Transcript 113 KB Podstawy metodologii nauk ekonomicznych

Marian Gorynia
METODOLOGIA NAUK
EKONOMICZNYCH
Założenia – słuchacze znają z wykładu Prof.
Ratajczaka następujące definicje i rozróżnienia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Co to jest nauka (w znaczeniu funkcjonalnym i wynikowym)?
Co to jest metodologia nauki – nauka o metodach badań?
Racjonalność jako cecha badań naukowych (różnice między
poznaniem naukowym i poznaniem nienaukowym)
Jakie są związki między typowymi procesami poznawczymi a
praktycznymi funkcjami wiedzy?
Jakie są główne i na czym polegają współczesne stanowiska
metodologiczne (falsyfikacjonizm Poppera i następców,
koncepcja rewolucji naukowych Kuhna, koncepcja naukowych
programów badawczych Lakatosa, instrumentalizm)?
Jakie są podstawowe klasyfikacje nauk (nauki formalne i nauki
empiryczne)?
Nauki społeczne (w tym ekonomiczne) a nauki przyrodnicze
Założenia indukcjonizmu i hipotetyzmu jako głównych strategii
badawczych nauk empirycznych
Struktura mojego wykładu – wykład ma
charakter komplementarny w stosunku do
wykładu Prof. Ratajczaka
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Teoria – trzy składniki (aspekty, poziomy, warstwy): ogólna
orientacja teoretyczno-metodologiczna, model pojęciowy i
teoria empiryczna
Podstawowe narzędzia analityczne – definicje, klasyfikacje i
typologie, schemat analityczny, model, typ idealny, wzorzec
Wynik naukowy – budowanie hipotez, weryfikacja i falsyfikacja
hipotez
Narzędzia analityczne a „warstwy” w doktoracie, wpływ na
strukturę pracy
Ogólna koncepcja pracy doktorskiej
Rola case study w badaniach naukowych
Literatura w pracy doktorskiej
Poziomy analizy w naukach ekonomicznych
Zarządzanie strategiczne jako przykład syntezy
mikroekonomicznych teorii firmy i koncepcji firmy w ramach
nauk o zarządzaniu
Bibliografia tego opracowania
Ad-1
Teoria - ontologia, epistemologia, metodologia,
model pojęciowy i teoria empiryczna
1.
2.
Teoria – jako nauka w sensie rezultatowym
Teorią ekonomiczną jest wszelki zbiór założeń
ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych,
abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o
rzeczywistości ekonomicznej, mający dostarczać
wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej na jej temat oraz
ukierunkowywać dalsze badania.
3.



Trzy składniki (aspekty) każdej teorii:
Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna
Model pojęciowy
Teoria empiryczna
Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna
1.
Orientacja stanowi podstawę, bazę filozoficzną teorii,
przyjętą w dużej mierze a priori i potwierdzającą (lub nie)
swoją przydatność i płodność na innych poziomach
refleksji naukowej – przy budowaniu modeli czy systemów
twierdzeń teoretycznych
2.
Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna obejmuje
trzy rodzaje założeń:
Zespół fundamentalnych założeń na temat charakteru
rzeczywistości ekonomicznej – tezy ontologiczne
Zespół fundamentalnych założeń na temat szans i granic
poznania ekonomicznego – tezy epistemologiczne
Zespół fundamentalnych założeń na temat pożądanych
sposobów badania rzeczywistości gospodarczej –
dyrektywy metodologiczne



