Transcript PSİKOLOJİNİN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

PSİKOLOJİNİN ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ
Her değişim bir fark yaratmaktadır.
Bilim de farkın peşindedir.
Bilim adamı,
Bu farkı doğuran temel neden nedir?
Ya da bu konuda farkı nasıl yaratabilirim?
Bu fark ne kadar anlamlıdır?” gibi soruları
cevaplamaya çalışır.
Bilimi neden-sonuç ilişkisini betimleme uğraşısı
olarak da tanımlayabiliriz.
Her bilim dalı, alanı ile ilgili sorunlarını betimlemek, açıklamak,
yordamak ve kontrol edebilmek için; kişisel kanaatleri değil, bilimsel
yöntemleri kullanarak bilgi toplar ve bu bilgileri bilimsel teknikler
kullanarak değerlendirir.
Yöntem, her hangi bir işin yapılmasında veya bir sorunun çözümünde
izlenmesi gereken en kısa, en uygun, en emin, en ekonomik ve en
doğru yol ya da stratejidir.
Bilimsel yöntem, belli bir konu ile ilgili toplanan veriler üzerinde gelişi
güzel değil bir sistem içinde yapılan ve o konuda yeterli eğitim almış
herkesin tekrar edebileceği düzeyde sınırlılıkları belirlenmiş nesnel,
verilere dayalı ve düzenli bir çalışmadır.
Bilim alanının özellikleri birbirinden farklı olduğundan; aynı adlı bir
yöntem tüm bilim dallarında aynı nitelikte ve aynı yoğunlukta
kullanılamamaktadır.
Gözlem
• Hemen hemen bütün bilimlerce kullanılmakta
olan en eski yöntemdir.
• Olayları, oluşumları ve uyum etkinlikleri içinde,
etkide ve katkıda bulunmadan, olayın belirgin ve
ayırt edici özelliklerini belirlemek için izlemeye
gözlem denilmektedir.
• Gözlem:
a) Doğal gözlem: insanların evde, okulda,
işyerinde kendiliğinden yapılan davranışları
etkide bulunmadan izlemek.
b) Sistematik ya da kontrollü gözlem:
davranışların belli koşullar altında ve belli
formatları dikkate alarak izlenmek.
Psikoloji alanında doğal gözlem önemli bir
yöntem olmasına rağmen,
a) Yapılan çalışmanın aynen tekrarlanma
olasılığının olmadığı,
b) Gözlem yapanların sübjektifliği dikkate
alındığında bu yöntemle toplanan bilgileri temel
alarak genel sonuçlar çıkarmada dikkatli olmak
gerekir.
Doğal gözlemin bazı yetersizliklerini kısmen
ortadan kaldıran yöntemlerden biri de, sistematik
gözlemdir.
Sistematik gözlemde işin içine anket, test,
envanter gibi ölçme araçları girerek gözlem
yapılandırılır.
Görüşme
• Görüşme, yüz yüze gelen iki veya daha fazla
birey tarafından belli bir amaçla sözel ve sözel
olmayan iletişim tekniklerini kullanarak yaratılan
bir etkileşimdir.
• Görüşme, önceden belirlenmiş bir amacı, yeri ve
zamanı olan, belli bir düzen ve bütünlük içinde
sürdürülen planlı bir etkinliktir.
• Bireyin çeşitli nitelikleri hakkında bilgi toplamaya
yarayan bir araç, aynı zamanda psikolojik
yardım vermeye yarayan bir süreç olan yapıtlı
görüşme, sistematik bir gözlemdir.
Testler ve Envanterler
• Belli davranış ve durumları veya bu davranış ve
durumlarla ilgili özellikleri ölçmede kullanılan
araçlardır.
• Testler yoluyla toplanan verileri bilimsel
çalışmalarda kullanılabilmesi için
a) Test ve envanterin belli ( güvenirlik, geçerlilik,
objektiflik, kullanışlılık, objektiflik vb.) teknik
özellikler sahip olması,
b) Uygulayıcının bu konuda eğitimli olması
gerekir.
Anketler
• Bilgi toplamak amacıyla kullanılan tekniklerin ve
araçların yanında bir de anket kullanılmaktadır.
• Anketler test veya envanter değildir.
• Testler bir özelliğin niteliğini, anketler ise
niceliğini belirlemek için kullanılır.
