UYKU - Geriatri Hemşireliği Derneği
Download
Report
Transcript UYKU - Geriatri Hemşireliği Derneği
GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Uzm. Hem. Münevver ÖZCAN
Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi
İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı
Geriatri Bilim Dalı
2014
YAŞLILIK;
Birden fazla kronik hastalığın eşlik ettiği, birçok
organ sisteminde fonksiyonel cevapta değişikliğin
oluştuğu,
Akut hastalıkların daha ciddi seyrettiği
Hastalıkların iyileşme sürecinin uzun olduğu,
bağımsız
yaşama
yeteneğinin
fonksiyonel
bozukluklar nedeni ile sınırlandığı,
Çevresel
faktörlere
uyum
yeteneğinin azaldığı bir dönemdir.
sağlayabilme
YAŞLILIK DÖNEMİ
Bireyin sağlık bakım gereksinimleri değişir
artar.
ve
Sağlık harcamaları artar.
Yaşlı birey ile çalışan sağlık personelinin
uzmanlaşmış ve alanda yeterli bilgi ve donanıma
sahip olması gerekir.
KAPSAMLI DEĞERLENDİRME NEDEN GEREKLİ?
Yaşlılarda organ ve
değişikliklerin oluşması.
sistemlerde
önemli
fizyolojik
Fonksiyonel kapasitede azalma ve kayıpların olması
Günlük yaşam faaliyetlerinde azalma ve kısıtlamaların
gelişmesi.
Hastalıkların sık ve atipik seyirli olması.
Hastalık etkenleri, semptomları ve bulgularının farklılık
gösterebilmesi.
Multipl patoloji ve polifarmasinin olması yaşlı hastayı
değerlendirmede kapsamlı bir bakış açısını gerektirmesi.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Yaşlı bireyin çeşitli problemlerini ortaya koyan, tarif
eden, açıklayan,
Bireylerin rezervlerini ve dayanıklıklarını
sınıflandıran,
Bireyin problemlerine müdahale edebilecek gerekli
servisleri belirleyen
Koordine bir tedavi planı geliştiren
Bir Ekip Değerlendirmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
STANDART DEĞERLENDİRMEDEN FARKI;
Yaşlı
bireylerin
odaklanması,
kompleks
Yaşam
kalitesi
değerlendirmesi,
İnterdisipliner ekip üyelerinin varlığı
Değerlendirme sırasında skalaların kullanılması
ve
problemlerine
fonksiyonel
durumu
nedeniyle standart değerlendirmeye göre daha avantajlıdır.
Standart Değerlendirme
Yaşlı bireylerin sıklıkla yaşadığı;
bilişsel bozukluk,
immobilite,
dengesizlik,
inkontinans
iatrojenik
hastalıklardan
oluşan sorunlar
gözden kaçabilmektedir.
Geriatrik Değerlendirme
Tüm
sorunların
değerlendirilmesini
ve
belirlenmesini;
Soruna yönelik olarak uygun
bakım,
Uygun tedavi
Uygun rehabilitasyon
hizmetinin sunulmasını sağlar.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Hastane
Huzurevi
Toplumda yaşayan
yaşlı
bireylerin
fiziksel,
sosyal,
fonksiyonlarında
oluşan
değişimi
amacıyla rutin olarak yapılabilir.
psikolojik
belirlemek
GERİATRİK HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ
İnterdisipliner
Ekip
Multidisipliner ekip
Kapsamlı geriatrik değerlendirmede
interdisipliner ekip
ön planda
İNTERDİSİPLİNER EKİP ÜYELERİ
Hasta ve ailesi
Klinisyen –geriatrist veya iç hastalıkları uzmanı
Hemşire
Sosyal hizmet uzmanı
Diyetisyen
Psikolog
İş ve uğraşı terapisti
Fizyoterapist
İNTERDİSİPLİNER EKİP ÇALIŞMASI
Yaşlı hastaların değerlendirilmesi
Hastaların ve aile bireylerinin hastalığa ve tedaviye
uyum sağlaması önemli.