Model pojęciowy
1.
2.
3.
4.
Model pojęciowy – zespół powiązanych kategorii
analitycznych składających się na szczególną wizję świata
ekonomicznego, jego budowy oraz mechanizmów jego
funkcjonowania i zmiany.
Poprzez wprowadzenie analitycznych rozróżnień, konwencji
definicyjnych, klasyfikacji, typologii – model selektywnie
strukturalizuje amorficzną rzeczywistość ekonomiczną,
zwracając uwagę na pewne zjawiska i procesy, a pomijając
inne, uwypuklając jedne ich aspekty, a negliżując drugie.
Podobnie jak orientacja teoretyczno-metodologiczna model
może okazać się przydatny i płodny (lub nie) dopiero na
innych poziomach refleksji naukowej – w szczególności przy
konstruowaniu systemu twierdzeń.
Innymi słowy model pojęciowy jest przyjętym sposobem
interpretacji (widzenia) świata ekonomicznego,
rozbudowanym pomysłem na temat tego, jak ów świat można
ujmować.
Teoria empiryczna
1.
Jest to teoria w sensie wąskim – zbiór powiązanych z sobą
twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi cechami
obserwowanych zjawisk czy procesów, a jeszcze inaczej –
system praw ekonomicznych.
2.
Twierdzenia takie (prawa) odnoszą się już wprost do świata
empirycznego, orzekają coś o jego prawidłowościach,
regularnościach, tendencjach – a więc mogą być
prawdziwe lub fałszywe, ulegają potwierdzeniu lub obaleniu
w zależności od tego, jak rzeczy się mają naprawdę.
Przykład – deklaracja czym jest przedsiębiorstwo
– ogólna koncepcja przedsiębiorstwa
1.
2.
3.
4.
5.
Przedsiębiorstwo jest systemem (obiektem) złożonym z
uporządkowanych i w jakiś sposób ze sobą powiązanych części.
Przedsiębiorstwo jest podmiotem. Jego zachowanie nie jest ani
całkowicie autonomiczne, ani całkowicie zdeterminowane przez
czynniki zewnętrzne. Jest tylko częściowo dowolne, a częściowo
musi uwzględniać zewnętrzne ograniczenia, w tym wpływ innych
podmiotów.
Przedsiębiorstwo jest przeważnie organizacją czyli systemem
wielopodmiotowym. Składa się on z osób dążących do
określonego wspólnego celu (przynajmniej do pewnego stopnia).
Wyjątkiem są przedsiębiorstwa jednoosobowe.
Przedsiębiorstwo jest systemem socjotechnicznym. Obejmuje on
ludzi, którzy wykorzystują maszyny, urządzenia i narzędzia
(technikę przedmiotową) oraz stosują określone metody i
sposoby działania (technikę czynnościową).
Przedsiębiorstwo jest formalnie wydzielone pod względem
organizacyjnym i własnościowym. Formalnie zorganizowana
grupa ludzi (np. na podstawie umów o pracę) ma ustalone
uprawnienia do dysponowania określonymi zasobami
materiałowymi, technicznymi, finansowymi itp. na podstawie
prawa własności lub z upoważnienia ich właściciela.
6.
7.
Przedsiębiorstwo jest systemem otwartym – wymienia
materiały, energię i informacje z otoczeniem. Uczestniczy w
wymianie towarowo-pieniężnej, czyli odpłatnie nabywa
surowce, materiały, energię i siłę roboczą, które przetwarza
na produkty i usługi sprzedawane innym podmiotom
gospodarczym.
Przedsiębiorstwo jest systemem dynamicznym. Wraz z
upływem czasu zmienia się jego wielkość, skład, struktura
wewnętrzna oraz relacje z otoczeniem.
Przykład – przedsiębiorstwo – założenia
ontologiczne wyprowadzone z systemizmu
1.
2.
3.
Przedsiębiorstwo nie jest ani prostym agregatem jednostek
ludzkich, ani też ponadjednostkową całością – jest ono
systemem wzajemnie powiązanych jednostek.
Zgodnie z postulatami ogólnej teorii systemów,
przedsiębiorstwo jest elementem porządku
hierarchicznego, tzn. jest systemem hierarchicznym
(wielopoziomowym) – systemy określonego poziomu
(podsystemy) tworzą łącznie systemy wyższego poziomu.
Z wcześniejszych założeń wynika, że równie właściwe jest
ich odnoszenie do przedsiębiorstwa, jak i do gospodarki
jako całości.
4.
5.
6.
Przedsiębiorstwo jest systemem wielopodmiotowym – w jego
skład wchodzą ludzie i grupy ludzi zachowujące się w sposób
rozmyślny. Zachowania podmiotów uwarunkowane są przez
kontekst subiektywny i obiektywny. Kontekst subiektywny tworzą
zasoby wiedzy oraz normy danego podmiotu. Kontekst
obiektywny związany jest z oddziaływaniami regulacyjnymi
(wpływ innych podmiotów na dany podmiot) oraz z wpływem
realnej sfery gospodarowania (warunki naturalne, zasoby,
standardy techniczne, popyt itp.).
Zależność między zachowaniem podmiotu a kontekstem, w jakim
działa, jest dwustronna, czyli ma charakter sprzężenia
zwrotnego; podmioty przystosowują swe działania do kontekstu,
jednocześnie jednak wywierają wpływ na tenże kontekst.
Przedsiębiorstwo jest systemem socjo–technicznym –
wykorzystywana jest w nim technika przedmiotowa (środki
produkcji) oraz technika czynnościowa (metody i procedury
posługiwania się środkami produkcji).
7.
Przedsiębiorstwo jest dynamicznym systemem
interakcyjnym. Interakcje zachodzą pomiędzy
poszczególnymi podsystemami tego systemu oraz pomiędzy
tymi podsystemami i systemem jako całością. Interakcjami
tymi rządzą zinstytucjonalizowane reguły gry.
Instytucjonalizacja reguł gry oznacza takie ich cechy, jak
powtarzalność i przewidywalność. Instytucjonalizacja może
być sformalizowana (system prawny), jak też może
odwoływać się do zwyczaju.
Przykład – przedsiębiorstwo – założenia
metodologiczne wyprowadzone z systemizmu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Założenie systemizmu metodologicznego – konieczność
uwzględnienia w badaniach zarówno cech elementów
składowych, jak i cech systemowych, wynikających z interakcji
podmiotów gospodarczych.
Założenie analizy wielopoziomowej – autonomicznej analizy
danego poziomu, analizy kontekstualnej (w kontekście wyższego
poziomu) oraz analizy redukcyjnej (wyjaśnianie poprzez zmienne
niższego poziomu).
Założenie wyjaśnienia funkcjonalno–genetycznego – geneza
zachowań podmiotów gospodarczych jest związana z ich
normami oraz percepcją zewnętrznych i wewnętrznych
ograniczeń. Spośród autonomicznych działań i częściowo
autonomicznych odpowiedzi utrwalają się i rozpowszechniają się
jednak tylko te, które prowadzą do pożądanych wyników.
Założenie wyjaśniania dialektycznego – podmioty gospodarcze
jednocześnie kształtują i przystosowują się do warunków
działania.
Założenie uwzględniania czynnika technicznego w wyjaśnianiu.
Założenie analizy diachronicznej, obejmującej dłuższe odcinki
czasu i wyjaśniającej zachowania podmiotów gospodarczych w
kontekście gier, które rozgrywają.
Ad-2
Podstawowe narzędzia (kategorie) analityczne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Definicje
Podział logiczny, klasyfikacja, partycja i typologia
Schemat analityczny
Model
Typ idealny
Wzorzec
Definicje
1.
Definicja – wyrażenie podające informację o znaczeniu
jakiegoś słowa
2.


