Transcript İnsan

COĞRAFYANIN KONUSU
COĞRAFYANIN KONUSU
• Coğrafyanın tanımında öne çıkan başlıca
kavramlar, coğrafyanın konusunu da
belirlemektedir.
• Bu kavramlar şunlardır.
• İnsan
• Çevre (yeryüzü)
• İnsan-çevre etkileşimi
• Bu kavramların açıklanmasıyla coğrafyanın ne
olduğu ve hangi konuları kapsadığı yani
coğrafyanın konusu kendiliğinden ortaya
çıkacaktır.
İnsan
• Coğrafya araştırmalarının odak
noktasında yer alan insan;
• yeryüzünde yaşayan, aklı ve üstün
düşünme yeteneği ile doğal ortamda
kendi yararına çeşitli düzenlemeler
yapan, hatta doğal dengeyi bozacak kadar
ileri giden bir varlıktır.
• Yeryüzünde bütün canlılar doğrudan
doğruya doğal ortamda yaşadığı halde,
insanlar doğal ortamdan evcilleştirdiği ve
kendi şekil verdiği bir kültür ortamı
içinde yaşar.
• Bu nedenle coğrafyacı insanı hem
çevrenin bir elemanı olarak, hem de
çevreyi değiştirici bir eleman olarak ele
almak durumundadır.
İnsan
• İnsanoğlu yeryüzünde yaşamaya
başladığı günden bu yana doğal
ortamın zor şartlarına göğüs
gererek yaşama mücadelesi
vermiş ve bu sayede uzun yıllar
boyunca geliştirdiği hayat tarzı
(yaşama biçimi) ile coğrafyanın
odak noktasını oluşturmuştur.
• Ancak burada unutulmaması
gereken önemli bir nokta
coğrafya insanı birey olarak değil,
her zaman topluluk halinde
yaşayan bir varlık olarak inceler.
Çevre
• İnsanın içinde yaşadığı ve etkisinde kaldığı
yere ortam veya çevre denir.
• Çevrede bulunan fizyografik (cansız) ve
biyotik (canlı) varlıkların oluşturduğu ortama
doğal çevre, beşeri (insan kökenli) varlıkların
oluşturduğu ortama da kültürel çevre denir.
• Doğal varlıkların başında dağlar, tepeler,
platolar, ovalar ve vadiler gibi yer şekilleri
gelir.
• Yer şekilleri çeşitli özellikteki taş ve
tabakalardan oluşurlar.
• Yer kabuğunun bu katı bölümü taş küre
(litosfer) olarak da ifade edilir.
Çevre
• Ayrıca çevremizde, akarsular, göller ve denizler vardır.
• Bunların hepsine birden su küre (hidrosfer) denir.
• Akarsular, göller ve denizler dışında bitkiler de, toprakta
ve yeraltında su bulunmaktadır.
• Ayrıca yüksek dağların doruk kısımlarında ve kutuplarda
buz halinde, atmosferde ise buhar halinde su mevcuttur.
Çevre
• Çeşitli gazların karışımı olan
atmosferdeki hava insanların yanı sıra
diğer canlıların yaşayabilmeleri için ilk
koşuldur.
• Atmosferde meydana gelen olaylar (hava
olayları) ise insanı çok yakından
ilgilendirir.
• İnsanlar yaşayabilmek için faaliyetlerini
havanın sıcak, soğuk, fırtınalı, yağmurlu,
kar yağışlı olup olmamasına göre
düzenlemek zorundadır.
Çevre
• Çevrenin yukarıda belirtilmiş olan
elamanları (taş, toprak, hava ve su)
cansız elemanlardır.
• Bunlardan başka çevremizde bitkiler ve
hayvanlar da vardır.
• Bunlar biyosferi oluşturur.
• Bu canlı elemanlarla birlikte çevrenin
şimdiye kadar belirtilmiş olan
elemanlarının hepsi birlikte doğal
çevreyi oluştururlar.
Doğal Küreler
Atmosfer
(Hava Küre)
Biyosfer
(Canlı Küre)
Litosfer
(Taş Küre)
Hidrosfer
(Su Küre)
Çevre
• Bir de beşeri çevre vardır.
• Etrafımıza baktığımız
zaman gördüğümüz binalar,
yollar, köprüler, taşıtlar
gibi varlıklar insanlar
tarafından yapılmıştır. Yani
kültürel eserlerdir. Onun
için beşeri çevrenin başka
bir adı da kültürel çevredir.
• İnsanın içinde yaşadığı
çevre (ortam) yukarıda
belirtilmiş olan doğal çevre
ile beşeri çevrenin
bütünüdür.
Coğrafi Yeryüzü
• Çevre bir bakıma coğrafi yeryüzü olarak da kabul
edilir.
• Coğrafi yeryüzü yer kabuğunun veya dünyanın
yüzeyi değildir.
• Coğrafi yeryüzü coğrafyanın konusu olan olayların
meydana geldiği üç boyutlu mekandır.
Atmosfer
• Bu mekana atmosferin alt katları girer.
• İnsanları çok yakından ilgilendiren (yağış ve
rüzgar gibi) atmosfer olayları burada oluşur.
• Atmosferin yerden itibaren 6-16 km.lik bu
bölümüne Troposfer denilir.
