Transcript Sektor MSP we współczesnej gospodarce

Sektor MSP we
współczesnej gospodarce
dr inż. Arkadiusz Borowiec
Zakład Nauk Ekonomicznych
Instytut Inżynierii Zarządzania
MSP
 Procesowi transformacji gospodarczej w
Polsce towarzyszy wzrastająca rola małych i
średnich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa
tego sektora stanowią 99,9% ogółu
przedsiębiorstw, dają pracę około 68%
wszystkich zatrudnionych w gospodarce oraz
wytwarzają 47,9% PKB. Należy również
podkreślić znaczenie przedsiębiorstw tej
wielkości w kształtowaniu mechanizmu
konkurencji oraz innowacyjności gospodarki.
MSP









W teorii i praktyce gospodarczej wielkość przedsiębiorstwa
określa się w oparciu o następujące kryteria:
wielkość produkcji i/lub usług,
udział w rynku sprzedaży,
zasięg działania,
wielkość zaangażowanego kapitału,
rozmiary zatrudnienia,
wielkość przepływów materiałowych,
poziom wyniku finansowego.
Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech
wyznaczających wielkość przedsiębiorstwa najczęściej używane
są kryteria ilościowe:
- przeciętna liczba zatrudnionych,
- średnia wielkość przychodu lub aktywów
Klasyfikacja ilościowa przedsiębiorstw
według wielkości
Kryterium
Mikro
Małe
Średnie
Duże
Liczba
zatrudnionych
poniżej
10 osób
10-49 osób
50-250 osób
powyżej
250 osób
Roczny obrót
lub suma
bilansowa
do 2mln euro
2-10mln
euro
10-50mln
euro
powyżej
50mln
euro
do 2mln euro
2-10mln
euro
10-43mln
euro
powyżej
43mln
euro
Cechy jakościowe MSP




Do najczęściej spotykanych w literaturze przedmiotu cech jakościowych
małego i średniego przedsiębiorstwa można zaliczyć:
samodzielność ekonomiczną i prawną właściciela; przez samodzielność
rozumie się na ogół taki stan, w którym właściciel korzystając z prawa
własności podejmuje na własne ryzyko podstawowe funkcje kierownicze i
zarządzające, niezależnie od woli i kontroli osób trzecich,
nacechowanie społecznej struktury przedsiębiorstwa przez osobę
właściciela; to jedna z najistotniejszych cech jakościowych, która odróżnia
ten typ przedsiębiorstwa od dużego, którego społeczna struktura nie nosi
indywidualnego piętna właściciela,
odrębny typ gospodarki finansowej przedsiębiorstwa; funkcjonowanie
małego i średniego przedsiębiorstwa charakteryzuje obawa przed
zaciąganiem kredytów i uzależnieniem się od kapitału obcego. Podczas
gdy gromadzenie kapitału w fazie zakładania przedsiębiorstwa odbywa się
poprzez samofinansowanie ze środków właściciela lub jego rodziny, w
późniejszych fazach następuje ono w drodze tezauryzacji zysku
przedsiębiorstwa przeznaczonego na inwestycje lub przez oszczędności,
strukturę organizacyjną; w porównaniu ze strukturą dużego
przedsiębiorstwa różni się ona zasadniczo w wielu dziedzinach takich jak:
proces podejmowania decyzji, kierowanie przedsiębiorstwem, podział
pracy, obieg informacji i sposób ich wykorzystania, formalizacja i
instytucjonalizacja zachowań pracowniczych.
Cechy wyróżniające MSP
Cechy MSP
Cechy dużego przedsiębiorstwa
Preferencja intuicji i doświadczenia właściciela w zarządzaniu
Wykorzystanie nowoczesnych metod zarządzania
Niższy poziom wykształcenia
Wysoki poziom wykształcenia
Przewaga decyzji operacyjnych
Przewaga decyzji strategicznych
Możliwość funkcjonowania bez osobowości prawnej
Posiadanie osobowości prawnej
Łączenie funkcji właściciela i menedżera
Zarządzanie za pośrednictwem wynajętej kadry
menedżerskiej
Samodzielność właścicieli
Duży zespół doradców
Mała skala produkcji
Duża skala produkcji
Niezależność firmy od innych podmiotów
Liczne powiązania kapitałowe
Brak dostępu do instrumentów finansowania rynku
kapitałowego
Możliwość wykorzystania różnych instrumentów rynku
kapitałowego
Względnie mały udział w rynku
Znaczący udział w rynku
Niska kapitałochłonność rozwoju
Inwestycje o znacznej kapitałochłonności
Brak tendencji do organizowania się w grupy
Uczestnictwo w krajowych organizacjach branżowych
Bariery rozwoju MSP
Zgodnie z tą klasyfikacją wyróżnia się pięć
barier rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw:

- barierę prawną,

- barierę ekonomiczną,

- barierę zarządzania,

- barierę edukacyjną,

- barierę społeczną.
