Transcript Uticaj faktora okoline na zdravlje_dr B.Bajić

PANEL DISKUSIJA: ,,EFEKTI INDUSTRIJSKOG
ZAGAĐIVANJA NA ŽIVOTNU SREDINU I ZDRAVLJE
LJUDI“
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE CRNE GORE
DR BORKO BAJIĆ
Nikšić, 11.04.2012. godine
AEROZAGAĐENJE

WHO
Prisustvo
određenih zagađivača u koncentracijama koje su
štetne u prvom redu za čovjeka, a zatim za njegovu okolinu.
Svaka promjena u fizičkom, hemijskom, biološkom ili
radiološkom sastavu vazduha koja po svom kvalitetu i/ili
kvantitetu prevazilazi fiziološke adaptiacione sposobnosti
čovjeka i životne sredine u cjelini

OBLICI ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA
Gas – supstance koje su na normalnoj
temperaturi u gasovitom stanju
Pare – gasni oblik tečnosti vezan za tečnu fazu
Aerosoli – čestice ili sitne kapljice dispergovane
u vazduhu (čvrsti ili tečni). Veličina varira od
nekoliko nm do nekoliko desetina (1-10 m).
Dim – aerosol koji nastaje sagorevanjem
organskih materija (dijametra <1m)
Magle – tečni aerosoli nastali kondenzacijom
vodene pare oko jezgra
Smog – kombinacija magle i dima
PODJELA ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA (PREMA
UČESTALOSTI JAVLJANJA U AMOSFERI)

Osnovne
 Čađ
 Ugljovodonici
 Suspendovane čestice
 Taložne materije,
 Sumpor dioksid,
 Ugljen dioksid
 Ugljen monoksid
 Azotovi oksidi

Specifične
 Olovo,
 Živa,
 Kadmijum,
 Berilijum
 Benzen
 Hlor,
 Amonijak
 Stiren
MDK – maksimalno dozvoljena koncentracija
Onaj stepen zagađenosti radne atmosfere
pojedinim gasovima, parama, maglom, dimovima i
prašinom određen standardnim hemijskim
metodama i opremom koji ne bi mogao da
prouzrokuje oštećenje zdravlja pri svakodnevnom
osmočasovnom radu koji se odvija pri normalnim
mikroklimatskim uslovima
Zagađen vazduh – vazduh u kome ima štetnih
materija iznad MDK
GVI - Granična vrednost imisije
Najviši dozvoljeni nivoi koncentracije zagađujućih
materija u vazduhu životne sredine
IZVORI

Prirodni
Vulkanske aktivnosti
(sumpor kao H2S, SO2, sulfati, hlor, ugljen dioksid,
pepeo)
Biološka raspadanja (H2S  SO2)
Materije biološkog porekla
(spore, polen, virusi, bakterije)
Šumski požari (čađ, ugljen monoksid, smole, katran)
Prašina pustinjskih oblasti
Morska maglica (CO2 , CO, H2S)
Radioaktivnim raspadom u kori Zemlje nastaje gas
radon
VJEŠTAČKI
Stacionarni
termoelektrane,
toplane,
kućna
ložišta,
industrijski procesi,
rafinerije nafte,
deponije čvrstog otpada
Mobilni
drumski
železnički
vazdušni
EFEKTI ZAGAĐENJA NA ATMOSFERU


Lokalni efekti na klimu
 Povećanje T° iznad gradova (dnevne razlike
5-10°C, srednje godišnje 0,5-1,3°C)
 Smanjenje relativne vlažnosti (2-8%)
 Smanjenje sunčevog zračenja koje
dopire do tla (15-20%)
 Smanjenje vidljivosti
 Povećanje oblačnosti
(čestice prašine kao kondezacioni centri za vlagu)
 Kisele kiše
(prirodne padavine pH 5,6 - u gradovima pH 3-5).
Globalni
 “Greenhouse” efekat – zagrevanje troposfere
 Smanjenje nivoa ozona u stratosferi
 Globalno zgrevanje atmosfere
AZOTNI OKSIDI (NO I NO2)





Izvor
Sagorevanje
nafte, uglja,
benzina
(u automobilima i
industriji)
Dejstvo bakterija
u zemljištu
Šumski požari
Vulkanske
erupcije
Munje






