl,kuruyemiş,et,balı k,süt,yumurtanın yapısında protein vardır.

Soru

I.Karbon II.Fosfor III.Hidrojen

IV.Azot V.Oksijen

Yukarıda verilen elementlerden hangisi karbonhidrat,yağ ve proteinler için ortaktır?

A)I,II,III B)II,III,IV C)I,IV,V D)I,III,V

 Enerji verici besinlerin hücrede kullanım sırası Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Enerji verim kapasitelerine göre sıralanması Yağ Protein Karbonhidratlar

Soru

 Hücrede gerçekleşen yapım ve yıkım olaylarının tümüne ne ad verilir?

A)Fotosentez B)Solunum C)Metabolizma D)Fermantasyon

Soru

 Aşağıda verilenlerden hangisi canlı tarafından üretilmez?

A)Tuz B)Protein C)Karbonhidrat D)Yağ

Soru

 Aşağıdakilerden hangisi güneş enerjisinden doğrudan yaralanmaz?

A)Mantar B)Bakteri C)Öglena D)Kara yosunu

Soru

I.Ayçiçeği II.Zeytin III.Pamuk

Yukarıdaki besinlerde en fazla bulunan organik bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

A)Karbonhidrat B)Protein C)Yağ D)Vitamin

VİTAMİNLER

 Vitaminler vücudumuzun hastalıklara karşı direncini artıran organik bileşiklerdir.Ayrıca düzenleyici olarak da görev yaparlar.

 Vitaminler yağda ve suda eriyebildikleri için sindirilmeden kana geçerler.



Yağda eriyen vitaminler:

A,D,E,K vitaminleridir.Bu vitaminler karaciğer de depo edilirler.



Suda eriyen vitaminler:

B ve C vitaminleridir.Bunlar depo edilmezler fazlası idrarla dışarı atılır.

Besin Grupları

Meyve A vitamini,B vitamini,C vitamini,Mineraller, Karbonhidrat Sebze

A vitamini,B vitamini,Mineraller,Karbonhidrat

Tahıl

Karbonhidrat,B vitamini,Demir

Et,Yumurta, Balık Baklagiller

Protein,demir ve diğer mineraller B vitamini

Süt ve Süt ürünleri

Protein,B vitamini,D vitamini Kalsiyum

SORU

 Aşağıda vitaminlerin bazıları gruplandırılmıştır.Bu gruplandırmaya göre,aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A)I,Yağda eriyen bir vitamindir I II B)II,Sindirilmeden kana geçer A,D B,C Vita Vita C)I,depo edilir,II depo edilmez mini mini D)I,enerji verir,II düzenleyicidir.

SU

 Canlıların yapısının 2\3 ünü oluşturur.Terleme ve boşaltımla dışarıya attığımız suyu karşılamak için günde 2-3 litre su almalıyız.

 Sindirim enzimlerinin görevini yapabilmesi için suya ihtiyacımız vardır.

 Sindirilen besinlerin emilip kana geçmesi su yardımıyla olur.

 Kan plazmasının büyük çoğunluğu sudan oluşur.

 Atık maddelerin büyük çoğunluğu su kullanılarak böbrekler tarafından dışarı atılır.

 Terleme yardımıyla dışarı atılan su vücudun ısı dengesini sağlamaya yardım eder.

Mineraller

 Tabiattan,besinler içerisinden hazır alınır.Kalsiyum kemiğin yapısına katılır.Düzenleyici olarak görev yaparlar.

 Kasların kasılması,sinirlerde uyartıların taşınması,enzimlerin çalışmasında,kanın yoğunluğunun ayarlanmasında kullanılır.

 Süt,yumurta,balık,karaciğer, meyveler mineral bakımından zengin besinlerdir.

Soru

Enerji(Kalori) Bir besin maddesi ne kadar çok yağ içerirse o kadar fazla enerji verir.Ne kadar su içerirse o kadar az enerji verir.Yandaki grafikte eşit miktardaki çeşitli besinlerin enerji değerini göstermektedir.

Buna göre en fazla yağ içeren besinle en fazla su içeren besin hangisinde verilmiştir?

K L M N O P R T Besin A)N-R B)L-K C) T-O D)M-P

Dengeli Beslenme

 İnsanların ihtiyaç duydukları besinleri düzenli ve yeterli bir şekilde almasına

dengeli beslenme

denir.

