Transcript pozitif dışsallık

HAZIRLAYANLAR
VERDA ŞEN 2010466113
SELÇUK TUFAN 2010466081
 Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın
satıcıları ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere bir
maliyet yüklemesine veya bir yarar sağlamsına
‘’DIŞSALLIK’’ denir.
 Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın satıcıları
ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere yarar sağlamasına
‘’pozitif dışsallık’’ denir.
 Arı yetiştiricisi ve elma bahçesi sahibinin komşu
olduğunu düşünelim. Arı yetiştiricisi , arılarının polen
taşıması sonucu komşu elma bahçesinin sahibine bir
dışsallık aktarmış olur. Arı sayısı ne kadar çok olursa,
elma bahçesinde de o kadar fazla elma yetişir. Aynı
şekilde elma bahçesi de arıcı üzerinde olumlu dışsallık
aktarmaktadır. Elma bahçesinde ne kadar çok arı
olursa , arıcı da arılardan o kadar çok bal alacaktır.
Elma bahçesi sahibi komşusu olan bal üreticisinden
sağladığı faydanın bedelini ödememektedir ve elma
üreticisinin elde ettiği bu fayda piyasada işleme konu
olmamaktadır.
 Gübre imalatçısı hayvan atıklarını toplamakta ve girdi
olarak kullanmaktadır. Bu durumda çevresel kirliliğe
neden olabilecek bu atıkları toplamakla pozitif bir
dışsallık yaratmaktadır şeklindeki örnekleri verebiliriz.
 Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın
satıcıları ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere
maliyet yüklemesine ‘’negatif dışsallık’’ denir.
 Örneğin; deniz ve akarsu kenarında kurulan bir
sanayi tesisinin atıklarını arıtmaya tabi tutmadan
denize veya akarsuya akıtması olarak düşünelim.
Bu durumda üretim sonucunda doğan karlardan
firma faydalanırken kirlenmenin yol açtığı
maliyetlere ise katkıda bulunmamaktadır.
Dolayısıyla da maliyet topluma yüklenmektedir.
 Herhangi bir birey, işletme veya sektörün üretim
faaliyetinin diğer bir birey, birim veya sektörün
üretim veya tüketim faaliyetini etkilemesi
durumunda ortaya çıkan dışsallığa ‘’üretim
dışsallığı’’ denir.
 Herhangi bir birey, işletme veya sektörün tüketim
faaliyetinin diğer bir birey, birim veya sektörün
üretim veya tüketim faaliyetini etkilemesi
durumunda ortaya çıkan dışsallığa ‘’tüketim
dışsallığı’’ denir.
ÜRETİCİDEN ÜRETİCİYE DIŞSALLIK
2) ÜRETİCİDEN TÜKETİCİYE DIŞSALLIK
1)
 Bir üretim biriminin yaptığı üretim sonucu diğer
üretim biriminin üretim fonksiyonu olumlu yada
olumsuz etkileniyor ise üreticiden üreticiye
dışsallık söz konusudur.
 Örnek: Bir elma bahçesindeki ağaçlardan
faydalanarak bal üretimi yapan arılar aynı
zamanda çiçek tozlarını da taşımak suretiyle elma
bahçesindeki üretimi artırıcı olumlu bir katkıda
bulunmaktadır.
 Örnek: Termik santralin faaliyetlerinden çevresindeki
çilek tarlalarında ki çilekleri etkilemesi sonucu
verimliliğin düşmesine yol açması gösterebilir. Bu
örnek üzerine düşünüldüğünde bu araziden elde
edilen tarımsal ürünlerin tüketilmesi durumunda,
insan sağlığı üzerinde yaratacağı olumsuz etkiler de
ayrı bir dışsallık kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır
 Bir üretim birimin yaptığı üretim sonucu bir
tüketim biriminin fonksiyonu olumlu yada
olumsuz etkileniyorsa üreticiden tüketiciye
dışsallık söz konusudur.
 Üretici firmaların yeni teknoloji kullanarak üretim
faaliyetleri yapmaları sonucunda ürün fiyatlarının
düşmesi ile üreticilerin dış fayda sağlaması bu tür
dışsallıklara örnek olarak verilebilir.
