CHƯƠNG III

AN TOÀN MÔI CHẤT LẠNH VÀ HÓA CHẤT

I .

PHÂN LOẠI ĐỘC TÍNH VÀ TÁC HẠI CỦA HÓA CHẤT

II. MỘT SỐ CHẤT ĐỘC THƯỜNG GẶP VÀ TÁC HẠI CỦA NÓ

III. BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG NHIỄM ĐỘC NGHỀ NGHIỆP

1

3.1. PHÂN LOẠI MÔI CHẤT LẠNH 3.1.1.Theo tính cháy nổ phần thành 3 loại:

Nhóm1:

Các loại ga có đặc tính: Không cháy, không gây nổ, không độc hại đáng kể với người -

Nhóm 2:

Bắt cháy giới hạn lớn hơn 3,5% theo thể tích, có tính độc hại và ăn mòn

Nhóm 3:

Bắt cháy giới hạn dưới 3,5% theo thể tích. Nhóm này không quy định về độ độc hại 3.1.2. Theo tiêu chuẩn của Mỹ chia thành 6 nhóm: Nhóm 1 không cháy Nhóm 2 giới hạn chya nổ trên 3,5% Nhóm 3 giới hạn chya nổ dưới 3,5% Nhóm A Không độc hại Nhóm B độc hại và ăn mòn Kết hợp thành 6 nhóm: A1, B1; A2, B2; A3,B3.

2

GAS LẠNH THUỘC NHÓM 1 Các loại ga có đặc tính: Không cháy, không gây nổ, không độc hại đáng kể với người. Thuộc nhóm này gồm có: R11 : Tricloflometan CCL3F R12 : Diclodiflometan CCL2F2 R13 : Clotriflometan CClF3 R22 : Clodiflometan CHClF2 R23 : Triflometan CHF3 R113 : Triflotrifloetan CCL2FCCLF2 R114 : Diclotetrafloetan CClF2CClF2 R115 : Clopentafloetan CClF2CF3 R500 : 73,8% R12/ 26,2% R152a R502 : 48,8% R22/ 51,2% R115 3

GAS LẠNH THUỘC NHÓM 2 Độc hại, có khả năng cháy nổ, nhưng giới hạn trên 3,5% nồng độ thể tích Thuộc nhóm này có: R717 (NH3); R30(CH2CL2), R40( CH3CL)… Nhóm này chỉ NH3 là phổ biến.

GAS LẠNH THUỘC NHÓM 3 • • Dễ gây cháy nổ hơn với giới hạn cháy dưới 3,5% nồng độ thể tích, mức độ độc thấp hơn nhóm 2.

Tiêu biểu nhóm này : Etan, propan, Butan izobutan, etylen, propylen.

4

3.1.3. PHÂN LOẠI THEO ĐỘ ĐỘC HẠI Bảng 3.1. Độ độc môi chất lạnh được chia thành 6 loại. Mức độ độc hại giảm dần từ loại 1 đến loại 6 theo bảng sau: Môi chất lạnh Sunfua anhydric SO2 Amoniac NH3 Cloruamêtyl CH3Cl F 21, F142 F 11, F22 CO2 F12 F114 Độ độc 1 2 3 4 5 6 MCL có % thể tích KK 0,5 1,0 0,5 2,5 20 25 30 1,0 3,0 25 30 Thời gian chết, tổn thương (ph) 5 30 60 60 60 120 5

TÍNH CHÁY NỔ Trong điều kiện bình thường các môi chất lạnh không gây cháy nổ. Khi hỗn hợp với không khí nhiều loại môi chất dễ bắt lửa gây cháy và nổ. Tính cháy nổ của mỗi môi chất lạnh phụ thuộc vào nồng độ khi hỗn hợp với không khí. Tính cháy nổ còn phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường tiếp xúc của môi chất. NH3 gây nổ với thủy ngân và ăn mòn đồng, các hợp kim đồng ( trừ đồng thau) Sau đây là bảng nhiệt độ bắt lửa và gây nổ của một số loại môi chất lạnh 6

Bảng 3.2. Nhiệt độ bắt lửa và gây nổ của một số MCL

Môi chất lạnh Amoniac NH3 Clorua mêtyl CH3Cl Clorua etyl C2H5Cl Etan C2H6 Etylen CO2 & freon C2H4 Nhiệt độ bắt lửa C 651 632 519 530 540 Nồng độMCL có % thể tích KK Nồng độ gh g/m3 13,0 - 27,0 2,1 - 7,3 3,7 - 14,0 20 25 3,8 Không chý, nổ 92-100 39-134 100- 375 39 -190 48 7

3.2

. CÁC YÊU CẦU VẬN CHUYỂN VÀ BẢO QUẢN CHAI GA • • • • • • 3.2.1

. YÊU CẦU NHÀ CHỨA CHAI GAS Kho chứa ga tối thiểu cách nhà sản xuất 20m, nhà ở 50 m, công trình công cộng 50m Kho làm bằng vật liệu không chýa, một tầng, cửa mở ra chiều cao kho không dưới 3,0m, Nền nhà bằng phẳng không trơn trượt.

