Transcript Уур амьсгалын үйлчилгээ, ДЦУБ

Уур амьсгалын үйлчилгээ таны сайн сайхны төлөө
Уур амьсгалын өөрчлөлт ба
гамшигт үзэгдэл
УЦУХ-ийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга
П.Гомболүүдэв
Улаанбаатар хот, 3 дугаар сарын 30-ны өдөр
Уур амьсгалын хувьсал, хүчин зүйлс
• Байгалийн хувьсал:
• Байгалийн хүчин зүйл
• Нар ба дэлхийн энергийн баланс
• Нарны цацраг
• Хүлэмжийн хийн нөлөөлөл
• Байгалийн хувьсагч
• Гадааад болон дотоод хувьсагч
• Урвуу/буцах холбоо
• Дэлхий болон хагас бөмбөрцгийн
хувьсагч
• Бүсийн хувьсагч
• Хүний үйл ажиллагаатай холбоотой
хувьсал:
• Хүлэмжийн хийн нэмэлт нөлөөлөл
Уур амьсгалын өөрчлөлт, энергийн баланс
Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт
байдал
 Уур амьсгал гэж цаг агаарын дундаж буюу агаар мандлын элементүүдийн статистик юм.
 Уур амьсгалын систем (агаар мандал, далай, ургамал, мөнх цэвдэг гэх мэт) тэнцвэртэй байж
биднийг хүрээлж буй байгаль орчин хамгаалагдаж амьдрал хэвийн үргэжилдэг.
 Гэхдээ нөгөө талаар уг систем нь тогтмол биш байнга хувьсан өөрчлөгдөж байдаг.
 Энэхүү системийн тухай олон жил хуримтлагдсан мэдлэг, мэдээлэл биднийг уур амьсгалын
нөөц, эрсдлийн менежмент хийх бололцоог олгодог.
 Эцэст нь уур амьсгалын системүүдийн харилцан үйчлэлийг ойлгож танин мэдэх нь эх
дэлхийгээ ирээдүй хойч үедээ хэвээр үлдээх, мөн өөрчлөгдөж байгаа орчинд дасан зохицоход
онцгой чухал юм.
Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт
байдлын алдагдал
 Уур амьсгалын систем нь хүний бие махбодь шиг олон янзийн нөлөөллийн тухай
ой санамжийг өөртөө агуулж байдаг.
 Өнгөрсөн зуунд үйлдвэрлэл өргөжин дотоодын нийт бүтээгдхүүн нэмэгдэж, эдийн
засаг өссөн сайн талтай ч уур амьсгалын системд урт хугацаанд хуримтлагдсан
хүлэмжийн хийг бий болгосон.
 Байгалийн нөөц болох ой, далай, газрын доройтлыг ч мөн хүн бий болгосон.
 Ялангуяа сүүлийн 30 жилд дээрх үлдээсэн ул мөрний улмаас температур,
гамшигт үзэгдлийн давтамж нэмэгдэж, гол мөрөн шингэх, мөнх цас хайлах,
биологын олон янз байдлийн хомсдол бий болох зэргийг дурдаж болно.
 Хүний үйл ажиллагааны улмаас агаарт ялгарах хүлэмжийн хий, аэрозол байгаль
орчны төвөгтэй асуудлыг (агаарын бохирдол, озоны цоорхой гэх мэт) бий болгоод
байгаа билээ.
Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт
байдлын алдагдал
Уур амьсгалын системүүд
Дэлхийн газар орчмын агаарын температурын
жилийн дундаж, 0С (CRU, 2010)
Хүлэмжийн хийн агууламжийн дэлхий болоод
Монгол орны дундаж (NOAA, 2010)
Монгол орны зуны температурын дундаж, 0С
Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт
байдлын алдагдал
Монгол орны агаар мандлын гаралтай гамшигт
үзэгдлийн давтамж, 0С
ОХУ-д 2010 зун болсон
дулааны долгион
Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан
үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх
 Хэрэв бид уур амьсгалын
өөрчлөлт, түүний элементүүдийн
өөрчлөлтийг мэдвэл түүний хүний
үйл ажиллагаанд нөлөөллөх
нөлөөллийн үнэлгээг хийх
бололцоотой болох
 Нөгөө талаас хүний үйл
ажиллгааны нөлөөлөл уур
амьсгалд үзүүлэх нөлөөг ч бас
мэдэж болно.
 Энэ нь биднийг үндэслэлтэй
шийдвэр гаргахад дөхөм болно.
Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан
үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх
Цаг агаар, уур амьсгалын прогноз
 Ажиглалтын сүлжээ, судалгаа шинжилгээний үр дүн, тоон прогнозын
загвар, өндөр хүчин чадалтай комьпютер, өндөр хурдтай холбооны суваг, цаг
уурын онолын тусламжтайгаар маргаашийн прогнозыг хийдэг.