Bariery rozwoju MSP





Bariera prawna wyraża się w niestabilnych i nieprecyzyjnych przepisach prawnych
utrudniających przedsiębiorcom zarówno prowadzenie bieżącej działalności
gospodarczej, jak i podejmowania prób jej planowania. Przedsiębiorstwa z uwagi na
przewlekłe postępowania sądów publicznych - przeciętne postępowanie trwa 1000
dni - nie zaskarżają najczęściej przypadków kopiowania wyrobów (co często
decyduje o ich przewadze konkurencyjnej), zwlekania z regulowaniem należności,
poniesienia strat z powodu braku rzetelności kupieckiej.
Bariera ekonomiczna z kolei, wiąże się z konsekwencjami braku długofalowej, spójnej
polityki państwa wobec sektora MSP, niestabilną polityką fiskalną (w tym stosunkiem
Urzędów Skarbowych do przedsiębiorców), trudnościami w pozyskiwaniu i
powiększaniu kapitału w MSP oraz problemami z dostosowaniem się firm do
funkcjonowania w strukturach UE.
Trudności w tworzeniu przedsiębiorstwa, zapewnienie wszystkich wymaganych
zasobów, brak znajomości realiów gospodarki rynkowej i funkcjonujących w niej
podmiotów gospodarczych oraz brak efektywnego systemu przygotowującego do
przedsiębiorczości składają się na barierę zarządzania w rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw.
Bariera edukacyjna z kolei jest pierwszą, która nawiązuje do kapitału społecznego.
Chodzi tu o nieadekwatność programów nauczania w konfrontacji z otoczeniem
krajowym i globalnym, bierność dużej części społeczeństwa w zakresie ustawicznego
kształcenia, nieumiejętność wyszukiwania i przetwarzania informacji, nieefektywny
system gromadzenia informacji w gospodarce.
Bariera społeczna znajduje przede wszystkim wyraz w niechętnej postawie znacznej
części społeczeństwa wobec przedsiębiorców, którzy osiągają sukces będący
wynikiem własnej pracy i podejmowania określonego ryzyka.
Źródła kapitału MSP



Źródła kapitału własnego:
zysk zatrzymany w przedsiębiorstwie
Zysk to nadwyżka sumy przychodów ze sprzedaży
produktów i usług oraz z innych tytułów nad
wydatkami poniesionymi dla osiągnięcia tych
przychodów.
amortyzacja
Jest to pieniężnie wyrażone zmniejszanie się
wartości majątku trwałego. Wyróżnia się
amortyzację liniową i przyspieszoną.
emisja akcji
Akcja to papier wartościowy zabezpieczony
aktywami emitenta
Źródła kapitału MSP






Zobowiązania długoterminowe:
kredyt bankowy
Uzyskanie kredytu zależy od bankowej oceny wiarygodności kredytowej
przedsiębiorstwa.
emisja obligacji
Jest to emitowany w serii papier wartościowy, w którym emitent stwierdza że jest
dłużnikiem wobec właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia
określonego świadczenia (wykupu obligacji).
pożyczki pieniężne
Poprzez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność
biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a
biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy
tego samego gatunku i tej samej ilości.
leasing
Jest rodzajem kredytu rzeczowego polegającego na okresowym umożliwieniu z
korzystania za stosowną opłatą z określonego dobra materialnego, głównie
inwestycyjnego, bez konieczności jego nabycia. Wyróżnia się leasing finansowy i
operacyjny.
forfaiting
Jest to długoterminowe obce źródło finansowania należności długoterminowych.
franchising
Jest to obce zewnętrzne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa.