Temel hedef:
Yaşlı sağlığının korunması ve tedavisi
İNTERDİSİPLİNER EKİP
Ekip üyeleri hastayı birlikte değerlendirir.
Hastanın tedavi planı ekip üyelerinin ortak görüşüyle
belirlenir.
Ekip temel olarak geriatrist ve hemşire tarafından
yönlendirilir.
Ekipte her üyenin yeri, rolü ve misyonu farklı ve
birbirini tamamlayıcıdır.
Yaşlının tüm sağlık sorunları, sosyal problemleri,
duygusal problemleri ile ilgilenir.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
AMAÇLARI
Gizli kalabilecek hastalıkları ortaya çıkarmak
Kesin tanıya yardımcı olmak
Sağlığı korumak ve yeniden kazandırmak için uygun
bakımı planlayıp uygulamak
Gerektiğinde optimum çevresel ve sosyal destek için
danışmanlık yapmak
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
AMAÇLARI
Sonuçları öngörerek hastalığın seyrini takip etmek
Fonksiyonel düzeyi korumak ve geliştirmek
Yaşam kalitesini arttırmak
Tekrarlı ve gereksiz hastane başvurularını önlemek
Gereksiz istenen tetkiklerin önüne geçmek
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI
Fiziksel, bilişsel, emosyonel sağlıkta olabilecek sorunların
ve fonksiyonel kapasitedeki yetersizliklerin saptanarak,
giderilmesi
uygun tedavi ve bakım stratejilerinin oluşturulması
Tedavi ve bakımın etkinliğinin artırılması
Tedavi ve bakım uygulamalarının klinik ve fonksiyonel
durum üzerine etkisinin belirlenmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI
Hastalıklara
yönelik prognozun saptanması
ve iyileştirilmesi
Hastaneye yatışlarda azalma
Mortalitede azalma
Fonksiyonel
Hastane ve
bağımlılıkta azalma
bakımevine başvuruda azalma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI
Sağlık
harcamalarında azalma
Kazalarda
azalma
Yaşam
kalitesinde artma
Yaşam
süresinin uzaması
Hasta
memnuniyetinde artma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Fiziksel Sağlık
Problemler, Kronik Hastalıklar, Beslenme, Laboratuar Bulguları,
Kullandığı İlaçlar, Muayene Bulguları
Fonksiyonel Kapasite
Günlük Yaşam Aktiviteleri, Enstrümental Günlük Yaşam
Aktiviteleri, Egzersiz, Yürüme-denge
Psikolojik Sağlık
Kognitif
Durum
Değerlendirmesi
Değerlendirmesi,
Duygu-durum
Sosyal Faktörler
Sosyal Destek Ve Rol, Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Ve
Ulaşım, Bakım İmkanları, Ekonomik Durum
Çevresel Faktörler
Ev Güvenliği, Tele Sağlık, Transport İmkanları , Kazaların
Önlenmesi
GERİATRİK DEĞERLENDİRMEDE
HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI
Geriatri Ve Gerontoloji Hemşireliği
Yaşlıların
özgün
değerlendirmeyi,
Geriatrik bakım ve rehabilitasyonu planlamada,
uygulamada bilgi ve beceri ile yürütülen bakım
etkinliklerini kapsar.
gereksinimlerini
anlamayı,
HEMŞİRENİN EKİP İÇİNDEKİ ROLLERİNİ YERİNE
GETİREBİLMESİ İÇİN;
Geriatri ve gerontoloji ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye
sahip olması
Yaşlı bireyle iletişimi
Yaşla birlikte oluşan fizyolojik değişiklikleri
Yaşlı bireyde sık görülen sağlık sorunları
Hastalıkların klinik seyri ve özellikleri
Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesi
v.b. konularda
bilgi sahibi olması gerekmektedir.
Geriatri hemşiresinin yaşlı bireyin değerlendirilmesi
ve bakımının planlanması sürecinde aile ile birlikte;
Yaşlı bireyin sorunları ve öncelikleri,
Fonksiyonel durumu,
Sağlık bakım gereksinimleri,
Çevresi, çevresi ile etkileşimi
Bakımda hedef/hedefleri değerlendirir.