Efekat na okolinu
Smanjuje
vidljivost
NO2 doprinosi
nastajanju
problema na
kardiovaskularnom
i respiratornom
sistemu (bronhitis,
emfizem)
Smanjuje
otpornost na
infekcije
Može olakšati
metastazu kancera
NO2 usporava rast
biljaka
Kisele kiše
ISPARLJIVA ORGANSKA JEDINJENJA (UGLJOVODONICI)
Izvor
 Isparavanje
rastvarača
 Isparavanje goriva
 Nepotpuno
sagorevanje fosilnih
goriva
 Prirodno nastale
komponente nalik
terpentinima iz drveta
Efekat na okolinu
 Iritacija očiju
 Iritacija
respiratornog
sistema
 Neki su
kancerogeni
 Smanjenje
vidljivosti
Napomene
 Efekti isparljivih
organskih
jedinjenja zavise
od vrste hemikalija
 U uzorcima
zagađene
atmosfere
detektovano je
preko 600 različitih
isparljivih
organskih
jedinjenja
 Koncentracije će
se verovatno
povećavati u
budućnosti
OZON (O3)
Izvor
Efekat na okolinu
Napomene
 Nastaje fotolizom  Bronhokonstrikcija  Koncentracija od
iz NO2
 Kašalj i teško
0,1 ppm može
 Može nastati
disanje
smanjiti
upadom ozona iz  Iritacija
fotosintezu za
stratosfere
respiratornog
50%
sistema
 Osobe sa
 Iritacija očiju
astmom i
 Smanjenje prinosa
respiratornim
letine
problemima su
 Zaostajanje u rastu
najosetljivije
biljaka
 Može se
 Oštećenje plastike i
nagraditi samo u
gume
prisustvu sunčeve
 Opor (oštar) miris
svjetlosti
PEROKSIACETIL NITRAT (PAN)
Izvor
 Nastaje u reakciji
NO2 sa isparljivim
organskim
jedinjenjima
(može i prirodno
nastati u
određenim
situacijama)
Efekat na okolinu Napomene
 Iritacija očiju
 Nije bio
 Iritacija
detekovan dok
respiratornog
nije otkriven u
sistema
smogu
 Visokotoksičan za  Toksičniji za
biljke
biljke od ozona
 Oštećuje proteine
SUMPOR DIOKSID (SO2)
Izvor
 Sagorevanje
uglja (1-14% S),
mazuta (0,20%
S) i nafte (0,05%
S)
 Topljenjem
sulfidnih ruda
 Biološkim
raspadanjem
(H2S i
merkaptani 
SO2)
 Vulkanske
aktivnosti
 Morska maglica
(metalni sulfati)
Efekat na okolinu
Napomene
 SO2 usporava rast
 Reaguje sa
biljaka (cveće i četinari)
vodom gradeći
3
H2SO3 i H2SO4
 8-13 mg/m – oseća ga
čulo mirisa
 Organizam se
3
može privići i na
 20-30 mg/m –
4× veće
podnošljivo pri dužem
koncentracije od
delovanju
inače
 50 mg/m3 – nadražaj na
podnošljivih
kašalj
granica
 130-260 mg/m3 –
 nadražajni
podnošljivo 30-60 min
kašalj, brohnihtis,
 1000-1300 mg/m3 –
emfizem, opst.
opasno i pri
bolesti pluća
kratkorajnom izlaganju
 Kisele kiše
Ugljen dioksid (CO2)
Izvor
 Sagorijevanjem
fosilnih goriva
 Disanjem
(500l dnevno)
 Procesi vrenja i
truljenja (vinarije)
 Podzemni izvori,
vulkani, mineralne
vode
 More je glavni
regulator
atmosferskog CO2
(vode okeana 60×
veće količine nego u
atmosferi)
Efekat na okolinu
Napomene
 Zelene biljke
 Normalno
potrošači CO2
0,03% u
 Reguliše respiraciju i atmosferi
pH vrednost krvi
 Teži od
(udisanje vazduha sa vazduha
5% ubrzava
(1,5×)
ventilaciju 4×)
 Procjena
 Mali toksikološki
kvaliteta
značaj (teži simptomi vazduha
trovanja tek pri 20%,
zatvorenih
letalni ishod
prostorija
35-40%)
 "Efekat staklene
bašte"
Ugljen monoksid (CO)
Izvor
 Nepotpunom
sagorevanjem
fosilnih goriva
(90% svih
antropogenih
izvora)
 Dim cigarete
 Oksidacijom
metana, izoprena,
terpena
 60 %
antropogeni izvori
 Imisija 232×106
tona godišnje u
svetu
Efekat na okolinu
 Vezivanje za
hemoglobin
 Vezivanje za
mioglobin
 Sprečavanje
oslobađanja
kiseonika iz pojedinih
tkiva
 > 50%
karboksihemoglobina
izaziva smrt
 Hronično trovanje
(oštećenje CNS
dugotrajnim
izlaganjem)
Napomene
 Lakši od vazduha
(0,96)
 Otrov
 Zatvoreni prostori
 Koncentracija na
promentim
raskrsnicama
 Koncentracija u izd.
gasovima automobila
0,7 %, a u dimu
ložišta 0,4 %
 MDK = 55 mg/m3
radna sredina
 MDK = 10 mg/m3
životna sredina
Efekti na zdravlje
Akutni: astma, hiperaktivni disajni putevi,
respiratorne infekcije (O3, SO2, NOx,
suspendovane čestice, sulfatne čestice)
Hronični: hronična opstruktivna bolest pluća,
bronhitis, emfizem, bronhiolitis, ubrzano
starenje pluća (pušenje, SO2 ,NO2 , O3 )
Rak pluća: duvanski dim, benzo-a-piren,
kadmijum, arsen, dioksin
Ne-respiratorni efekti aerozagađenja: Pb ,
Benzen, CO2
PORIJEKLO VODE U PRIRODI
1. ATMOSFERSKA VODA - u obliku vodene pare
(kondenzacijom 2.54cm /Zemlja; 0.6 cm kopno)
2. POVRŠINSKA VODA – lednici, okeani, mora, rijeke, jezera…
3. DUBINSKA VODA – ispod površinskog sloja, kao slobodna ili
vezana (10-20m –do 3.3km)
Hidrološki ciklus vode u prirodi (3 faze)
atmosferske padavine
povrsinške i podzemne vode
transpiracija i evaporacija vode
Pokazatelji kvaliteta površinskih i podzemnih voda : suspendovane
materije, suvi ostatak, rastvoreni kiseonik, petodnevna biohemijska
potrošnja kiseonika, vidljive otpadne materije, boja, miris, pH,
MPN…..
IZVORI ZAGAĐENJA VODE
Koncentrisani:
 Termoenergetski
objekti
 Industrijski objekti
 Urbana naselja
 Farme i polj. dobra
Rasuti:
 Divlje deponije
 Industrijske havarije,
pri transportu
 Hemizacija zemljišta
 Eksploatacija pjeska i
šljunka iz rječnih korita
ZDRAVSTVENI ZNAČAJ VODE : VODA KAO
VEKTOR MIKROBILOŠKOG ZAGAĐENJA