Źródła kapitału MSP







Zobowiązania krótkoterminowe
kredyt kupiecki
Udzielany jest przez sprzedawcę nabywcy w transakcjach między przedsiębiorstwami i ma formę
odroczenia terminu zapłaty w stosunku do daty sprzedaży. Jeśli nabywca zapłaci wkrótce po sprzedaży –
korzysta z opustu.
kredyt bankowy krótkoterminowy
kredyt wekslowy
Weksel jako papier wartościowy jest dokumentem stwierdzającym wierzytelność pieniężną o treści i
skutkach określonych w prawie wekslowym. Wystawienie weksla zobowiązuje jego wystawcę lub wskazaną
przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia sumy pieniężnej określonej osobie w wyznaczonym
czasie i miejscu.
kredyt odbiorcy (przedpłata, zaliczka)
Przedpłata wnoszona jest albo przed rozpoczęciem procesu produkcji albo po częściowej realizacji
zamówienia. Konieczność wniesienia przedpłaty powoduje silniejsze związanie nabywcy z wytwórcą
zamówionego wyrobu.
emisja papierów komercyjnych
Są one wystawiane na okaziciela i świadczą o udzieleniu pożyczki dla emitującego papier w określonej
wysokości, na dany czas.
factoring
Jest to forma kredytowania i rozliczania obrotu towarowego. Dostawca przekazuje towar wraz z fakturami
nabywcy, a jednocześnie kopie faktur do faktora. Na ich podstawie następuje przelew na rachunek
dostawcy ustalonej umową części należnej kwoty ze środków faktora, wynoszącej zazwyczaj ok. 80% kwoty
faktury. Pozostałą kwotę, powiększoną o prowizję należną faktorowi dostawca otrzymuje z zapłaty
uiszczonej przez nabywcę.
zobowiązania stałe
Źródłem bezpłatnego zewnętrznego finansowania są zobowiązania wobec pracowników z tytułu
wynagrodzeń. Podobnie gromadzi przedsiębiorstwo pieniądze z bieżących wpływów ze sprzedaży na inne
płatności, regulowane okresowo np. z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych.
Ogólna sytuacja sektora małych i średnich
przedsiębiorstw w systemie zamówień
publicznych w Polsce
Lp.
Pytanie badawcze
Przedsiębiorstwa
Małe (%)
Przedsiębiorstwa
średnie (%)
Przedsiębiorstwa
duże (%)
1.
Czy
występują
różnice
między
traktowaniem małych i dużych
przedsiębiorstw ze strony państwa?
63
43
33
2.
Czy istnieją bariery instytucjonalne w
dostępie do zamówień publicznych
dla polskich przedsiębiorstw?
37
23
27
3.
Czy istnieje sektor szarej strefy w
zamówieniach publicznych?
82
87
80
4.
Czy
przedsiębiorstwo korzystało z
kredytu
lub
innych
źródeł
finansowania?
50
-
80
5.
Czy wejście do UE wiąże się z
poprawieniem sytuacji sektora MSP
48
63
-
Pozytywny odsetek odpowiedzi charakteryzujących ogólną sytuację sektora
MSP w systemie zamówień publicznych w Polsce
Szczegółowa charakterystyka sektora małych i
średnich przedsiębiorstw w systemie zamówień
publicznych w Polsce
Lp.
Pytanie badawcze
przedsiębiorstwo kiedykolwiek
procedurze zamówieniowej?
poczuło
się
dyskryminowane
małe (%)
średnie (%)
duże (%)
38
29
27
49
48
46
Rob. bud. 30
Dostawy 42
Usługi 28
Rob. bud. 37
Dostawy 25
Usługi 38
Rob. bud. 30
Dostawy 30
Usługi 40
69
68
68
1.
Czy
w
2.
Czy duże firmy uniemożliwiają zdobycie małym zamówień publicznych?
3.
Jaki rodzaj zamówień najczęściej jest realizowany przez przedsiębiorstwo?
4.
Czy łączenie się firm w konsorcja poprawia dostęp MSP do zamówień
publicznych?
5.
Czy przedsiębiorstwo zostało kiedykolwiek wykluczone z przetargu?
11
18
13
6.
Czy cena zawsze była najważniejszym kryterium ceny ofert?
52
71
67
7.
Czy przedsiębiorstwo składało protest lub odwołanie?
8
28
33
8.
Jakie są największe trudności i przeszkody w procedurze zamówieniowej?