DEĞERLENDİRMEDE
KULLANILAN
ÖLÇEKLER
Enstrümental Günlük Aktivite Skalası (Lawton ve Brody)
Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bağımsızlık İndeksi (Katz)
Temel İnsan Gereksinimleri Piramidi (Maslow),
Mini Mental Test,
Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği
Geriatrik Depresyon Ölçeği,
Mobilite İndeksi,
Pittsburg Uyku Kalitesi İndeksi,
Tinetti Yürüme ve Denge Testi,
Mini Nutrisyonel Test
İnkontinans şiddet indeksi
kullanılır.
DEĞERLENDİRME
Ayrıca;
deri bütünlüğü
İnkontinans
ağrı
görme,
İşitme
aşılanma durumu
düşme öyküsü ve riskleri
ihmal ve istismara ilişkin formlar
kullanılabilmektedir.
SAĞLIK ÖYKÜSÜ
Akut ve kronik sağlık problemleri
Hastanın yakınmaları ve sistemlere ilişkin belirtiler
Tedaviler
Kullanılan ilaçlar
Hastalıktan korunma ve sağlığı geliştirme
uygulamaları
Kanser taramaları
Fonksiyonel durum
Sosyal destek (aile, bakım veren, yaşam alanının
güvenliği)
FİZİKSEL DEĞERLENDİRME
Yaşlı bireyin fiziksel değerlendirmesinin kapsamlı ve
karmaşık olması nedeniyle modellerin kullanılması
yararlı olmaktadır.
FANCAPES (Sıvı dengesi, havalanma, beslenme,
iletişim, aktivite, ağrı, boşaltım, sosyalizasyon ve
sosyal beceriler)
SPICES
(uyku
sorunları,
yeme/beslenme
sorunları,inkontinans, konfüzyon, düşme, cilt
bütünlüğünün bozulması)
BESLENME DEĞERLENDIRMESI
Boy, kilo, BKI
Kilo kaybı
Tüketilen besin miktarı,
Mekanik ve psikososyal beslenme faktörleri,
Çiğneme-ısırma ve yutma becerileri,
Diş protezi, diş eksiklikleri,
Diyet değişimleri (tedavi, ekonomik değişimler,
yaşam koşullarına bağlı),
Sıvı alma durumu
Görsel-nörolojik problemleri ve
Fonksiyonel-ekonomik durum değerlendirmelerini
içermelidir.
DÜŞMELER
Önemli bir mortalite ve morbidite nedeni
Mobilitenin kısıtlanmasına,
Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa
Bakımevine yerleştirilme ihtiyacında artışa neden olur.
Düşmelerin 1/10’u yaşlıda
o
o
o
o
Kalça ve diğer bölge kırıkları,
Subdural hematom,
Kafa travması
Ciddi yumuşak doku travması
gibi mortalite ve morbiditeyi artıran ve yaşam kalitesini
bozan sorunlara neden olur.
Düşmeyi Etkileyen Faktörler
Ektrensek faktörler
(çevresel değişiklikler,yetersiz ışıklandırma gibi)
İntrensek faktörler
(fiziksel hastalık, nörolojik değişiklikler, duyusal bozukluklar
gibi)
Birden çok ilaç kullanımı, ilaç etkileşimleri ve alkol
kullanımı
(uyuşukluk,koordinasyonun azalması ve postüral hipotansiyona
neden olarak)
MOBİLİTE DEĞERLENDİRMESİ
Kalk-yürü Testi
Hastadan kollarını kullanmadan oturduğu yerden
kalkması, 3 metre yürüyerek geri dönmesi ve tekrar
oturması istenir.
Bu
test
ile
kuvvet,
değerlendirilebilmektedir.
duruş
ve
denge
İNKONTİNANS
Yaşlılarda inkontinans sık görülen bir durum olup,
genellikle yaşlı birey tarafından ifade edilmeyen bir
sorundur.
Tüm yaşlılarda inkontinans değerlendirilmesi
yapılmalıdır.
