Transcript Volkan Dayan ()

Operasyonel Riskin Entelektüel Sermayeye
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
Dr. Volkan DAYAN
Giriş
 Teknolojik gelişmelerin etkisi.
 Finansal piyasalar karmaşık hale gelmesi.
 Krizler sonucu uluslararası düzenlemeler yapılmıştır.
 Risk, riskin ölçümü ve yönetimi kavramları önem
kazanmıştır.
 Entelektüel sermayenin de önemli yapıtaşlarından
olan bilginin işletmelerde ürün ve hizmetler kadar
önemli bir varlık haline gelmesi dolayısıyla bilgi
yönetiminin de önemi ortaya çıkmıştır.
 Hem operasyonel risk hem de entelektüel sermaye
yönetiminde birçok ortak paydaş bulunmaktadır.
 Bu çalışmada öncelikle Basel düzenlemeleri
çerçevesinde yer alan riskler,
 Bu risklerden operasyonel riskin tanımı, yönetilmesi ve
ölçülmesi incelenmiş
 Daha sonra bu risklerin entelektüel sermaye unsurları
ile olan ilişkisi ele alınmıştır.
Basel Düzenlemeleri
Çerçevesinde Yer Alan Riskler
 Kredi riski
 Piyasa riski
 Operasyonel risk kavramı tanımlanmıştır.
Operasyonel Risk
 Basel II’de operasyonel risk yetersiz veya başarısız içsel
süreçler, insanlar ve sistemlerden veya harici
olaylardan kaynaklanan kayıp riski olarak
tanımlanmıştır .
 Başka bir tanıma göre operasyonel riskler; genel olarak
personelden kaynaklanabileceği gibi, temel bilgi
sistemlerinden, işletmenin ya da bankanın
süreçlerinden ya da dış kaynaklardan dolayı
oluşabilmektedir (Babuşcu, 2005).
Operasyonel Risklerin Alt
Kategorileri
Operasyonel Riskler
Örgüt Kaynaklı
Süreç ve Politika
Kaynaklı
Yönetimsel ve
Yapısal
Doğrudan Süreç ve
Politikalar
İletişim
Çalışanlar
Fiziksel Yapı
Örgüt Kültürü
Uygunluk
Donanım-Yazılım
Yasal İşlemler
İletişim
Ürün -Hizmet
Bilgi Güvenliği
İşverenler
Çıkar
Çatışmaları
Proje Yönetimi
Dış Kaynak
Kullanımı
Müşteriler
İşlerin Sürekliliği
Güvenlik
Teknoloji Kaynaklı İnsan Kaynaklı Dış kaynaklı
Dolandırıcılık
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Genel anlamda risklerin yönetilebilmesi için
ölçülebilir hale getirilmeleri gerekmektedir.
 Özellikle insan unsurunun ön planda olması yüzünden
belki de ölçülmesi en zor olan risk operasyonel risk
olmaktadır.
 Operasyonel riskin ölçülebilmesi için oluşabilecek
potansiyel zararı tahmin etmek gerekmektedir. Bu
noktada bazı verilerin sübjektif oluşu hesaplama
yapmayı zorlaştırmaktadır.
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Basel komitesi operasyonel riskin etkin yönetiminde
için çeşitli ilkeler belirlemiştir
 Öncelikle denetim ve gözetimin öneminden
bahsedilmektedir.
 Denetçilerin bankaların hem içsel hem de dışsal
süreçlerini, politikalarını ve sistemlerini düzenli olarak
takip etmeleri gerektiği vurgulanmaktadır.
 Bankanın operasyonel riskleri değerlendirilirken eğer
banka bir finansal şirketler grubu içinde yer alıyorsa bu
grubun tümünün dikkate alınması önem taşımaktadır.
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Risk yönetimi kültürünün yönetim kurulundan alt
birimlere kadar herkese benimsetilmesi
gerekmektedir.
 Operasyonel riskin yönetimi için bankaların risk
yönetimi süreçlerinin güncellenebilir, uygulanabilir ve
sürdürülebilir bir altyapıya sahip olması ayrıca
bankanın büyüklüğüne, işlemlerinin karmaşıklık
derecesine, faaliyet alanına ve risk profiline uygun
olması gerekmektedir.
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Risk yönetim süreçleri yönetim kurulu tarafından
belirli aralıklarda gözden geçirilmeli, gereken
değişiklikler yapılmalıdır ve onaylanmalıdır.