Krótkie terminy wykonania zamówienia
Niepełna informacja o przetargach
Brak dokumentacji i problemy z jej uzyskaniem
Ograniczony kontakt z zamawiającym
Wysokie wadium
Biurokracja
Zbyt zawiła procedura
Błędy formalne
Pozytywny odsetek odpowiedzi szczegółowo charakteryzujących
sytuację sektora MSP w systemie zamówień publicznych w Polsce
Zamówienia publiczne a wyniki
finansowe MSP
W przedsiębiorstwach korzystających z rynku zamówień publicznych
struktura przychodów jest ściśle uzależniona od ich dostępu do tego
rynku. Można też przypuszczać, że gdyby nie fakt, że większość
przychodów przedsiębiorstwa tej wielkości uzyskują z zamówień
publicznych, miałyby one ogromne problemy z przetrwaniem na
konkurencyjnym i wymagającym rynku. Jak wynika z badań w 60 wśród
zbadanych 111 małych przedsiębiorstw (54%) oraz w 26 spośród 38
średnich firm (68%) ponad połowę przychodu stanowią wpływy
uzyskane w wyniku zamówień publicznych.
60
50
40
30
pow yżej 50%
20
poniżej 50%
10
0
m ałe
średnie
Zamówienia publiczne a wyniki
finansowe MSP
 Uzyskane wyniki świadczą o tym, że:
 po pierwsze, małe przedsiębiorstwa unikają
postępowań przetargowych, w których ich
szanse są relatywnie niewielkie w konfrontacji
ze średnimi i dużymi przedsiębiorstwami,
 po drugie, że nie wszystkim dużym firmom
opłaca się startować w małych przetargach:
żadna z przebadanych średnich firm o ponad
50% przychodach z zamówień publicznych
nie wygrała przeszło połowy przetargów, do
których stanęła.
Zamówienia publiczne a wyniki
finansowe MSP
69 na 111 małych przedsiębiorstw (62%) oraz 21 na 38 średnich firm
(55%) było podwykonawcą w zamówieniach publicznych. Można zatem
stwierdzić, że nie występowała wyraźna zależność między wielkością
przedsiębiorstwa a uczestnictwem w zamówieniach publicznych na
warunkach podwykonawcy. Równocześnie okazuje się, że
uczestnictwo przedsiębiorstw w podwykonywaniu zamówień w
zdecydowanej części przypadków ma wpływ na osiągany przez nie
wynik finansowy: aż 42 spośród 60 małych (70%) oraz 17 z 26 (65%)
średnich firm uzyskujących większość swoich przychodów dzięki
zamówieniom publicznym jest podwykonawcą.
50
40
30
podw ykonaw stw o
20
brak
podw ykonaw stw a
10
0
małe
średnie
Zamówienia publiczne a wyniki
finansowe MSP
Na wynik finansowy przedsiębiorstw biorących udział w
przetargach miało również wpływ istnienie w nich komórek ds.
zamówień publicznych. W przypadku 10 z 60 małych (17%) i 14
z 26 średnich przedsiębiorstw (54%), których wynik finansowy
związany był z przychodami z zamówień publicznych istniała
taka komórka
50
40
30
kom órka ds.
zam ów ień
20
brak kom órki ds.
zam ów ień
10
0
m ałe
średnie
Firmy, w których zamówienia publiczne nie stanowiły dużego udziału w
przychodach, zazwyczaj nie posiadały komórki ds. zamówień publicznych w
strukturze organizacyjnej.
Płynność finansowa małych przedsiębiorstw
biorących udział w zamówieniach publicznych
Przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodu z tytułu
zamówień publicznych osiągnęły zdecydowanie częściej płynność
finansową niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie
stanowił 50%
Przychód >50%
Przychód <50%
Tak
87,5%
50%
Nie
12,5%
50%
Płynność i rentowność tych przedsiębiorstw została skojarzona z uzyskiwanymi
przez nie przychodami wynikającymi z uczestnictwa w zamówieniach publicznych.
Okazało się, że wśród analizowanych przedsiębiorstw 61,5% posiadało przychód z
zamówień przewyższający połowę całego przychodu, natomiast 38,5% miało niższy
przychód aniżeli 50%. Spośród wymienionych przedsiębiorstw, posiadających
ponad połowę przychodu z zamówień publicznych 87,5% posiadało płynność
finansową (wyrażoną przy pomocy wskaźnika płynności bieżącej). Tylko dwóm
badanym przedsiębiorstwom takiej płynności nie udało się uzyskać. Bardziej
wyrównane wyniki uzyskano w przedsiębiorstwach, które nie osiągnęły połowy
przychodów z zamówień publicznych: po 5 przedsiębiorstw osiągnęło lub nie
osiągnęło płynności finansowej.
