Transcript Zajęcia 3 - hebraistyka UW

KLTUROWY I GEOGRAFICZNY KONTEKST
BIBLII
Geografia odgrywa szczególnie ważną rolę w historii biblijnej. Palestyna była
otoczona przez „głównych aktorów” sceny ówczesnego świata.
W jej granicach istnieje wielka różnorodność klimatyczna, topograficzna, a co
za tym idzie także różnorodność fauny i flory.
Mieszkańcy starożytnej Palestyny ulegali wpływom kultur zewnętrznych, i byli
podzieleni na naturalne enklawy. Ciągle musieli walczyć o zachowanie swej
tożsamości państwowej jak i etnicznej.
Zrozumienie historii Izraela wymaga znajomości realiów geograficznych tzw.
topografii, naturalnych zasobów, klimatu itp.
Podstawowe pojęcia:
ŻYZNY PÓŁKSIĘŻYC
Nazwa ta pochodzi od egiptologa J. H. Breasted’a. Bliski Wschód był w
znacznej części jałowy, uzależniony od opadów sezonowych, składał się z
rozległych pustyń: pustynia Arabska na wschodzie, Sahara na zachodzie i
pustynny Synaj na południu. Na północy rozpościerał się wielki łańcuch
górski zniechęcający do uprawy ziemi, a zatem i do osiedlania się. Terenami
zasiedlonymi były tylko: wschodnie wybrzeże morza Śródziemnego,
dorzecze Eufratu i Tygrysu (głównie obszar pomiędzy rzekami) oraz brzegi
Nilu i jego delta (te tereny były jednak często zalewane). Już w 3 tysiącleciu
przed Chr. rozwinęły się metody irygacji ziemi. Palestyna leżała w centrum
tej przestrzeni.
Żyzny półksiężyc to obszar wędrówek przodków Izraela:


Abraham, który z Mezopotamii przez całą Palestynę zawędrował do Egiptu i
wrócił ponownie do Palestyny;
Józef, wywieziony do Egiptu jako niewolnik, został pochowany w Palestynie
przez potomków;

Mojżesz, który wyprowadził lud cierpiący niewolę z Egiptu do Palestyny;

Niewola babilońska, itp.
Palestyna, przez swoje centralne położenie stała się pomostem, przestrzenią
przemarszów wojsk okupujących ją przejściowo i walczących ze sobą potęg
blisko-wschodnich: Egiptu, Asyrii, Babilonii, Persji, Macedonii i Rzymu.
SEMICKI CZWOROKĄT
PÓŁKSIĘŻYC ZACHODNI
Po podboju Palestyny przez Aleksandra Wielkiego w 332r. przed Chr.,
pochodzącego z Macedonii (Grecji), powoduję zmianę ukierunkowania
ówczesnego świata na zachód. W tym obszarze obserwujemy hellenizację
życia i kultury. Podbój ostatecznie zniszczył poprzednią potęgę – Persję,
znacznie ograniczając wpływy tej kultury. Palestyna pozostaje w centralnym
punkcie „nowego świata”, świat ten ulega jednak znacznemu rozszerzeniu.
Po śmierci Aleksandra Wielkiego, jego imperium na Bliskim Wschodzie
rozpada się na domenę ptolemejską w Egipcie, Seleucydów w Syrii .
Palestyna przechodzi w tym okresie kilkakrotnie z rąk Ptolemeuszy w ręce
Seleucydów, aby ostatecznie popaść w zależność od Rzymian, którzy
podporządkowują sobie cały Bliski Wschód w I w. przed Chr.
Te zmiany polityczne pociągnęły za sobą także zmianę statusu Morza
Śródziemnego, które stało się wewnętrznym morzem Imperium Rzymskiego.
Półksiężyc zachodni opierając się z jednej strony o Azję Mniejszą, a z drugiej o
półwysep Iberyjski, który postrzegany był jako „kraniec świata”, zawierał
także Grecję i Italię.
Ta ostania geopolityczna konfiguracja ówczesnego świata wpływa nie tylko na
kierunki ekspansji żydowskiej, ale także na kierunki ewangelizacji
podejmowane przez chrześcijan.
JEDEN KRAJ WIELE NAZW
Palestyna otrzymuje w Biblii wiele różnych nazw.