Rodzaje definicji:
Sprawozdawcze
Projektujące – konstrukcyjne lub regulujące
3.
Budowa definicji – definiendum, zwrot łączący, definiens
4.


Błędy:
Ignotum per ignotum
Idem per idem – błędne koło bezpośrednie, błędne koło
pośrednie
Definicja za wąska
Definicja za szeroka
Błąd przesunięcia kategorialnego



Podział logiczny, klasyfikacja, partycja
i typologia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pojęcie podziału logicznego – całość dzielona (totum
divisionis) i człony podziału (membra divisionis)
Warunki poprawności podziału logicznego – wyczerpujący,
rozłączny
Podział dychotomiczny – dwudzielny
Klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny
Partycja – wyróżnianie części składowych pewnego
przedmiotu
Typologia – wyróżnianie typów przedmiotów
Schemat analityczny
Zbiór istotnych cech (zmiennych) obiektu wraz z określeniem
obszaru zmienności tych cech i zarysowaniem kierunku
zależności między nimi.
Model
Odwzorowanie najistotniejszych rzeczywistych cech
badanego obiektu (zmiennych i relacji) (model opisowy).
Typ idealny
Zmienne opisujące badany obiekt występują w wartościach
ekstremalnych - na przykład konkurencja doskonała (rynek
doskonały).
Wzorzec
Zbiór najistotniejszych pożądanych cech badanego obiektu.
Ad-3
Wynik naukowy - budowanie hipotez, weryfikacja
i falsyfikacja hipotez
Wynik naukowy jako teoria czyli jako zbiór twierdzeń
Skąd się biorą hipotezy? Weryfikacjonizm versus
falsyfikacjonizm
3.
Cechy doktoratu:

Oryginalność problemu i jego rozwiązanie – wynik
naukowy

Wykazanie ogólnej wiedzy teoretycznej kandydata

Umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy
naukowej

Uniwersalność jako cecha wyniku naukowego

Zdolność predykcji lub (szerzej) praktyczna przydatność
wyniku
4.
Co się robi z hipotezami? Weryfikacjonizm versus
falsyfikacjonizm
1.
2.
Ad-4
Narzędzia analityczne a „warstwy” w doktoracie,
wpływ na strukturę pracy
1.
2.
3.
Warstwa opisowo-wyjaśniająca czyli poznawcza czyli
pozytywna czyli diagnostyczna – jak było? jak jest?
dlaczego?
Warstwa normatywna czyli praktyczna czyli utylitarna – jak
powinno być?
Warstwa prognostyczna – jak będzie (prawdopodobnie)?
Ad-5
Ogólna koncepcja pracy doktorskiej
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Przedmiot pracy, obszar badawczy pracy doktorskiej
Cel (cele) pracy doktorskiej
Hipotezy badawcze
Metoda (metody)
Zakres przestrzenny badań
Zakres czasowy rozprawy
Ramowy plan pracy
Literatura
Ad-6
Rola case study w badaniach naukowych
1.
2.
3.
4.
5.
Case study nie służy do potwierdzania hipotez!
Case study można co najwyżej traktować jako
egzemplifikację (przykład) jakiś zależności ujętych w
schemacie analitycznym lub w modelu
Case study może służyć do falsyfikacji hipotez – ale ma
liczne ograniczenia
Case study służy przede wszystkim do zrozumienia
rzeczywistości
Rola case study w budowaniu schematu analitycznego,
modelu, wzorca i formułowaniu hipotez
Ad-7
Literatura
1.
2.
3.
Jak obszerna powinna być bibliografia rozprawy
doktorskiej?
Jak dobierać pozycje literaturowe?
W jaki sposób robić przypisy? – wymagania wydawnictw,
tendencje światowe
Ad-8
Poziomy analizy w naukach ekonomicznych
1.
2.
3.
Konwencjonalna ekonomia – poziom makro, poziom mikro
Ekonomia współczesna – dodatkowo: poziom mikromikro,
poziom mezo, poziom globalny
Typy analizy ze względu na poziom – autonomiczna analiza
poziomu, analiza kontekstualna, analiza redukcyjna
Ad-9
Zarządzanie strategiczne jako przykład syntezy
mikroekonomicznych teorii firmy i koncepcji
firmy w ramach nauk o zarządzaniu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Przedsiębiorstwo w teoriach ekonomicznych
Przedsiębiorstwo w naukach o zarządzaniu
Synteza ujęcia przedsiębiorstwa w teoriach ekonomicznych
oraz teoriach organizacji i zarządzania
Korzenie teorii zarządzania strategicznego w naukach o
organizacji i zarządzaniu
Źródła teorii zarządzania strategicznego w ekonomii oraz
współczesne odniesienia zarządzania strategicznego do
ekonomii
Teoria strategii konkurencyjnej jako przykład konwergencji
teorii zarządzania i teorii ekonomii
Zasobowa teoria firmy jako przykład konwergencji teorii
zarządzania i teorii ekonomii
Ad-10
Bibliografia tego opracowania
1.
2.
3.
4.
Pozycje własne
Pozycje innych autorów
Case studies w badaniach naukowych
Przykłady wykorzystania case studies
Pozycje własne
1.
2.
3.
4.
M. Gorynia, “Teoria i polityka regulacji mezosystemów
gospodarczych a transformacja post-socjalistycznej
gospodarki polskiej”, Wydawnictwo AE, Poznań 1995
M. Gorynia, “Zachowania przedsiębiorstw w okresie
transformacji. Mikroekonomia przejścia”, Wydawnictwo AE,
Poznań 1998
M. Gorynia (redakcja naukowa), „Luka konkurencyjna na
poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii
Europejskiej”, Wydawnictwo AE, Poznań 2002
M. Gorynia (redakcja naukowa), Strategie firm polskich
wobec ekspansji inwestorów zagranicznych, PWE,
Warszawa 2005
Pozycje innych autorów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Rozdziały: Nazwy, Stosunki
między zakresami nazw, Definicje, Podział logiczny a organizacja
pracy, PWN, Warszawa 1984 i późniejsze
W. M. Grudzewski, K. Rosłanowska-Plichcińska, Mierzenie
wielkości i wymiarowe modelowanie zjawisk oraz procesów
ekonomicznych, Ossolineum, Wrocław 1984
T. Mendel, Metodyka pisania prac doktorskich, AE, Poznań 1995
M. Blaug, Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995
Z. Zakrzewski, O pracy doktorskiej w naukach ekonomicznych,
Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1980
S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985
J. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Wstęp P. Sztompki, PWN,
Warszawa 1985
Z. Czerwiński, Czy ekonomia jest nauką, „Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny” 1996, nr 1
Case Studies w badaniach naukowych
1.
2.
3.
4.
K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych.
Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2000
K. Konecki, Studia przypadku, „Master of Business
Administration” 2000, nr 5
Strategia rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków,
red. T. Domański, J. S. Henley, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa-Łódź 1996
Z. Vince, A Grounded Theory Approach to Foreign Market
Expansion in Newly-Emerging Markets. Two Finnish
Companies in the Visegrad Countries, Turku School of
Economics and Business Administration, Turku 2004
Przykłady wykorzystania case studies
1.
2.
Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a
przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Gorynia,
Wydawnictwo AE Poznań, Poznań 2002
Yan Zhang, Haiyang Li, The control design and
performance in international joint ventures: a dynamic
evolution perspective, “International Business Review”
2001, vol.10, number 3
KONIEC
TO WSZYSTKO
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