Rentowność małych przedsiębiorstw biorących
udział w zamówieniach publicznych
Podobnie przedstawiała się sytuacja w małych przedsiębiorstwach pod
względem uzyskiwanej przez nie rentowności. Rentowność tych
przedsiębiorstw badana była przy pomocy wskaźnika rentowności aktywów. W
tym przypadku 75% spośród posiadających ponad 50% przychód z zamówień
publicznych osiągało zadawalający wskaźnik rentowności aktywów. Tylko w
25% przedsiębiorstw wskaźnik ten nie był zadawalający. Odwrotne proporcje
uzyskano w małych przedsiębiorstwach, które w swoich przychodach
posiadały mniejszy odsetek niż 50% z zamówień publicznych. Tutaj
odpowiednio 30% przedsiębiorstw uzyskało a 70% nie uzyskało wymaganego
poziomu rentowności aktywów
Przychód >50%
Przychód <50%
Tak
75%
30%
Nie
25%
70%
Małe przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów z tytułu zamówień publicznych osiągały
zdecydowanie częściej rentowność niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie stanowi 50%.
Wynika z tego, że w małych przedsiębiorstwach rentowność w istotny sposób zależy od wyników
uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa w przetargach publicznych
Płynność finansowa małych i średnich
przedsiębiorstw biorących udział w zamówieniach
publicznych
Okazuje się, że w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw 84%
spośród podmiotów osiągających ponad połowę przychodów z
zamówień publicznych, osiągało płynność finansową, natomiast tylko
16% płynności nie osiągało. Zdecydowanie odmiennie utrzymanie
płynności finansowej następuje w sektorze przedsiębiorstw nie
osiągających połowy przychodów w związku ze startowaniem w
przetargach publicznych: zaledwie 39% tych podmiotów osiągało
płynność finansową
Przychód >50%
Przychód <50%
Tak
84%
39%
Nie
16%
61%
Małe i średnie przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów w
związku ze startowaniem w przetargach publicznych osiągały zdecydowanie
częściej płynność finansową niż te, w których przychód z zamówień
publicznych nie stanowił 50%.
Rentowność małych i średnich przedsiębiorstw
biorących udział w zamówieniach publicznych
Podobnie przedstawiała się sytuacja jeśli chodzi o rentowność małych i
średnich przedsiębiorstw. Tutaj 64% spośród przedsiębiorstw
osiągających ponad połowę przychodów z zamówień publicznych
osiągało zadowalające wskaźniki rentowności natomiast 36% ich nie
osiągało. W grupie podmiotów nie uzyskujących w strukturze swoich
przychodów progu 50% proporcje te - podobnie jak w przypadku
płynności finansowej - były odwrotne i wynosiły odpowiednio 17% i
83% przedsiębiorstw
Przychód >50%
Przychód <50%
Tak
64%
17%
Nie
36%
83%
Analiza przedstawionych wyników pozwala stwierdzić, że małe i średnie
przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów z tytułu zamówień
publicznych były zdecydowanie częściej rentowne niż te, w których przychód z
zamówień publicznych nie stanowił 50%
Doświadczenie MSP na rynku
zamówień publicznych
Tylko w przypadku małych przedsiębiorstw doświadczenie wpływa na
poziom przychodów z zamówień publicznych. Okazuje się, że znacznie
lepszą strukturę przychodów z zamówień publicznych osiągały te małe
przedsiębiorstwa, które na rynku zamówień funkcjonowały co najmniej 2
lata, aniżeli te, które weszły na ten rynek w ostatnich miesiącach.
Tendencja ta świadczy o celowości podnoszenia wiedzy przedsiębiorców o
procedurach przetargowych w małych podmiotach i ich determinacji w
osiąganiu zamówień. Nie sposób też nie zauważyć specyfiki samego rynku
zamówień publicznych w Polsce, który preferuje firmy działające na nim
kilka lat, co więcej według opinii wielu zamawiających - tylko takie
przedsiębiorstwa mogą być rzetelnym i uczciwym partnerem w umowach o
zamówienie publiczne. Wiedza ta jednak wynika w zasadzie tylko i
wyłącznie ze znajomości tych firm przez zamawiających oraz ze
sprawozdań finansowych poprzednich okresów, których nie były w stanie
dostarczyć firmy nowe na rynku. W przypadku podmiotów średnich i dużych
brak powiązania przychodów z doświadczeniem świadczy o innej strukturze
przychodów i zdecydowanie mniejszym wpływie częstotliwości udziału w
przetargach na wynik finansowy tych przedsiębiorstw.