Kanaan - Mieszkańcy tego kraju nazywali się Kananejczykami. Nazwa ta
występuje już ok. 3000 lat przed Chr. [w tekście z Ebla (Syria)]. . Znaczenie
nazwy jest niejasne, może oznaczać kraj zachodni lub kraj zachodu słońca.
Ziemia obiecana - Obszar przeznaczony przodkom izraelitów przez Boga
Jahwe (np. Rdz 15,7; Pwt 8,1; Lb 34,2nn i wiele in.)
Ziemia święta - Największe religie monoteistyczne świata wiążą swoje
„narodzenia” z tym miejscem: Judaizm, Chrześcijaństwo i Islam.
Izrael - Nazwa ta odnosi się, ściśle biorąc do północnej części Kanaanu,
zajętej przez Jakuba (Izraela – Rdz 32,29). Po śmierci króla Salomona,
monarchia została podzielona na dwa kraje: Królestwo Północne, czyli Izrael
i Królestwo Południowe, czyli Judę, Dziś nazwa ta jest używana oficjalnie
jako nazwa kraju ze stolicą w Tel Avivie.

Juda - Nazwa Królestwa Południowego, obejmującego obszar od
Jerozolimy na południe. Później nazwa Judea, jako grecko-łacińska forma
została nadana całej prowincji rzymskiej. Została ona zakazana podczas
rządów Hadriana (cesarz rzymski, 117-138), po stłumieniu powstania BarKochby (132-135).

Palestyna - Nazywa pochodzi od nazwy ludu,
zamieszkującego południową część wybrzeża Morza
Śródziemnego, Filistyńczyków (jeden z tzw. ludów morza z
regionu Aegean). Zostali oni osiedleni przez faraona
Ramzesa III, około 1190 r. przed Chr. po odparciu ich inwazji
na Egipt. Herodot (485 – 425 przed Chr.) w swoich Dziejach
użył tę nazwę na określenie terenów na zachód od Jordanu.
Za czasów Hadriana utworzono prowincję Syropalestyńską,
zwaną po prostu Palestyną.
KRAJ W PERSPEKTYWIE
Palestyna leży na skrzyżowaniu trzech kontynentów: Afryki, Azji i Europy. Jej
znaczenie było i jest daleko większe niż jej rozmiar. Rozciąga się od Dan do
Beer-Szeby, w kierunku północ - południe na 400 km, a ze wschodu na
zachód 70 km.
Warto spojrzeć na tę potęgę w świetle innych potęg:

Egipt – od dolnego Egiptu do Palestyny i Syrii – 1700 km;

Asyria – od Egiptu do Babilonii – 3200 km;

Persja – od Grecji do Libii – 3200 km;


Grecja – pod Aleksandrem Wielkim, od Grecji, aż po krańce imperium
perskiego – 5000 km;
Rzym – od obszarów dzisiejszej Hiszpanii po obszary Anglii, do Azji
Mniejszej po Eufrat i wybrzeże afrykańskie – obszar 5000 km x 2000 km z
70-90 milionami mieszkańców.
Podstawowa charakterystyka geograficzna
Kraj w sposób naturalny dzieli się na cztery równoległe krainy rozciągające się
z północy na południe. Jedynie dolina Jizreel przebiega poprzecznie. Od
zachodu, leżą kolejno: równina wybrzeża, wyżyna środkowa, rów Jordanu,
wyżyna Transjordanii.
Geograficzny opis pokazuje, że Izrael był, w zasadzie, odcięty od morza,
zamknięty na lądzie. Porty naturalne, które wówczas istniały były
kontrolowane przez przeciwników. Jedynym „oknem na świat” była Via
Maris, która w pobliżu góry Karmel wchodzi w ląd i doliną Jizreel prowadzi
do Damaszku. Tędy odbywała się głównie wymiana handlowa i kulturowa
Izraela ze światem zewnętrznym.
RÓWNINA WYBRZEŻA
Wybrzeże nadmorskie jest płaskie, biegł tędy najważniejszy szlak handlowy
tzw. Via Maris (droga morska). W czasach biblijnych wybrzeże było
podzielone na trzy strefy: północną, środkową i południową.



