Transcript UYKU - Geriatri Hemşireliği Derneği

GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Uzm. Hem. Münevver ÖZCAN
Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi
İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı
Geriatri Bilim Dalı
2014
YAŞLILIK;




Birden fazla kronik hastalığın eşlik ettiği, birçok
organ sisteminde fonksiyonel cevapta değişikliğin
oluştuğu,
Akut hastalıkların daha ciddi seyrettiği
Hastalıkların iyileşme sürecinin uzun olduğu,
bağımsız
yaşama
yeteneğinin
fonksiyonel
bozukluklar nedeni ile sınırlandığı,
Çevresel
faktörlere
uyum
yeteneğinin azaldığı bir dönemdir.
sağlayabilme
YAŞLILIK DÖNEMİ



Bireyin sağlık bakım gereksinimleri değişir
artar.
ve
Sağlık harcamaları artar.
Yaşlı birey ile çalışan sağlık personelinin
uzmanlaşmış ve alanda yeterli bilgi ve donanıma
sahip olması gerekir.
KAPSAMLI DEĞERLENDİRME NEDEN GEREKLİ?

Yaşlılarda organ ve
değişikliklerin oluşması.
sistemlerde
önemli
fizyolojik

Fonksiyonel kapasitede azalma ve kayıpların olması

Günlük yaşam faaliyetlerinde azalma ve kısıtlamaların
gelişmesi.

Hastalıkların sık ve atipik seyirli olması.

Hastalık etkenleri, semptomları ve bulgularının farklılık
gösterebilmesi.

Multipl patoloji ve polifarmasinin olması yaşlı hastayı
değerlendirmede kapsamlı bir bakış açısını gerektirmesi.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME
Yaşlı bireyin çeşitli problemlerini ortaya koyan, tarif
eden, açıklayan,
 Bireylerin rezervlerini ve dayanıklıklarını
sınıflandıran,
 Bireyin problemlerine müdahale edebilecek gerekli
servisleri belirleyen
 Koordine bir tedavi planı geliştiren

Bir Ekip Değerlendirmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
STANDART DEĞERLENDİRMEDEN FARKI;

Yaşlı
bireylerin
odaklanması,
kompleks

Yaşam
kalitesi
değerlendirmesi,

İnterdisipliner ekip üyelerinin varlığı

Değerlendirme sırasında skalaların kullanılması
ve
problemlerine
fonksiyonel
durumu
nedeniyle standart değerlendirmeye göre daha avantajlıdır.
Standart Değerlendirme
Yaşlı bireylerin sıklıkla yaşadığı;

bilişsel bozukluk,

immobilite,

dengesizlik,

inkontinans

iatrojenik
hastalıklardan
oluşan sorunlar
gözden kaçabilmektedir.
Geriatrik Değerlendirme

Tüm
sorunların
değerlendirilmesini
ve
belirlenmesini;

Soruna yönelik olarak uygun
bakım,

Uygun tedavi

Uygun rehabilitasyon
hizmetinin sunulmasını sağlar.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME

Hastane

Huzurevi

Toplumda yaşayan
yaşlı
bireylerin
fiziksel,
sosyal,
fonksiyonlarında
oluşan
değişimi
amacıyla rutin olarak yapılabilir.
psikolojik
belirlemek
GERİATRİK HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ
İnterdisipliner
Ekip
Multidisipliner ekip
Kapsamlı geriatrik değerlendirmede
interdisipliner ekip
ön planda
İNTERDİSİPLİNER EKİP ÜYELERİ
Hasta ve ailesi
 Klinisyen –geriatrist veya iç hastalıkları uzmanı
 Hemşire
 Sosyal hizmet uzmanı
 Diyetisyen
 Psikolog
 İş ve uğraşı terapisti
 Fizyoterapist

İNTERDİSİPLİNER EKİP ÇALIŞMASI

Yaşlı hastaların değerlendirilmesi

Hastaların ve aile bireylerinin hastalığa ve tedaviye
uyum sağlaması önemli.
Temel hedef:
Yaşlı sağlığının korunması ve tedavisi
İNTERDİSİPLİNER EKİP
Ekip üyeleri hastayı birlikte değerlendirir.
 Hastanın tedavi planı ekip üyelerinin ortak görüşüyle
belirlenir.
 Ekip temel olarak geriatrist ve hemşire tarafından
yönlendirilir.
 Ekipte her üyenin yeri, rolü ve misyonu farklı ve
birbirini tamamlayıcıdır.
 Yaşlının tüm sağlık sorunları, sosyal problemleri,
duygusal problemleri ile ilgilenir.

KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
AMAÇLARI

Gizli kalabilecek hastalıkları ortaya çıkarmak

Kesin tanıya yardımcı olmak

Sağlığı korumak ve yeniden kazandırmak için uygun
bakımı planlayıp uygulamak

Gerektiğinde optimum çevresel ve sosyal destek için
danışmanlık yapmak
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
AMAÇLARI

Sonuçları öngörerek hastalığın seyrini takip etmek

Fonksiyonel düzeyi korumak ve geliştirmek

Yaşam kalitesini arttırmak

Tekrarlı ve gereksiz hastane başvurularını önlemek

Gereksiz istenen tetkiklerin önüne geçmek
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI

Fiziksel, bilişsel, emosyonel sağlıkta olabilecek sorunların
ve fonksiyonel kapasitedeki yetersizliklerin saptanarak,
giderilmesi

uygun tedavi ve bakım stratejilerinin oluşturulması

Tedavi ve bakımın etkinliğinin artırılması

Tedavi ve bakım uygulamalarının klinik ve fonksiyonel
durum üzerine etkisinin belirlenmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI
 Hastalıklara
yönelik prognozun saptanması
ve iyileştirilmesi
 Hastaneye yatışlarda azalma
 Mortalitede azalma
 Fonksiyonel
 Hastane ve
bağımlılıkta azalma
bakımevine başvuruda azalma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN
YARARLARI
 Sağlık
harcamalarında azalma
 Kazalarda
azalma
 Yaşam
kalitesinde artma
 Yaşam
süresinin uzaması
 Hasta
memnuniyetinde artma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME

Fiziksel Sağlık
Problemler, Kronik Hastalıklar, Beslenme, Laboratuar Bulguları,
Kullandığı İlaçlar, Muayene Bulguları

Fonksiyonel Kapasite
Günlük Yaşam Aktiviteleri, Enstrümental Günlük Yaşam
Aktiviteleri, Egzersiz, Yürüme-denge

Psikolojik Sağlık
Kognitif
Durum
Değerlendirmesi

Değerlendirmesi,
Duygu-durum
Sosyal Faktörler
Sosyal Destek Ve Rol, Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Ve
Ulaşım, Bakım İmkanları, Ekonomik Durum

Çevresel Faktörler
Ev Güvenliği, Tele Sağlık, Transport İmkanları , Kazaların
Önlenmesi
GERİATRİK DEĞERLENDİRMEDE
HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI
Geriatri Ve Gerontoloji Hemşireliği

Yaşlıların
özgün
değerlendirmeyi,

Geriatrik bakım ve rehabilitasyonu planlamada,
uygulamada bilgi ve beceri ile yürütülen bakım
etkinliklerini kapsar.
gereksinimlerini
anlamayı,
HEMŞİRENİN EKİP İÇİNDEKİ ROLLERİNİ YERİNE
GETİREBİLMESİ İÇİN;
Geriatri ve gerontoloji ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye
sahip olması
 Yaşlı bireyle iletişimi
 Yaşla birlikte oluşan fizyolojik değişiklikleri
 Yaşlı bireyde sık görülen sağlık sorunları
 Hastalıkların klinik seyri ve özellikleri
 Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesi
v.b. konularda
bilgi sahibi olması gerekmektedir.

