Transcript Aðal
Markmið námsins
Það er viðfangsefni þessa námsefnis að
þekkja aðal- og auksetningar í málsgrein.
Markmiðið er að geta greint texta í
setningar, vita hvað er setning, hvar hún
byrjar og hvar hún endar og hvernig
setningar mynda málsgreinar.
Setningahlutar eru þeir sömu og fyrr.
Mars 2003
EPE ísl 202
Málsgrein
Málsgrein er samband setninga, tveggja eða
fleiri, eða ein sjálfstæð setning. Í hverri
málsgrein er að minnsta kosti ein
aðalsetning.
Málsgreinar hefjast á stórum staf og aftan við
þær er settur punktur.
Mars 2003
EPE ísl 202
Aðalsetningar
Aðalsetningar eru, eins og nafn þeirra bendir til,
uppistaða hverrar málsgreinar. Aðalsetningar eru
ekki setningarliðir í öðrum setningum. Þær eru
ýmist sjálfstæðar eða ósjálfstæðar og geta hafist
á hvaða orði sem er
Tengiorð aðalsetninga (aðaltengingar) eru
einkum: og, eða, ellegar, en, heldur, enda.
Mars 2003
EPE ísl 202
Aukasetningar
Aukasetningar eru setningarliðir í
aðalsetningum.
Aukasetningar eru ævinlega ósjálfstæðar og
segja því ekki fulla hugsun. Þær verður að
tengja við aðrar setningar oftast með
aukatengingu.
Mars 2003
EPE ísl 202
3 setnhlutar aukasetn.
Atvikssetningar eru atviksliðir
Fallsetningar geta verið allir setningahlutar
sem eru í ákveðu falli, s.s.. frl. andl. sf. fsl,
fallsetningar eru því nafnliðir
Tilvísunarsetningar eru oft einkunnir.
Mars 2003
EPE ísl 202
Flokkar aukasetninga
Eftir hlutverki sínu í málsgrein má skipta
aukasetningum í þrjá flokka: atvikssetningar,
tilvísunarsetningar og fallsetningar.
Best er að þekkja aukasetningar á
upphafsorði sínu, tengiorðinu
Mars 2003
EPE ísl 202
Tengiorð aukasetn.
1. Tilvísunarsetningar, : sem
2. Tíðarsetningar, : þegar
3. Skilyrðissetningar: ef
4. Orsakasetningar: af því að
5. Afleiðingartsetningar: svo að
6. Tilgangssetningar: til þess að
7. Viðurkenningarsetningar: þó að
8. Samanburðarsetningar: eins og
9. Skýringarsetningar: að
10. Spurnarsetningar: hvort + spurnarorð
Mars 2003
EPE ísl 202
Að þekkja aukasetn.
Aukasetningar þekkjast best á tengiorði sínu.
Læra verður tengiorð aukasetninga, eitt fyrir
hvern setningaflokk.
Læra verður hvað flokkar aukasetninga heita.
Dæmi: Ég veit að veðrið batnar þegar vorar.
Mars 2003
EPE ísl 202
Setn.hluti aukasetn.
Orð sem gegnir sama hlutverki og
aukasetning er yfirleitt sami setningarhluti
og viðkomandi aukasetning. Hafið þetta í
huga.
Ég veit að veðrið batnar<andlag
Ég veit sannleikann<andlag
Mars 2003
EPE ísl 202
Setn.hluti aukasetn
Orð sem gegnir sama hlutverki og
aukasetning er yfirleitt sami setningarhluti
og viðkomandi aukasetning. Hafið þetta í
huga.
Ég kem þegar veðrið batnar<atviksliður
Ég kem strax<atviksliður
Mars 2003
EPE ísl 202
Setn.hluti aukasetn
Orð sem gegnir sama hlutverki og
aukasetning er yfirleitt sami setningarhluti
og viðkomandi aukasetning. Hafið þetta í
huga.
Húsið sem brann er ónýtt<einkunn
Húsið brunna er ónýtt<einkunn
Mars 2003
EPE ísl 202
Fallsetningar
Flokkar fallsetninga eru tveir, skýringarsetningar
og spurnarsetningar. Þær kallast fallsetningar af
því að þær jafngilda fallorði og eru í sama falli og
feitletraða fallorðið á undan þeim.
Ég sagði sögu=að nú væri nóg komið.<þolfall
Ég spurði spurningar=hvort nú væri nóg komið. <
eignarfall
Mars 2003
EPE ísl 202
Tilvísunarsetn.
Tilvísunarsetning er ein í flokki. Hún gegnir
sama hlutverki og lýsingarorð, einkennir
nánar fallorð í þeirri setningu sem hún
stendur með.
Karlinn ók bílnum sem alltaf var að bila<eink
Karlinn ók dyntótta bílnum<eink
Mars 2003
EPE ísl 202
Atvikssetningar
Atvikssetningar heita svo af því að þær geta gegnt
sama hlutverki og atviksorð í aðalsetningu. Í stað
heillar atvikssetningar má setja eitt atviksorð og
gegnir það sama hlutverki þótt merkingin sé önnur.
Ég át ostinn þótt hann væri vondur<al.
Ég át ostinn áðan/græðgislega/frammi<al.
Mars 2003
EPE ísl 202
Flokkar atvikssetn.
Allar atvikssetningar eru atviksliðir í aðalsetningu. Flokkar
atvikssetninga eru 7:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tíðarsetningar, : þegar
Skilyrðissetningar: ef
Orsakasetningar: af því að
Afleiðingartsetningar: svo að
Tilgangssetningar: til þess að
Viðurkenningarsetningar: þó að
Samanburðarsetningar: eins og
Mars 2003
EPE ísl 202
Setn.hluti í aðalsetn.
Aukasetningar eru greindar sem einn
setningarhluti í aðalsetningu sem þær
tengjast.
Ég gleymdi alveg að veðrið getur versnað
Undirstrikuð setning er í fallsetning, hún er í
þágufalli og stýrist fallið af so. gleyma. Hún
er andlag með þeirri sögn og þá andlag í
aðalsetningunni sem hún tengist. (sjá næstu)
Mars 2003
EPE ísl 202
Setn.hluti í aðalsetn.2
Ef aukasetningin að veðrið getur versnað er greind í
setningarhluta er það þannig:
að: tengiliður
veðrið: frumlag
getur versnað: umsögn
Ekkert andlag er í setningunni þótt hún sé sjálf í
heild andlag, þetta finnst mörgum erfitt að skilja.
Mars 2003
EPE ísl 202