 Bireyin günlük olarak alması gereken besin miktarı ve türü hesaplanırken;yaşı,cinsiyeti,yapt ığı iş,sağlık durumu ve mevsim şartları göz önünde bulundurulur.

 Aşırı yağlı ve karbonhidratlı beslenme şişmanlığa neden olur.

 Katı yağlar vücuda çok fazla alınmamalıdır.Daha çok zeytinyağı tercih edilmelidir.

 Yetersiz protein ya da vitamin almak çeşitli hastalıklara yakalanmaya neden olabilir.

VİTAMİN

A B

BULUNDUĞU BESİNLER ÖNLEDİĞİ HASTALIKLAR SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ

Süt,yumurta, yeşil sebzeler,balık yağı Çeşitli göz hastalıkları Büyümeye yardımcı olur Meyve ve sebzeler, tahıllar,et,süt ve yumurta Beriberi,pellegra, dudakların çatlaması Cilt sağlığını ve sinir sistemini çalışmasını sağlar.

C D E K Limon, portakal, kuşburnu, yeşil bitkiler Yumurta, süt ,tereyağı, balık yağı Tahıllar, et , süt, yeşil bitkiler Balık, et, süt,yeşil yapraklı sebzeler İskorbit Raşitizim ve kemik erimesi Gelişme ve üreme ile ilgili bozukluklar Kanın pıhtılaşmasını sağlar Tırnak ve diş etlerinin sağlıklı olmasını sağlar,yorgunluğu önler.

Kemik ve dişlerin gelişimini sağlar Karaciğer, kalp, damar hastalıklarıyla kısırlığı önler Karaciğer, kalp, damar hastalıklarıyla kısırlığı önler

Besinler vücuttaki görevlerine göre üç çeşittir.

Besinler Enerji verici Karbon hidrat Yağ Protein Yapıcı onarıcı Protein Madensel tuz Su Düzenleyici Vitamin Madensel tuz Su

Soru

Aşağıdakilerden hangisi yapı taşları aynı olan iki organik bileşik verilmiştir?

A)Nişasta-Selüloz B)Glikojen-Vitamin C)Yağ-Protein D)Tuz-Su

Soru

I.Protein

II.Karbon hidrat III.Yağ IV.Vitamin

Yukarıda verilen organik bileşiklerden hangisinin enerji değeri en fazladır?

A)I B)II C)III D)IV

Soru

Aşağıdakilerden hangisi yağda eriyen vitaminlerden değildir?

A)B B)A C)D D)E

Soru

Aşağıda verilen organik bileşikler ve yapı taşları eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A)Protein-Aminoasit B)Karbon hidrat-Glikoz C)Yağ-Yağ asidi D)Vitamin-Gliserol

Soru

Aşağıdakilerden hangisi inorganik bileşik değildir?

A)Su B)Protein C)Tuz D)Mineral

Soru

Büyüme ve gelişme çağındaki bir çocuk için en önemli besin grubu aşağıdakilerden hangisidir?

A)Makarna,patates,ekmek B)Yeşil biber,ıspanak,bezelye C)Süt,balık yumurta D)Fasulye,mercimek,bulgur

Soru

X Kemik ve dişlerin yapısına katılır.

Y Oksijen taşınmasında rol oynar.

Z Tiroit bezinin çalışmasında görev alır.

Yukarıda görevleri belirtilen mineraller aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

X Y Z

A)Kalsiyum Demir İyot B)Magnezyum Fosfat Sodyum C)Demir Magnezyum Kalsiyum D)İyot Sodyum Demir

Soru

I.Hareket etme II.Vücut ısısını ayarlama III.Uyartıların iletilmesi Yukarıdakilerin hangisinde ATP enerjisi kullanılır?

A)Yalnız I B)I,II C)II,III D)I,II,III

Besinlerin İşlenmesi ve Saklanması

    Dengeli beslenmede alınan besin türleri ve beslenme kadar,besinlerin sağlıklı ve taze olmasına da dikkat edilmelidir.

Sebze ve meyveler günlük olarak tüketilmelidir.

Ambalajlı gıdaların son kullanma tarihlerine dikkat ederek alınmalıdır.

Yiyecekler bol suyla güzelce yıkanmalıdır.

 Besinler dondurularak,kurutularak,havası alınmış ortamda,tuzlanarak ya da şekerlenerek saklanabilir.