Transcript Yaşam Aktiviteleri

Roper, Logan, Tierney
Yaşam Aktiviteleri Modeli
1
Yaşam aktiviteleri Hemşirelik Modeli;
 İngiltere (Edinburgh)
 Nancy Roper, Winifred Logan, Alison Tierney
(hemşirelik liderleri)
“The Elements of Nursing” adıyla, 1980
yılında yayınlanmış
 Model
halleri belirli aralıklarla güncellenip
yayınlanıyor, 2000’de son kitabı basılmış
2
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
Model;
 İngiltere ve Avrupa’da eğitim ve
hastanelerde yaygın kullanılıyor ve sekiz
Avrupa diline çevrilmiş
 Avustralya,
Hindistan ve Uzak Doğu’da da
kullanımı sürmekte
 Model
hemşireliğin çeşitli alanlarında yaygın
olarak kullanılmaktadır
3
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
Model;
 Virginia Henderson (temel insan
gereksinimleri) hemşirelik aktivitelerini
tanımladığı modeli ile benzerlikler gösterir

hemşire, hastanın yaşam aktiviteleri ile
bağlantılı problemlerini çözmeyi, azaltmayı
ve uzaklaştırmayı amaçlar
4
 Modeli
benimseyen hemşire,
 hastasını gözlerken kendine şu soruyu
sormalıdır:
 “Hastanın hastalığı nedeniyle hangi yaşam
aktivitesi etkileniyor?

Hasta hangi yaşam aktivitesini yerine
getiremiyor?”
Böylelikle hemşire hastasının bakım
gereksinimini belirler
5
 Roper'ın
ilk çalışmaları (fizyoloji, psikoloji,
hemşirelik) çeşitli görüşleri bir araya
getirerek bu Modele temel oluşturan bir
girişim olarak başlamıştır
 Bu
şekilde ilk olarak tüm insanlarda ortak
olan nitelikleri belirlemek amacını
gütmüştür
6
 Roper,
- bakıma; sağlıklı bir yaklaşımın, gözlenebilir
ve ölçülebilir olgular üzerine kurulması
gerektiğine inanmış,
- sezgi ve rastlantılara dayalı bir planlama
ve bakım verilemeyeceğini savunmuş
7
Günlük Yaşam Aktiviteleri Modeli
hemşirelik uygulamalarının temel öğeleri
 KORUMA
 RAHATLATMA
 BAĞIMLI
FONKSİYONLARI
ile ilgilidir
8
KORUMA
 ‘hastane
hastaya zarar vermemelidir’ Florance
Nightingale
 hastanede,
hastaya zararlı olabilecek birçok
potansiyel zararlı kaynaklar var
Hemşirenin önemli görevlerinden biri hastayı
zararlı etkenlerden korumaktır
9
KORUMA
Ör:

Stres ve anksiyete iyileşmeyi geciktirir

Hastane enfeksiyonları, sekonder olarak ikinci
bir problem yaratır ve hastanın hastaneden
çıkmasını geciktirir

Hasta yatağa bağımlı ise yatmanın yaratacağı
potansiyel sorunlar
gerekli önlemler alınarak önlenmelidir
10
HASTAYI RAHATLATMA

Hemşirenin en çok bilinen ve düşünülen
işlevi; hastanın rahat bir pozisyon almasını
sağlama, yemeğini yanına getirme vb.
etkinlikler