Centralna część, dolina Szaronu, była trwale utrzymywana przez Izrael.
Brak jest tutaj naturalnych zatok pozwalających na budowę portu, dopiero
Herod Wielki () buduje sztuczną zatokę i port w Cezarei Nadmorskiej, mieści
zbudowanym od podstaw na wzór rzymski. Obszar doliny Szaronu był
niezbyt przyjazny dla mieszkańców ze względu na rozległe bagna oraz
obszary czerwonego, nieurodzajnego piasku pokrytego dębowymi lasami.
Część północna znajdowała się pod kontrolą Fenicjan. Znajdowały się tu
ważne porty: Tyr i Sydon. Dzięki nim Fenicja wzbogacała się na handlu.
Część południowa znajdowała się pod kontrolą Filistynów, ludu morza
osiedlonemu przez Egipt w 1190 r. przed Chr. Ziemia jest tu uprawna, choć
szerokość równiny zmniejsza się nawet do 30 km. 5 głównych miast to:
wzdłuż wybrzeża -
WYŻYNA CENTRALNA
Przebiega z północy na południe podobnie jak równina nadmorska, przecięta
jest doliną Jizreel i dzieli się na północną – Galileę, centralną - Samarię i
południową - Judeę.



Galilea ma dwie strefy: północną (tzw. Górna Galilea), i południową (tzw.
Dolna Galilea). Galilea górna jest najbardziej górzystym regionem Palestyny.
Galilea dolna posiada wzgórza i najbardziej żyzną ziemię od strony doliny
Jizreel.
Samaria oddzielona jest od Galilei doliną Jizreel posiada ziemię żyzną, była
zawsze gęsto zaludniona. Ważnymi miastami były: Sychem, Dotan,
Samaria. W okresie przedmonarchicznym, region ten nazywany był Górami
Efraima. Na południe od gór Garazim i Ebal teren obniża się tworząc
równinę zwaną Siodłem Beniamina., które oddzielało Judę od Samarii.
Juda w czasach grecko-rzymskich nazywana była Judeą. W czasach
biblijnych był to region mniej żyzny i mniej zasiedlony do pozostałych części
Palestyny. Jedyny żyźniejszy fragment występuje na zachodzie, gdzie
wyżyna judzka zaczyna opadać ku morzu, oddzielając góry judzkie (wyżynę)
od wybrzeża filistyńskiego. Obszar ten nazywany był Szefel.


cd. Juda: Na wschodzie wyżyna również opada ku dolinie Jordanu i Morzu
Martwemu, jednak ten obszar jest jałowy, nazywany pustynią i pustkowiem.
Ludność trudniła się tu jedynie pasterstwem. Jedynym miejscem bardziej
przyjaznym jest oaza En-Gaddi, gdzie Dawid szukał schronienia przed Saulem
i gdzie osiedliła się wspólnota Qumran
Negeb oznacza kraj południowy. Region ten odznacza się bardzo małymi
opadami rocznymi. Miastami granicznymi były: Beer-Szeba oraz KadeszBarnea, miejsce 38-letniego postoju Mojżesza i Izraelitów w drodze od Synaju
do Ziemi obiecanej. Patrz Lb 20,1-3. Przez Negeb przebiegają też ważne szlaki
handlowe i militarne: Via Maris oraz królewska droga ze wschodu i Jerozolimy
do Egiptu.
Pustynia Judzka
RÓW, SZCZELINA JORDANU



