Transcript 2008
Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους; Πρώτες ενδείξεις στην περίοδο της κρίσης Γεωργία Καπλάνογλου Βασίλης Θ. Ράπανος 1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 Το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης ως % στο ΑΕΠ Δημόσιο Χρέος ως % στο ΑΕΠ 18 200 16 180 14 160 12 140 10 120 8 100 6 80 4 60 2 40 0 20 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: European Commission, General Government Data (spring 2013) 2 2 Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Συνήθως παρατηρούμε τους φόρους που πληρώνουμε στο εισόδημα και την περιουσία, όμως: 35 30,2 δις δισεκ. ευρώ 30 25 Άμεσοι φόροι (στο εισόδημα και την περιουσία) 20,9 δις 20 15 10 Εμμεσοι φόροι (ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης, κλπ.) 5 0 2008 2011 2013 3 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη) Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μετά την κρίση, το 2011 (συσσωρευμένη ύφεση 15%) 35 30,2 δις δισεκ. ευρώ 30 25 20,9 δις 28,6 δις Άμεσοι φόροι (στο εισόδημα και την περιουσία) 20,3 δις 20 15 10 Εμμεσοι φόροι (ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης, κλπ.) 5 0 2008 2011 2013 4 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη) Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μετά την κρίση, το 2013 (συσσωρευμένη ύφεση 25%) 35 30,2 δις δισεκ. ευρώ 30 25 28,6 δις 24,4 δις 20,9 δις 20,3 δις 19,9 δις 20 15 Άμεσοι φόροι (στο εισόδημα και την περιουσία) Εμμεσοι φόροι (ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης, κλπ.) 10 5 0 2008 2011 2013 5 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη) Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μερικά παραδείγματα για κατηγορίες φορολογικών εσόδων : Έσοδα σε δισεκ. ευρώ, στόχοι 2013 13,7 14 12 10 7,1 8 7,9 6 4 2 3,2 1,5 0 Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων Φόροι περιουσίας Ειδικός φόρος κατανάλωσης και ΦΠΑ στα πετρελαιοειδή Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων Σύνολο ΦΠΑ 6 Βασικό ερώτημα: Ποιος πληρώνει τους έμμεσους φόρους; Υπάρχουν στοιχεία για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Κάθε χρόνο η ΕΛΣΤΑΤ πραγματοποιεί «Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών», δηλαδή μια στατιστική έρευνα που: Αφορά αντιπροσωπευτικό δείγμα νοικοκυριών της χώρας (περίπου 3.500 νοικοκυριά) Συλλέγει πληροφορίες για τα οικονομικά, κοινωνικά, δημογραφικά, κ.α. χαρακτηριστικά των νοικοκυριών Συλλέγει πληροφορίες για τις δαπάνες των νοικοκυριών σε πολύ αναλυτικό επίπεδο (π.χ. σε περίπου 500 κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών το 2011). Συλλέγει πληροφορίες για τα εισοδήματα των νοικοκυριών. Χρησιμοποιείται κυρίως για την αναθεώρηση του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ποιο είναι το καλάθι της νοικοκυράς) 7 Μεθοδολογικές επιλογές Προκειμένου να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε τα στοιχεία, πρέπει να κάνουμε κάποιες μεθοδολογικές επιλογές για την επιστημονική ανάλυση των δεδομένων Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν τους τελικούς καταναλωτές. Δε λαμβάνονται υπόψη οι φόροι στις εισροές (π.