Hastanın fiziksel, mental yönden rahatlığını
sağlayarak, hastalığı ile baş edebilmesine
yardımcı olmak
11
BAĞIMLI FONKSİYONU
Kişi hastalandığında tıbbi yardım arar ve
sonuçta hemşirelik bakımı devreye girer
Hemşirenin buradaki rolü, bağımlı
fonksiyonudur
Ör: Hastanın ilacının hekim isteminde
belirtilen doz, zaman ve yol ile verilmesi vb.
12
Hemşire;
bağımlı fonksiyonunu yerine getirirken, aynı
zamanda koruma ve hastayı rahatlatma
fonksiyonlarını da birlikte yürütür
Bunlar birbirleri ile doğrudan ilişkili etkinliklerdir
13
 Yaşam
modeli beş bileşenden oluşur:
A. Yaşam Aktiviteleri
B. Yaşam Süresi
C. Aktivitelerini Etkileyen Faktörler
E. Yaşamda Bireysellik
Bağımlılık / Bağımsızlığı Sürdürme
D. Yaşam
14
 Yaşam
Modeli,
yaşam için ‘Ne’yin gerekli olduğunu
tanımlama yoludur
Hemşirelik;
hastalık durumunun tedavisinden çok,
günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili sorunların
önlenmesi ya da çözümlenmesidir
15
Modelde kullanılan
Yaşam Aktiviteleri kavramı,
modelin esas bileşenleridir
(toplam 12 adet)
16
Günlük Yaşam Aktiveiteleri GYA Modelinin bileşenleri
1.
Güvenli Bir Çevre
Sağlama ve
Sürdürme
2.
İletişim
3.
Solunum
4.
Beslenme
5.
Boşaltım
6.
Kişisel Temizlik ve
Giyim
7.
Beden Isısının
Kontrolü
8.
Hareket
9.
Çalışma ve
Eğlenme
10. Cinselliği
Tanımlama
11. Uyku
12. Ölüm
17
İLETİŞİM
GÜVENLİ
ÇEVRE
SAĞLAMA
SÜRDÜRME
SOLUNUM
BESLENME
ÖLÜM
GÜNLÜK
YAŞAM
UYKU
BOŞALTIM
AKTİVİTELERİ
KİŞİSEL
TEMİZLİK
GİYİM
CİNSELLİĞİ
TANIMLAMA
ÇALIŞMA
EĞLENME
HAREKET
BEDEN
ISISININ
KONTROLÜ
18
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
19
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
1. Güvenli Bir Çevre Sağlama ve Sürdürme:
 Bireyin canlı kalabilmesi ve diğer yaşam
aktivitelerini gerçekleştirebilmesi için güvenli bir
ortam zorunludur
 Günlük yaşam içindeki bazı aktiviteler, güvenli bir
çevre sağlama ve sürdürme aktivitesi içindedir
 Beslenme, uyku, ısınma, eğlenme ve trafik
kurallarına uymak vb.
 Ayrıca aynı amaçla, bireysel önlemler de alınır
 Soğukta kalın giyinme, trafik kurallarına uyma vb
20
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
2. İletişim:
 İnsan
sosyal bir varlıktır ve yaşamının en önemli
bölümünü diğer kişilerle kurduğu iletişim kapsar
 Konuşma,
yazma, aynı zamanda beden
hareketleri ve mimiklerle de iletişi kurulabilir
 İletişim
bu özelliği, emosyonel durumu
yansıtmada bir araçtır
21
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
3.Solunum:
 Solunum,
yaşamın her döneminde önemli bir
aktivitedir
 İntrauterin
hayatta solunum anne tarafından
doğumla birlikte canlı varlık bu aktiviteyi
kendisi sürdürür
 Diğer
bütün Yaşam Aktiviteleri, yani
yaşam, solunuma bağlıdır
22
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
4. Beslenme:
 İnsanın
doğumuyla başlayan temel
aktivitelerinden biridir
 Birey;
belli güdü, dürtü ve zamana bağlı olarak
bu aktiviteyi gerçekleştirir
 Yemek
yeme sıklığı, yeme şekli, yiyecek ve
içecek seçimi, yaş, sosyo-kültürel faktörler ve
ekonomik durum ile yakından ilişkilidir
23
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
5.Boşaltım:
 İdrar
ve feçes boşaltımı farklı sistemleri
oluştursa da,
ikisi için de boşaltım terimi kullanılır
24
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
5.Boşaltım:
 Boşaltım
yaşamın erken yıllarında kazanılır ve
reflex olarak oluşur ve günlük yaşamda gerekli
bir aktivitedir
 Boşaltım
denetimi yüksek düzeyli bir aktivite
olup insanlara özgüdür
25
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
6. Kişisel Temizlik ve Giyim:
 Kişisel
temizlik ve giyim oldukça önemli bir
aktivitedir
 Öz
güven ve sosyal sorumlulukları açısından
bireylerin iyi ve temiz görünümde olmasının
kendisi için büyük önemi vardır
26
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
 Kişisel
temizlik aktivitesinde birey; deri eklerinin
(saç, tırnak) temizliği ve bakımı ile ağız ve diş
bakımını uygular
 Giyinme
aktivitesi, bedensel korunmanın yanı sıra
kültürel, geleneksel, seksüel ifadeyi yansıtır
 Ayrıca,
sözsüz iletişim yollarından birini oluşturur
27
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
7. Beden Isısının Denetimi:
 Sağlıklı
erişkin bir kişi dış çevre ısısından fazla
etkilenmez ve beden ısısını belli bir düzeyde
tutar
 bebeklerin ısı ayarlama merkezi tam
gelişmemiştir
 yaşlıların deri altı yağ dokusu azalmıştır ve
çevredeki ısı değişikliklerinden çabuk
etkilenirler
28
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
7. Beden
Isısının Denetimi:
 İnsan
dokuları aşırı sıcak ve soğuk ısıda işlev ve
yaşamlarını sürdüremez,, bu durumlardan aşırı
etkilenirler ve bazen de ölüm gerçekleşebilir
Bu nedenle birey kendini aşırı sıcak ve soğuktan
korumalıdır
29
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
8.Hareket:
 Hareket; bağımsızlıkla yakından ilişkilidir ve
önemi büyüktür
 Fiziksel,
ruhsal ve sosyal sorunlardan dolayı
sınırlanabilir
 Nefes
alma, beslenme, boşaltım, çalışma ve
eğlenme ve diğer aktiviteler hareketle ilişkilidir
30
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
9.Çalışma ve Eğlenme:

