Transcript Istorijski razvoj obavještajne službe

Neka otvorena pitanja i poteškoće u istraživanju
obavještajne službe

Istorijski ravoj društva, odnosno oblikovanje i strukturiranje zajednica pratila je potreba za
sigurnosnim i obavještajnim organiziranjem;
 Riječ je o komponentama koje su uslov opstanka i razvoja zajednica;

Uprkos relevanciji obavještajne komponente, može se zaključiti da fenomen obavještajne
službe nije u dovoljnoj mjeri naučno elaboriran i fundiran, što najbolje potvrđuje odsustvo
jedne jedinstvene-univerzalne definicije obavještajne službe;
 Temeljne razloge naučne nedorečenosti fenomena obavještajne službe treba tražiti u
slijedećem:
- tajnost sadržaja rada;
- birokratska uskogrudnost ;
- nezakonomjeran razvoj obavještajne djelatnosti;
- obavještajni fenomen –dio sveukupnih dinamičkih političkih procesa.
Osnovna shvatanja o nastanku obavještajne djelatnosti
 Prirodno svojstvo ljudskog roda;
 Istorijska kategorija;
 Teološko shvatanje;
 Uzroci nastanka obavještajne djelatnosti:
- Objektivni uzroci: pojava tajne, antagonistički odnosi, ratovi.
- Subjektivni: minimum psihičkog razvitka čovjeka i kulturni razvoj čovjeka.
Diferentni pristupi u definiranju obavještajne službe
 Naučna
nedorečenost o obavještajnom fenomenu ima za posljedicu
divergentna stajališta-pristupe u teorijskom određenju obavještajne službe;
 Šerman Kent obavještajnu službu dovodi u korelaciju sa informisanjem,
namjenjujući joj tu ulogu. Po njemu, zadatak obavještajne službe je
prikupljanje informacija, sistematizacija i dostavljanje zainteresiranim
korisnicima. Obavještajnu djelatnost definira kao precizan sistematski rad ,
čije ishodište treba biti davanje adekvatnih odgovora, pri čemu stavlja znak
ekvivalencije između obavještajne djelatnosti i znanja. Na tom znanju, prema
ovom autoru, se zasniva visoka nacionalna politika prema ostalim državama u
svijetu, što je preudvjet razvoja i opstanka države;
 Ladislav Farago, ovaj autor obavještajnu službu vidi kao ”organizovano
nastojanje da se podaci pribavljaju, ocjenjuju i dio po dio sastavljaju u cjelinu,
sve dok se ne stvore krupnije i jasnije slike koje omogućavaju da se sagledaju
konture stvari koje treba da nastupe”. Ovom definicijom , autor je ukazao na
složenost obavještajne djelatnosti;
 Stevan Rodić: “ Obavještajna služba je državni organ koji ima osnovni zadatak
da informiše o tajnama protivnika “.
 U sovjetskoj enciklopediji data je definicija vojno-obavještajne službe pod
kojom se podrazumijeva :” trupno izviđanje, čiji je cilj upoznavanje sa
snagama, namjerama i sredstvima neprijatelje radi borbenog obezbjeđenja
dejstava sopstvenih trupa, pri čemu se ta djelatnost odvija kontinuirano za svo
vrijeme borbenih dejstava trupa, kao i za vrijeme zatišja”;
 Američka enciklopedija:” na zahtjev političkog savjeta jedne države
obavještajna služba obavlja djelatnost prikupljanja informacija o
mogućnostima i namjerama stranih vlada ili se bavi prikupljanjem bilo koje
druge vrste informacija”;
 Britanska enciklopedija :” državna obavještajna služba neprekidno prikuplja i
procjenjuje obavještenja o stavu, mogućnostima ili vjerovatnim političkim
odlukama drugih zemalja. Obavještajna služba ima zadatak da posmatra,
izvještava, procjenjuje i rezimira i da stalno obavlja taj proces. Predmet njenog
rada su ciljevi, sredstva i namjere drugih zemalja. Sigurnost određivanja
državne politike moguće je samo na osnovu najtačnijih i najpotpunijih
obavještenja”
 Politička enciklopedija ističe da je zadatak obavještajne službe da ”prikuplja
podatke i da informiše o tajnama protivnika. Zato je objekat obavještajna tajna
, kao specifičan društveni i politički fenomen uslovljen podvojenošću, sukobima
i borbama interesa u društvu”
 Vojna enciklopedija: ”specifična organizacija države koja ima zadatak da
prikuplja, izučava, obrađuje i koristi obavještajne podatke o drugim državama,
kao i drugim djelatnostima subverzivne prirode. Ona je izraz jedinstva
obavještajne službe i obavještajne djelatnosti, te specijalizirana
stručna i
relativno samostalna službe, koja kao dio državnog aparata sa svojim
sredstvima i metodima djeluje kao sredstvo politike”.
Zajedničke karakteristike obavještajnih službi
 Osnovi razlog njihovog uspostavljanja jeste potreba za




