Transcript Seksualność osób niepełnosprawnych intelektualnie

Seksualność osób
niepełnosprawnych intelektualnie
Lębork, marzec 2014 opracowała mgr Agata Barczakpsycholog- seksuolog
O seksualności słów kilka
 Każdy
opiekun osoby niepełnosprawnej intelektualnie
obserwuje u swojego podopiecznego rozwój – osoba zmienia
się pod względem fizycznym, emocjonalnym i intelektualnym,
nabywa nowych cech i umiejętności.
 Rozwój każdego człowieka napędzany jest przez biologię, ale
też przez wpływ środowiska, czyli całego otoczenia osoby
niepełnosprawnej intelektualnie i wszystkich czynników w nim
działających.
 To od opiekunów i rodziców osób niepełnosprawnych
intelektualnie w dużej mierze zależy, czy osoba otrzyma
wsparcie w dążeniu do kolejnych etapów swojego rozwoju
oraz jak poradzi sobie z wyzwaniami, jakie ten rozwój
przyniesie.
O seksualności słów kilka
 Rozwój
to pojecie szerokie.
 Człowiek rozwija się w wielu sferach, a jedną z tych sfer jest
sfera płciowości / seksualności.
 Wbrew częstym skojarzeniom, sfera ta nie ogranicza się tylko
do fizyczności.
 Pojęcie to rozumiemy szeroko i odnosimy do różnych
aspektów życia człowieka: sfery fizycznej, emocjonalnej,
poznawczej, społecznej i interpersonalnej.
 PŁCIOWOŚĆ – SEKSUALNOŚĆ stanowi jedną z wielu sfer
funkcjonowania człowieka, zależną od pozostałych
i niemożliwą do wyizolowania.
O seksualności słów kilka
 Człowiek
jest istotą seksualną od początku swojego istnienia,
co wynika z faktu, że każdy z nas przynależy do określonej płci
od momentu zapłodnienia.
 Człowiek dojrzewa całe życie, a każdy kolejny etap
charakteryzuje się różnym tempem zmian poszczególnych
aspektów rozwoju oraz odmiennymi zadaniami i wyzwaniami.
 Ze względu na to, że jest to obszar związany z intymnością,
wymagający rozsądnego i wyważonego podejścia, często
rodzice i opiekunowie osób niepełnosprawnych intelektualnie
obawiają się podejmowania tej tematyki.
 Towarzyszy im wiele obaw- czy poruszanie tej tematyki nie
spowoduje chęci eksperymentowania, nie obudzi niezdrowej
ciekawości i przekraczania granic?
O seksualności słów kilka
 Tymczasem
rozwój płciowy i tak następuje, u niektórych
szybciej, u innych wolniej, ale w sposób nieunikniony,
niezależnie od tego, czy będziemy go wspierać, czy hamować.
 Jest napędzany przecież przez biologię, która wymyka się
naszej kontroli.
 Co jest bardzo ważne, im bardziej pomożemy osobie
niepełnosprawnej zrozumieć i oswoić własną płciowość, tym
większa szansa, że uda się ją ująć w pewne ramy, i że będzie
raczej motorem rozwoju, a nie źródłem frustracji i lęku.
 Umiejętność kontrolowania swojej płciowości i jej przejawów
będzie tym lepiej rozwinięta, im większą i bardziej rzetelną
wiedzę otrzyma osoba niepełnosprawna na ten temat.
Fazy rozwoju seksualności
 Seksualność
można opisywać w odniesieniu do różnych faz,
jakie przechodzi.
 Jest to seksualność dziecięca, młodzieńcza, dojrzała oraz
starcza.
 W odróżnieniu od osób pełnosprawnych, u osób
niepełnosprawnych intelektualnie fazy te częściej mogą
pojawiać się z opóźnieniem w stosunku do wieku, bywają też
niewłaściwie ukierunkowane.
 Częściej też osoby niepełnosprawne przechodzą przez dane
etapy w sposób niepełny lub też odwrotnie – w sposób
nadmiernie zaznaczony.
 Zdarza się również, że zatrzymują się na dłużej (lub nawet na
stałe) w jakiejś z faz.
 Ważne jest zatem, by zaakceptować, że rozwój
u podopiecznych zmierza w tym samym kierunku, co u osób
zdrowych – ku dorosłości.
Cechy charakterystyczne rozwoju
seksualnego osób niepełnosprawnych
intelektualnie
 Często
obserwuje się brak harmonii miedzy tempem
rozwoju biologicznego, emocjonalnego i poznawczego.
 Dlatego też u poszczególnych osób można zauważyć
jednocześnie cechy zachowań z okresu dziecięcego,
młodzieńczego, czy dorosłego.