TÜKETİCİDEN ÜRETİCİYE DIŞSALLIK
2) TÜKETİCİDEN TÜKETİCİYE DIŞSALLIK
1)
 Bir tüketim biriminin yaptığı tüketim sonucu, bir üretim
biriminin üretim fonksiyonu olumlu yada olumsuz
etkileniyorsa tüketiciden üreticiye dışsallık söz konusudur.
 Tüketim sonucu doğan negatif üretim dışsallığına örnek:
Belli dönemlerde balık avına yasaklar getirilmektedir.
Bunun temeldeki nedeni balık neslinin devamının
sağlanması ve avlanılması muhtemel balıkların gelişiminin
tamamlanmasına izin verilmesidir. Ancak bu dönemlerde
çok sıkça kaçak balık avı gündeme gelmektedir. Bu tip
faaliyetler sonucu balıkçılıkla geçimini sağlayan ve bu
sektörde faaliyet gösteren üreticilerin zarar görmesine
neden olmaktadır.
 Bir tüketim biriminin yaptığı tüketim sonucu, bir
diğer tüketim biriminin tüketim fonksiyonu
olumlu veya olumsuz etkileniyorsa tüketiciden
tüketiciye dışsallık söz konusudur.
 Tüketim sonucu doğan negatif tüketim dışsallığına
örnek: Tatil beldesinde bir gece kulübünün geç
saatlere kadar yüksek seste müzik yayını yapması
sonucu çevrede bulunan yazlıklarda yaşayan
kimselerin rahatsız olması gibi bir sonuç doğurur.
 Tüketim sonucu doğan pozitif tüketim dışsallığına
örnek: Kendi mesleği ile ilgili teknik bilgiler üzerinde
sanal ortamda yoğun çalışmalar yapan ve taramalarda
bulunan bir kişinin bulduğu sonuçları, konuyla ilgili
diğer siteleri, kişileri belirleyerek kendi web sitesinde
kullanıma açması konuyla ilgilenen insanların bu
bilgiye daha kolay erişimini sağlayacağından üçüncü
kişilere pozitif bir dışsallık sağlayacaktır.
MARJİNAL DIŞSALLIKLAR
2) İNFRAMARJİNAL(MARJİNAL OLMAYAN)
DIŞSALLIKLAR
1)
 Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave
değişiklikten dolayı ekonomik birimlerin fayda ve
maliyet fonksiyonlarında meydana gelen olumlu veya
olumsuz değişmelerdir.
 Motorlu araçların çıkardığı egzoz gazından yayaların
rahatsız olmasıdır.(Marjinal Tek Yönlü Dışsallık)
 Bazı kişiler kendileri sigara kullandıkları halde,
başkalarının yanlarında içtikleri sigara dumanından
rahatsızlık duyarlar. Bu durumda kendileri de sigara
yakarlar.(Marjinal Çift Yönlü Dışsallık)
 Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave değişiklikten
dolayı ekonomik birimlerin fayda ve maliyet
fonksiyonlarında herhangi bir etkinin meydana gelmemesi
veya etkinin ihmal edilebilir boyutlarda olmasıdır.
 Bir göl kimyevi madde atıklarının yoğunlaşması sonucunda
yüzmeye elverişsiz hale gelebilir. Bu göl üzerinde aynı
zamanda ulaşım faaliyetinin yapıldığını varsayarsak göl
üzerinde ulaşımı engelleyecek noktaya gelinceye kadar
kirlenmenin devam etmesi mümkündür. Bu ek atıklar
inframarjinal dışsallıklardır. Çünkü atılan atıkların tutarı
konusunda belirli bir düzeyin üzerinde yapılacak marjinal
ayarlamalar ,zararın derecesini
değiştirmeyecektir.(İnframarjinal Tek Yönlü Dışsallık)
 Bir plajda birbirine yakın olan iki kişiden birisi radyo
açarsa, diğeri bundan rahatsız olabilir. Her biri kendi
radyosunda farklı programları dinlemeyi tercih
edebilir. Dolayısıyla her birinin diğerinin radyosunu
açmasına karşılık diğerinin sesini bastırmak için kendi
radyosunun sesini yükseltecek olursa, belirli bir
düzeye kadar sağladıkları tatminde bir değişme
olmayacağı söylenebilir. (İnframarjinal Çift Yönlü
Dışsallık)
PARASAL DIŞSALLIKLAR
2) TEKNOLOJİK(PARASAL OLMAYAN)
DIŞSALLIKLAR
1)
 Bir ekonomik faaliyet sonucu oluşan dışsallık diğer
ekonomik birimler üzerindeki etkisini piyasa
mekanizması üzerinden gösterip fiyatlara yansıtıyorsa
‘’parasal dışsallık’’ söz konusu olur.