Wpływ polityki państwa na dostęp małych i średnich
przedsiębiorstw do rynku zamówień publicznych







Pomoc publiczna przedsiębiorstwom w Polsce uregulowana jest przez szereg aktów
prawnych i obejmuje:
poręczenia i gwarancje udzielane ze środków budżetu państwa,
subwencje z budżetu państwa,
dotacje do stóp procentowych,
ubezpieczenia kontraktów eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa,
ulgi podatkowe i celne i inne uprzywilejowania,
ulgi podatkowe w rachunku kapitałowym,
anulowanie długów – restrukturyzacja finansowa.
100%
80%
60%
brak pomocy
państw a
40%
pomoc państw a
20%
0%
Małe
Średnie Duże
Zależność między pomocą państwa a
przychodami z zamówień publicznych w MSP
Pomoc państwa jak się okazuje miała wpływ na osiąganie przez
przedsiębiorstwa większych przychodów z zamówień publicznych. Okazuje
się, że istnieje wyraźny związek między wielkością i zakresem pomocy
państwa a przychodami z zamówień publicznych. Dane potwierdzają tezę
zasygnalizowaną wcześniej, że dzięki świadomej polityce państwa
wspierającej dostęp do zamówień publicznych można istotnie poprawić
wyniki finansowe przedsiębiorstw startujących w przetargach i - w
konsekwencji - wpłynąć w istotny sposób na ich konkurencyjność na rynku.
Można nawet stwierdzić, że pomoc państwa w małych i średnich
przedsiębiorstwach staje się gwarantem sukcesu finansowego
przedsiębiorstwa poprzez uczestnictwo w zamówieniach publicznych.
Przychody >50%
Brak pomocy państwa
Przychody >50%
Pomoc państwa
Małe
36%
77%
Średnie
55%
90%
Czy stan prawny w zakresie zamówień publicznych
w Polsce przedsiębiorstwa uznają za zadawalający
Niewiele przedsiębiorstw uznaje stan prawny obowiązujący w Polsce za
zadawalający chociaż - zgodnie z przewidywaniami - większa pomoc ze
strony państwa wiąże się z większą satysfakcją i pozytywnymi opiniami
przedsiębiorców. Na pytanie dotyczące zadowolenia z obowiązujących
przepisów prawa pozytywnie odpowiedziało 41% przedsiębiorstw małych i
30% średnich spośród tych, które uzyskały kiedykolwiek pomoc ze strony
państwa. Analogicznie wśród przedsiębiorstw, które takiej pomocy nigdy nie
uzyskały odsetek ten odpowiednio wynosił 25% i 28%.
Pomoc państwa
Brak pomocy państwa
Małe
41%
25%
Średnie
30%
28%
Ogólnie można też powiedzieć, że w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw
poziom nastrojów ich właścicieli nie był związany z wielkością przedsiębiorstwa.
Zarówno małe, średnie jak i duże przedsiębiorstwa dostrzegały potrzebę
polepszenia obowiązujących przepisów prawnych i wszystkie podkreślały
potrzebę nowych uregulowań.
Instrumenty zmniejszające bariery dostępu MSP
do zamówień publicznych w opinii przedsiębiorców
Instrumenty zmniejszające bariery dostępu MSP do zamówień publicznych
%
Upraszczanie stosownych procedur
24
Wprowadzenie instrumentów zapewniających korzystniejsze warunki płatności i terminowe
regulowanie należności
22
Podział dużych zamówień na mniejsze, odrębne kontrakty
20
Wyłączanie poszczególnych zamówień lub niektórych typów zamówień i przeznaczanie ich
wyłącznie dla MSP
9
Rezerwowanie zamówień poniżej określonego pułapu wartości wyłącznie dla MSP
8
Ustalanie przez władze limitów łącznej wartości zamówień publicznych, które powinny być
udzielone MSP
6
Przyznanie pierwszeństwa dla MSP w przypadku złożenia ofert o takiej samej wartości przez
duże i małe przedsiębiorstwa
5
Pomoc techniczna i doradztwo dla MSP w zakresie zamówień publicznych
3
Dopłaty do należności za realizację zamówienia dla MSP
2
Obowiązek podzlecania wykonawstwa
1
100
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Ustalanie limitów łącznej wartości zamówień
 W Stanach Zjednoczonych jednym z najbardziej wyraźnych
uregulowań wspierających zamówienia publiczne w małych i
średnich przedsiębiorstwach jest ustalanie przez władze rządowe
limitów łącznej wartości zamówień, które powinny być udzielone
tej grupie przedsiębiorstw (target setting). Limity te dają dość dużą
swobodę decyzji urzędnikom realizującym zamówienia.
