Transcript indirmek için tıklayınız

İRAN’IN
ORTA DOĞU POLİTİKASI
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk.
Tarihi Politik-psikolojik Arkaplan
Humeyni Dönemi İran Dış Politikası
Rafsancani Dönemi İran Dış Politikası
Hatemi Dönemi İran Dış Politikası
Ahmedinecad Dönemi İran Dış Politikası
Ruhani Dönemi İran Dış Politikası
Tarihi ve Politik-psikolojik Arkaplan
19. Yüzyıl Rusya-İngiltere arasındaki
“Büyük Oyun”
I. ve II. Dünya Savaşlarında İngiliz
ve Rus işgalleri
Soğuk Savaş dönemi
ABD-SSCB rekabeti
 İşgal sendromu
Varlığını devamlı
tehdit altında algılama
Etrafının düşmanlarla
çevrili olduğu ve
kuşatılmışlık psikoloji
 Seçilmiş travmalar
1979 Devrimi ekonomik
ve politik yaptırımlar
1980-1988 İran-Irak Savaşı
Afganistan ve
Irak müdahaleleri
Uluslararası sistemde
yabancılaşma ve
ötekileşme
Güvensizlik, yalnızlık
ve istikrarsızlık hissi
Güvenlik ikilemi
İRAN DIŞ POLİTİKASINI YÖNLENDİREN YARGILAR
Dış Tehdit ve Parçalanma Kaygısı
Tehdit odaklı siyasi vizyon-güvenlik anlayışı
İhtiyatlı bir dış politika
kendini güvensiz-yalnız-istikrarsız hissetme
Bölgesel Güç Olma ve Yayılma
Fars Milliyetçiliği
Şii Mezhebinin Hamilliği
İran Dış Politikası Birey Faktörü
Radikal/ Devrimci
Muhafazakar
HUMEYNİ
(1979 - 1989)
Ilımlı/Liberal
Muhafazakar
RAFSANCANİ
(1989 - 1997)
HATEMİ
(1997 - 2005)
AHMEDİNECAD
(2005 - 2013)
RUHANİ
(2013 - …)
1979
Devrimi
“Batı
Karşıtlığı”
“Ne Doğu Ne
Batı” Dış
Politika
Söylemi
Humeyni
Dönemi
Devrim
İhracı
Stratejisi
“İslam
Kimliği”
Yapıcı Diplomasi
“Hem Kuzey Hem
Güney” Yaklaşımı
Dini Kimliğin Geri
Planda Bırakılması
Rafsancani
Dönemi
Komşularla İyi İlişkiler ve
Tarafsızlık Politikası
Açılım Stratejisi
ve Arabulucuk
Çabası
Uluslararası Sisteme
Entegrasyon Amacı
HATEMİ DÖNEMİ
Avrupa Ülkeleri ile İlişkileri Geliştirme
ABD ile İlişkileri Revize Etme Arayışı
Bölge Ülkeleriyle Yakınlaşma
Uluslararası Topluma
ve Dünya
Ekonomisine
Entegrasyon
İtibar, Akılcılık
ve İhtiyat
Ilımlı ve
Pragmatik
Dış Politika
Medeniyetlerarası
Diyalog ve Hoşgörü
Jeokültürel
Açılım
Mehdeviyet Kuramı
Hüccetiye Grubunun
Etkisi
ABD ve İsrail
Karşıtlığı
Ahmedinecad
Dönemi
Şii Hilali
Çatışmacı Dış
Politika Anlayışı
Üçüncü Dünyacı
Yaklaşım
Yumuşama
Diyalog
Ruhani
Dönemi
Karşılıklı Güven
Dünya İle Yapıcı
İnşası
Etkileşim
İRAN DIŞ POLİTİKASININ DAYANDIĞI UNSURLAR
Jeopolitik Konumu
Zengin Petrol ve Doğalgaz Kaynakları
Fars Kültürü
Şii Mezhebine Dahil Olan Halklar
Nükleer kabiliyeti ve Füze Teknolojisi
MOTİVASYON UNSURLARI
Fars Milliyetçiliği
Şii İnanç Sistemi
ABD Düşmanlığı
İsrail Düşmanlığı
Realist ve Pragmatik
Yaklaşımlar
Rusya
Brezilya
Çin
İŞBİRLİĞİ YAPTIĞI
ÜLKELER
Kuzey
Kore
Venezuella
Suriye
• Büyük Güçler Arasındaki Rekabetten Yararlanma
• Şangay İşbirliği Örgütü’ne Gözlemci Üye
• Hindistan İle İlişkilerini Geliştirmesi
KÜRESEL VE BÖLGESEL TEHDİT KAPASİTESİ
Teröre Destek
Nükleer Silah ve
Atma Vasıfları
Geliştirme Çabaları
Şii Hilali
İRAN’A YÖNELİK GİRİŞİMLER
ABD Çevrelemesi
Küresel Sistemin Dışında Bırakma
(Yanlızlaştırma)
Siyasi ve Ekonomik Yaptırımlar
Azeri Milliyetçiliği
PJAK
İsrail Saldırganlığı
İRAN NÜKLEER KRİZİNDE
MUHTEMEL SENARYOLAR VE ORTADOĞU
Şii-Sünni Çatışma Senaryosu
Nükleer Müzakerelerin Olumlu
Sonuçlanma Senaryosu
İran’a Askeri Operasyon
Yapılma Senaryosu