Infekcije izazvane patogenim mikroorganizmima iz vode
Oboljenje ili sindrom,
uzročnici
Amebna dizenterija
(Amebiaza)
Bacilarna dizenterija
(šigeloza)
Kolera (Vibrio cholerae)
Ostali vibrioni
Campilobacter enteritis
Diareja i enteritis
Feko-oralni put infekcije
Infekcija se prenosi preko
vode za piće, hrane, “prljavih
ruku”. Rezistencija na hlor.
Patogen se nalazi u zemljištu
ili vodi
Hidrična epidemija
Diareja
Uzročnik diareje u dece
Klinički sindromi različite
etiologije , čest uzrok smrti
odojčeta u zemljama Afrike i
Azije
Entero virusi
Većina patogena. Mogu da izazovu
oboljenje CNS-a
Lambliaza
Često oboljenje u zemljama Afrike
i Azije.
Rezistencija na hlor
Nekoliko puteva prenosa
uključujući I feko oralni .
Direktan ili indirektan kontakt sa
ekskretima
obolelog/zaraženog,moguće I
preko vode
Prenos vodom i hranom
Izazivač dečije diareje, feko-oralni
put
Ostali putevi prenošenja
Zoonoza,kontakt kože i
kontaminirane vode
Voda iz kontaminiranih izvora
Hepatitis A
Paratifus
Tifus
Rotavirus infekcije
Leptospiroza
Tularemija
ZDRAVSTVENI ZNAČAJ VODE : VODA KAO
VEKTOR HEMIJSKOG ZAGAĐENJA