ÜRİNER İNKONTİNANSIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Obstetrik ve ürojinekolojik öykü
Üriner inkontinansın tipi, sıklığı, şiddeti, süresi,
paterni
Eşlik eden semptomlar
Barsak alışkanlığında bozulma
Kanser, diyabetes mellitus, nörolojik hastalıklar,
üriner sistem infeksiyonu gibi eşlik eden hastalıklar
Mental durumu
Hastanın kullandığı reçeteli-reçetesiz tüm ilaçlar
Saat
İçilen
Sıvının
Cinsi
MESANE GÜNLÜĞÜ
İçilen Sıvının
İdrar
İdrar
Miktarı
Yapma
Yapma
Zorunluluğ
u
İdrar
Kaçırma
İdrar
Kaçırıldığında
Yapılan İş
UYKU
Uyku bozuklukları yaşlıların %50 den fazlasını
etkileyen bir sorundur.
Uyku;
İnsanların enerjinin korunması
Yorgunluğun önlenmesi
Organların dinlenmesi ve gerilimin azalması için
önemlidir.
Demans
Psikososyal
Durumlar
Artrit
Yüksek Kan
Basıncı
Depresyon
İnkontinans
Kanser
UYKU
Akciğer
Hastalığı
Osteoporoz
Gastrik
Problemler
Menapoz
İlaçlar
UYKU
Uyuma- uyanma saatleri
Uyku süresi
Uykuya dalmada sorun
Uykuda Bölünme
Horlama problemi
Sabah dinlenmiş uyanma
Uyku apnesi
PITTSBURGH UYKU KALITESI İNDEKSI (PUKİ)
Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği 'nin 7 bileşeni vardır.
öznel uyku kalitesi
uyku latensi
uyku süresi
alışılmış uyku etkinliği
uyku bozukluğu
uyku ilacı kullanımı
gündüz işlev bozukluğu
Toplam puan 0-21 arasındadır. Puanın yüksek oluşu uyku kalitesinin kötü
olduğunu gösterir.
Toplam puanının 5 ve üzerinde olmasının kötü uyku kalitesini gösterdiği
belirtilmektedir
İLAÇ KULLANIMI
Yaşlı Bireyde Uygunsuz İlaç Kullanımı
Mortalitede artış
Hastanede uzun süre yatma
İlaç yan etkileri
TEDAVİYE UYUM
Tedaviye Uyumu Etkileyen Faktörler
Yutma
Güçlüğü
Bilgi
Eksikliği
İhmal
Tedaviye
Uyum
Fazla İlaç
Kullanımı
Hafıza
Sorunları
İLAÇ KULLANIMI
Yaşlı birey ve ailesinin
İlaçların etkisi,
Kullanım şekli,
Saati,
Dozu
Yan etkileri
Düzenli İlaç kullanımı ve önemi
Reçetesiz ilaç kullanımı
Bitkisel ilaç kullanımı
Muadil ilaçların kullanımı konusundaki bilgileri
Değerlendirilmeli
FONKSIYONEL ÖYKÜ
Öz-bakım
aktivitelerini yerine getirebilme
yeteneği
Bağımsız
yaşayabilmesi için desteğe ihtiyacı
olup olmadığı değerlendirilir.
GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ (GYA)
GYA
Banyo
Giyinme
Yemek yeme
Tuvalet
Transfer
Kişisel hijyen
Yatak içi hareket
Lokomosyon
Kontinans
Enstrümental GYA
Telefonu kullanabilme
Alışveriş
Yemek hazırlama
Ev temizliği
Çamaşır
Yolculuk
İlaçları kullanabilme
sorumluluğu
Mali işler
SOSYO-KÜLTÜREL DEĞERLENDIRME
Sosyal yaşam ve destek öyküsü, sağlık öyküsünü
tamamlayıcı niteliktedir.
Pek çok yaşlı birey aile üyelerinden sosyal destek
almakta ve fonksiyonel yetersizlikleri kompanse
edilmektedir.