Geriatri hemşiresinin yaşlı bireyin değerlendirilmesi
ve bakımının planlanması sürecinde aile ile birlikte;





Yaşlı bireyin sorunları ve öncelikleri,
Fonksiyonel durumu,
Sağlık bakım gereksinimleri,
Çevresi, çevresi ile etkileşimi
Bakımda hedef/hedefleri değerlendirir.
DEĞERLENDİRMEDE












KULLANILAN
ÖLÇEKLER
Enstrümental Günlük Aktivite Skalası (Lawton ve Brody)
Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bağımsızlık İndeksi (Katz)
Temel İnsan Gereksinimleri Piramidi (Maslow),
Mini Mental Test,
Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği
Geriatrik Depresyon Ölçeği,
Mobilite İndeksi,
Pittsburg Uyku Kalitesi İndeksi,
Tinetti Yürüme ve Denge Testi,
Mini Nutrisyonel Test
İnkontinans şiddet indeksi
kullanılır.
DEĞERLENDİRME
Ayrıca;
 deri bütünlüğü
 İnkontinans
 ağrı
 görme,
 İşitme
 aşılanma durumu
 düşme öyküsü ve riskleri
 ihmal ve istismara ilişkin formlar
kullanılabilmektedir.
SAĞLIK ÖYKÜSÜ
Akut ve kronik sağlık problemleri
 Hastanın yakınmaları ve sistemlere ilişkin belirtiler
 Tedaviler
 Kullanılan ilaçlar
 Hastalıktan korunma ve sağlığı geliştirme
uygulamaları
 Kanser taramaları
 Fonksiyonel durum
 Sosyal destek (aile, bakım veren, yaşam alanının
güvenliği)

FİZİKSEL DEĞERLENDİRME

Yaşlı bireyin fiziksel değerlendirmesinin kapsamlı ve
karmaşık olması nedeniyle modellerin kullanılması
yararlı olmaktadır.

FANCAPES (Sıvı dengesi, havalanma, beslenme,
iletişim, aktivite, ağrı, boşaltım, sosyalizasyon ve
sosyal beceriler)

SPICES
(uyku
sorunları,
yeme/beslenme
sorunları,inkontinans, konfüzyon, düşme, cilt
bütünlüğünün bozulması)
BESLENME DEĞERLENDIRMESI
Boy, kilo, BKI
 Kilo kaybı
 Tüketilen besin miktarı,
 Mekanik ve psikososyal beslenme faktörleri,
 Çiğneme-ısırma ve yutma becerileri,
 Diş protezi, diş eksiklikleri,
 Diyet değişimleri (tedavi, ekonomik değişimler,
yaşam koşullarına bağlı),
 Sıvı alma durumu
 Görsel-nörolojik problemleri ve
 Fonksiyonel-ekonomik durum değerlendirmelerini
içermelidir.

DÜŞMELER
Önemli bir mortalite ve morbidite nedeni
Mobilitenin kısıtlanmasına,
 Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa
 Bakımevine yerleştirilme ihtiyacında artışa neden olur.
 Düşmelerin 1/10’u yaşlıda

o
o
o
o
Kalça ve diğer bölge kırıkları,
Subdural hematom,
Kafa travması
Ciddi yumuşak doku travması
gibi mortalite ve morbiditeyi artıran ve yaşam kalitesini
bozan sorunlara neden olur.
Düşmeyi Etkileyen Faktörler
Ektrensek faktörler
(çevresel değişiklikler,yetersiz ışıklandırma gibi)

İntrensek faktörler
(fiziksel hastalık, nörolojik değişiklikler, duyusal bozukluklar
gibi)

Birden çok ilaç kullanımı, ilaç etkileşimleri ve alkol
kullanımı
(uyuşukluk,koordinasyonun azalması ve postüral hipotansiyona
neden olarak)

MOBİLİTE DEĞERLENDİRMESİ
Kalk-yürü Testi

Hastadan kollarını kullanmadan oturduğu yerden
kalkması, 3 metre yürüyerek geri dönmesi ve tekrar
oturması istenir.

Bu
test
ile
kuvvet,
değerlendirilebilmektedir.
duruş
ve
denge
İNKONTİNANS
Yaşlılarda inkontinans sık görülen bir durum olup,
genellikle yaşlı birey tarafından ifade edilmeyen bir
sorundur.
 Tüm yaşlılarda inkontinans değerlendirilmesi
yapılmalıdır.