χ. ο ειδικός φόρος κατανάλωσης που επιβαρύνει το πετρέλαιο που χρησιμοποιείται ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία) 8 Μεθοδολογικές επιλογές Προκειμένου να αναλύσουμε τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις των έμμεσων φόρων, πρέπει να κατατάξουμε τα νοικοκυριά με βάση έναν δείκτη ευημερίας. Ποιο δείκτη ευημερίας χρησιμοποιούμε για το νοικοκυριό; Για το εισόδημα δε διαθέτουμε αξιόπιστα στοιχεία (στην ΕΟΠ τα άτομα τείνουν να υποδηλώνουν τα εισοδήματά τους σε μεγάλο βαθμό). Χρησιμοποιούμε την συνολική καταναλωτική δαπάνη του νοικοκυριού Αφού αφαιρέσουμε δαπάνες για διαρκή αγαθά (π.χ. αυτοκίνητα, ψυγεία), επειδή ένα νοικοκυριό δεν τα αγοράζει συχνά. Τέλος, λαμβάνουμε υπόψη διαφορές στο μέγεθος και τη σύνθεση των νοικοκυριών, χρησιμοποιώντας την τροποποιημένη κλίμακα ισοδυναμίας του ΟΟΣΑ. 9 Μεθοδολογικές επιλογές Τα νοικοκυριά με υψηλότερα εισοδήματα ξοδεύουν μικρότερο ποσοστό του εισοδήματός τους από ό,τι τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα. Επομένως, το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε τις δαπάνες, και όχι το εισόδημα, του νοικοκυριού ως δείκτη ευημερίας σημαίνει ότι υποεκτιμούμε την αντίστροφη προοδευτικότητα των έμμεσων φόρων. Αν χρησιμοποιούσαμε το εισόδημα ως δείκτη ευημερίας, τα αποτελέσματα θα ήταν πολύ χειρότερα. 10 Φορολογικοί συντελεστές σε αγαθά και υπηρεσίες, 2008 Οι φορολογικοί συντελεστές που επιβαρύνουν διαφορετικά αγαθά και υπηρεσίες διαφέρουν πολύ, π.χ.: Υπηρεσίες υγείας (π.χ. επισκέψεις για γιατρούς): 0% ΦΠΑ Φάρμακα: 9% ΦΠΑ Τρόφιμα: 9% ΦΠΑ Ρούχα, οικιακές συσκευές: 19% ΦΠΑ Ουίσκι: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 44% της λιανικής τιμής είναι φόρος Βενζίνη: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 47% της λιανικής τιμής είναι φόρος Τσιγάρα: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 73,5% της λιανικής τιμής είναι φόρος 11 Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους, 2008 φόροι ως % της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης του νοικοκυριού 14% Οι έμμεσοι φόροι απορροφούν κατά μέσο όρο το 11,4% της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών και επιβαρύνουν αναλογικά περισσότερο τα μεσαία στρώματα. 12% Φόροι ως % της δαπάνης 10% 8% 6% 4% 2% 0% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% Φορολογική επιβάρυνση από έμμεσους φόρους ως % της δαπάνης του νοικοκυριού 12 Όμως οι έμμεσοι φόροι σε ορισμένες κατηγορίες αγαθών πληρώνονται κυρίως από τους φτωχούς… 2,5% Καπνός Φόροι ως % της δαπάνης 2,0% Είδη διατροφής 1,5% 1,0% Στέγαση (περιλαμβάνει θέρμανση) 0,5% Επικοινωνίες 0,0% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% Υγεία Οι φόροι στην υγεία, τα είδη διατροφής, τον καπνό και τη στέγαση έχουν έντονα αρνητικό αναδιανεμητικό χαρακτήρα, δηλαδή επιβαρύνουν αναλογικά περισσότερο τους φτωχούς. 13 … ενώ οι έμμεσοι φόροι σε άλλες κατηγορίες αγαθών εμφανίζονται προοδευτικοί 4,0% Φόροι ως % της δαπάνης 3,5% Μεταφορές (αυτοκίνητα, κ.α.) 3,0% 2,5% Ένδυση και Υπόδηση 2,0% Επίπλωση, Οικιακός Εξοπλισμός 1,5% 1,0% Αναψυχή 0,5% Η αρνητική αυτή εικόνα ανατρέπεται εν μέρει από τους φόρους στην αγορά και χρήση αυτοκινήτων (οι πλουσιότεροι έχουν περισσότερα αυτοκίνητα, η χρήση των οποίων επιβαρύνεται με πολλούς φόρους) 0,0% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% 14 Πώς μεταβλήθηκαν οι φόροι και η επιβάρυνση των νοικοκυριών μετά την κρίση; Το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο διαθέτουμε στοιχεία ΕΟΠ είναι το 2011. Με εξαίρεση τη μεγάλη αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης, οι αυξήσεις στους έμμεσους φόρους ήδη είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το 2011. 