• Bir çalışma grubuna alınanların yaşı, cinsiyeti,
medeni hali, öğrenim düzeyi gibi özellikleri
anketler aracılığıyla belirlenirken; bu özelliklere
bağlı nitelikler ise testler yoluyla belirlenebilir
Deney
• Koşulları araştırmacı tarafından belli bir
düzene konularak yapılan incelemedir.
• Deneyi oluşturan tüm koşullara, deneyin
değişkenleri denilmektedir.
• Bir deneyde en az iki değişken olmalıdır.
• Değişkenleri, araştırmadaki özelliklerine
göre;
a) bağımsız değişken (neden)
b) bağımlı değişken (sonuç) olmak
üzere iki grupta toplayabiliriz.
• Deneyde gözlenen sonucu, bağımsız
değişkenlerin dışında başka değişkenler
de etkileyebilir.
• Deneyin düzenlenmesi aşamasında
deneyci bu değişkenleri kontrol altına alır.
• Bağımsız değişkenin bağımlı değişken
üzerinde etkili olup olmadığını, etkiliyse ne
düzeyde etkili olduğunu, bu etkinin bağımlı
değişkenin dışında doğal gelişim sonucu
olup olmadığını belirleyebilmek için,
çalışma grubu ikiye ayrılarak biri deney,
diğeri kontrol grubu olmak üzere iki grup
oluşturulur.
İstatistiksel Teknikler
• Bilimsel araştırma ve incelemelerden elde edilen
veriler, sayı ya da semboller şeklindedir.
• Bu veriler, mevcut durumları ile ne anlam ifade
ettiği belli olmayan ham bilgilerdir, bilimsel birer
bilgi değildirler.
• Bunlara dayalı olarak geçerli sonuçlar
çıkarabilmek için, verilerin bazı istatistiksel
işlemlerden geçirilmesi gerekir.
• Psikoloji alanında kullanılan istatistiksel
tekniklerin başında, farkların önem derecesi ve
korelasyon tekniğini sayabiliriz.
-1 .09 .08 .07 .06 .05 .04 .03 .02 .01 0 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08 .09 +1
yüksek
orta
düşük
düşük
orta
yüksek
yok
r=+
r= -
-
r=0
Araştırma Yöntemlerini Kullanırken
Dikkate Alınması Gereken İlkeler
• Araştırmada kullanılacak yöntemler
seçilirken;
a) konuya uygunluğu,
b) çalışma grubu olarak seçilen insanın
onurunu incitmemeye,
c) tüm canlıların haklarına saygılı olmaya
özen gösterilmelidir.
d) deneğin yazılı olurunun alınması,
e) varsa deneyin riskleri ile olumsuz
etkilerinin önceden açıklanması gerekir.
d) hayvanlar içinde acı, zorluk veya yalnızlık
yaşatılmaması gerekir.
• Anlaşılıyor ki araştırma, denekleri duygusal ve
fiziksel açıdan örseleyici olmamalıdır.
• Deneğin olurunun alınması, onlara amaçların
açıklanması ve kullanılacak yöntem hakkında
doğru bilgi verilmesi yerinde olacaktır.
• Bir yöntemle elde edilen verilere dayanarak
güvenilir sonuçlara ulaşılamayacağı, birbirlerini
destekleyen araştırma sonuçlarına ulaşmadan
da sağlıklı genellemeler yapılamayacağı
unutulmamalıdır.
• Bir araştırma ile ede edilen veriler, yordama yapmak,
neden-sonuç ilişkisini açıklamak için yeterli değildir.
• Neden-sonuç ilişkisini açıklayabilmek için, diğer
yöntemlerle toplanacak verilere de gereksinim
duyulmaktadır.
• Genelleme yapabilmek için, seçilen çalışma grubunun
yani, örneklemin, problem evrenini doğru yansıtması
gerekir.
• Genellemenin sınırlılıkları açıkça belirtmelidir.
• Psikoloji alanında araştırma yapan bilim adamının,
“insanın, değişmekte olan dünyanın değişmekte olan bir
parçası olduğu” gerçeğini kesinlikle göz ardı etmemesi
gerekir.
• Psikoloji alanında yapılan araştırmaların, bireysel
farklılıkların ve insan deneyiminin çeşitliliğini göz ardı
etmeyecek bir yaklaşım içinde yapılması gerekir.