Transcript Sztuka staro¿ytnego

SZTUKA STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Dzieje starożytnego Egiptu mają swoje początki w
czwartym tysiącleciu p.n.e. i dzielą się na trzy okresy:
Stare Państwo, Średnie Państwo i Nowe Państwo. Życie
społeczeństwa było związane z regularnymi wylewami
Nilu, płynącego wśród pustyń. Wody rzeki nanosiły na
przyległe do niej pola żyzny muł, co pozwalało uprawiać
ziemię.
Egipcjanie zamieszkiwali osady rozrzucone wzdłuż
brzegów Nilu. Terytorium państwa początkowo miało
bardzo oryginalny kształt: długość około 1000 km i
szerokość 15 km. Tylko nad Morzem Śródziemnym, do
którego wpada Nil, terytorium to poszerzało się do około
200 km. Ten szerszy obszar Egipcjanie nazywali Egiptem
Dolnym, a pozostałą część państwa – Egiptem Górnym.
Władcą państwa był faraon (staroegipski król), któremu
oddawano boską cześć. W sprawowaniu rządów
pomagali mu dostojnicy dworu i wysocy urzędnicy. Dużą
rolę w życiu Egiptu odgrywali kapłani, w rękach których
spoczywały sprawy związane z religią, ponadto
zajmowali się oni nauką. Kapłani wywierali znaczny
wpływ na rządy faraona.
Z czasów świetności Egiptu zachowały się zabytki sztuki i
kultury: budzące podziw piramidy, grobowce, ruiny
wielkich świątyń, rzeźby i malowidła. Dzięki niestrudzonej
pracy archeologów i historyków nasza wiedza o tych
świadectwach
starożytnego
państwa
jest
dość
rozbudowana.
Życie starożytnych Egipcjan toczyło się nad Nilem
– terytorium ich państwa miało oryginalny, podłużny kształt
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Piramidy
w Gizie
Do najbardziej znanych zabytków starożytnego Egiptu
należą piramidy. Tylko nieliczne z nich dotrwały do
naszych czasów. Piramida to budowla w kształcie
ostrosłupa o kwadratowej podstawie, ustawiona bokami
w kierunku czterech stron świata, będąca grobowcem
faraona. Piramidy budowano z wielkich bloków
kamiennych, dokładnie wypolerowanych i wygładzonych.
Bloki te układano bez żadnego spoiwa – Egipcjanie nie
stosowali bowiem zaprawy murarskiej.
Grobowiec faraona to największa i najważniejsza
budowla zespołu grobowego, w skład którego wchodzą
między innymi świątynie, a także małe piramidy. Według
uczonych, te małe piramidy mogły być grobami żon
władcy albo modelami, według których stawiano główną
budowlę.
Wznoszenie
piramidy
wymagało
kilkudziesięcioletniej pracy wielu tysięcy robotników. Byli
nimi w przeważającej części chłopi, którzy w porze
wylewu Nilu, gdy nie można było pracować na roli, na
rozkaz faraona przybywali na plac budowy. Kiedy wody
rzeki opadały, chłopi powracali do swoich zajęć.
Najsłynniejsze piramidy starożytnego Egiptu to trzy
grobowce faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa,
znajdujące się w Gizie, w pobliżu dzisiejszej stolicy
Egiptu – Kairu. Zbudowano je w epoce Starego Państwa,
w latach 2550–2470 p.n.e.
Piramidy w Gizie, powstałe w latach 2550–2470 p.n.e.,
należą do największych kamiennych budowli na świecie
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Piramida
Cheopsa
Spośród trzech piramid w Gizie największa jest piramida
Cheopsa, zwana także Wielką Piramidą. W czasach
starożytnych wznosiła się ona na wysokość 147 m, a bok
jej podstawy liczył 230 m. Na budowę tego grobowca
zużyto ponad dwa miliony bloków kamiennych, z których
każdy waży średnio około 2,5 tony. Ściany piramidy były
obłożone białymi płytami z wapienia, a jej wierzchołek
pokryto złotem. Niestety, w średniowieczu piramidy
służyły Egipcjanom do pozyskiwania materiału na
budowę domów. Dziś piramida Cheopsa, odarta z białych
płyt, ma 137 m wysokości, a bok jej podstawy – 227 m.
We wnętrzu piramidy Cheopsa znajdują się dwie komory
grobowe: komora faraona i komora królowej. Pod
piramidą jest jeszcze jedno pomieszczenie. W komorze
faraona stoi pusty sarkofag (kamienna trumna w kształcie
skrzyni; sarkofagi wykonywano także z drewna,
nadawano im kształt ludzkiego ciała i bogato zdobiono).
Miała być w nim umieszczona mumia (zabalsamowane
ciało zmarłego) władcy. Przypuszcza się, że starożytni
budowniczy obawiali się zawalenia stropu komory
faraona
i
postanowili
pochować
władcę
w
bezpieczniejszym
pomieszczeniu,
wykutym
pod
piramidą. Do komór prowadzą specjalne korytarze, do
których wejście znajduje się w północnej ścianie
piramidy. Jeden z nich, zwany Wielkim Korytarzem lub
Wielką Galerią, o ścianach z wygładzonych bloków
wapiennych, ma długość 47 m i wysokość 8,5 m.
