Transcript İndir
İLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ YETİŞKİN PSİKOLOJİSİ Ders 5 Yrd. Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Hasan Kalyoncu Psikoloji Lisans 2. Sınıf, 2013-2014 GENÇ YETİŞKİNLİKTE PSİKOLOJİK OLGUNLAŞMA • Yetişkinlik =' "olgunluk" dönemi. • Kişilik kuramlarına göre; “Genç yetişkinlik sırasında gelişen bir olgu” “Bir tür ulaşılan plato ya da sonuncu durum değil, bir oluşum süreci” Olgunluğun psikolojik nitelikleri: Sevecenlik, cinsel duyarlılık, sevme ve sevilme yetisi, toplumsal olma yetisi, başka insanlar yetiştirebilme yetisi, vb. Olgun kişiler kim olduklarının, kişisel güçlerinin ne olduğunun bilincinde olan kişilerdir. Olgun kişi durağan değildir, sürekli değişim ve yeniden uyum gösterir, kendini yeniler. Olgunluk sonul bir ürün değildir, sürekli bir oluşumun durmadan yenilenen sonucudur. Olgunluk bireylerin, yaşamın gereklerine ve zorunluluklarına başarılı bir biçimde uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir biçimde başa çıkabilmeleri için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Olgunlaşma süreci; bizimle dünya arasında hiç bitmeyecek bir uyum arayışıdır. Olgunluğa ulaşmayı etkileyen faktörler: toplumsal beklentiler, bireyin yaşamının nesnel koşulları, yeteneklerdeki bireysel farklılıklar Maslow’a göre Olgunluk; Toplumun bireyin insancıl gelişimine gizil bir engel oluşturduğu yerde, "insancıl yönelimin egemenliğI”. Aşağı ve yüksek düzeydeki gereksinmeler birbiriyle etkileşir, fakat bireyi olgunluğa götüren gereksinmeler yüksek düzeydeki gereksinmelerdir, yani "kendini gerçekleştirme" ve "bilimsel anlayış"tır. Kendini gerçekleştiren kişi aşağı gereksinmeleri aşmıştır; özsaygı, başkalarına bağlılık, insancıl bir kişi olarak büyümeye istekli olma özelliklerini gösterir. Rogers’e göre Olgun Kişi; Kendine güvenerek ve kendi yaşantılarını kabul ederek tam bir işleyişe ulaşan kişidir, karşı karşıya olduğu gerçekliğin tüm yönlerine uyum sağlama gereksinmesini duyan kişidir. Kendi çevresini oluşturur ve kendisini ve başkalarını nesnel bir biçimde algılamaya yeteneklidir; bireysel bir kimlik ve bütünleşmiş bir kişilik kazanmıştır; kendi yaşam düzeyi için gerekli gelişim görevlerini başarır ve şimdiki zamanla ve gelecekle başa çıkmak için gerekli yetenek ve becerileri geliştirir. Gordon W. Allport'a göre Olgun Kişiliğin Özellikleri; 1) Geniş bir benlik duygusuna sahip olmak, 2) Başkalarıyla hem yakın ilişkilerde hem de genel ilişkilerde sıcak bağlar kurmaya yetenekli olmak, 3) Temel bir duygusal güvenliğe sahip olmak ve kendini kabul etmek, 4) Dış gerçeklikle bağlantı içinde, atılımla algılamak, düşünmek ve eylemde bulunmak, 5) Kendini gerçekleştirmeye, içgörüye ve humor'a yetenekli olmak, 6) Bütünleşmiş bir yaşam felsefesiyle uyum içinde yaşamak. Olgun kişiliğin bu ögelerinin temeli olumlu bir benlikkavramıdır. Benlik-kavramı (self-concept), zaman içinde kendimiz konusunda sahip olduğumuz görüştür. Toplumsal etkileşime dayanarak gelişir. Çevreden alınan geri bildirimlere dayanır. Benlik-imgesi (self-image), bizim kendimize ilişkin ve biz bir toplumsal durumdan diğerine geçtikçe değişen