Rozpadlina Jordanu rozciąga się od góry Hermon na północy, gdzie Jordan ma
swoje źródła, przez do Morza Martwego, gdzie Jordan kończy swój bieg i dalej
przecina równinę arabską, biegnie do zatoki Akaba i przez Morze Czerwone
łączy się z Wielkim Rowem Afrykańskim. Kiedyś obszar Morza Martwego łączył
się z Morzem Czerwonym. Jeszcze w czasach biblijnych dolina Jordanu była
gęsto poryta roślinnością, bogata w faunę (także lwy), stąd nazwa (las) dżungla
Jordanu. Patrz Jr 12,5; 49,19 i Za 11,3.
Jordan, którego nazwa oznacza zstępujący, opada na przestrzeni 104 km z
wysokości 200m n.p.m. do 400 m p.p.m. – powierzchnia Morza Martwego, zaś
dno morskie znajduje się jeszcze 400m niżej. Jordan przechodzi przez dwa
jeziora: Hule i Galilejskie. To ostatnie posiadało kila nazw: jezioro lub morze
Galilejskie, Tyberiadzkie i Kinneret.
Morze Martwe jako pozostałość oceanu, wykazuje znaczne zasolenie (25%
NaCl i innych minerałów), które stale wzrasta, a poziom wody z każdym rokiem
obniża się.
WYŻYNA TRANSJORDANII






Wyżynę tworzy płaskowyż pocięty dolinkami strumieni okresowych tzw. wadi,
oraz nieliczne wzniesienia. Płyną tu, ze wschodu na zachód, cztery nieco
większe rzeki, wpadające do Jordanu: najbardziej na północy – Jarmuk, nieco
na południe – Jabbok, dalej – Arnon i najbardziej na południe, wpadający już
do Morza Martwego – Zered. Potoki te w sposób naturalny tworzyły regiony
zamieszkałe przez różne plemiona:
Baszan – na północ od Jarmużu, a na wschód od jeziora Galilejskiego leży
bardzo żyzna równina, gdzie uprawiano zboża (w tym pszenicę), krótko, w
dobie największej świetności należał do Izraelitów.
Gilead – między potokami Jarmuż i Jabcok, obszar częściowo zalesiony, gdzie
hodowano bydło.
Ammon - między potokami Jabok i Arnon leży kraina oparta o skraj pustynię,
zamieszkana przez Amonitów, gdzie kwitło głównie pasterstwo.
Moab – między potokami Arnon i Zered, tu znajduje się góra Nebo, skąd
Mojżesz spojrzał na ziemię obiecaną.
Edom – na południe od potoku Zered, aż do zatoki Akaba, teren zbudowany
głównie z czerwonego piaskowca.
Klimat i uprawy
Klimat
Izrael jest krajem trzech zasadniczych klimatów, rozciągniętych południkowo.
Klimat śródziemnomorski (oliwki, winogrona itp.) występuje w pasmie nizin
(równin) położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Znajdują się tutaj
między innymi takie nadbrzeżne miasta jak Tel Awiw i Hajfa. Klimat
śródziemnomorski charakteryzuje się chłodnymi i deszczowymi zimami oraz
długimi i gorącymi latami.
W paśmie wzgórz centralnych występuje klimat umiarkowany. Klimat ten
charakteryzuje się ciepłą i wilgotną wiosną, gorącym i suchym latem, oraz
chłodną i wilgotną jesienią. Podczas zimy niewykluczone opady śniegu.
Jerozolima ma co najmniej jeden dzień opadów śniegu w roku. Regiony
górzyste są wystawione na działanie zimnego wiatru i śnieżyc; szczyt góry
Hermon jest najbardziej zaśnieżonym miejscem.
Natomiast w Dolinie Jordanu występuje klimat tropikalny, charakteryzujący się
niewielką roczną amplitudą temperatur.
Fauna i flora
Izrael cechuje ogromne bogactwo różnorodnych form życia roślinnego i
zwierzęcego.
Północne tereny Galilei charakteryzują się wilgotnymi i górzystymi obszarami
porośniętymi dużymi kompleksami leśnymi. W tutejszych górskich
strumieniach żyją wydry, a nad lasami krążą orły. W marcu i kwietniu na
zboczach górskich kwitną dzikie tulipany, irysy, lilie i hiacynty.
Na południu, na pustynnych obszarach Negewu żyją koziorożce nubijskie. W
lutym pustynia rozkwita mleczami, a w korytach wyschniętych rzek rosną
palmy daktylowe.
[za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Izrael]
Kibuc En Gedi