Transcript pobierz
SPECYFIKA PROBLEMÓW PSYCHICZNYCH PACJENTÓW W WIEKU STARSZYM DR N.MED. JUSTYNA PEŁKA-WYSIECKA Katedra i Klinika Psychiatrii PUM NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGO Cecha charakterystyczna zaburzeń psychicznych występujących w wieku podeszłym przewaga problemów somatycznych i biologicznych nad psychologicznymi. U 80% ludzi po 65 r.ż. pojawia się jedna lub więcej chorób somatycznych. Najczęściej są to nadciśnienie, zwyrodnienia kości i stawów, osteoporoza, zaćma, jaskra, nowotwory. W ciągu ostatnich lat odnotowuje się znaczące zmniejszenie liczby chorób skracających długość życia np. liczba zgonów z powodu chorób naczyń mózgowych 105.8/100.000 w 1968r do 56.4/100.000 w 1994r. częstość występowania krwotoków wewnątrzmózgowych 23.5/100.000 do 8.3/100.000, zakrzepy tętnic mózgowych 30.2/100.000 do 6.1/100.000. Obciążające czynniki psychologiczne negatywny bilans życia, izolacja społeczna, świadomość utraty pozycji społecznej, obawy przed zubożeniem materialnym Problemy dotyczące procesu starzenia się Samotność, utraty bliskich Chroniczne choroby somatyczne Spadek ogólnej odporności Kumulacja wcześniejszych chorób, nałogów, urazów Osłabienie funkcji wzroku i słuchu Granice zainteresowań psychogeriatrii Problemy psychiczne ludzi w wieku podeszłym od 65. roku życia - rok przejścia na emeryturę, a więc od roku gwałtownej zmiany modelu życia i konieczności przebudowy celów oraz dobrania adekwatnych do tych celów środków. Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem - zmniejszenie ilości zainteresowań - zasadniczość i sztywność poglądów - lęk przed wszystkim nowym i zmianami - osłabienie kojarzenia - zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się - poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość) - skąpstwo Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem - zbieranie przedmiotów bezużytecznych - lekceważenie nowych czasów i młodego pokolenia - drażliwość - skłonność do zamykania się w sobie - koncentracja na swoich dolegliwościach - poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym światem. Problemy zdrowotne: reakcje adaptacyjne do nowych warunków życia reakcje dekompensacyjne u osób, które nie potrafią odnaleźć nowych celów w życiu reakcje depresyjne i urojeniowe związane z nieprawidłową interpretacją nowych sytuacji życiowych narastająca niesprawność funkcji poznawczych, narastanie zaburzeń procesów fizjologicznych powodujących upośledzenie percepcji zmysłowej. Zaburzenia psychiczne dotyczą 12-22% populacji powyżej 65 rż. Najczęstsze: otępienia, depresja, zaburzenia nerwicowe, uzależnienia. OTĘPIENIE występuje głównie u osób w podeszłym wieku dotyka 4-5% osób > 65 roku życia u ponad 40% osób > 80 roku życia u ok. 10% pacjentów jest chorobą odwracalną 10 sygnałów ostrzegawczych 1. zaburzenia pamięci utrudniające codzienne funkcjonowanie 2. trudności w wykonywaniu codziennych prac domowych 3. zaburzenia językowe 4. dezorientacja co do czasu i miejsca 5. kłopoty w ocenie 10 sygnałów ostrzegawczych cd. 6. zaburzenia myślenia abstrakcyjnego 7. gubienie rzeczy 8. zmienny nastrój 9. zmiany osobowościowe 10. utrata inicjatywy Otępienie - objawy upośledzenie pamięci - rejestracji, przechowywania i przypominania informacji upośledzenie zdolności myślenia i rozumienia oraz zmniejszenie wątków myślowych upośledzenie funkcji wykonawczych obniżenie kontroli nad emocjami, zachowaniem i motywacją do