ve görece geçici olan zihinsel resimlerdir. Benlik-kavramı benlik-imgesi'nden çok daha bağımsız ve kararlıdır Benlik-kavramının davranışlarımız üzerindeki etkisi daha önemlidir. Ergenlikten genç yetişkinliğe geçerken benlikkavramında önemli değişimler görülmez, kararlılık kazanılır. Genç yetişkin temelde ergenlikteki aynı insandır. Ancak genç yetişkinler, sorunlarla başa çıkmada daha büyük bir yetenek ve dünyayla ilişkilerde daha büyük bir kavrayış gösterirler. Bu gelişmede cinsel rollerin öğrenilmesi çok önemli bir etkendir. Erkek ve kadın davranışlarında kültürel beklentilerin etkisi çok büyüktür. Ö̈rneğin kadınlara göre; uygun" kadın davranışı; edilgin, duygusal, akıldışı olmalıdır kendi yaşamları üzerinde erkekten daha az bir denetim iradesi geliştirirler özellikle erkeklerle yarışmak zorunda oldukları alanlarda başarılarını beceri ve akıllarından çok "şans"a bağlarlar Ancak günümüzde genç yetişkinler bu yargıları aşabilmitir. Olgunlaşma Yönleri Robert W. White yetişkinliğe geçiş yıllarında olgunlaşmanın beş doğrultusu olduğunu söyler: 1. 2. 3. 4. 5. Ego kimliğinin yerleşmesi Kişisel ilişkilerin özgürleşmesi İlgilerin derinleşmesi Değerlerin insancıllaşması. Özen ve bakımın genişlemesi. 1. Ego kimliğinin yerleşmesi Genç yetişkinliğin temel özellikleri genellikle ergenlikte ulaşılan zihinsel olgunluğa dayanır. Piaget'in gelişim kuramı çerçevesinde, soyut işlemler (formal operations) dönemi zihin gelişiminin en üst düzeyidir. Soyut işlemlerle ergen ilk kez soyut düzeyde düşünebilir, varsayımlar kurabilir, akıl yürütebilir. Bu yetenek aracılığıyla kendisinin kim olduğunu ve evren içindeki yerini belirleyebilir. İnsan olarak, toplumun bir üyesi olarak, evrenin bir yaratığı olarak bütünleşmiş bir benlik duygusuna ulaşabilir. Kendisini soyut olarak "bir başkasının bakış açısından” görebilir. Cinsel, toplumsal, siyasal ve ahlaki açıdan kim olduğuna ilişkin duygusunu, belirtileri "süreklilik", "bütünlük" ve "bütünleşme” olan soyut bir kimlik duygusu içinde bütünleştirmeye yetenekli olmaya başlar. Ergen zihinsel gelişimi ile kimlik sorununu çözebilecek karmaşıklığa ulaşmıştır. Ancak zihinsel olarak bu düzeye ulaşmış olmak bu sorunların tümünü çözmüş olmak anlamına gelmez. Bu sorunlar psikolojik ve toplumsal niteliktedir ve büyük ölçüde kültür tarafından belirlenirler. • Ergen genç yetişkinliğe yaklaştıkça bu sorunların çözümlerini keşfeder. • Genç yetişkinlikte kimliğe ilişkin en önemli sonuç, birey ile toplumsal sistem arasında kurulan ilişkidir. • White'a göre; kimliğin kararlılık kazanması, yetişkin yaşamın görece sürekli olan toplumsal rollerinin benimsenmesiyle olur. Yetişkin rollerine katılma derinleştikçe, genç yetişkin katılımının üslubu ve oynadığı rollerin bütünleştirilmesi konusunda kararlar almaya başlar. 