 Yönetim kurulu, üst yönetimin riskin yönetiminde
sistemin işleyişi, süreçler ve politikalar konusunda
etkinliğini denetlemelidir.
 Ayrıca operasyonel riskte maruz kalınabilecek risk
sınırlarının da yönetim kurulu tarafından belirlenmesi
gerekir. Üst yönetim bu sınırlar dahilinde üstüne
düşen sorumluluğu gerçekleştirmeli; sağlam, şeffaf ve
etkin bir yönetim bilincine sahip olması sağlanmalıdır.
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Üst yönetim operasyonel risklerin tüm ürün ve
hizmetlerde, faaliyetlerde, süreçlerde ve sistemin
işleyişinde doğru teşhis edildiğinden ve
değerlendirildiğinden emin olmalıdır.
 Operasyonel riskin etkisinin azaltabilmesi ya da riskin
transfer edilebilmesi için bankanın süreçlerinin,
politikalarının, sisteminin ve iç denetim süreçlerinin
sürekli kontrolü önem taşımaktadır.
 İşlerin sürekliliği ve esnekliği için işlerle ilgili herhangi
bir aksama olması durumunda devreye girebilecek,
işlemleri esnetebilecek limitleri oluşturulmuş bir acil
durum planlaması hazırlanmalıdır.
Operasyonel Riskin Yönetilmesi
 Bankaların hissedarları operasyonel risk süreçleri
hakkında bilgi edinme hakkına sahip olması
gerekmektedir.
 Sonuç olarak etkin bir operasyonel risk yönetimi süreci
için risklerin tanımlanması, değerlendirilmesi,
ölçülmesi, azaltılması, takip edilmesi ve raporlanması
çevrimi oluşturulması önem taşımaktadır.
Operasyonel Riskin Ölçülmesi
 Risklerin yönetilebilmesi için ölçülebilir hale gelmesi
gerekmektedir. Daha önceden de belirtildiği üzere
operasyonel riskin ölçülebilmesi ve veri haline
getirilebilmesi kolay olmamaktadır.
 Operasyonel risk verileri banka içi veya banka dışı
kaynaklardan elde edilebilmektedir. Bu kaynakların
bazıları; bankaların muhasebe kayıtları, iç denetim
raporları, bankanın bilişim sistemlerinden alınabilecek
veriler, insan kaynakları departmanlarının
oluşturduğu veritabanları ve birçok operasyonel
birimden elde edilen veriler olabilmektedir.
Entelektüel Sermayenin
Unsurları
 İnsan Sermayesi
 Yapısal Sermaye
 Müşteri Sermayesi
Entelektüel Sermaye ve
Operasyonel Risk Kavramı
Entelektüel Sermaye
Operasyonel Riskler
İşgücü verimliliği
İşgücü çeşitliliği
İşgücü devir oranı
Yönetim derinliği (kontrol alanı)
Çalışanlar arası ilişkiler
Ürün –Hizmet
Müşteriler
Uygunluk
Çalışanlar
Bilgi ve Bilgi Teknolojileri
Entelektüel varlıklar
Basel II kriterlerine göre entelektüel
sermaye ile de ilişkili operasyonel riske
neden olan faaliyetler






















Basel II kriterlerine göre operasyonel riske ve kayıplara neden olan faaliyetler
Kasıtlı olarak rapor edilmeyen banka içi işlemler
Mali kayba neden olan yetkisiz işlemler
Kasıtlı olarak pozisyonların yanlış belirlenmesi
Hile, dolandırıcılık, sahtekarlık, kaçakçılık faaliyetleri
Hırsızlık, şantaj
Bilgi hırsızlığı
Hacking
Her türlü zimmetine geçirme işlemleri
Varlıkları kişisel kullanımına alma, varlıkların kötü niyetli olarak tahrip edilmesi
Hesabı ele geçirme, kopyalama vb.
Vergi usulsüzlükleri
Rüşvet faaliyetleri
Çalışanların tazminat verilmesi, ikramiye, işine son verme işlemleri
Çalışanların grev gibi organize eylem faaliyetinde bulunması
Bankanın genel güvenliğinin sağlanamaması
Çalışanların sağlık güvenliğini sağlanmaması
Ayrımcılık faaliyetleri
Doğal afetler, felaketler
Bilgisayar donanımı ve yazılımında oluşabilecek eksiklikler, sorunlar
Telekomünikasyon sorunları
Kamu faaliyetlerinde aksama
Bankanın uygunluk ve açıklama kurallarına aykırı faaliyetler yapılması
Entelektüel Sermaye ve
Operasyonel Risk Kavramı
 Operasyonel risklerin ölçümünde kullanılan
yöntemlerde risk göstergeleri de entelektüel sermaye
ile ilişkilidir.