zaštitom vlastitih
tajni, kao i sa saznanjem tuđih;
Slijedeća zajednička karakteristika jeste
funkcija obavještavanja
odgovarajućih državnih
struktura, jer bez tačne, precizne i potpune
obavještenosti niti jedna politička vlast ne može donostiti relevantne odluke,
posebno one na vanjskopolitičkom planu;
Različiti sigurnosni izazovi, neophodnost održavanja stabilnog političkog i
sigurnosnog
stanja,
kreiranje
vanjske
politike
zahtjevaju
poznavnaje/posjedovanje informacija o svim sferama života i rada drugih
država;
Relativna samostalnost;
Specijaliziranost;
Integralna definicija
 Obavještajnu službu možemo definirati kao specifičnu, specijaliziranu
visokoprofesionalnu i relativno samostalnu instituciju društva koja u
skladu sa zakonom datim ovlaštenjima i korištenjem posebnih legalnih
i tajnih metoda i sredstava na sistematski način prikuplja štićene
relevantne obavještajne podatke i druge informacije o planovima i
namjerama drugih država ili njihovih pojedinih institucija , koji su
potrebni za oblikovanje, kreiranje i vođenje i globalne politike
naročito na vanjskopolitičkom planu; te štiti vitalne interese vlastite
države , tako što otkriva, prati, izučava i onemogućava djelovanje
stranih obavještajnih službi.
 Iz ove definicije je vidiljivo da obavještajna služba:
 - ima obilježja tajnosti;
 - da su mjere preventivnog karaktera temeljna funkcija njenog
djelovanja;
 Koristi dostignuća nauke i tehnologije;
 Primjenjuje specifične metode;
 One su profesionalizirane, specijalizirane i visoko obrazovane institucije.
Istorijski razvoj obavještajne službe
Stari vijek
 U više naučnih i publicističkih radova se ističe da genezu obavještajne djelatnosti






možemo pratiti još od biblijskih knjiga;
Ističe se naime činjenica da se obavještajnim radom služio i Mojsije kako bi došao do
značajnih saznanja vojne i ekonomske prirode, radi donošenja odluke o pohodu na
obećanu zemlju Nanan;
Postoji opća saglasnost da su se prvi zapisi o korištenju obavještajnih podataka pojavili
u 7. stoljeću p.n.e;
U 7.s p.n.e. otkrivene su arhive u Ninivi i Kojundžiku, što ukazuje na činjenicu da se
poseban značaj pridavao vanjskopolitičkoj akciji, odnosno osvajanjima, što je bilo
nezamislivo bez obavještajnih podataka;
Diplomatije/diplomatski predstavnici su bili nosioci obavještajne djelatnosti;
Zemlje koje su se u 7. stoljeću p.n.e. koristile obavještajnom komponentom su Stara
Indija, Persija, Asirija.
Asirija je prednjačila sa obavještajnom komponentom, ona je prva koja koristila
obavještajne podatke u sklopu obavljanja diplomatskih zadataka, što joj je omogućilo
brojne pobjede i primarnu ulogu u međunarodnim odnosima tadašnjeg doba.
 Antička Grča se koristila obavještajnim faktorom;
 Kao što se zna, antička Grčka je bila podijeljena na 150 država-polisa, tako da su veliki




teritorij, nemogućnost ovladavanjem istim, unutrašnji nemiri, međusobni sukobi
uslovili potrebu da je svaka imala svoje zakone i pravni sistem, što je impliciralo
organiziranje i obavještajne djelatnosti;
Međutim, u tom periodu obavještajna djelatnost nije imala razvijenu formu: ovisila je
od vladajućih struktura, odnosno njihovih ciljeva na vojnom i političkom planu, tako da
je obavještajna komponenta funkcionirala u skladu sa tadašnjim običajima i tradicijom;
Pored unutrašnje sigurnosti, posebna pažnja se poklanjala i suprotstavljanju vanjskim
prijetnjama, što ukazuje na značaj obavještajne komponente.
Atinjani su prednjačili sa obavještajnom komponentom, što im je upravo omogućilo
vodstvo na ekonomskom, političkom i vojnom planu dugi niz godina;
Nosioci obavještajne djelatnosti u staroj Grčkoj su diplomatski predstavnici, mnogi
vladari kao što su Aristotel, Kimon, Perikle su se pored obavljanja zadataka političkediplomatske prirode bavili i obavještajnim radom.
 Upravo odsustvo boljih i u praktičnoj formi organiziranih obavještajnih snaga se može