Çalışma ve eğlenme aktiviteleri her birey için
farklı anlamlar taşır
 Çoğu
kişi bir eğlence grubuna dahil olunca
“mücadele etme ve başarılı olma duygusu”
doyuma ulaştırır ve böylece sıkıntıdan kurtulur
31
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
9.Çalışma ve Eğlenme:
 Bu
iki aktivite fiziksel, zihinsel ve sosyal çevreyi
içerdiğinden,
 her biri ayrı ayrı kişinin sağlık ve esenliğini
olumlu ya da olumsuz biçimde etkiler
32
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
10. Cinselliği Tanımlama:
 Kadın
cinsinin beden bilinci, bazı organların
(meme, saç, uterus) kaybı ile olumsuz yönde
etkilenir
 beden
bilincinde cinsel simgeyi oluşturan
organ kayıpları erkekte de aynı olumsuz
deneyimi yaşatır
33
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
11. Uyku:
Canlıların tümü için bir Yaşam Aktivitesidir
 Tüm
sağlıklı insanlar günün 24 SAATİNİN bir kısmını
uyanık bir kısmını da uykuda geçirir
 Bu
aktivite boyunca bedenin biyolojik süreci aktif
olarak devam eder
Hücrelerin büyüme ve yenilenmesi uyku
süresince gerçekleşir
34
A. YAŞAM AKTİVİTELERİ
11. Uyku:
 Günlük
yaşamda yer alan stresten kurtulma ve baş
etme uykuda sağlanır
 Yetersiz
uyku ise bireyde huzursuzluk, stres ve uyku
bozukluklarının neden olduğu çeşitli hastalıkları
ortaya çıkarı
35
12. Ölüm:
 Ölüm
kavramının Yaşam Aktiviteleri içinde
yer alması “ölme süreci” ile ilgili olup, ayrıca
tüm Yaşam Aktivitelerinin etkilendiği ve
giderek sona erdiği bir durumdur
36
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
B. YAŞAM SÜRESİ
37
B. YAŞAM SÜRESİ
 Yaşam
Modelinin bir bileşenidir
 Yaşam
doğumla başlar, ölümle sonlanır
 Yaşamın
her döneminde oluşan gelişmeler
fiziksel, entellektüel, emosyonel ve sosyal
süreçler tarafından etkilenir
 Yaşam
doğum öncesi, bebeklik, çocukluk,
adölesan, erişkinlik, yaşlılık olmak üzere çeşitli
devrelere ayrılır
38
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI
SÜRDÜRME
39
C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI SÜRDÜRME
 Bireyin
Yaşam Aktivitelerinin bazılarını yerine
getirmediği yaşam dönemlerinin olduğu kabul
edilir
 Bireyler
yaşamlarının değişik dönemlerinde
bağımlılık ya da bağımsızlığını sürdürmeye sahip
olurlar
 Bağımlılık/bağımsızlığı
sürdürmenin irdelenmesi
Yaşam Aktivitelerin her biri için gereklidir
40
C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI SÜRDÜRME
 Yeni
doğanlar, hemen her türlü Yaşam
Aktiviteleri için başkalarına bağımlıdır
 Yine
10 yaşındaki bir çocuk 5 yaşındaki bir
çocuğa göre daha fazla bir bağımsızlık
kazanabilir
 Hastalık
ya da kaza durumlarında kişi bazı
aktivitelerinde bağımlı duruma gelebilir
 İleri
yaşlarda tam bağımsızlığa ulaşmada bazı
kayıplar olur
41
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER
42
D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
 Yaşam
Aktivitelerini sürdürmede bireyi
etkileyen faktörler beş grupta incelenebilir:
Fiziksel
 Psikolojik
 Sosyo-kültürel
 Çevresel
 Politiko-ekonomik