2. Kişisel ilişkilerin özgürleşmesi White'ın belirttiği ikinci büyüme çizgisi, ilişkinin diğer insanların gerçek doğasına gitgide daha duyarlı duruma gelmesidir. İnsanlararası ilişkiler, gitgide daha fazla biricikliği içinde değerlendirilen tek bir kişiyle ilişkiye dönüşmekte ve gitgide daha az kendi gereksinmelerini, düşlemlerini yansıttığı bir ilişki olmaktadır. Eriksona göre;, tek ve biricik olan bir başka kişiyle özgür olarak ilişkiye girebilmek için, kişinin ilişkide kendisinin kim olduğu konusunda gelişmiş bir kimlik duygusu olmalıdır. Gelişen kimlik duygusu, genç yetişkinlikte kurulan ilişkilerdeki artan geçicilik ve süreklilikle birlikte, başkalarının biricik oluşunu kendi kimliğinin sağlam temelinden hareketle keşfetmeye katkıda bulunur. White’a göre; Beklenmeyen etkileşimler önemlidir. Bir başkasının beklenmeyen bir davranışı karşısında şaşırdığımız zaman o insanın tek ve biricik oluşuna daha fazla uyum sağlarız; yine bunun gibi, bizden beklenmedik biçimde farklı olan biriyle etkileşime girdiğimizde bu bizi kişilerin tek ve farklı oluşu konusunda daha duyarlı kılar. Beklenmedik etkileşimler kendimizi tanımamıza, kişisel ilişkileri derinleştirmemize yardımcı olur. 3. İlgilerin derinleşmesi Bu üçüncü büyüme çizgisi kişilerin ilgilendiği ve uğraştığı etkinliklerde izlenebilir. White'a göre; genç yetişkinlik, ilgilerin derinleştiği ve girişilen işlerin yürekten yapıldığı bir dönemdir. Uğraşlar ve ilgiler mesleki ya da özel olabilir, ancak ortak özellikleri gerçek bir başarı elde etme amacıyla yapılıyor olmalarıdır. Bir başka özellik, bireyin ilgi duyduğu alanla uğraşmaktan yarar beklemeksizin zevk almasıdır. Bir başka özellik, bireyin ilgi duyduğu alanla uğraşmaktan yarar beklemeksizin zevk almasıdır. Bireyin kendisine ilginç gelen bir etkinliği ele alması, sadece o etkinlikten zevk duyması, bu zevkin de ilgiyi derinleştirmesi biçiminde gelişen bir süreç söz konusudur. İlginin bu biçimde derinleşmesi sonuç olarak kimliğin kararlılık kazanmasını ve buna bağlı olarak meslek seçimini, başka hir insana duyulan ilgiyi etkiler. 4. Değerlerin insancıllaşması. Piaget ve Kohlberg tarafından yapılan ahlak gelişimi çalışmaları, genç yetişkinlerde üst düzeyde soyut ahlak felsefesi gelişimi için yeterli gizilgücün var olduğunu göstermiştir. Soyut bir ahlak felsefesi oluşturma yetisi bütün yetişkinlik boyunca sürüp gidcr. Genellikle toplumlarda daha alt düzeyde ahlaki yargılar geçerli olduğu halde genç yetişkinler, yeni kazandıkları bu yetiyi daha insancıl değerler geliştirme yönünde kullanırlar. Genç yetişkinler kendi kişisel deneyimlerini değerler sistemine katar ve kimliğin gelişen açıklık ve kararlılığını yansıtan kendi kişisel değerler sistemini oluştururlar. bu sistem, daha özgür ve derin ilişkiler kurdukları insanlar aracılığıyla gelişen kişisel deneyimlerinin bir sentezidir. Daha insancıl değerler gelişir. 5. Özen ve bakımın genişlemesi. Bu büyüme çizgisi kısmen değerlerin insancıllaşmasını yansıtır. Ayrıca diğer insanların durumlarına duyulan duyguları da içerir. Bu eğilim, başkalarına gittikçe artan bir sempati duymayı ve onların duyguları konusunda derin bir özen geliştirmeyi içerir. Bu özellikler sadece sevilen kişiye değil, yoksullara, baskı altında olan, fiziksel ya da ruhsal rahatsızlıkları olan kişilere de yöneliktir. Kimmel’e göre; bütün genç yetişkinler bu gizil-güçleri sonuna kadar harekete geçirmez. Kaynaklar: Prof. Dr. BEKİR ONUR/ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