Kho thông gió tự nhiên, có quạt thông gió khi nhiệt độ cao quá.

Kho chứa gas phải có chống sét và phòng cháy.

Không cho cáp điện đi qua nhà chứa gas.

• • Cấm hút thuốc và ngọn lửa trần trong kho chứa gas Chiếu sáng đầy đủ 9 . Niêm yết không phận sự miễn vào, cấm hút thuốc.

8

3.2.2. YÊU CẦU ĐỐI VỚI CHAI CHỨA GAS a.

Chai chứa gas: Thành chai phải nhẵn, không rĩ sét, không rạn nứt, không móp méo, kiểm định dúng quy định.

Màu sắc chai đúng quy định b. Vận chuyển chai ga Chèn kỹ tránh va chạm Không thả chai rơi tự do từ trên xe xuống đất.

c. Sửa chữa chai gas Cấm sửa chữa khi bên trong còn gas Cấm dùng búa đạp mở van khi trong cahi còn gas Nghiêm cấm hơ nóng chai khi nạp gas.

Khi mở hướng đầu van ra ngoài 9

3.3. SỰ PHÁ HỦY MÔI SINH CỦA CÁC CHẤT CFC 3.3.1. Tổng quát Năm 1950 phát hiện suy giảm tầng ozon nhưng chưa rõ nguyên nhân.

Năm 1975 Khẳng định môi chất lạnh freon CFC phá hủy tầng ozon khí quyển các chất này gọi chung là ODS ( Ozon Depletion Substances ).

Năm 1985 ra đời công ước Viên Năm 1987 Nghị định thư Montreal về ODS Năm 1990 Hội nghị quốc tế tại Luân đôn về ODS Năm 1991 Hội nghị quốc tế tại Naiobi về ODS Năm 1992 Hội nghị quốc tế tại Caphenhagen về ODS Năm 1994 Việt Nam chính thức tham gia công ước Viên và nghị định thư Montreal 10

1.

3.3.2

. SỰ PHÁ HỦY TÂNG OZON CỦA CÁC CHẤT CFC Khái niệm về ozon Ozon là phân tử khí gồm 3 nguyên tử ôxy Ozon được hình thành do quá trình quang hóa khí quyển trái đất. Phân tử O3 khả năng đặc biệt trong việc hấp thụ tia bức xạ tử ngoại có hại. Ozon có khả năng ngăn cản tia cực tím mà oxy không có khả năng đó Như vậy tầng ozon bị phá huỷ thì khả năng lọc tia cực tím cũng không còn và gây ra nhiều tác hại 11

3.4. HIỆU ỨNG LỒNG KÍNH 1.

Tác dụng của hiệu ứng lồng kính Nhiệt độ trung bình của trái đất 15C, nhiệt độ này ổn định nhờ hiệu ứng lồng kính do cân bằng CO2 và hơi nước.

Tác dụng này cho các tia năng lượng mặt trời sóng ngắn đi qua dễ dàng, phản xạ lại tia năng lượng sóng dài phát ra từ mặt trời làm nóng trái đất.

2. Lồng kính là gì?

Là hộp thu năng lượng mặt trời trên tấm kính trăng, dưới tấm thu năng lượng mặt trời màu đen, xung quanh vật liệu cách nhiệt.

Ánh sáng mặt trời có bước sóng rất ngắn được tấm thu năng lượng màu đen hấp thụ Tấm thu năng lượng màu đen phát ra tia bức xạ năng lượng sóng dài.

Tấm kính trắng phản xạ hầu hết tia bức xạ sóng dài.

Lồng kính có khả năng bẫy các tia năng lượng mặt trời biến thành nhiệt sử dụng cho các mục đích khác. 12

2. Tác hại khi mất tầng ozon của khí quyển

• • • • • • • Tăng khả năng mắc bệnh ung thư da. Tăng khả năng mắc bệnh về mắt. Giảm khả năng đề kháng của cơ thể.