ÜRİNER İNKONTİNANSIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Obstetrik ve ürojinekolojik öykü
 Üriner inkontinansın tipi, sıklığı, şiddeti, süresi,
paterni
 Eşlik eden semptomlar
 Barsak alışkanlığında bozulma
 Kanser, diyabetes mellitus, nörolojik hastalıklar,
üriner sistem infeksiyonu gibi eşlik eden hastalıklar
 Mental durumu
 Hastanın kullandığı reçeteli-reçetesiz tüm ilaçlar

Saat
İçilen
Sıvının
Cinsi
MESANE GÜNLÜĞÜ
İçilen Sıvının
İdrar
İdrar
Miktarı
Yapma
Yapma
Zorunluluğ
u
İdrar
Kaçırma
İdrar
Kaçırıldığında
Yapılan İş
UYKU

Uyku bozuklukları yaşlıların %50 den fazlasını
etkileyen bir sorundur.
Uyku;
 İnsanların enerjinin korunması
 Yorgunluğun önlenmesi
 Organların dinlenmesi ve gerilimin azalması için
önemlidir.
Demans
Psikososyal
Durumlar
Artrit
Yüksek Kan
Basıncı
Depresyon
İnkontinans
Kanser
UYKU
Akciğer
Hastalığı
Osteoporoz
Gastrik
Problemler
Menapoz
İlaçlar
UYKU
Uyuma- uyanma saatleri
 Uyku süresi
 Uykuya dalmada sorun
 Uykuda Bölünme
 Horlama problemi
 Sabah dinlenmiş uyanma
 Uyku apnesi

PITTSBURGH UYKU KALITESI İNDEKSI (PUKİ)
Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği 'nin 7 bileşeni vardır.
 öznel uyku kalitesi
 uyku latensi
 uyku süresi
 alışılmış uyku etkinliği
 uyku bozukluğu
 uyku ilacı kullanımı
 gündüz işlev bozukluğu

Toplam puan 0-21 arasındadır. Puanın yüksek oluşu uyku kalitesinin kötü
olduğunu gösterir.
Toplam puanının 5 ve üzerinde olmasının kötü uyku kalitesini gösterdiği
belirtilmektedir
İLAÇ KULLANIMI
Yaşlı Bireyde Uygunsuz İlaç Kullanımı
Mortalitede artış
 Hastanede uzun süre yatma
 İlaç yan etkileri

TEDAVİYE UYUM
Tedaviye Uyumu Etkileyen Faktörler
Yutma
Güçlüğü
Bilgi
Eksikliği
İhmal
Tedaviye
Uyum
Fazla İlaç
Kullanımı
Hafıza
Sorunları
İLAÇ KULLANIMI
Yaşlı birey ve ailesinin









İlaçların etkisi,
Kullanım şekli,
Saati,
Dozu
Yan etkileri
Düzenli İlaç kullanımı ve önemi
Reçetesiz ilaç kullanımı
Bitkisel ilaç kullanımı
Muadil ilaçların kullanımı konusundaki bilgileri
Değerlendirilmeli
FONKSIYONEL ÖYKÜ
 Öz-bakım
aktivitelerini yerine getirebilme
yeteneği
 Bağımsız
yaşayabilmesi için desteğe ihtiyacı
olup olmadığı değerlendirilir.
GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ (GYA)
GYA
Banyo
 Giyinme
 Yemek yeme
 Tuvalet
 Transfer
 Kişisel hijyen
 Yatak içi hareket
 Lokomosyon
 Kontinans

Enstrümental GYA
Telefonu kullanabilme
 Alışveriş
 Yemek hazırlama
 Ev temizliği
 Çamaşır
 Yolculuk
 İlaçları kullanabilme
sorumluluğu
 Mali işler

SOSYO-KÜLTÜREL DEĞERLENDIRME
Sosyal yaşam ve destek öyküsü, sağlık öyküsünü
tamamlayıcı niteliktedir.

Pek çok yaşlı birey aile üyelerinden sosyal destek
almakta ve fonksiyonel yetersizlikleri kompanse
edilmektedir.