 Дэлхий нийтээр 1-14 хоног, сар, улирлын прогнозыг гаргадаг. Жишээ нь уур
амьсгалд Номхон далайд агаар мандал-далайн харилцан үйлчлэлээр уур
амьсгалын экстрмаль үзэгдлийг тропикын бүсэд урьдчилан мэдээлдэг.
 Сүүлийн жилүүдэд цаг агаарын прогнозоос уур амьсгалын өөрчлөлтийн
прогноз хийдэг болов.
Цаг агаар, уур амьсгалын прогноз
GCM (global scale) and RCM (regional scale) are main tools for future climate change
projection.
Climate Projection
Climate
model
has
atmosphere,
Land/Vegetation and Ocean components,
and their interaction based on physics law
such as conservation of
momentum,
energy and moisture.
Global Scale, 200km
High performance computer and mass
storage device
Regional scale, 30km
Бид уур амьсгал, түүний өөрчлөлттэй хамт
амьдарна.
 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хандлагыг маш сайн тодорхойлж, ойлгох
нь асуудалд зөв хандах болоцоог олгоно.
 Та бизнес, засгийн газар, төрийн бус байгууллага, боловсрол, соёл урлаг
зэрэг нийгмийн аль ч салбарт ажилладаг нь хамаагүй бид бүгд үүрэг
хариуцлагатай.
 Уур амьсгалын өөрчлөлт цаашид үргэжлэх тул түүнийг бууруулж
сааруулахын зэрэгцээ дасан зохицох шаардалагатай.
 Дасан зохицох арга хэмжээг хэдий нь авч эхэлсэн. Үүнд байгалийн
гамшиг- эрсдлийн даатгал(Эпиоф), далайн түвшин ихсэхтэй холбогдож
даланг шинэчлэх (Голланд), далайн эрэг орчим мангров модыг тариалах
(Ветьнам), Борооны усыг ашиглах (Солонгос) гэх мэт
Õ¿ëýìæèéí õèéí àãóóëàìæ
375 ppm
360 ppm
390
385
380
370
365
360
355
Ýðäýíý ñóì, Äîðíîãîâü àéìàã
350
20…
20…
20…
20…
19…
19…
19…
19…
19…
19…
340
19…
345
19…
CO2, ppm
375
Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàë
Åðºíõèé人 ýõ ãàçðûí ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé. Òåìïåðàòóðûí õýëáýëçýë èõòýé,
óëèðëûí ÿëãàà òîä èëýðäýã, öýëìýã ºäºð îëîí.
50
45
90
95
100
105
110
115
6
Òåìïåðàòóð
3
Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð –9.0 0C -
0
+8.5 0C õýëáýëçýíý.
-3
Õàìãèéí õ¿éòýí 1-ð ñàðä òåìïåðàòóð -15
-6
0C
-9
Õàìãèéí äóëààí 7-ð ñàðä òåìïåðàòóð
-12
+150C .. 300C
120
Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí òàðõàëò, 0C.
.. -340C.
450
400
50
350
300
250
200
45
150
100
75
90
95
100
105
110
115
120
50
25
Æèëèéí íèéëáýð õóð òóíàäàñíû òàðõàëò, ìì.
Õóð òóíàäàñ
Óóëàðõàã íóòãààð æèëä 300-450 ìì
Îéò õýýð áîëîí õýýðò 150-300 ìì
Ãîâü öºëèéí íóòãààð 50-150 ìì
Óóð àìüñãàëûí ºíººãèéí ººð÷ëºëò
Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð 1940
îíîîñ õîéø 2.10C-ýýð íýìýãäñýí.
ßëàíãóÿà 1990-ýýä îíîîñ õîéø
õàëóóí æèë¿¿ä òîõèîëäñîí ó÷èð
äóëààðëûí ýð÷èì ýíý ¿åä ìàø ºíäºð
áàéíà.
Æèëèéí äóíäàæ íèéëáýð õóð
òóíàäàñ 1940 îíîîñ õîéø 7% -èàð
áàãàññàí.
2000 îíîîñ õîéø , äàðààëàí õóóðàé
æèë¿¿ä ¿ðãýëæèëñýí
Зураг 3.1 Монгол орны зуны улирлын а) температур 0С, б) хур тунадасны өөрчлөлт
Óóð àìüñãàëûí ºíººãèéí ººð÷ëºëò: Ãàçàðç¿éí òàðõàëò
Òåìïåðàòóð
Äóëààðàëò á¿õ íóòãààð àæèãëàãäñàí,
ãîâèéí íóòãààð ñóë ýð÷èìòýé, õàðèí
Áàðóóí áîëîí Òºâèéí á¿ñèéí ºíäºð óóëàðõàã
áîëîí îéò õýýðò èë¿¿ ýð÷èìòýé
àæèãëàãäàæ áàéíà.