identificirati kao uzrok propasti grčkih država;
U vrijeme ekspanzije rimskog carstva smatrano je da nije neophodno posjedovanje
informacija o protivniku, što je imalo za posljedicu brojne poraze rimskih imperatora;
Julije Cezar se korsitio obavještajnim podacima koji su mu bili snažna potpora u
osvajanjima; bio je sklon slanju uhoda u protivničke redove u cilju njihovog
dezinformisanja;
Tiberije i Domicijan su razvili snažnu mrežu agenata čiji je temeljni zadatak bio da
prate sumnjive osobe, te na taj način prikupljaju informacije o njima. Oni su nazvani
informatorima, odnosno deljatorima;
U to vrijeme korištene su zastarjele metode obavještajnog rada, kao što je slanje uhoda
u protivničke redove, slanje golubova- glasonoša i drugih obučenih ptica,
dezinformisanjue protivnika o vlastoj snazi;
Egipat je također veliki značaj pridavao obavještajnom faktoru. U starom Egiptu
obavještajna djelatnost je bila povjerena najelitinim vojnim snagama- Moharima;
 Zadatak Mohara je bio da se u mirnodobskom periodu ubacuju u protivničke redove i
na taj način prikupljaju podatke koje su proslijeđivali faraonu;
 Na osnovu tih podataka su se izrađivali planovi za ratne operacije;
 To je predstavljalo ključnu kariku u vojničkim pobjedama, tako da su svi prikupljeni
podaci bili u funkciji prosperiteta i razvoja u svim oblastima egipatske države;
Srednji vijek
 Raspadom antičkog robovlasničkog društva i Rimskog carstva, od 5. stoljeća nastaje








novo doba, koje karakterizira novo društveno uređenje- feudalizam.
Crkva i religija su osnovna društvena nadgradnja tog doba;
U feude-zemljišne posjede su bile inkorporirane vojne, policijske, pa samim tim i
obavještajne funkcije;
Prisutna dva vida moći: kondigna i konpenzacijska moć;
Značajni predstavnici ovog doba su Toma Akvinski i Aurelije Augustin. Oni su dali
snažan dopirnos razvoju političke misli, što je imalo utjecaja na uspostavljanje i razvoj
obavještajnog faktora;
Sve funkcije su bile objedinjene u jednoj ličnosti;
Države koje su u ovom periodu imale snažno razvijenu obavještajnu komponentu su
Vizantija, Germanska imperija i Papska država;
Prednjačila je Vizantija, koja je usvaršila metodu dezinformisanja stranih predstavnika:
stvarala je naime uvjerenje o svojoj enormnoj snazi, organizirala je carske prijeme u
cilju uvjerevanja protivnika u vlastitu moć, što je prolongiralo njenu propast.
Papska država je imala širi prostor za djelovanje, korisitila je široke mase vjernika kao
izvore informacija, služila se neprimjerenim metodama i sredstvima ( razni vidovi
nasilja, lukavstva, falsifikata)
Novi vijek
 Raspadom feudalizma i pojavom renesanse nastaje epoha građanske političke misli;
 Razdoblje zrelog feudalizma, a posebno nastanka građanske klase koincidira sa







istorijskim oblikovanjem (nacionalnih) država;
Politika se posmatra kao društvena realnost;
Međutim uprkos tim promjenama, osnovni oblik političkog sistema je oligarhija sa
naglašenim elementima despotizma i apsolutizma; da se zaključiti da je država
smaovolja pojedinca;
Nije bilo mjesta demokratiji, dakle vladalo se upotrebom političkog nasilja;
Dolazi do ustroja apsolutističkih monarhija: vlast skoncentrisana u rukama monarha od
vojske, policije, pa do obavještajne djelatnosti;
Sve više se afirmira špijunaža;
Sva lica koja su bila zadužena za obavještajnu djelatnost odgovarala su monarhu;
U režimima apsolutnih monarhija obavještajna služba je bila u funkciji zaštite
postojećeg poretka, samim tim poprimila je obrise političke obavještajne službe;
FAKTORI TRANSFORMACIJE OBAVJEŠTAJNE DJELATNOSTI U
OBAVJEŠTAJNU SLUŽBU
(XIV-XIX)
 geografska otkrića i prva kolonijalna osvajanja
 ustrojavanje apsolutističkih monarhija
 diplomatija
 bankarstvo
 Francuska buržoaska revolucija
 razvoj kapitalizma
 građanski ratovi u SAD-u
 kolonijalizam i imperijalizam
 ekspanzija nauke i tehnike
 Francuska buržoaska revolucija je imala najveći uticaj na razvoj obavještajne
službe: srušen je dvorski apsolutizam, čime je srušena ekonomska i politička
dominacija plemstva.
Moderna obavještajna služba je
dakle tekovina buržoaske revolucije i
karakterizira je sljedeće
 javlja se kao stalni specijalizirani organ države sa obavještajnom funkcijom
 obavještajna djelatnost postaje sve obimnija, a njeni metodi raznovrsniji
 obavještajnu službu ne interesiraju samo vojna i politička saznanja već se njen
domet širi na ekonomske i druge oblasti
 obavještajna služba se počinje baviti mnogim neobavještajnim pitanjima kao
što su propaganda, terorizam, državni udari, pučevi itd