Piramida Cheopsa dzisiaj mierzy 137 m wysokości.
W czasach starożytnych była o 10 m wyższa
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Sfinks
w Gizie
Przed piramidą Chefrena, drugą pod względem wielkości
piramidą w Gizie, znajduje się olbrzymi sfinks –
wyobrażenie leżącego lwa z głową mężczyzny, przykrytą
królewską
chustą.
Posąg
przedstawia
najprawdopodobniej rysy twarzy faraona Chefrena.
Rzeźba zwrócona jest przodem w kierunku Nilu.
Sfinks w Gizie nie został wybudowany z kamiennych
bloków, jak piramidy, ale wykuty przez egipskich
robotników w skale, pozostałej po kamieniołomie, około
2500 roku p.n.e. Wysokość posągu sięga 20 m, a
długość 73 m.
Niestety, upływ czasu pozostawił swoje ślady – dziś
twarz sfinksa w Gizie pozbawiona jest nosa. Do naszych
czasów nie zachowały się także bogate zdobienia jego
głowy. Rola sfinksa wciąż pozostaje zagadką. Jego
zadaniem było, być może, pełnienie straży przy grobie
faraona Chefrena. Z biegiem czasu posąg zasypywały
piaski pustyni, tak że w końcu widoczna była tylko głowa.
W XV w. p.n.e. na rozkaz jednego z faraonów, Totmesa
IV, sfinksa odkopano, wybudowano niewielką świątynię
między jego łapami i próbowano go chronić przed
ponownym zasypaniem, co jednak się nie udawało (w
późniejszych
czasach
posąg
był
odkopywany
kilkakrotnie). Na powierzchni rzeźby pozostały śladowe
ilości farby. Wskazuje to, że kiedyś sfinks był
pomalowany.
Przed piramidą Chefrena znajduje się olbrzymi sfinks,
zwrócony przodem na wschód, w kierunku Nilu
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Mastaba –
grobowiec dostojnika
Dla dostojników egipskich wielkim zaszczytem była
możliwość wybudowania swojej mastaby w sąsiedztwie
piramidy faraona. Mastaba to grobowiec dostojnika,
składający się z dwóch części: nadziemnej i podziemnej.
W części nadziemnej, zbudowanej z cegieł lub kamieni,
mieściła się kaplica, gdzie odbywały się ceremonie ku
czci zmarłego. W części podziemnej znajdowała się
komora grobowa, w której składano zwłoki po pogrzebie.
Wejście do niej zasypywano piaskiem lub blokowano
kamieniami.
Mastaby
bardziej
rozbudowane,
przeznaczone dla najzamożniejszych dostojników,
składały się z wielu bogato zdobionych pomieszczeń,
dziedzińców i kaplic. Stawiano w nich posągi zmarłego i
jego rodziny.
W ścianie kaplicy umieszczano ślepe wrota – była to
kamienna płyta wyobrażająca drzwi, oddzielająca część
nadziemną mastaby od właściwego grobu. Uważano, że
przez ślepe wrota dusza zmarłego mogła przechodzić
swobodnie z komory grobowej na zewnątrz. Przed
ślepymi wrotami ustawiano stół ofiarny, na który
potomkowie zmarłego składali potrawy ofiarne.
Grobowcami dostojników starożytnego Egiptu były mastaby
– budowano je przy każdym królewskim zespole grobowym
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Dolina Królów
w pobliżu Teb
Oprócz piramid i mastab starożytni Egipcjanie budowali
także grobowce skalne, zarówno dla władców, jak i
dostojników. Wykuwano je w skałach gór między Nilem a
Pustynią Libijską – w Dolinie Królów, w pobliżu miasta
Teby. W Dolinie Królów odkryto ponad sześćdziesiąt
takich grobowców. Były one tak starannie zamaskowane,
że niektóre z nich odkryto dopiero na początku XX wieku
(największy mierzył ponad 100 m długości).
Grobowce skalne składały się z labiryntów korytarzy
prowadzących do komór i kaplic. Pomieszczenia te
zdobione były reliefami i malowidłami. Relief to
kompozycja rzeźbiarska wyciosana lub wyryta, np. na
płycie kamiennej, z pozostawieniem tła. Najważniejszym
pomieszczeniem grobowca była komora z sarkofagiem
władcy. Z obawy przed rabusiami wejście do niej
starannie zamurowywano, a prowadzącą do niej drogę
maskowano piaskiem i okruchami skalnymi. Nie uchroniło
to jednak większości grobowców przed splądrowaniem.
W roku 1922 sensacją było dotarcie archeologów do
nienaruszonego grobowca Tutenchamona, władcy
panującego w Egipcie w XIV wieku p.n.e. W środku
znajdowała się niezwykła kolekcja biżuterii, sztuki
ozdobnej i różnych wyrobów, a głowę mumii faraona
zdobiła wspaniała maska pośmiertna, cała wykonana ze
złota i ozdobiona niebieskim lazurytem.