 Parasal Dışsallığa örnek: A tüketici grubu , X gibi bir
mala olan talebini artırmaktadır. X endüstrisinde artan
getiri vardır. Talebin artışı X malının ucuzlamasına
neden olmaktadır. Bundan aynı zamanda B tüketici
grubu da faydalanmaktadır A tüketici grubunun fayda
fonksiyonunda yer alan X malının ucuzlaması B
tüketici grubu üzerinde de pozitif dışsallık yaratmış
olmaktadır.
 Bazı durumlarda dışsallıklar fiyatlara yansımazlar,
bunlara ‘’teknolojik dışsallık’’ denir.
 A tüketicisinin otomobil kullanımı sonucu ortaya
çıkan egzoz gazı B tüketicisinin faydasını
azaltacaktır. Bu etki piyasa fiyat mekanizmasından
geçerek ortaya çıkmış bir durum değildir. Burada
reel bir etki söz konusudur.
 Dışsallıklar; kaynak dağılımında etkinliğin, gelir
dağılımında adaletin ve ekonomik istikrarın
sağlanması gibi amaçlara engel olduğundan, devlet
müdahalesi kaçınılmaz olmaktadır.
 Sosyal fayda özel faydadan büyükse yada sosyal
maliyet özel maliyetten büyükse devletin
müdahalesi gerekir.
 Coase Teoremi: Coase’ ye göre dışsallıkların kişilerin
faydalarını, refahlarını azaltmadan devletin yardımı
olmadan taraflar arasında çözümleri olabilmektedir.
 Coase, devletin müdahale etmemesi gerektiğini,
tarafların kendi aralarında anlaşması ve dolayısıyla
mülkiyet haklarının fiili duruma göre belirlenmesi
gerektiğini söyler.
 Doğal Tekel Sorunu: Ölçeğe göre artan getirinin
bulunması veya optimal üretim tesis ölçeğinin çok
büyük olması gereken alanlarda zaman içerisinde tek
firma egemen olmakta ve doğal tekel oluşmaktadır. Bu
mallara doğalgaz, elektrik, su şebekeleri, demir yolları
örnek verilebilir.
 Deregülasyon: Devletin karar alanını daraltan
deregülasyonların azaltılması veya kaldırılması, kamu
kudretinin özel sektöre ve sermayeye devredilmesi
yönünde yapılan yasal düzenlemelerdir.
 Asimetrik Bilgi: Ekonomide alıcı ve satıcıların piyasa
hakkında tam bilgiye sahip olmaları gerekir. Ancak
gerçek hayatta asimetrik bilgiden kaynaklı piyasa
başarısızlıkları ortaya çıkar. Bu durum ekonomik
hayatta üç önemli soruna yol açar:
Ahlaki Tehlike: Bireylerin sahip oldukları bilgileri
kendi yararına, karşı tarafın ise zararına
kullanmasıdır. Bu durumda taraflar mal ve hizmetin
niteliği ile ilgili farklı bilgiye sahiptir.
2) Ters Seçim: Bireylerin asimetrik bilgi nedeniyle
düşük kaliteli malı yüksek kaliteli mala tercih
etmesidir.
3) Asil-Vekil Problemi: Milletin temsilcisi olan
milletvekillerinin sahip olduğu bilgiyi kişisel
çıkarları doğrultusunda kullanmasıdır.
1)
 Bir firmanın ürünleri hakkındaki olumsuz
yargının tüketici tarafından çevreye aktarılması
biçiminde ortaya çıkan dışsallık aşağıdakilerden
hangisidir?
A. Tüketiciden tüketiciye pozitif dışsallık
B. Tüketiciden tüketiciye negatif dışsallık
C. Tüketiciden üreticiye pozitif dışsallık
D. Tüketiciden üreticiye negatif dışsallık
E. Üreticiden tüketiciye negatif dışsallık
Yanıt D (2001 KPSS)