43
D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Fiziksel
Beslenme için bir el fonksiyonu gerekir ve
tüm vücut sistemleri beslenmeden
faydalanmak için çalışır

Psikolojik
Eğer bir kişi mutsuz ya da anksiyeteli ise
iştahı azalarak sonuçta kilo kaybı ya da tam
tersi aşırı yemeye bağlı obez olabilir

44
D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Sosyo-kültürel
Bazı kültürlerde servet ve bereket işareti olarak
görülür
Çevresel
Coğrafi durum, toprağın verimliliği, iklim, yağış
miktarı ve yakıtın miktarı ve cinsi, yetiştirilecek
besin çeşidini etkiler
Politiko-ekonomik
Beslenmeyi sağlamak devletin
sorumluluğundadır. Çünkü besin ve su ekonomik
faktörler tarafından etkilenen beslenmeye ait
Yaşam Aktivitesidir
45
YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ
E. YAŞAMDA BİREYSELLİK
46
E. YAŞAMDA BİREYSELLİK
 Yaşamda
Bireysellik kişiye özgüdür
 Her
birey tüm Yaşam Aktivitelerini başarma yolları
değişik olabilir
 Her
bireyin bireyselliği, bağımlılık ve
bağımsızlığının derecesi, değişik fiziksel, psikolojik,
sosyokültürel, çevresel ve ekonomik faktörlerin
etkisiyle başarır
47
ROPER, LOGAN, TİERNEY’İN
HEMŞİRELİK MODELİNE GÖRE
BAKIM PLANI AŞAMALARI
48
BAKIM PLANI AŞAMALARI
TANILAMA
 Yaşam Aktivitelerinin her biri hakkında bilgi
toplamak
 Bunların
her biri için saptama yapmak
a. Hasta normal olarak ne yapar?
b. Hasta şimdi ne yapabilir?
c. Mevcut problemler nelerdir?
d. Olası problemlerin gelişmesi neler olur?
49
BAKIM PLANI AŞAMALARI
PLANLAMA



Varolan ve olası sorunların saptanması
Amaçların saptanması
Hemşirelik girişimlerinin tanımlanması
50
BAKIM PLANI AŞAMALARI
UYGULAMA
 Hemşirelik
uygulamaları
a. Olası sorunları önlemeli
b. Hastaya rahatlık sağlamalı
c. Yaşam Aktivitelerini sürdürmesi için hastaya
olanak sağlanması
51
BAKIM PLANI AŞAMALARI
DEĞERLENDİRME
 Aslen
başarılmış olan hedeflerin nereye
kadar olduğunu saptamak
52
BAKIM PLANI AŞAMALARI
SON DEĞERLENDİRME
 Üst
düzeyde bir bakım standardı vermek için
hemşirelik bakımında Roper, Logan ve
Tierney modeli nasıl yararlı olur?
53
54
KAYNAKLAR:




Velioğlu P. Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. Alaş
Ofset. İstanbul, 1999.
Birol L. Hemşirelik Süreci. Etki Matbaacılık. 8.
Baskı. İzmir, 2007.
Hyde A. et al. Social regulation, medicalisation and
the nurse’s role: Insights from an analysis of nursing
documentation. International Journal of Nursing
Studies 43 (2006) 735–744.
Tierney A. Nursing models: Extant or extinct.
Journal of Advanced Nursing. 28(1),1998, 77-85.
55