W Dolinie Królów, w pobliżu miasta Teby,
archeologowie odkryli ponad sześćdziesiąt grobowców wykutych w skale
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Świątynia Horusa
w Edfu
W starożytnym Egipcie bardzo ważnymi budowlami były
świątynie. Sławiły one faraona i wyrażały potęgę bóstw.
Charakterystycznymi elementami tych budowli były
pylony, czyli wieże o prostokątnych podstawach i
ściętych wierzchołkach, wznoszące się po obu stronach
wejścia do świątyni. Ściany pylonów zdobiono reliefami
przedstawiającymi czyny faraonów zwyciężających
wroga i oddających cześć bogom. Przed pylonami
ustawiano maszty z flagami.
Jedną z najbardziej znanych i dobrze zachowanych
świątyń egipskich jest świątynia w Edfu, która powstała w
III wieku p.n.e. ku czci Horusa, boga światła i strażnika
władzy faraonów. Jej olbrzymie pylony ozdobione są
reliefem przedstawiającym faraona Ptolemeusza XIII
zabijającego wrogów Egiptu w ofierze Horusowi i Hathor,
bogini nieba. Egipcjanie wyobrażali sobie Horusa jako
sokoła lub postać ludzką z głową sokoła i tarczą słońca,
dlatego wejścia do świątyni bronią dwa granitowe sokoły.
Po obu stronach wejścia do egipskiej świątyni wznoszą się pylony,
ozdobione reliefami przedstawiającymi m.in. faraona
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Aleja Sfinksów
w Karnaku
Od czasów Nowego Państwa świątyni egipskiej
towarzyszyła aleja sfinksów – droga procesyjna z
rzędami sfinksów po obu stronach, prowadząca do
wejścia między pylonami świątyni.
Sławna Aleja Sfinksów znajduje się przed wielką
świątynią Amona (boga niewidzialnych sił natury:
powietrza i wiatru, opiekuna faraonów) w Karnaku.
Sfinksy te, ustawione na wysokich piedestałach, są
połączeniem ciała lwa i głowy barana, świętego
zwierzęcia Amona. Między łapami sfinksów umieszczona
jest figurka faraona. Aleja Sfinksów łączy świątynię
Amona z brzegiem Nilu i innymi świątyniami,
znajdującymi się w pobliżu. Sama budowla otoczona
została potężnym murem o grubości aż 8 m,
zbudowanym z cegły, którą starożytni Egipcjanie
wytworzyli z mułu nilowego. Do jej wnętrza prowadzi,
największa w Egipcie czasów faraonów, brama.
Karnak, religijne centrum starożytnego państwa, dziś jest
stanowiskiem archeologicznym z wielką liczbą zabytków.
Od czasów Średniego Państwa wielcy faraonowie przez
ponad 2000 lat budowali, odnawiali i przebudowywali tu
świątynie, kaplice i posągi tak, że powstały trzy ogromne
zespoły świątynne, z czego świątynia Amona jest
największa i znajduje się w samym centrum tego
świętego miasta.
Aleja Sfinksów w Karnaku łączy świątynię Amona z brzegiem Nilu
i innymi świątyniami, znajdującymi się w pobliżu
SZTUKA
STAROŻYTNEGO
EGIPTU
Świątynia
królowej Hatszepsut
w Deir el-Bahari
Wśród zachowanych budowli starożytnego Egiptu
świątynie stanowią większość. Świątynia egipska to
budowla, do której prowadziła aleja sfinksów kończąca
się przy wejściu między pylonami, za nimi znajdował się
czworoboczny dziedziniec, na którym odbywały się
ceremonie religijne, dalej była sala kolumnowa, sala stołu
ofiarnego (tu składano ofiary) i sala pojawień (ukazywał
się w niej posąg bóstwa). Na końcu znajdowało się
sanktuarium – pomieszczenie z kaplicą, w której
przechowywano posąg bóstwa.
Jedną z najwspanialszych świątyń starożytnego Egiptu
jest wzniesiona w 1460 roku p.n.e. świątynia królowej
Hatszepsut. Budowla powstała u stóp wyniosłej skały i
zwrócona jest na wschód. Olbrzymie tarasy, wsparte na
długich rzędach kolumn, połączone są rampami
(wznoszącymi się drogami). Pomieszczenia świątynne
wybudowano na najwyższym tarasie; najważniejsze z
nich, sanktuarium, wykuto w zboczu skały. Niegdyś do
dziedzińca znajdującego się na dolnym poziomie
prowadziła szeroka aleja sfinksów. Sfinksy i inne rzeźby
znajdowały się także na pozostałych tarasach. Warto
zapamiętać, że wielu odkryć na terenie tej świątyni
dokonali polscy archeologowie.
W 1460 roku p.n.e. w Górnym Egipcie
wzniesiono świątynię królowej Hatszepsut na trzech wielkich tarasach