Õóð òóíàäàñ
Íóòãèéí áàðóóí ºìíº, ç¿¿í ºìíº õýñýãò
áàãàõàí õýìæýýíèé ºñºëò, õàðèí áóóðàëò
òºâèéí íóòãààð àæèãëàãäàæ áàéíà
Зураг 3.2 Монгол орны зуны улирлын а) температур 0С, б) хур тунадасны өөрчлөлт газар зүйн тархалт, 1940-2008 он
Àãààð ìàíäëûí ãàðàëòàé ãàìøèãò ¿çýãäýë
Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð ãàìøèãò ¿çýãäëèéí äàâòàìæ èõñýæ ò¿¿íèé íèéãýì
ýäèéí çàñàãò ó÷ðóóëàõ õîð õîõèðîë æèëýýñ æèëä èõñýæ áàéíà.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Extreme events
Hazardous phenomena
Death
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
0
Àãààð ìàíäëûí ãàðàëòàé ãàìøèãò ¿çýãäýë
Ãàìøèãò ¿çýãäëèéí õóâü õýìæýý
Öàã àãààðûí àþóëòàé ¿çýãäëèéí òºðºë
/2004-2010/
1%
4%
5%
Ñàëõè øóóðãà
7%
öàñ
26%
15%
áîðîî
2%
íººëºã ñàëõè
ààäàð áîðîî
18%
5%
12%
5%
ìºíäºð
àÿíãà öàõèëãààí
Èõ õàëóóí
Èõ õ¿éòýí
Öàã àãààðûí àþóëòàé ¿çýãäëèéí óëìààñ ó÷èðñàí õîõèðîë
/2004-2010/
4% 0%
0%
Ñàëõè øóóðãà
7%
áîðîî
34%
íººëºã ñàëõè
30%
ààäàð áîðîî
ìºíäºð
20%
5%
àÿíãà öàõèëãààí
Èõ õ¿éòýí
Áóñàä
Óóð àìüñãàëûí óäààí ¿ðãýëæëýõ ãàìøèã (Ãàí áà çóä)
Óóð àìüñãàëûí ãàìøèãò ¿çýãäëèéí ýð÷èì, äàâòàìæ èõñýæ, õàìðàõ ãàçàð íóòãèéí
õýìæýý èõñýæ áàéãàà áîëíî (L.Natsagdorj et all, 2004).
4.00
3.00
2.00
1.00
0.00
-1.00
-2.00
-3.00
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Drought indices time series
2.50
1.50
0.50
-0.50
-1.50
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
Dzud (harsh winter) indices time series
1985
1990
1995
2000
Ãàçàð á¿ðõýâ÷èéí ººð÷ëºëò (öºëæèëò), 1992-2002
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýð öºëæèëò ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ áóéã áàòàëæ áàéíà.
(Source: S.Khudulmur, M.Erdenetyua et all. Land cover is the observed (bio) physical cover on the earth’s surface, 2003)
Category
1992
2002
Area change (%)
Water body
17470
11131
-36
Barren land
52593
76700
46
Desert (Gobi)
522938
525259
0
Desert Steppe
155126
253936
64
Dry steppe
334360
240397
-28
Grassland
251261
250672
0
Forest area
223904
205534
-8
296
204
-31
Glacier
Total square (sq. km)
1557948
Á¿ñ íóòàã äàõü äóëààíû äîëãèîí áóþó õàëóóí ºäðèéí òîî
Ìîíãîë îðíû õýìæýýãýýð õàëóóí ºäðèéí òîî íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä ÿëàíãóÿà ñ¿¿ëèéí 10 æèë
îð÷èì ò¿¿íèé ýð÷èì ºíäºð áàéíà.
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20
0
0
Western
Tmax>25
Tmax>30
Eastern
Central
Tmax>33
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
120
100
80
60
40
20
0
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
120
100
80
60
40
20
0
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
120
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
120
Tmax>25
Tmax>30
Gobi
Tmax>33
Äóëààíû äîëãèîí áà õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä
Äóëààíû äîëãèîíû äàâòàìæ èõñýæ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ó÷ðóóëàõ íºëººëºë øóóä áà øóóä áóñààð
íºëººëæ, ýðñäýë íü íýìýãäýæ áàéíà.