Oboljenja izazvana hemijskim materijama prisutnim u vodi
Uzrok
Metali
Organska
jedinjenja
Oboljenje ili sindrom Napomene
Toksikoze
Unos preko vode ili hrane. Arseni i
kadmijum sa naglašenim loklnim
delovanjem, olovo,aluminijum, živa,
mangan…
Toksikoze, maligna Posebno značajna sintecka organska
oboljenja, mutacije, jedinjenja medju kojima i neki
fetalne malformacije pesticidi.
Tvrdoća
vode
Kardiovaskularne
bolesti
Neke epidemiološke studije ukazuju
na indirektnu korelaciju izmedju
tvrdoće vode i bolesti KVS
Fluoridi
Fluoroza
Oštećenja zuba i kosti usled
dugotrajnog unosa visokih doza F
mineralnog porijekla preko vode
OTPADNE VODE
PORIJEKLO OTPADNIH VODA
a) komunalne
b) industrijske
DISPOZICIJA OTPADNIH VODA
a) lokalni sistemi
b) centralni, kanalizacioni sistemi
ZDRAVSTVENI ZNAČAJ OTPADNIH VODA
Fekalne splavine








Koliformne bakterije
Salmonela typhi
Entamoeba hystolitica
Oxyuris vermicularis
Leptospire (klanice)
Bacillus Koch (bolnice)
Virus hepatitis A
Polio virus
Industrijske splavine
Kisjeline, baze, teški metali, organske materije,
nafta, pesticidi, deterdženti
- Uticaj na floru i faunu vodotoka, otežano
prečišćavanje
- Značaj
- - epidemiološki rizik kontakta splavina i vode za
piće
- zagađenost biosfere
- prečišćavanje: kada je kapacitet recipijenta
nedovoljan, zaštita podzemnih voda, rizik po
zdravlje stanovništva
ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA








Značaj zemljišta:
Biotop
Izvor energije i minerala
Gradnja naselja
Poljoprivreda
Vodovodne i kanalizacione cijevi
Izvor aerozagađenja-prašina
Izvor zaraza i trovanja-direktnim kontaktompodzemne vode-površinske vode-jestive biljke
Vlaga u zemljištu-otežana gradnja-nehigijenski
vlažni stan
Hemijski sastav zemljišta
 Ukupno 92 elementa: O2-50%, Si-30%, Al-7%, Fe4% Ci K po 2%.
Hemizacija zemljišta
Mijenjanje hemijskog sastava zemljišta pod uticajem
ljudskih aktivnosti
 Pesticidi
 Vještačka đubriva
 Industrijska proizvodnja
 Hemijski akcidenti






Pesticidi
Hemijska jedinjenja koja se koriste za uništavanje
štetočina u poljoprivredi
Namjena→fungicidi→herbicidi→rodenticidi→insekti
cidi→algicidi→akaricidi→moluscidi→nematocidi→d
efolijanti
Porijeklo→organski i neorganski
Hemijski sastav: organofosforna jedinjenja, hlorirani
ugljovodonici, organska jedinjenja žive, karbamati,
jedinjenja arsena, HCN, CS
Dejstvo→kontakt, respiratorni, digestivni trakt
Oblik→prah, tečnost, suspenzija ili gas











Adsorpcija →vezivanje pesticida za čestice zemlje
Transfer →ukljanjanje pesticida sa mjesta primjene →isparavanje,
ispiranje padavinama, poniranje u dubinu zemljišta i uklanjanje
žetvom
Degradacija →proces razgradnje pesticida →mikroorganizmi ,
sunčevo zračenje i hemijski procesi
Kontaminacija podzemnih voda → ↑rastvorljivost u vodi
→↓smanjena sposobnost adsorpcije → ↑vrijeme poluraspada
Akutna i dugoročna toksična, mutagena i teratogena dejstva
na ceo živi svijet
Veštačka mineralna đubriva
Povećanje prinosa biljnih kultura
N, P i K → soli NO3 i SO4
Ca Mn i oligoelementi
Manji dio koriste biljke → veći dio u podzemne vode poniranjem →
u površinske vode spiranjem → jedan dio trajno adsorbovan za
čestice zemlje
Fosfor → ekološki najštetniji










Industrijska proizvodnja
Emisija gasova →kontakt sa padavinama →kisele kiše
Željezare →oskidi Fe, Mn, Pb, ZN, CN−, [Fe(CN)6]4−,
koks
Industrija glinica →crveni mulj
Industrija olova, bakra i cinka →jalovine
Industrijski otpad →Cd, Pb, Hg, Cr →trajno
→uništavanje šuma i 50% smanjen prinos biljnih
kultura
Hemijski akcidenti
U procesu proizvodnje i transporta otrovnih i opasnih
materija
-Akutni štetni efekti po život i zdravlje biocenoze
-Ulazak u lanac ishrane
HVALA NA PAŽNJI