Làm chậm tốc độ phát triển của động thực vật. Mất khả năng cân bằng sinh thai biển. Giảm tuổi thọ vật liệu xây dựng.

Làm thay đổi thời tiết và khí hậu toàn cầu.

Theo giáo sư Sherwood Powland và Malio Molina thì các hợp chất có tên Chlofuorocarbon (CFC) sử dụng làm môi chất lạnh là tác nhân gây nên sự suy giảm tầng ozon khí quyển

13

3 . Cơ chế phá hủy tầng ozon của các chất CFC • • • • Cơ chế phá hủy ozon của các chất CFC được mô tả như sau: CCl3F Cl  CCl2F Cl  ClO  O3 O   ClO Cl   O2 O2 Tại tầng bình lưu các chất CFC hấp thụ các photon năng lượng cao từ ánh sáng và giải phóng ra clo tự do. Clo tự do phá hủy O3 thành O2 và oxy nguyên tử.Thông qua một chuỗi các phản ứng dưới sự tham gia xúc tác của clo tự do có thể phá hủy hàng chục ngàn đến hàng trăm ngàn phân tử ozon Thông thường lượng ozon khí quyển ở trạng thái cân bằng động. Những năm gần đây sự cân bằng này bị phá vỡ. Vì lượng chất CFC thải vào khí quyển hàng chục năm nay đang có mặt tại tầng bình lưu của khí quyển.

Các freon tong phân tử còn chứa nguyên tử hydro gọi là các chất HCFC thì phá hủy ozon ít hơn so với CFC nhiều lần 14

3.5. PHAÂN LOAÏI ÑOÄC TÍNH VAØ TAÙC HAÏI CUÛA HOÙA CHAÁT

3.5.1. Phaân loaïi thoâng duïng

1.

Phaân loaïi theo ñoái töôïng söû duïng, nguoàn goác, traïng thaùi vaø ñaëc ñieåm nhaän bieát: Theo ñoái töôïng söû duïng hoùa chaát nhö: - Theo nguoàn goác hoùa chaát - Theo traïng thaùi pha cuûa hoùa chaát nhö: hoùa chaát daïng raén, hoùa chaát daïng loûng vaø khí - Theo ñaëc ñieåm nhaän bieát nhôø tröïc giaùc töùc thôøi cuûa con ngöôøi (qua maøu saéc, muøi, vò) hay phaân tích baèng maùy. - Theo taùc haïi nhaän bieát cuûa chaát ñoäc laøm giaûm suùt söùc khoûe cuûa ngöôøi lao ñoäng khi tieáp xuùc vôùi hoùa chaát ôû thôøi gian ngaén gaây ra nhieãm ñoäc caáp tính (hoaëc chaán thöông do ñoäc) coøn ôû thôøi gian daøi gaây ra nhieãm ñoäc maõn tính.

15

3.5. PHAÂN LOAÏI ÑOÄC TÍNH VAØ TAÙC HAÏI CUÛA HOÙA CHAÁT

3.5.2. Phaân loaïi theo taùc haïi chuû yeáu cuûa hoùa chaát ñeán cô theå ngöôøi: a. Kích thích vaø gaây boûng:

- Taùc ñoäng kích thích cuûa hoùa chaát laøm haïi chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa caùc boä phaän cô theå tieáp xuùc vôùi hoùa chaát nhö da, maét, ñöôøng hoâ haáp...

có âmonic -

b .

Dò öùng:

Hieän töôïng dò öùng hoùa chaát thöôøng xaåy ra vôùi da vaø ñöôøng hoâ haáp sau khi ngöôøi lao ñoäng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi hoùa chaát.

c. Gaây ngaït thôû (do oâxy khoâng ñuû cho nhu caàu hoaït ñoäng cuûa caùc toå chöùc trong cô theå) Coù hai daïng laø ngaït thôû ñôn thuaàn vaø ngaït thôû hoùa hoïc thöôøng do taùc ñoäng cuûa khí ñoäc.

16

d. Gaây meâ vaø gaây teâ

- Caùc hoùa chaát gaây meâ vaø gaây teâ nhö eâtalnol C2H5OH, axeton, axetylen, hydrocacbua, eâtyl isopropul eâte, H2S, xaêng,...