15 Οι φορολογικοί συντελεστές σχεδόν σε όλα τα αγαθά αυξήθηκαν σημαντικά μεταξύ 2008-2011 Αύξηση ΦΠΑ (όλων των συντελεστών) Περίπου διπλασιάστηκαν οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στη βενζίνη, το αλκοόλ. Τριπλασιάστηκε ο ειδικός φόρος κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης. Αύξηση τελών κυκλοφορίας, κλπ. Π.χ.: Υπηρεσίες υγείας (π.χ. επισκέψεις για γιατρούς): 0% ΦΠΑ Φάρμακα: 6,5% ΦΠΑ (9% το 2008) Τρόφιμα: 13% ΦΠΑ (9% το 2008) Ρούχα, οικιακές συσκευές: 23% ΦΠΑ (19% το 2008) Ουίσκι: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 62% της λιανικής τιμής είναι φόρος (44% το 2008) Βενζίνη: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 59% της λιανικής τιμής είναι φόρος (47% το 2008) Τσιγάρα: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 84% της λιανικής τιμής είναι φόρος (73,5% το 2008) 16 Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους, 2011 φόροι ως % της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης του νοικοκυριού 16% 2011 Φόροι ως % της δαπάνης του νοικοκυριού 14% 12% 2008 Οι έμμεσοι φόροι το 2011 απορροφούν κατά μέσο όρο το 14,6% της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών. 10% 8% 6% 4% 2% 0% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% 17 Φόροι ως % της δαπάνης του νοικοκυριού Οι φόροι στα είδη διατροφής είναι πλέον με διαφορά οι πιο αντίστροφα προοδευτικοί φόροι… 3,5% 3,0% Είδη διατροφής 2,5% 2,0% 1,5% Καπνός 1,0% Στέγαση (+θέρμανση) 0,5% 0,0% Φτωχότερο 10% Είδη διατροφής Πλουσιότερο 10% Καπνός Στέγαση (με θέρμανση) 18 … ενώ ορισμένα αγαθά αποκτούν χαρακτήρα αγαθών πολυτελείας Φόροι ως % της δαπάνης του νοικοκυριού 5,0% Μεταφορές (αυτοκίνητα, κ.α.) 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% Οι φόροι στην ένδυση, την αναψυχή και τα εστιατόρια εμφανίζουν αυξημένο προοδευτικό χαρακτήρα, αυτά τα αγαθά αποκτούν χαρακτήρα αγαθών πολυτελείας στην κρίση Εστιατόρια Ένδυση/υπόδηση 1,0% 0,5% 0,0% Φτωχότερο 10% Αναψυχή Πλουσιότερο 10% 19 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Φ τω χό τε ρο 10 % 2ο δε κα τη μό ρι ο 3ο δε κα τη μό ρι ο 4ο δε κα τη μό ρι ο 5ο δε κα τη μό ρι 6ο ο δε κα τη μό ρι ο 7ο δε κα τη μό ρι ο 8ο δε κα τη μό ρι ο 9ο δε κα τη μό Πλ ρι ο ου σι ότ ερ ο 10 % Έμμεσοι Φόροι ως % του εισοδήματος Αν κατατάξουμε τα νοικοκυριά με βάση το εισόδημά τους και υπολογίσουμε τους έμμεσους φόρους που πληρώνουν, ως % του εισοδήματός τους Σύνολο έμμεσων φόρων 20 Η επίδραση των έμμεσων φόρων στην ανισοκατανομή έχει επιδεινωθεί Μεταβολή στην ανισότητα μετά την επιβολή των έμμεσων φόρων Δείκτης ανισότητας 1988 2005 2008 2011 Συντελεστής Gini -1,8% -0,8% 0,0% 0,7% Atkinson A0.5 -3,5% -1,8% -0,1% 2,1% Atkinson A1 -3,7% -1,8% -0,1% 1,2% Theil index (N) -3,9% -1,9% -0,1% 2,0% Όλα τα αγαθά 21 Οι αυξήσεις των έμμεσων φόρων μετά την κρίση έχουν πλήξει αναλογικά περισσότερο τις οικογένειες με παιδιά Ποσοστιαία αύξηση της επιβάρυνσης από έμμεσους φόρους, 2008-2011 Όλα τα νοικοκυριά 27,2% Οικογένειες με παιδιά 31,2% Νοικοκυριά με αρχηγό συνταξιούχο 27,6% Νοικοκυριά με αρχηγό άνεργο 18,0% Λοιπά νοικοκυριά 28,3% Ομάδα με την μεγαλύτερη αναλογική