Problemem jest jednak w tym przypadku motywowanie urzędników
oraz odpowiednie ustalenie wysokości tych limitów. Kongres
wyznaczył minimalny pułap na poziomie 20% całkowitej wartości
kontraktów pierwszego stopnia. Dla grup społecznie i
ekonomicznie upośledzonych oraz małych firm prowadzonych i
kontrolowanych przez kobiety minimalny pułap określono na
poziomie 5% całkowitej wartości kontraktów i subkontraktów.
Wartość docelową tych kontraktów co roku ustala prezydent, a
kierownicy agencji i Urząd ds. Małych Przedsiębiorstw określają
cele w zakresie zamówień dla MSP, ustalane na maksymalnym,
praktycznie osiągalnym i uzasadnionym przez nie poziomie.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Zastrzeganie zamówień
 Inną regulacją wspomagającą sektor MSP jest zastrzeganie
zamówień (reserved procurements) poniżej określonego progu
wartości dla tej grupy przedsiębiorstw. W związku z tym, tylko
małe i średnie przedsiębiorstwa zostają dopuszczone do udziału
w przetargach, natomiast duże firmy są z nich wykluczane.
Regulacja ta jest bardzo często stosowana, ponieważ jest
bardzo prosta w realizacji oraz relatywnie najtańsza. Stwarza
też ona czasem komplikacje, na przykład w sytuacjach kiedy
zakupy części zamiennych lub produkty markowe oferowane są
taniej przez dużych dostawców lub w przypadku zamówień
dodatkowych, gdy podstawowe zamówienia realizowane są
przez duże firmy. Problemy pojawiają się także w przypadku
zamówień specjalistycznych, gdzie na rynku nie występują małe
firmy z wymaganymi przez przepisy kwalifikacjami.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Odkładanie zamówień
Kolejnym przykładem instrumentu wspierającego małe i średnie przedsiębiorstwa jest
odkładanie zamówień (set-asides, sheltered markets). Regulacja ta nie dotyczy co
prawda wszystkich przedsiębiorstw tego sektora, ale jest dla nich bardzo korzystna w
związku z np. ochroną przed konkurencją dużych firm. Decyzje odnośnie odkładania
zamówień mogą mieć charakter systematyczny, ale mogą też być podejmowane ad
hoc. W związku z tym, że odkładanie zamówień może powodować zakłócenia cenowe,
bardzo istotna jest ocena jaka część zamówień powinna być odłożona. W przypadku
zamówień ad hoc, ryzyko takich zakłóceń jest stosunkowo mniejsze niż w przypadku
systematycznego odkładania. W Stanach Zjednoczonych rozróżnia się zamówienia
odkładane w całości lub częściowo. W praktyce nakazuje się odkładanie w całości
zamówień powyżej 100 tys. USD dla małych przedsiębiorstw, o ile można oczekiwać
złożenia ofert przez co najmniej dwie odpowiedzialne firmy. W normalnym trybie
natomiast jest przeprowadzany przetarg dotyczący „nie odłożonej” części oferty. Do
przetargu tego mogą stawać zarówno duże jak i małe firmy. W przypadku odkładanych
zamówień szczególną rolę przykłada się do odpowiedzialności startujących podmiotów.