• Yani kutuplarda 6, ekvatorda 16 km olan bu
tabakanın ortalama kalınlığı 13 km. olarak kabul
edilir.
• Ancak insanı ilgilendiren hava olayları daha çok bu
tabakanın 3-4 km.lik alt bölümünde gerçekleşir.
• Dolaysıyla coğrafi yeryüzünün atmosferdeki
yüksekliği 5-10 km.yi pek geçmez.
1-Troposfer: 6-16 km. kalınlıkta,
atmosfer gazlarının % 75 i ve su
buharının tamamının yer aldığı, yatay
ve dikey hava hareketleriyle karışım
alanı, yerden yükseldikçe her 100
m.de sıcaklığın 0.56° C azaldığı
katmandır.
Stratosfer: Yaklaşık 16-30 km.
arasında yer alır.
ozonosfer: 18-45 km. arasında
bulunur
Atmosferin Bileşimi
• 1. Atmosferin alt katmanı troposferin gaz
karışımı, günümüzün biyosfer dengesini
oluşturuyor.
• Atmosfer gazlarını:
• 1. Her zaman bulunan ve oranları değişmediği
kabul edilen azot, oksijen ve asal gazlar.
• 2. Her zaman bulunan ve miktarı azalıp coğalan
karbondioksit ve su buharı.
• 3. Her zaman bulunmayan toz, ozon
oluşturmaktadır.
• Oksijen yazın daha yüksek, kıs mevsiminde
düşüktür.
• Kırsal kesimde daha yüksek, kentler çevresinde
düşüktür.
• Karbondioksit karalarda ve Şehirler civarında
daha yuksek,
• denizlerde ve kırsal kesimde daha düşüktür.
• Atmosfer gazları madde döngüsüyle biyosferlitosfer-hidrosfer arasında döner durur.
Litosfer
• Katı yer kabuğunun üst kısımları da coğrafi
yeryüzüne dahildir.
• Çünkü madencilik faaliyetleri ile yine insanları
yakından ilgilendiren depremler ve volkanizma bu
katlarda meydana gelir.
• Yer küre içinde insanın ulaşabildiği en derin yerler
ise 10-12 km. kadardır.
Hidrosfer
• Denizlerin üst kısımları da coğrafi yer yüzüne
dahildir.
• Deniz altı ulaşımı ile insanların beslenmesinde
önemli yer tutan deniz ürünleri, denizlerin bu üst
kısımlarında oluşur.
• Bu üst kısım bazı denizlerde 50-100 m.yi pek
geçmezken bazı denizlerde 400-500 m.ye kadar
iner.
• Ancak genel olarak canlı ortam 2000 m.nin altında
büyük ölçüde ortadan kalkar.
Coğrafi Yeryüzü
• Bu üç kürenin insanları etkileyen kısımları birlikte
coğrafi yeryüzünü oluşturmaktadır.
• Çevreyi “İnsanların etkilediği ve etkilendiği
yerler" olarak tanımlarsak çevre ile coğrafi
yeryüzü birbirine çakışmaktadır.
• Yani, Coğrafi yeryüzü = Coğrafi çevre= Biyosfer
demektir.
• Coğrafi yeryüzü; insanın içinde yaşadığı,
ekonomik faaliyetlerde bulunduğu, değişik
ihtiyaçlarını karşıladığı, doğal, toplumsal ve
ekonomik olayları bünyesinde toplamış üç
boyutlu dördüncü bir küredir.
İnsan-çevre etkileşimi
• Coğrafyanın, tanımı ne olursa olsun, insanla çevre
arasındaki ilişkileri incelediği, bu ilişkilerin mekanda
yarattığı farklılaşmaları ve benzerlikleri açıklamayı
amaç edindiği bilinmektedir.
• Ancak, coğrafyanın amacı, ne çevrenin kendisi ne de
insanın kendisi olmayıp, bunların arasındaki ilişki, bu
ilişkinin mekansal farklılaşma üzerindeki etkisinin
araştırılmasıdır.
• Coğrafyacının işinin önemli bir bölümü insan ile çevresi
arasındaki karşılıklı ilişkiyi tanımak ve onu anlamaktır.
• Bunun içinde öncelikle çok karışık bir yapıya sahip olan
yeryüzü genelinde doğal çevreyi bir sistem ve düzen
içerisinde incelemek zorunluluğu vardır.
İnsan-çevre etkileşimi
• Doğal çevrenin insanlara tanıdığı sınırlı seçme şansından
dolayı doğanın insanın faaliyetleri üzerinde etkili
olduğunu biliyoruz, fakat bazı limitler içerisinde bile
insanın doğanın tanıdığı bu seçme hakkını mümkün olan
en geniş anlamda kullanma yeteneğine sahip olduğu
konusunda da şüphe yoktur.
• İnsanın doğal yapısını ve doğal davranış biçimlerini
incelemek psikoloji, felsefe ve sosyoloji gibi bilim
dallarının konuları içerisine girer.
• Coğrafya ise, insanın doğa ile olan ilişkilerini ve karşılıklı
etkileşimlerini, bu ilişkinin yarattığı olayların sebepsonuç ilişkilerini konu alır ve kendisine özgü metotlarla
elde ettiği verileri değerlendirerek açıklamaya çalışır.