Transcript 04 Kasım 2013 tarihinde Prof.Dr.Mücahit Öztürk tarafından verilen

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI
Prof. Dr. Mücahit Öztürk
KİŞİLİK
 Kişilik kavramı, bireyin kendine özgü olan ve başkalarından
ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir.
 Bu özellikler bireyin bilişsel (cognitive) değerlendirmelerine
dayanarak iç ve dış dünyaya uyum için geliştirmiş olduğu
duyuş, düşünüş ve davranış örüntülerini içerir.
 Kişilik insanın toplumda oynadığı çeşitli roller ve bu rollerin
başkaları üzerinde bıraktığı etkilerin tümüdür.
 Mizaç (huy) ; bireyin duygusal ve davranışsal
özelliklerinin tümüdür.
 İnsanlar birçok farklı durumda belli şekillerde davranır
ya da düşünürler.
 Karakter bireyin toplum değerlerine ahlak kurallarına
ve toplum kültürüne uygun davranışlar gösterme
özelliğidir. Kişiliğin öğrenmeyle kazanılan bir yönüdür.
Mizaç + Karakter= Kişilik
Kişiliğin oluşumu:
 Doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk
çağındaki fiziksel, ruhsal koşullar.
 Olgunlaşma
öğrenme
etkenleriyle biçimlenir.
ve
toplumsallaşma
 Kişilik ve kimlik kavramlarının sıklıkla birbirine karıştırılır.
Kişilik, bireye özgü, kalıcı özellikleri tanımlar, bireyin “nasıl
bir kişi” olduğunu betimler.
 Kimlik ise bireyin kişisel, mesleksel, toplumsal konumunu
yani bireyin “kim” olduğunu belirler. Kimlik duygusu
bireyin özbenliğinde aynılık, süreklilik taşıyan, “ben
kimim” sorusuna karşı bütün yanıtları içeren bilişselduygusal algılayıştır.
KİŞİLİK TÜRLERİ
 Beden yapısı ile kişilik yapısı arasında kesin bir bağ
kanıtlanmamıştır.
 Psikolojik açıdan kişilik tipleri en başta psikanalitik çalışmalara
konu olmuştur. Çocukluk çağında belirli psikoseksüel gelişme
dönemlerinde saplanma (fixation) sonucu oluşan kişilik
özellikleri a) oral, b) anal, c) genital kişilik türleri altında
sınıflandırılmıştır.
 Dışa-dönük (ekstrovert)
 İçe dönük (introvert)
Ekstrovert kişi, introvert kişi
 Çağdaş psikiyatride artık kişilik tanımlamaları ve
sınıflandırması daha çok gözlemlenebilen davranışlara
göre yapılmaktadır.
 Artık bütün dünyada oldukça yaygın kullanılmakta olan
ICD ya da DSM dizgeleri böyle beden yapıları ve kişilik
türleri tanımlamamaktadır.
Kişilik Bozukluğu’nun Tanımı
 Kişilik bozukluğu tanısını koyabilmek için; aşağıdaki
alanlarda sorun olması gerekir
 toplumsal uyum
 düzenli iş tutabilme
 ilişkilerinde süreklilik
Kişilik bozukluklarında sık görülen ortak özellikler:
 Benliğe yerleşmiş olan davranış örüntülerinin uyum amacı ile
esneklik göstermeden sürdürülmesi; örneğin yapılan
yanlışlıkların yinelenmesi, ders alınmaması.
 Belli bir toplum içinde uyumlu sayılabilmek için geçerli
ölçülerden sapması, topluma aykırı davranışlar gösterebilmesi
 Çocukluktan ya da ilk ergenlik çağından beri süregelmesi
 Toplum içinde, iş yaşamında belirgin bozulmaya yol açması
Kişilik bozukluklarında sık görülen ortak özellikler:
 Genellikle benliğe uyumlu (ego-syntonic), yani benimsenmiş
olması ve değiştirilmek istenmemesi: bazen de benlikçe
benimsenmemiş, benliğe yabancı (ego-dystonic) olsa bile
değiştirilememesi
 Genel olarak çevre ile çatışma ve sürtüşmeye yol açması;
kendisini çevreye değil, çevresini kendisine uydurmaya
çalışması
 Kişinin bilişsel yetilerinde, temel duygulanım ve düşünce
yapısında belirgin bozukluk olmaması.
KİŞİLİĞİN MUAYENESİ
 Hastanın sorunları olduğunda kendi davranışlarını haklı







çıkarmaya çalışması
Kendi davranışlarından fazla yakınmaması (benliğe uyumluluk).
Çevre ile çatışmaya ve sürtüşmeye sık girmesi
İçine girdiği güç durumlardan ders almaması ve aynı
davranışları yinelemesi
Sorumluluktan kaçması, yakayı kurtarmayı bilmesi
Antisosyal davranışlar gösterdiğinde suçluluk duygusunun
olmayışı
Alkol ve başka maddelere karşı düşkünlük
Hastanın ses tonu, yüz anlatımları, duruşu da önemli ipuçları
verir.
SIKLIK VE YAYGINLIK
 Gelişmiş sanayileşmiş toplumlarda yaygınlık oranı % 5-20
arasında değişmektedir. Erkeklerde kadınlara oranla en az 4-5
kat daha fazladır.
AYIRICI TANI
A- Psikonevrozlar: Kişilik bozukluğu olanlarda bunaltı, çökkünlük,
somatik yakınmalar, saplantılı düşünceler (obsesyon) ve başka
nevrotik belirtiler görülebilir. En önemli ayırım kişilik
bozukluğunda kişinin kendisinden değil çevresinden yakınması;
kendisinin çevreye uyması değil, çevrenin kendisine uyması
beklentisi olmasıdır Nevrotikler ise kendilerinden yakınırlar ve
bu rahatsızlıktan kurtulmak isterler (otoplastik uyum).