SOSYAL ÖYKÜ
Yaşlı bireyin;






Eski işi ve emeklilik

durumu,

Aile öyküsü ve ilişkileri,

Evlilik durumu ve ilişki

niteliği,
Yaşam alanları,

Ailenin ve bakım verenin
beklentileri,

Sağlık-sosyal güvencesi,
Ekonomik durumu,
Sosyal aktivite ve hobileri,
Ulaşım olanakları ve
araçları,
Toplum entegrasyonu
ve desteği,
Dini inançları
sorgulanmalıdır.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Geriatri hemşiresi yaşlı birey ve yakını ile kuracağı
terapötik, güvenli ve destekleyici iletişim ile yaşlı
bireyin dile getirmeye çekineceği
Düşük benlik saygısı
 Depresyon
 Korku
 Anksiyete

gibi duygularını ifade etme fırsatı vermelidir.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Psikolojik değerlendirme kapsamında;
Geçmiş mental hastalık öyküsü,
 Psikolojik problem nedeniyle alınan tedaviler ve
hastane yatış öyküsü,
 Geçmiş ve şimdiki stresler ve baş etme yöntemleri,
 Alkol ve ilaç kullanımı,
 Anksiyete,
 Uykusuzluk ve depresyon gibi nedenlerle kullanılan
ilaçlar,

BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME

Hafıza, yargılama ve düşünce sürecinde yaşanan değişim ve
sorunlar,

Kişilik, alışkanlıklar ve yaşam doyumu ile ilgili değişiklikler,

Benlik algısı ve gelecek umutlarının tanımlanması,

Yaşam ve sağlık durumuna ilişkin duyguları,


Yaşlı bireyi seven, destekleyen ve yüreklendiren birinin varlığı,
Umutsuzluk ve intihar düşüncesi konuları
değerlendirilmelidir.
BİLİŞSEL DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN
ÖLÇEKLER

Montreal Bilişsel Değerlendirme Testi

Mini Mental Test

Saat Çizme testi
BİLİŞSEL DURUM DEĞERLENDİRMESİ
Mini Mental Test
Saat Çizme Testi
Oryantasyon
 Hafıza-Kayıt etme
 Dikkat ve Hesaplama
 Hatırlama
 Lisan
 Motor Fonksiyon ve
Algılama


Doğru yere 12 yazılmış
 12 sayıyı da yazmış
 Akrep ve yelkovan
çizilmiş
 Söylenen zaman doğru
işaretlenmiş
SAAT ÇİZME TESTİ
PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRMEDE SIKLIKLA
KULLANILAN ÖLÇÜM ARAÇLARI;

Yesavage Geriatrik Depresyon Skalası,

Hamilton Depresyon Ölçeği,

Hamilton Anksiyete Ölçeği,

Yaşam Doyumu Ölçeği’dir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ

Çevre güvenliği her yaştaki bireyler için önemlidir.
Bilişsel,
 Hareket,
 Görme,
 Duyma gibi alanlarda sınırlılıkları
 Düşme riski olan

yaşlı gruplarda çevre güvenliği daha da önemlidir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ
Çevre güvenliği kapsamında;
Temel yapı,
 Isı kontrolü,
 Beslenme,
 Yangından korunma,
 Bireysel yaralanma- şiddetten korunma,
 İlaç yönetimi

vb. konular değerlendirilmelidir.
KÜLTÜR VE EĞİTİM DÜZEYİ
Geriatri hemşiresi;
Eğitim seviyesini değerlendirme,
 Dil engelleri,
 Okuma düzeyleri
 Kültürel geçmişi belirlemeli,
değerlendirmelerini bu bilgilere göre yapmalıdır.

İnançlar, tutumlar, değerleri ve yaşlı bireylerin yaşam,
hastalık ve sağlık durum ve kültüre uygun
bakımı etkileyecek faktörler içinde yer almaktadır.

SONUÇ OLARAK;
Hemşirenin;
Yaşlı bireyin özgün gereksinimlerini saptaması
 Geriatrik bakım ve rehabilitasyonunu planlaması
 Bireyin
hastalık öncesi fonksiyon düzeyine
ulaştırılması
 Patolojik sürecin çözümlenmesi için uygulamalar
yapması
 Yaşlının
bakımından
sorumlu
bireylerin
gereksinimlerini de dikkate alması gerekmektedir.

TEŞEKKÜRLER