επιβάρυνση: Οικογένειες με παιδιά στο μέσο της κατανομής 40,0% Οι οικογένειες με παιδιά έχουν πληγεί και από τις αλλαγές στη φορολογία εισοδήματος (κατάργηση πρόσθετου αφορολόγητου, επιδοματική πολιτική τέκνων, κλπ.) 22 Αύξηση στην επιβάρυνση από έμμεσους φόρους σε ορισμένες βασικές κατηγορίες αγαθών, 2008-2011 35% Εστιατόρια % αύξηση των έμμεσων φόρων 30% Μεταφορές 25% 20% Στέγαση, θέρμανση, κλπ. 15% 10% Ένδυση/Υπόδηση 5% 0% Καπνός -5% Οινοπνευματώδη ποτά -10% Οικογένειες Συνταξιούχοι με παιδιά Άνεργοι Λοιπά νοικοκυριά Είδη διατροφής 23 Η φτώχεια αυξάνεται κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες αν κρατήσουμε το όριο φτώχειας σταθερό στο 2008 % Πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας 2008 - σχετικό όριο φτώχειας (614 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 19,1% δείκτης ευημερίας: συνολικές δαπάνες 2011 - σχετικό όριο φτώχειας (522 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 19,5% δείκτης ευημερίας: συνολικές δαπάνες 2011 - όριο φτώχειας του 2008 (614 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 2011 - όριο φτώχειας του 2008 (760 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 28,6% 24,2% δείκτης ευημερίας: συνολικές δαπάνες + τεκμαρτές δαπάνες Όριο φτώχειας: 60% της διάμεσης ισοδύναμης δαπάνης (ορισμός Eurostat) 24 Τι γίνεται με το πετρέλαιο θέρμανσης; Το 2008 ΦΠΑ 19% και ΕΦΚ 21€/1.000λιτρο Το 2011 ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 60€/1.000λιτρο Πόσο περισσότερο φόρο πλήρωσαν τα φτωχά και πλούσια νοικοκυριά αναλογικά (δηλαδή ως ποσοστό της συνολικής τους δαπάνης); 25 Αύξηση στο φόρο πετρελαίου θέρμανσης ως % της συνολικής δαπάνης του νοικοκυριού Η αύξηση του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης επιβάρυνε αναλογικά περισσότερο τα μεσαία στρώματα… 0,25% 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% Αύξηση στη φορολογική επιβάρυνση από το πετρέλαιο θέρμανσης 2008-2011 26 Αύξηση στο φόρο πετρελαίου θέρμανσης ως % της συνολικής δαπάνης του νοικοκυριού … επειδή το φτωχότερο 20% του πληθυσμού μείωσε δραματικά τις δαπάνες του για πετρέλαιο θέρμανσης ήδη από το 2011 0,50% 0,45% 0,40% 0,35% 0,30% 0,25% 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% Αύξηση 2008-2011, αν τα νοικοκυριά διατηρούσαν σταθερή την κατανάλωση πετρελαίου στα επίπεδα του 2008 Αύξηση στη φορολογική επιβάρυνση από το πετρέλαιο θέρμανσης 2008-2011 27 Τι γίνεται με το πετρέλαιο θέρμανσης; Το 2008 ΦΠΑ 19% και ΕΦΚ 21€/1.000λιτρο Το 2011 ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 60€/1.000λιτρο Το 2013 ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 330€/1.000λιτρο Δεν έχουμε αναλυτικά στοιχεία κατανάλωσης για το 2012, όμως αν τα νοικοκυριά κατανάλωναν το 2012 τόσο πετρέλαιο όσο κατανάλωσαν το 2008… 28 Αύξηση στη φορολογική επιβάρυνση από το πετρέλαιο θέρμανσης ως % της συνολικής δαπάνης του νοικοκυριού … η αύξηση στις πληρωμές φόρων ιδιαίτερα για τους φτωχούς θα ήταν πολύ μεγάλη 2,0% Αύξηση 2008-2012 αν τα νοικοκυριά διατηρούσαν σταθερή την κατανάλωση πετρελαίου στα επίπεδα του 2008 1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% Φτωχότερο 10% Πλουσιότερο 10% Αύξηση 2008-2011, αν τα νοικοκυριά διατηρούσαν σταθερή την κατανάλωση πετρελαίου στα επίπεδα του 2008 Αύξηση στη φορολογική επιβάρυνση από το πετρέλαιο θέρμανσης 2008-2011 29