AYIRICI TANI
B- Psikozlar: Psikozlarda gerçeği değerlendirme yetisi bozulur.
Düşünce, algı ve duygulanımda ağır bozukluklar, sapmalar olur.
Kişilik bozukluklarında bunlar genellikle bulunmaz. Sınır
(borderline), şizotipal ve paranoid kişilikte zaman zaman
psikotik belirtiler ortaya çıkabilir. Bu olgularda kişilik bozukluğu
ve psikoz tanısı birlikte konur.
AYIRICI TANI
C- Organik ruhsal bozukluklarda görülen bilişsel yetilerde
bozulma ve yıkım kişilik bozukluklarında olmaz.
D- Kişilik bozukluğu süreğendir. A ve C kümesine giren olguların
çoğunda ömür boyu sürer.
OLUŞ NEDENLERİ
 Kalıtım
 Yapısal Etkenler
 Çevresel Etkenler
KİŞİLİK BOZUKLUĞU TÜRLERİ
 Garip, sıradışı (eksantrik) özellikli olanları içeren Küme A:
Paranoid, şizoid, şizotipal kişilik bozuklukları.
 Dramatik, coşkusal özellikleri olanları içeren Küme B:
Antisosyal, sınır (borderline), histrionik, narsistik kişilik
bozuklukları.
 Bunaltı, korku özellikli olanları içeren Küme C: Kaçınan
(avoidant), bağımlı, obsesif-kompulsif, pasif-agresif kişilik
bozuklukları
A Kümesi Kişilik Bozuklukları
Paranoid Kişilik Bozukluğu
 Kuşkucu, alıngan, kuruntulu kişilerdir. Başkalarının tutum
ve davranışlarından kendilerine bir kötülük gelebileceği
kuşkusu ile aşırı dikkatli, tetikte ve savunucudurlar, çabuk
alınırlar.
 Öncelikle cinsel konularda ve yakın ilişkilerde aşırı duyarlı,
alıngan ve kuşkucudurlar. Başkalarına soğuk, yukardan
bakan, çabuk eleştiren, eleştiri ve şaka kaldırmayan
özellikleri belirgindir. Kendilerini haklı, üstün görürler.
A Kümesi Kişilik Bozuklukları
Şizoid Kişilik Bozukluğu
 Yakın ilişkiler kurmaktan, topluma karışmaktan kaçınan,
duygularını belli etmediği için soğuk görünen, içe-dönük
kişilerdir. Kolay arkadaşlık kuramazlar, açılamazlar, yalnızlığı
yeğlerler.
 Duygusal dalgalanma göstermezler, sevinçleri, üzüntüleri,
öfkeleri dışarıdan kolay belli olmaz. İlgileri ve eylemleri
kısıtlıdır; genellikle yalnız başına kalmayı yeğlerler. Kimileri
sanata, entelektüel uğraşlara düşkün olabilir; kimilerinde de
hem dış, hem iç-dünya kısır ve kısıtlıdır.
A Kümesi Kişilik Bozuklukları
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
 Düşünce ve davranışlarında garip, olağan-dışı özellikler taşıyan,
zor ilişki kuran, eksantrik kişilerdir.
 Garip, büyüsel inanışlar (telepati, altıncı duyu sahibi olmak
gibi). Alınganlık, kuşkuculuk ve üstüne alınma fikirleri sık
görülür. Zaman zaman belirgin olmayan algı yanılsamaları
(illüsion) olabilir. Tanıdık olmayan çevrelerde çabuk sıkılırlar.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
 Psikopatik, sosyopatik kişilik bozukluğu ile eşanlamlıdır. Birçok
davranışları ile uzun süre toplumsal yasalara ters düşen, suç
sayılan davranışlar gösteren kişiler bu tanı sınıfına girerler.
 Bunlar çocukluk çağında da yalancılık, hırsızlık, evden kaçma,
kavgacılık davranışları göstermiş kişilerdir.
 Çocukluk çağında Davranım Bozukluğu (conduct disorder)
tanısı alan bu kişilere 18 yaşından sonra Antisosyal Kişilik
Bozukluğu tanısı konur. Yetişkin yaşta da süren antisosyal
davranışlar nedeniyle bu kişiler sık sık karakollara düşerler,
tutuklanırlar. Gördükleri cezalardan, deneyimlerden ders
almazlar.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
 Kavgacılık, sahtecilik, hırsızlık, alkol ve başka psikoaktif
maddelere, kumara düşkünlük, toplum içinde ve aile
yaşamında çeşitli sorumsuz davranış örnekleri gösterirler.
 Sürekli ve tutarlı ilişki kuramazlar. Kurdukları ilişkilerde kısa
sürede aldatıcı olurlar. Dürtülerini engelleyemezler.
Denetimsiz, atak (impulsive), saldırgan davranış gösterirler.
genellikle suçluluk duygusu duymazlar. Pişmanlıkları olsa bile
yüzeysel ve geçicidir.
 Zeki ve yetenekli olsalar bile bir işte uzun süre kalamazlar.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Oluş Nedenleri:
 Çocuklukta minimal beyin disfonksiyonu, dikkat eksikliği ve
hiperaktivite bozukluğu gösterenlerde antisosyal kişilik
bozukluğu, genellikle alkolizme, kumara, suça yönelimli, aşırı
dayak atan.
 Ağır cinsel sapıklık gösterenlerin çoğunda antisosyal kişilik
bozukluğu vardır