İran’ın Hürmüz Boğazı’nın
Kapatma Senaryosu
İran’ın Arap Baharı’na Bakışı
Suriye
“İslami Uyanış”
 Batı yanlısı ve diktatör rejimlere karşı
1979 Devrimi ile özdeşleştirme
Arap Devrimleri
Şii-Sünni Çatışma Senaryosu
İran’ın Şii hilalindeki
merkezi konumunu
koruması ve güçlendirmesi
Irak’ta Şii odaklı
İktidar oluşturulması
Suriye’deki Esad
Yönetiminin sürdürülmesi
Lübnan’da Hizbullah’ın
güçlendirilmesi
İran’ın izlediği Şii
politikasının
Şii-Sünni
çatışma riskini artırması
Bölgedeki toplumsal
hareketlerin
İran muhalefetinin
elini güçlendirmesi
Suriye konusunda İran
ve Türkiye’nin
karşı karşıya gelmesi
Nükleer Müzakerelerin Olumlu
Sonuçlanma Senaryosu
İRAN NÜKLEER TESİSLERİ
22
23
İran’a Askeri Operasyon Yapılma Senaryosu
Bölgedeki Amerikan Üsleri
İsrail’in İran’a Hava Operasyonu
[
Askeri Operasyon Durumunda
İran'ın Göstereceği Refleksler
İsrail'e Hizbullah Saldırıları
Yüksek Olasılık
Ortadoğu'daki Amerikan Güçlerine Saldırı
Yüksek Olasılık
Bölge Ülkelerindeki Petrol Boru Hatlarına Saldırı
Yüksek Olasılık
Şii-Sünni Çatışmasının Çıkması
Yüksek Olasılık
İran'ın Körfez Bölgesinde Petrol Akışını Sabote Etmesi
Yüksek Olasılık
Bölgede Geniş Ölçekli Sokak Gösterileri
Olasılık
Bölge Dışında Hizbullah Saldırıları
Olasılık
İran’ın Şahap Füzeleri ile İsrail’i Vurması
Olasılık
İran'ın Petrol İhracatını Durdurması
Olasılık
İran’da Rejim Değişimi
Düşük Olasılık
İran’ın İntihar Saldırılarına Başvurması
Beklenmiyor
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
Hürmüz Boğazı
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma
Senaryosu
İşbirliği Alanları
 Türkiye’nin petrol (%50) ve doğalgaz (%20) ihtiyacının
karşılanması
 Güney Pars doğalgaz yataklarının belirli fazlarının TPAO
tarafından işletilmesi
 İran ve Türkmenistan doğalgazının Türkiye üzerinden
Avrupa’ya taşınması
 Avrupa ve Asya arasında transit ulaşım
 Ticaretin geliştirilmesi
 Sünni ve Şii halkların birbirlerine yakınlaşması
Sorun Alanları
 NATO Füze Kalkanı
 Irak’taki gelişmeler
 Suriye krizindeki farklı politikalar
 Nükleer silah üretim çalışmaları
 Füze teknolojileri geliştirme gayretleri
 Sünni ve Şii halklar arasında gerilim
 Transit ulaşım sorunları
Öneriler
 İran’ın küresel sisteme uyum girişimlerine destek
 Nükleer krizin diyalog ve müzakerelerle
çözümüne destek
 İran nükleer çalışmalarının şeffaf hale getirilmesi
 İran’ın güdümlü füze çalışmalarının takibi
 Türkiye’nin hava savunma sistemlerinin
geliştirilmesi
Öneriler
 Şii-Sünni gerilimini düşürecek kültürel
etkileşimin artırılması
 Doğalgaz çıkarılması ve Avrupa’ya ulaştırılması
konusunda işbirliği
 Ticaretin geliştirilmesi
 Transit ulaşım sorunlarını çözülmesi tarihi ipek
Yolunun tekrar canlandırılması
İRAN’IN
ORTA DOĞU POLİTİKASI
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk.
İran’ın Nükleer Enerjiyle İlgili Taraf Olduğu
Uluslararası Kurum ve Antlaşmalar
 1956 yılında UAEA (UAEK) statüsünü imzalayan İran 1958’de
UAEA’ya üye olmuştur.
 İran Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nı
da 1968 yılında imzalamış ve 1970’de de onaylamıştır.
 NPT’nin 3 temel ilkesi
Nükleer yayılmanın önlenmesi
Barışçıl nükleer enerji kullanımı
 İran’ın komşuları olan İsrail, Pakistan ve Hindistan ise NPT’yi
hala imzalamamışlardır.
39
Dinlediğiniz İçin Teşekkürler...