- Khi tieáp xuùc thöôøng xuyeân vôùi moät trong caùc hoùa chaát gaây meâ vaø gaây teâ treân, neáu ôû noàng ñoä thaáp seõ gaây nghieän, coøn neáu ôû noàng ñoä cao coù theå laøm suy yeáu heä thaàn kinh trung öông, gaây ngaát, thaäm chí daãn tôùi töû vong.

e. Gaây taùc haïi ñeán heä thoáng caùc cô quan chöùc naêng

- Taùc haïi cuûa hoùa chaát laøm caûn trôû hay gaây toån thöông ñeán moät hay nhieàu cô quan chöùc naêng, coù quan heä maät thieát vôùi nhau nhö gan, thaän, heä thaàn kinh, heä sinh duïc laøm aûnh höôûng lieân ñôùi toaøn boä cô theå, goïi laø nhieãm ñoäc heä thoáng.

- Möùc ñoä nhieãm ñoäc heä thoáng tuøy thuoäc loaïi, lieàu löôïng, thôøi gian tieáp xuùc vôùi hoùa chaát...

17

g.

Ung thö

- Sau khi tieáp xuùc vôùi moät soá hoùa chaát thöôøng sau khoaûng 4 - 40 naêm seõ daãn tôùi khoái u – ung thö do söï phaùt trieån töï do cuûa teá baøo. Vò trí ung thö ngheà nghieäp thöôøng khoâng giôùi haïn ôû vò trí tieáp xuùc.

h. Hö thai ( quaùi thai)

- Caùc hoùa chaát nhö thuûy ngaân Hg, khí gaây meâ, caùc dung moâi höõu cô coù theå caûn trôû quaù trình phaùt trieån cuûa baøo thai nhaát laø trong 3 thaùng ñaàu, ñaëc bieät laø caùc toå chöùc quan troïng nhö naõo, tim, gan, tay vaø chaân seõ gaây ra bieán daïng baøo thai laøm hö thai (gaây quaùi thai).

18

i.

AÛnh höôûng ñeáùn caùc theá heä töông lai

- Caùc hoùa chaát taùc ñoäng ñeán cô theå ngöôøi gaây ñoät bieán gen, taïo neân nhöõng bieán ñoåi khoâng bình thöôøng cho theá heä töông lai, nhö haäu quaû cuûa chaát ñoäc ñioâxin – moät hoùa chaát cöïc ñoäc, moät haøm löôïng taïp nhoû coù trong chaát dieät coû 2,4,5-T (chæ caàn 80g ñioâxin ñuû gieát cheát haøng trieäu ngöôøi cuûa thaønh phoá).

j. Beänh buïi phoåi

- Beänh buïi phoåi laø beänh do laéng ñoäng laâu ngaøy caùc haït buïi nhoû (thöôøng nhoû döôùi 1/7000mm) thaáy ôû vuøng trao ñoåi khí cuûa phoåi, gaây cho beänh nhaân hieän töôïng ho dò öùng keùo daøi, thôû ngaén vaø gaáp trong nhöõng hoaït ñoäng duøng nhieàu söùc löïc.

19

3.6. MOÄT SOÁ CHAÁT ÑOÄC THÖÔØNG GAËP VAØ TAÙC HAÏI CUÛA NOÙ 1. Chì vaø hôïp chaát cuûa chì: a. Chì (pb)

+ Chì coù theå vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp, tieâu hoùa vaø qua da, laøm suy nhöôïc thaàn kinh, roái loaïn tieâu hoùa, nhieãm ñoäc maùu.

+ Khi nhieãm chì caáp tính: thöôøng laø ñau buïng döõ doäi, ñoät ngoät, keøm theo huyeát aùp cao, maïch chaäm.

+ Khi nhieãm ñoäc maõn tính: gaây suy nhöôïc thaàn kinh, roái loaïn caûm giaùc, teâ lieät, baïch caàu giaûm, vieâm daï daøy, vieâm ruoät.

- Neân khaùm söùc khoûe ñònh kyø, - Qua xeùt nghieäm maùu vaø nöôùc tieåu ñeå phaùt hieän beänh coù bieän phaùp chöõa trò sôùm.

20

3.6. MOÄT SOÁ CHAÁT ÑOÄC THÖÔØNG GAËP VAØ TAÙC HAÏI CUÛA NOÙ b. Teâtraeâtin chì Pb(C2H5)4 vaø Teâtrameâtin chì

Pb(CH3)4: - Vôùi noàng ñoä 0,182 mg/lít khoâng khí seõ gaây cheát suùc vaät sau 18 giôø.

-Ñoái vôùi ngöôøi gaây höng phaán maïnh, roái loaïn giaác nguû...

- Teâtraeâtin chì Pb(C2H5)4 taùc haïi gaáp 5 laàn Teâtrameâtin chì Pb(CH3)4.