 Entelektüel sermayenin ölçümünde operasyonel risk
ile ortak kullanılan kavramlar bulunmaktadır. Örneğin
bilgi bilançosu hem entelektüel sermaye hem de
operasyonel risk için kullanılabilir. Bilgi bilançosu, bir
örgütün sahip olduğu fikri varlıkları sergilemektedir.
Bilgi bilançosunda hem bilgi hem de bilgi kaynakları
önem arz etmektedir.
Entelektüel Sermaye ve
Operasyonel Risk Kavramı
 Sällebrannt ve diğ. (2007) yaptıkları çalışmalarında
İşveç’te bulunan 8 adet bilişim şirketine 8 faktör
üzerinden risk ölçümü yapmıştır. Sonuç olarak ise
entelektüel sermaye ile piyasa riskleri arasında pozitif
bir ilişki tespit edilmiştir. Aynı zamanda entelektüel
sermaye ile bilişim şirketlerinin yatırım ilişkisi de
büyük ölçüde pozitif çıkmıştır. Bu çalışmada da yine
bilgi bilançoları kullanılmıştır.
Entelektüel Sermaye ve
Operasyonel Risk Kavramı
 Basel II ile birlikte hem bankalar hem banka dışı
derecelendirme kuruluşları, KOBİ’lerin
derecelendirilmesinde niteliksel faktörleri de
(entelektüel sermaye, imaj, etik değerler verilen önem,
sektördeki-pazardaki pay, yönetim-denetim kurulu
yapısı gibi) sayısallaştırarak derecelendirme notlarını
ilan edeceklerdir
Entelektüel Sermaye ve
Operasyonel Risk Kavramı
 Basel II ile birlikte KOBİ’ler için bilginin değeri daha
da artmaktadır. KOBİ’lerin derecelendirmesinin
yapılmasında da insan sermayesi, yapısal sermaye ve
müşteri sermayesi ön plana çıkmaktadır.
Sonuç
 Banka ya da banka dışı kurumların hepsinde
entelektüel sermayenin de operasyonel riskin de
önemi gün geçtikçe artmaktadır. 2012 yılı Temmuz
ayında yürürlüğe girecek olan Yeni Türk Ticaret
Kanunu’nda da belirtilen “bilgi toplumu” kavramı
entelektüel sermayenin ve operasyonel riskin de
temelinde bulunmaktadır.
Sonuç
 Yine 2012’nin Temmuz ayında Basel II’ye geçiş süreci
de tamamlanacaktır.
 Bu noktadan hareketle ülkemizde bilgi tabanlı
sistemler ve onların güvenliği daha çok önem arz
edecektir.
 Bankalarda operasyonel süreçlerde birçok risk unsuru
bulunmaktadır. Bu risk unsurlarının çoğu “insan” ile
ilgili olmaktadır.
Sonuç
 Doğru eğitim, nitelikli işgücü, bilgi güvenliği, müşteri
sadakati, örgüt kültürü, yönetim felsefesi, doğru ve
eksiksiz iletişim gibi birçok kavram hem operasyonel
risk hem de entelektüel sermaye ile doğrudan
ilişkilidir.
 Bankaların ya da banka dışı kurumların bu iki süreci
de etkileyen unsurları doğru tespit edebilmeleri,
gereken önlemleri almaları gerekmektedir.
Sonuç
 Risklerin doğru yönetilmesi ile birlikte insan
sermayesi, yapısal sermaye veya müşteri sermayesinin
değeri artırılıp operasyonel riskleri azaltabilmek
mümkün olabilecektir.
 Bu sayede yönetim mekanizmalarında da verim
artabilecek ve rekabette de öne çıkabilmek mümkün
olabilecektir.
Sonuç
 Bankaların hem entelektüel sermaye yönetimini hem
de operasyonel risk yönetimini doğru şekilde
yapabilmeleri için bilgi üretimine dolayısıyla yeniliğe
ve değişime ayak uydurmaları gerekmektedir. Bu
sayede hem mikro hem de makro bazda gelişim
sağlanabilecektir.
TEŞEKKÜRLER
[email protected]
volkandayan.com