rozpoznania niezbędne utrzymywanie się objawów przez co najmniej 6 miesięcy OTĘPIENIE - przyczyny Choroby zwyrodnieniowe mózgu (choroba Alzheimera, Parkinsona, Picka, Huntingtona) Nabyte choroby mózgu Naczyniopochodne Uszkodzenie pourazowe Guzy mózgu Wodogłowie normotensyjne Ch. Creuzfelda – Jakoba Inne potencjalnie odwracalne ch. mózgu metaboliczne, toksyczne, w przebiegu infekcji przewlekłej Najczęstsze przyczyny otępienia Choroba Alzheimera 50-55% Otępienie naczyniowe 20% Mieszane 15% Otępienie pourazowe Otępienie w przebiegu alkoholizmu Choroba Parkinsona Choroba Huntingtona Stopień zaawansowania klinicznego otępienia wczesne – utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia się i zachowania nowych wiadomości, problemy językowe – szczególnie w znajdowaniu słów, wahania nastroju, zmiany osobowości, postepujące trudności w codziennej aktywności średnie – chory niezdolny do zapamiętania nowych wiadomości, wymaga pomocy przy kąpieli, jedzeniu, ubieraniu się, skłonny do wędrówek, drażliwy, wrogo nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie, dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy, urojenia, zaburzenia nastroju. zawansowane – niezdolność do chodzenia i wszelkich codziennych czynności, nietrzymanie zwieraczy. Zupełna utrata pamięci. Niezdolni do połykania i jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia, apatia, rozhamowanie seksualne, krzyk. OTĘPIENIE CZOŁOWO - SKRONIOWE Dawniej określane mianem zespołu Picka, W obrazie klinicznym dominują nasilone zmiany osobowości i kontaktów społecznych. Wyraźne są również: utrata motywacji, rozhamowanie i zaburzenia koncentracji uwagi, częste zachowania stereotypowe. U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę zainteresowań; deficyty poznawcze dotyczą myślenia abstrakcyjnego, planowania i umiejętności rozwiązywania problemów. OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO Stanowi 12-28% otępień Przebieg - szybszy niż w chorobie Alzheimera Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1 Objawy zespołu parkinsonowskiego Nawracające omamy wzrokowe - bardzo plastyczne Objawy dodatkowe: powtarzające się upadki, omdlenia, nadwrażliwość na neuroleptyki, przemijające zaburzenia świadomości, usystematyzowane urojenia, omamy . CHOROBA PARKINSONA Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych układu nigrostriatalnego = przewaga układu cholinergicznego Objawy neurologiczne: drżenie - rąk, głowy, tułowia wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja chód drobnymi krokami, brak współruchów zaburzenia mowy, zaburzenia pisma, mikrografia akatyzja objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok, potliwość) CHOROBA PARKINSONA ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I CHARAKTEROLOGICZNE Charakterystyczne: czyny impulsywne, duża drażliwość i nietrzymanie afektu Często zaburzenia depresyjne i zespoły psychotyczne (zespoły urojeniowe i organiczne halucynozy) Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu nasilenia Leczenie otępień ► Edukacja rodziny i grupy wsparcia ► Ochrona pacjenta przed zabłądzeniem ► Farmakoterapia: leki nootropowe, inhibitory acetylocholinoesterazy, memantyna ► Farmakoterapia towarzyszących zab. psychotycznych/ lękowych/ pobudzenia: preferowane neuroleptyki atypowe ► Leczenie towarzyszących zaburzeń depresyjnych ► Zaburzenia snu: higiena snu, rytuały, oszczędne używanie leków REAKCJA ŻAŁOBY faza alarmowa (reakcja na stres, zaburzenia wegetatywne, tachykardia) faza odrętwienia (faza emocjonalnego odizolowania) faza tęsknoty (refleksje dotyczące zmarłego, żal, cierpienie, także silny lęk) faza depresji i rozpaczy (obniżony lub drażliwy nastrój, anhedonia, utrata apetytu) faza powrotu do zdrowia i reorientacji (wraca apetyt, potrzeby seksualne, objawy somatyczne ustępują) REAKCJA ŻAŁOBY Prawidłowa reakcja żałoby trwa 6 miesięcy. OBJAWY: Płacz, spadek masy ciała, osłabienie popędu płciowego, odosobnienie, bezsenność, upośledzenie koncentracji brak poczucia bezwartościowości Pozytywne działanie kontaktów społecznych Depresja w chorobach neurologicznych częstość występowania Choroba Parkinsona 20-60% Udar mózgu 20-65% Padaczka 11-22% (32%) Stwardnienie rozsiane 20-50% Depresje w wieku podeszłym Zaburzenia afektywne Depresje reaktywne Depresje w chorobach somatycznych Depresje w chorobach OUN Depresje jatrogenne Cechy kliniczne depresji w wieku podeszłym Przewlekłość przebiegu Skargi na zaburzenia poznawcze Obecność chorób somatycznych / OUN Specyfika obrazu klinicznego TYPOWE POSTACIE DEPRESJI W WIEKU STARSZYM Postać z urojeniami i agitacją polega na pobudzeniu ruchowym i lęku z współistniejącymi urojeniami Postać apatyczno-abuliczna kiedy przeważa utrata chęci i zainteresowań oraz zwolnienie zarówno szybkości myślenia jak i aktywności ruchowej. SAMOBÓJSTWO Ryzyko samobójstwa w depresji u osób starszych jest dwa razy większe niż w depresji u osób w wieku produkcyjnym! Depresja wieku późnego musi być leczona przez psychiatrę. Są dwie podstawowe wiadomości na temat depresji dobra – depresję można skutecznie leczyć zła – istnieje wysokie ryzyko nawrotu depresji nieleczonej!!! „Leczenie długotrwałej choroby przy pomocy krótkotrwałej kuracji trzeba określić jako błąd w sztuce lekarskiej” Lancet 1992; 340; 700-701 – artykuł redakcyjny Jak leczy się depresję wieku podeszłego? Z powodu starzenia się wątroby i nerek – narządów odpowiedzialnych za usuwanie z organizmu leków używa się generalnie mniejszych dawek. Zwykle jest to ½ dawki stosowanej u osób w wieku produkcyjnym. Bezsenność definiujemy jako problemy z zaśnięciem lub utrzymaniem snu, podczas więcej niż 3 nocy w ciągu tygodnia przez okres dłuższy niż 1 miesiąc Zaburzenia snu muszą przy tym prowadzić do pogorszenia funkcjonowania w czasie dnia Benzodiazepiny Działanie Zastosowanie kliniczne Przeciwlękowe – ulga w niepokoju - Zaburzenia lękowe, fobie, ataki paniki Nasenne – promocja snu - Bezsenność Rozluźniające – rozluźnienie mięśni - Napięcia mięśni, zaburzenia spastyczne Przeciwdrgawkowe – eliminacja konwulsji - Spazmy po zatruciu, niektóre formy epilepsji Amnezja – eliminacja pamięci krótkoterminowej - Przygotowanie do operacji i zabiegów chirurgicznych 36 Działania niepożądane benzodiazepin 37 Nadmierne uspokojenie Senność, brak koncentracji, zła koordynacja, słabość mięśni, splątanie Działanie to jest bardziej dokuczliwe u ludzi starszych i może przyczyniać się do upadków Zaburzenia pamięci Malejące zdolności poznawcze głównie z powodu braku koncentracji i skupienia myśli Defekt pamięci epizodycznej Pacjent nie pamięta najświeższych wydarzeń, ich kolejności czy okoliczności Działania niepożądane benzodiazepin Paradoksalny efekt pobudzający Depresja 38 Działania niepożądane u osób starszych Splątanie, amnezja, zaburzenia równowagi „Pseudodemencja” (niesłusznie rozpoznawana jako AD) Tolerancja Dziękuję za uwagę