SOSYAL ÖYKÜ
Yaşlı bireyin;
Eski işi ve emeklilik
durumu,
Aile öyküsü ve ilişkileri,
Evlilik durumu ve ilişki
niteliği,
Yaşam alanları,
Ailenin ve bakım verenin
beklentileri,
Sağlık-sosyal güvencesi,
Ekonomik durumu,
Sosyal aktivite ve hobileri,
Ulaşım olanakları ve
araçları,
Toplum entegrasyonu
ve desteği,
Dini inançları
sorgulanmalıdır.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Geriatri hemşiresi yaşlı birey ve yakını ile kuracağı
terapötik, güvenli ve destekleyici iletişim ile yaşlı
bireyin dile getirmeye çekineceği
Düşük benlik saygısı
Depresyon
Korku
Anksiyete
gibi duygularını ifade etme fırsatı vermelidir.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Psikolojik değerlendirme kapsamında;
Geçmiş mental hastalık öyküsü,
Psikolojik problem nedeniyle alınan tedaviler ve
hastane yatış öyküsü,
Geçmiş ve şimdiki stresler ve baş etme yöntemleri,
Alkol ve ilaç kullanımı,
Anksiyete,
Uykusuzluk ve depresyon gibi nedenlerle kullanılan
ilaçlar,
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Hafıza, yargılama ve düşünce sürecinde yaşanan değişim ve
sorunlar,
Kişilik, alışkanlıklar ve yaşam doyumu ile ilgili değişiklikler,
Benlik algısı ve gelecek umutlarının tanımlanması,
Yaşam ve sağlık durumuna ilişkin duyguları,
Yaşlı bireyi seven, destekleyen ve yüreklendiren birinin varlığı,
Umutsuzluk ve intihar düşüncesi konuları
değerlendirilmelidir.
BİLİŞSEL DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN
ÖLÇEKLER
Montreal Bilişsel Değerlendirme Testi
Mini Mental Test
Saat Çizme testi
BİLİŞSEL DURUM DEĞERLENDİRMESİ
Mini Mental Test
Saat Çizme Testi
Oryantasyon
Hafıza-Kayıt etme
Dikkat ve Hesaplama
Hatırlama
Lisan
Motor Fonksiyon ve
Algılama
Doğru yere 12 yazılmış
12 sayıyı da yazmış
Akrep ve yelkovan
çizilmiş
Söylenen zaman doğru
işaretlenmiş
SAAT ÇİZME TESTİ
PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRMEDE SIKLIKLA
KULLANILAN ÖLÇÜM ARAÇLARI;
Yesavage Geriatrik Depresyon Skalası,
Hamilton Depresyon Ölçeği,
Hamilton Anksiyete Ölçeği,
Yaşam Doyumu Ölçeği’dir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ
Çevre güvenliği her yaştaki bireyler için önemlidir.
Bilişsel,
Hareket,
Görme,
Duyma gibi alanlarda sınırlılıkları
Düşme riski olan
yaşlı gruplarda çevre güvenliği daha da önemlidir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ
Çevre güvenliği kapsamında;
Temel yapı,
Isı kontrolü,
Beslenme,
Yangından korunma,
Bireysel yaralanma- şiddetten korunma,
İlaç yönetimi
vb. konular değerlendirilmelidir.
KÜLTÜR VE EĞİTİM DÜZEYİ
Geriatri hemşiresi;
Eğitim seviyesini değerlendirme,
Dil engelleri,
Okuma düzeyleri
Kültürel geçmişi belirlemeli,
değerlendirmelerini bu bilgilere göre yapmalıdır.
İnançlar, tutumlar, değerleri ve yaşlı bireylerin yaşam,
hastalık ve sağlık durum ve kültüre uygun
bakımı etkileyecek faktörler içinde yer almaktadır.
SONUÇ OLARAK;
Hemşirenin;
Yaşlı bireyin özgün gereksinimlerini saptaması
Geriatrik bakım ve rehabilitasyonunu planlaması
Bireyin
hastalık öncesi fonksiyon düzeyine
ulaştırılması
Patolojik sürecin çözümlenmesi için uygulamalar
yapması
Yaşlının
bakımından
sorumlu
bireylerin
gereksinimlerini de dikkate alması gerekmektedir.
TEŞEKKÜRLER