 U tej samej osoby mogą współistnieć cechy dziecięcości,
młodzieńczości, dojrzałości, a także starości, np. młoda
kobieta może uwielbiać bawić się lalkami, a równocześnie
dojrzewać fizycznie, odczuwać popęd seksualny, który
przejawia się w jej zachowaniu.
Rozwojowe ujęcie seksualności osób
z niepełnosprawnością intelektualną
 Warto
też zwrócić uwagę na to, iż ogólne prawidłowości
rozwoju są takie same u osób z niepełnosprawnością, jak i
u osób pełnosprawnych.
 Natomiast z racji występowania różnorodnych zaburzeń,
w tym o podłożu genetycznym, u dzieci i młodzieży
z niepełnosprawnością intelektualną tempo rozwoju jest
wolniejsze oraz zindywidualizowane.
Niektóre różnice dotyczące rozwoju
psychoseksualnego
Osoby pełnosprawne
 Rozwój seksualny postępuje
zwykle harmonijnie.
 Większa niezależność
i samodzielność.
 Życie w otwartym
środowisku.
 Społeczne przyzwolenie na
rozwój psychoseksualny.
 Większy dostęp do edukacji
seksualnej.
Osoby niepełnosprawne
intelektualnie





Rozwój psychoseksualny
częściej jest nieharmonijny.
Najczęściej silna zależność
i kontrola ze strony
najbliższego otoczenia.
Większa izolacja społeczna.
Brak przyzwolenia na rozwój
psychoseksualny, unikanie
tematu.
Zazwyczaj brak edukacji
seksualnej.
Seksualność dziecięca
 Wyraża
się głównie w potrzebie więzi, bliskości
i przynależności.
 Istotnym
elementem jest afirmacja ciała dziecka
dokonywana przez osoby znaczące (rodzice, dziadkowie
itp.) wyrażająca się w pieszczotach, przytulaniu itp.
 W relacji z matką dziecko ma możliwość poczuć, że jest
bezwarunkowo kochane i akceptowane, co w okresie
późniejszym umożliwi mu akceptację samego siebie.
Seksualność dziecięca
 Jeżeli
seksualność osoby z niepełnosprawnością
intelektualną zatrzyma się na tym etapie, to możemy
obserwować takie zachowania jak: dążenie do stałej
bliskości z matką lub innymi osobami znaczącymi,
opiekunami/ obnażanie się/labilność nastrojów/ dążenie
do kontaktu fizycznego w postaci przytulania, całowania
etc./brak wstydu, poczucia, że niektóre sfery ciała
powinny być przykryte/ nieustanne domaganie się
zainteresowania/, dziecięca kokieteria.
 Często ta forma seksualności jest jedyną akceptowaną
przez
rodziców
osoby
z
niepełnosprawnością
intelektualną.
Seksualność młodzieńcza
U
osób z niepełnosprawnością intelektualną, szczególnie
w stopniu umiarkowanym i znacznym, okres dojrzewania
może być przesunięty w czasie i występować u osób
formalnie dorosłych.
 Tą fazę charakteryzuje: odejście od bezpośredniej
i bardzo bliskiej relacji z rodzicami oraz zwrócenie się ku
relacji z rówieśnikami.
 Jest
to okres dojrzewania, intensywnych zmian
o charakterze biologicznym i psychicznym.
 U nastolatków występują: potrzeba bycia w grupie,
akceptacji i podobania się innym, a także tendencje
rywalizacyjne.
 Pojawiają
się zachowania związane z rozładowaniem
napięcia seksualnego oraz fantazje erotyczne.
 Nastolatkowie przeżywają swoje pierwsze fascynacje
osobami innej płci.
 U osób z niepełnosprawnością intelektualną mogą
wystąpić różnorodne problemy: brak akceptacji
i zrozumienia dla zmian zachodzących w organizmie/
nasilona masturbacja/ rozerotyzowanie/ rozhamowanie/.
 Młodzież z niepełnosprawnością intelektualną dąży do
relacji z rówieśnikami, natomiast potrzeby te mogą być
nierozumiane i nieakceptowane przez bliskich, szczególnie
jeżeli dotyczą relacji z płcią przeciwną.
Seksualność dojrzała i starcza
 Główna
cecha dojrzałej seksualności
to świadoma
realizacja potrzeb seksualnych oraz wybór formy ich
realizacji
(małżeństwo,
celibat)
połączona
z odpowiedzialnością za swoje działania.
 U osób niepełnosprawnych intelektualnie możemy
nierzadko obserwować przejście seksualności w fazę
starczą – w tym okresie potrzeby te wyciszają się, co
często wiąże się z wyparciem potrzeb seksualnych, które
jest mechanizmem obronnym chroniącym osobę
niepełnosprawną przed napływem silnych potrzeb,
których niemożność zrealizowania byłaby bardzo trudna
i bolesna.