Orzeka o niej kontraktujący urzędnik i jeśli jego ocena będzie negatywna,
przedsiębiorstwo może zwrócić się do Urzędu ds. Małych Przedsiębiorstw z wnioskiem
o wydanie tzw. „Zaświadczenia o kompetencji” w zakresie wykonania przedmiotowego
zamówienia. W Europie odkładanie zamówień dla MSP jest legalne poniżej wartości
progowych dyrektyw w sprawie zamówień publicznych
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Podział dużych zamówień na mniejsze
 Dość powszechnie stosowanym uregulowaniem - zabronionym w
Polsce przepisami ustawy o zamówieniach publicznych - jest podział
dużych zamówień na mniejsze, odrębne kontrakty celem udostępnienia
ich sektorowi małych i średnich przedsiębiorstw. Bardzo często
alternatywnie stosuje się zamiast dzielenia zamówienia na części,
obowiązkowe podwykonawstwo. Jedynym wymogiem w tym przypadku
jest spełnienie warunku, aby wspomniane regulacje nie pociągały za
sobą zwiększenia kosztów. Na całym świecie przepis ten można
stosować tylko w przypadku, gdy nie używa się go w celu uniknięcia
albo obejścia przepisów ustawy. Podobnie jak i omówione
uregulowania, tak i to budzi jednak szereg kontrowersji wśród
amerykańskich kontraktujących urzędników, gdyż niechętnie
zwiększają oni sobie ilość obowiązków wynikających z dodatkowej
liczby kontraktów. Ponadto polityka taka nie sprzyja udzielaniu upustów
i rabatów oraz koncentracji zamówień. Duże dostawy stwarzają
większe możliwości pokrycia początkowych kosztów innowacji i
wdrożeń.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Obowiązkowe podzlecanie
 Kolejnym instrumentem stosowanym najszerzej w
Stanach Zjednoczonych jest obowiązkowe
podzlecanie (subcontracting). O ile nie zagraża to
skutecznej realizacji kontraktu powinno ono
obowiązywać w maksymalnym zakresie.
Kontraktujący urzędnik ocenia plan podzleceń i
włącza go do umowy. Niewykonanie tego planu
uważane jest za materialne naruszenie umowy.
Stosowanie tego instrumentu jest dość skuteczne,
niemniej jednak powoduje, jak poprzednie
rozwiązania, powstawanie dodatkowych kosztów.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Preferencyjny wybór ofert
 Bardzo korzystnym z punktu widzenia MSP
rozwiązaniem jest preferencyjny wybór ofert
składanych przez ten sektor. W Stanach
Zjednoczonych jeśli oferty są identyczne pod
wszystkimi istotnymi względami, kontraktujący
urzędnik musi uwzględnić następujące preferencje: w
pierwszej kolejności udziela zamówienia dla małych
przedsiębiorstw z terenów o nadwyżce siły roboczej,
w drugiej dla innych małych przedsiębiorstw, a w
trzeciej dla wszystkich pozostałych przedsiębiorstw.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Zapewnienie częściowych wypłat
 Często zdarza się, że małe firmy nie mogą przystąpić
do zamówienia i realizować dalszej jego części na
skutek zatorów płatniczych lub nieterminowego
regulowania należności. W ustawodawstwie
amerykańskim stosowane ułatwienia polegają zwykle
na zapewnieniu częściowych wypłat
odpowiadających postępowi robót, stworzeniu
prawnych gwarancji niezwłocznego dokonywania
koniecznych płatności przez zamawiających i
generalnych wykonawców, obowiązku płacenia kar
za zwłokę w płatnościach, wprowadzeniu systemów
gwarancji rządowych, redukcji kwot wstrzymywanych
wypłat tytułem zabezpieczeń.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Prowadzenie list potencjalnych wykonawców
 Kolejnym korzystnym rozwiązaniem z punktu
widzenia sektora MSP w Stanach Zjednoczonych jest
to, że prowadzi się również listy potencjalnych lub
upoważnionych oferentów. Wsparcie więc może
polegać na zapewnieniu małym przedsiębiorstwom
obecności na tych listach oraz na prowadzeniu
odpowiednich kampanii informacyjno-promocyjnych
dla tych przedsiębiorstw. Niestety instrument ten nie
ma przełożenia na wyniki przetargów, choć zwiększa
udział MSP w przetargach.
Zamówienia publiczne jako szczególna forma
pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych
Pomoc techniczna i doradztwo
 Stosowanym już w Polsce instrumentem, jednak na bardzo
niewielką skalę, jest pomoc techniczna i doradztwo dla MSP. W
Stanach Zjednoczonych przyjmuje ono najczęściej postać
doradztwa w zakresie procedur przetargowych, pomocy we
wprowadzaniu MSP na listy uprawnionych oferentów, a także
prowadzenia odpowiedniej polityki informacyjnej w zakresie
ogłaszanych i planowanych zamówień. Niezależnie od
konkretnych podzleceń, małe przedsiębiorstwa mogą także
uzyskać wsparcie w postaci pożyczek, gwarancji kredytowych,
treningów kadry kierowniczej i pracowników, transferu
technologii, itp