90.0
7000
Number of hot days
80.0
6000
70.0
5000
60.0
50.0
4000
40.0
3000
30.0
2000
20.0
1000
10.0
0.0
0
1961
1966
25<
1971
30<
1976
33<
1981
1986
1991
1996
2001
2006
mortality of cardiovascular disease
Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí èðýýä¿éí ººð÷ëºëò
Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ïðîãíîçîîð èðýýä¿éä ýíýõ¿¿ äóëààðàëò ýð÷èìæèí ¿ðãýëæèëíý.
Æèøýý íü æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð 6 0Ñ-ààñ äýýø áàéõ ãàçàð íóòãèéí õýìæýý ìàíàé îðíûã
áàðàã á¿õýëä õàìðàõààð áàéíà.
9
A2
B1
50
7
6
45
3
5
90
95
100
105
110
115
120
1961-1990
3
0
-3
1
50
-1
45
-6
-9
-12
90
-3
1940 1955 1970 1985 2000 2015 2030 2045 2060 2075 2090
Annual temperature projection by HadCM3 model
under the GHG scenarios, 0C
95
100
105
110
115
120
2071-2100
Patterns of annual temperature projection, 0C
Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí èðýýä¿éí ººð÷ëºëò
Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ïðîãíîçîîð ìàíàé îðîí ºâºë 纺ëºí öàñ èõòýé, õàðèí çóí
õóóðàéøèæ õàëóóí áîëîõ òºëºâòýé
Seasons
Annual
Winter
Summer
Temperature change , 0C
Precipitation change, %
2011-2030
2046-2065
2080-2099
2011-2030
2046-2065
2080-2099
A2
1.0
2.7
5.0
2
9
15
A1B
0.9
3
4.6
0
7
16
B1
0.8
2.1
3.1
3
6
11
A2
0.7
2.3
4.2
14
19
55
A1B
0.2
2.5
3.8
0
23
41
B1
0.2
1.6
3.0
7
14
32
A2
1.1
3.1
6.3
-2
4
7
A1B
1.4
3.6
5.6
-4
3
11
B1
1.2
2.7
3.7
2
0
8
Ñóäàëãààíä ¿íäýñëýñýí ýìçýã áàéäëûí ¿íýëãýý
Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð äàðààõü áàéäàë ¿¿ñýõ áîëîìæòîé :
Øóóä íºëºº
 Õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë;
 Ãàìøèãò ¿çýãäëýýñ ó÷ðàõ õîõèðîë èõñýõ, íàñ
áàðàëò, ºâ÷ëºëò, ãýìòýãñýä (¿åð, õ¿÷òýé øóóðãà, ãàí,
äóëààíû äîëãèîí);
 Ãýäýñíèé ºâ÷èí èõñýõ;
 Ç¿ðõ ñóäàñ, àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí èõñýõ;
 Óðãàìëûí òàðõàëò ººð÷ëºãäºæ, ò¿¿ãýýð áîëîí
øàâüæààð äàìæèõ ºâ÷ëºë èõñýõ;
Øóóä áóñ íºëºº
 ÕÀÀ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð äàìæèí õîîë òýæýýëèéí
äóòàãäàë
 Äàìïóóðàë
 Õ¿í àìûí í¿¿äýë
 Óðãàö áóóðàõ, áýë÷ýýð õîñäîõ
Ýìçýã õ¿ì¿¿ñ
 Õºãøèä
 Õ¿¿õýä
 Ýìýãòýé÷¿¿ä
 ßäóó÷óóä
 ªâ÷òºí
Äàñàí çîõèöîõ ñòðàòåãè
Ãàìøèã áîëîí ýðñäëèéí ìåíåæìåíò:
 Ýðòíýýñ ñýðýìæë¿¿ëýõ ñèñòåì (øîðîîí øóóðãà, àãààðûí áîõèðäîë,
õ¿÷òýé ñàëõè ãýõ ìýò)
 Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä øóóä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ äóëààíû äîëãèîíû ýðòíýýñ
ñýðýìæë¿¿ëýõ ñèñòåì
Îëîí íèéò áà áîëîâñðîë:
 Ñóðòàë÷èëãàà, ñóðãàëò
 Äóíä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòèéí ñèñòåìä ººð÷ëºëò îðóóëàõ
 Àìüäðàõ õýâ ìàÿãàà ººð÷ëºõ
 Ìîä òàðèõ
Áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷:
 Ñ¿ðãèéí á¿òýö äýõ ÿìààíû çîõèñòîé òîîã õàäãàëàõ
 Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ñóäàëãààã òîãòìîë õèéõ á¿òöèéã
áàéãóóëàõ
 Ýìçýã áîëîí äàñàí çîõèîöîõ ¿íýëãýýíýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿íã ¿íäýñíèé
õºãæëèéí áîäëîãîä òóñãàõ
Анхаарал тавьсан явдалд баярлаллаа.