2. Benzen (C6H6):

- Hôi cuûa benzen ñoäc, coù theå gaây cheát ngöôøi.

- Noàng ñoä ñoäc töø 0,3 mg/lít khoâng khí (100 cm3/m3).

Hôi benzen xaâm nhaäp vaøo ñöôøng hoâ haáp laøm giaûm hoàng caàu.

Neáu noàng ñoä leân ñeán 64 mg / lít seõ gaây cheát ñoät ngoät.

Ngoä ñoäc maõn tính benzen theå hieän nhö thieáu maùu, noân möûa, chaûy maùu cam vaø xuaát huyeát trong.

-

3. Thuûy ngaân (Hg):

- Laø kim loaïi naëng ôû traïng thaùi loûng, soâi ôû 37 0C vaø boác hôi ôû nhieät ñoä bình thöôøng.

- Hôi thuûy ngaân xaâm nhaäp vaøo cô theå qua hoâ haáp, tieâu hoùa vaø da.

Thöôøng laø nhieãm ñoäc maõn tính, coù taùc haïi ñeán heä thaàn kinh giaûm trí nhôù, roái loïan tieâu hoùa, roái loïan chöùc naêng gan. Hôi thuûy ngaân xaâm nhaäp vaøo cô theå coù theå tích tuï laïi ôû gan, laù laùch, thaän laøm taùc haïi laâu daøi cho cô theå.

- Vôùi phuï nöõ coøn coù taùc haïi xaáùu hôn (gaây roái loïan kinh nguyeät, ñau buïng, deã saåy thai,…).

- Noàng ñoä cho pheùp cuûa hôi thuûy ngaân trong khu vöïc saûn xuaát  0,01 mg/m3 khoâng khí.

4. Cacbon oâxit (CO):

Nhieãm ñoäc caáp tính thöôøng gaây ra ñau ñaàu, uø tai, choùng maët, buoàn noân, meät moûi, suùt caân… 22

3.7. BIEÄN PHAÙP PHOØNG CHOÁNG NHIEÃM ÑOÄC NGHEÀ NGHIEÄP

-

1. Bieän phaùp kyõ thuaät:

- Loaïi tröø nguyeân lieäu ñoäc trong saûn xuaát hoaëc duøng chaát ít ñoäc.

- Caám duøng chì trong saûn xuaát sôn maøu, thay theá chì traéng baèng keõm hay Titan. Duøng xaêng, coàn thay benzen.

- Thieát bò chöùa chaát ñoäc caàn bao kín, choáng roø ræ, boác hôi.

Toå chöùc hôïp lyù hoùa quaù trình saûn xuaát.

Nôi coù chaát ñoäc boá trí rieâng, cuoái chieàu gioù.

Heä thoáng thoâng gioù toát.

Thöôøng xuyeân kieåm tra an toaøn caùc thieát bò, phaùt hieän caùc hö hoûng vaø kòp thôøi söûa chöõa.

Huaán luyeän coâng nhaân bieát caùch phoøng choáng nhieãm ñoäc.

23

2.

Duïng cuï phoøng hoä caù nhaân:

Maët maï phoøng ñoäc.

- Loaïi maët naï bình loïc: Duøng cho nôi coù oxy treân 16% khoâng khí vaøo boä phaän loïc ñeán cung caáp cho coâng nhaân.

- Loaïi maët naï caùch ly coù bình oâ xi: Duøng cho nôi coù döôùi 16% oxy khoâng khí bình oxy cung caáp cho coâng nhaân.

- Quaàn aùo baûo veä choáng hôi, buïi chaát loûng ñoäc caàn phaûi che kín coå, tay, chaân, ngöïc. Neáu caàn coøn trang bò gaêng tay, uûng cao su.

3. Bieän phaùp y teá:

- Coâng nhaân tieáp xuùc vôùi chaát ñoäc caàn ñònh kyø 3-6-12 thaùng khaùm beänh ñeå kieåm tra söùc khoûe.

- Neáu thaáy coù nhieãm ñoäc ngheà nghieäp phaûi kòp thôøi ñieàu trò, giaùm ñònh khaû naêng lao ñoäng vaø boá trí nôi laøm vieäc thích hôïp.

- Coâng nhaân thöôøng xuyeân tieáp xuùc chaát ñoäc caàn coù cheá ñoä boài döôõng hieän vaät, aên nhieàu ñaïm, rau quaû

Hì nh 5.3. Một số phương tiện bảo vệ cá nhân khi tiếp xúc với hóa chất