Seksualność osób niepełnosprawnych
intelektualnie
 Zmieniające
się ciało i przejawy dojrzewania często niepokoją
niepełnosprawnego nastolatka, ponieważ może nie do końca
rozumieć, co się z nim dzieje.
 Bardzo
ważne jest wtedy wprowadzenie rzetelnej
i dostosowanej do poziomu rozumienia wiedzy, pokazanie, że
zmiany te to coś naturalnego.
 Wprowadzając
od początku prawidłowe nazewnictwo
narządów płciowych unikniemy określeń wulgarnych.
 Niepełnosprawne intelektualnie nastolatki, tak jak ich zdrowe
rówieśniczki, powinny trafić na wizytę kontrolną do ginekologa,
a naszym zadaniem jest je do tej wizyty przygotować.
 Jeśli stwierdzimy nieprawidłowości rozwojowe u chłopców,
konieczna jest wizyta u urologa.
 Czy
należy się bać masturbacji?
 Masturbacja u nastolatków jest normalną reakcją na
rozkwit potrzeby płciowej, podejmuje ją większość pełno i
niepełnosprawnych nastolatków, nie jest objawem
choroby ani upośledzenia.
 Nie należy karać nastolatka za masturbację krzykiem lub
zawstydzaniem – to jedynie nasili masturbację lub wywoła
reakcję agresji lub autoagresji.
 Poza rzadkimi przypadkami, medycznie uzasadnionymi, nie
należy obniżać napięcia seksualnego lekami.
 Nie należy dopuszczać, by poprzez masturbację osoba
doprowadzała do zakażenia lub uszkodzenia ciała lub też
żeby to zachowanie zdominowało całą jej aktywność.
 Nie
można dopuszczać do aktów masturbacji w miejscach
publicznych, przy innych osobach
 Konieczne jest nauczenie osoby
z niepełnosprawnością intelektualną, by
masturbacja podejmowana była:
 W miejscach intymnych (własny pokój, łazienka).
 Gdy osoba jest sama.
 Z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i higieny.
 Ważne jest, aby nastolatek znał jednoznaczne stanowisko
rodziców w tej sprawie, oraz żeby zasady w domu
i w szkole były ujednolicone o konsekwentnie
przestrzegane.
A co z zakochaniem, miłością,
posiadaniem sympatii?
O
miłości należy jak najbardziej rozmawiać zarówno w domu,
jak i w szkole, ukazując różne jej odcienie, w zależności od
tego, czy mówimy o miłości rodzicielskiej, braterskiej lub
siostrzanej, przyjacielskiej, czy romantycznej.
 Niezbędne jest zwracanie uwagi, że nie zawsze istnieje
możliwość realizacji miłości, może bowiem zdarzyć się, że
obdarzymy uczuciem kogoś, kto nie odwzajemnia naszych
uczuć.
 Warto rozmawiać o dobrych formach okazywania uczuć
ukochanej osobie, a także odpowiedzialności za nią; nie należy
unikać tematu, jak powinien wyglądać dobry związek
(szacunek, wierność, wspólne spędzanie czasu, ograniczenia
i bariery związane z niepełnosprawnością).
A co jeśli młody dorosły
z niepełnosprawnością intelektualną chce
podjąć współżycie seksualne?
 Niemożliwe
jest udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na
powyższe pytanie – bardzo wiele zależy tu od przekonań
rodziców i ich światopoglądu.
 Należy jednak rozważyć następujące kwestie:
 Czy konkretna osoba z niepełnosprawnością ma pełną
świadomość, czym jest i na czym polega współżycie
seksualne oraz jakie mogą być tego konsekwencje.
 Bywa bowiem tak, że pod komunikatem o potrzebie
rozpoczęcia współżycia kryje się raczej potrzeba
emocjonalnej bliskości, wymiany czułości, pocałunków.
 Rozważania
rodzica/ opiekuna osoby z niepełnosprawnością
intelektualną powinny także obejmować osobę partnera – czy
osoba ta rozumie znaczenie tej decyzji, czy rozumie, na czym
współżycie polega, czy nie chce jedynie wykorzystać syna lub
córki, czy osoba niepełnosprawna nie chce jedynie ulec jej
namowom z obawy przed utratą relacji.
 W rozmowach zawsze powinniśmy uwzględnić aspekt uczuć,
tłumacząc, że można być blisko drugiego człowieka nie tylko
poprzez współżycie seksualne i nie jest ono konieczne we
wspólnym życiu.
 Nie
bez znaczenia jest także wizyta u ginekologa
i zatroszczenie się o zabezpieczenie przed ciążą, bowiem
w przypadku większości osób z głębszą niepełnosprawnością
intelektualną niemożliwe będzie samodzielne podjęcie ról
rodzicielskich.