Transcript Wykład dr Grażyna Artymiak 19.03.2011

Przygotowanie do rozprawy
dr Grażyna Artymiak
Oddanie pod sąd
Badanie warunków formalnych aktu oskarżenia
Wstępne badanie sprawy dokonywane przez sąd
Formalna kontrola aktu oskarżenia
• warunki formalne pisma procesowego - art. 119 kpk
• warunki formalne aktu oskarżenia - art. 332 kpk
art. 333 kpk
art. 334 kpk
art. 335 kpk
• szczególne warunki niektórych pism procesowych (art. 55,
487)
brak warunków
zwrot aktu oskarżenia
spełnione warunki
zarządzenie doręczenia
(art. 337)
wezwanie do uzupełnienia braków (120kpk)
(art. 338)
Zbadanie przez sędziego możliwości osobistego podejmowania
czynności w sprawie:
• wyłączenie z mocy prawa,
• wyłączenie z uwagi na okoliczności, w świetle których mogłaby
się zrodzić uzasadniona wątpliwość co do bezstronności.
•
•
•
•
•
W wypadku stwierdzenia przeszkód podejmujemy kroki zmierzające do wyłączenia się
ze sprawy,
Jeśli my nie mamy wątpliwości co do tego, że możemy w sprawie uczestniczyć, ale
którakolwiek ze stron złożyła wniosek o nasze wyłączenie, powinniśmy złożyć do akt
stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymać się od dalszego w niej udziału do
momentu rozstrzygnięcia wniosku przez skład sądu. Jednak zobowiązani jesteśmy (art.
42 § 3) podjąć czynności niecierpiące zwłoki
Złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie jest obowiązkiem sędziego, jeżeli
tylko zaistnieją podstawy przewidziane w art. 41 § 1 kpk i to z chwilą, gdy o ich
istnieniu powziął wiadomość.
W wypadku zaistnienia okoliczności przewidzianych w art. 40 kpk sędzia nie składa
żądania, lecz oświadczenie na piśmie, które skutkuje wyłączenie go bez podejmowania
w tym wypadku postanowienia w trybie art. 42 § 4 kpk.
Niewyłączenie sędziego z własnej inicjatywy lub odmowa jego wyłączenia na wniosek
stron, w wypadku gdy zaistniały przesłanki przewidziane w art. 41 § 1 kpk co prawda
nie są bezwzględnymi przyczynami odwoławczymi, ale na tle konkretnej sprawy
okoliczności te mogą stanowić podstawę apelacji lub kasacji i uchylenie zaskarżonego
orzeczenia, jeżeli mogły mieć wpływ na treść orzeczenia.
Wyrok SN z dnia 25 lutego 2009r.
Sygn. akt: II KK 249/08
Teza:
• Aby uznać, że zaistniały przesłanki z art. 41 § 1 k.p.k. nie
trzeba koniecznie stwierdzić rzeczywistej stronniczości
sędziego, sędzia może być nawet subiektywnie i
obiektywnie bezstronny, ale dla skuteczności wniosku o
wyłączenie powinno istnieć zewnętrzne uzasadnione
przekonanie, że bezstronność sędziego jest wątpliwa.
• Postępowanie, w którym orzekają sędziowie, co do których
istnieją uzasadnione wątpliwości co do ich bezstronności,
jest postępowaniem wadliwym, postępowaniem, które
godzi w procesową zasadę obiektywizmu i wady tej nie
sposób usunąć w toku postępowania odwoławczego.
• Korekta wyroku sądu pierwszej instancji dokonana przez sąd
odwoławczy nie mogła zniwelować omawianego naruszenia
prawa.
Przepis art. 41 k.p.k. nie wiąże przyczyn wyłączenia sędziego z istnieniem
„stosunku osobistego” między sędzią a stroną, lecz podstawę wyłączenia
traktuje szerzej, w postaci wystąpienia okoliczności tego rodzaju, że
mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w
danej sprawie.
Interpretując dyspozycję tego przepisu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18
marca 2009 r., IV KK 380/08 LEX nr 491543 zróżnicował obiektywną
bezstronność sędziego (w tym subiektywne poczucie sędziego co do
własnej bezstronności) i jego bezstronność w odbiorze zewnętrznym
opartą na zobiektywizowanych przesłankach i analizowaną poprzez
odwołanie się do oceny sytuacji dokonanej przez przeciętnego, rozsądnie
rozumującego obserwatora procesu (podobnie Trybunał Konstytucyjny w
wyroku z dnia 27 stycznia 1999 r., sygn. K 1/98, OTK z 1999 r., z. 1, poz. 3
oraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 2009 r., III KK 257/08, LEX nr
532400).
Przy wielości i różnorodności poszczególnych czynów stanowiących przedmiot
rozpoznania oraz jednoczesnej obszerności i zawiłości sprawy, biorąc pod
uwagę względy natury praktycznej, można wyjątkowo rozpoznawać
poszczególne części tej samej w istocie sprawy w różnych procesach. Nie
można jednak, wobec treści art. 41 § 1 k.p.k., akceptować praktyki
rozpoznawania tak podzielonych części sprawy, przez tych samych sędziów,
którzy już wcześniej wyrazili swój pogląd, co do istoty przestępczej
działalności, faktu istnienia związku przestępczego oraz jego struktury i
mechanizmu działania.
Instytucja wyłączenia sędziego uznawana jest za procesową gwarancję
niezawisłości sędziowskiej, która daje gwarancje obiektywnego i
bezstronnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Ściślej jednak rzecz ujmując, wyłączenie sędziego nie tyle jest gwarancją
niezawisłości, ile wyłączenie sędziego następuje dlatego, że aktualna
sytuacja sędziego nie gwarantuje jego niezawisłości.
Działalność sądu polega właśnie na tym, że decyzję rozstrzygającą spór
wydaje osoba postronna, działająca według z góry przyjętych reguł.
Instytucja wyłączenia sędziego, uzupełniająca zasadę niezawisłości,
spełnia bowiem trzy zasadnicze funkcje:
• zapewnia bezstronność orzekania,
• utwierdza zaufanie społeczne do bezstronności sądu oraz
• pozwala na eliminację konfliktów w sumieniu sędziego.
§ 135. (Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury)
1. Jeżeli prokurator uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go od udziału w
2.
3.
4.
5.
sprawie na mocy art. 40 § 1 pkt 1-4, 6 i 10 w związku z art. 47 § 1 k.p.k., stosuje się
odpowiednio tryb postępowania określony w art. 42 § 2 k.p.k. Prokurator
bezpośrednio przełożony, po złożeniu przez prokuratora, którego dotyczy
wyłączenie, oświadczenia na piśmie, wyznacza do prowadzenia lub nadzorowania
postępowania innego prokuratora.
Jeżeli istnieją podstawy wyłączenia, o których mowa w ust. 1, a prokurator nie
złożył stosownego oświadczenia, prokurator bezpośrednio przełożony z urzędu
wyłącza tego prokuratora od udziału w sprawie i wyznacza do prowadzenia lub
nadzorowania postępowania innego prokuratora.
Prokurator, który wystąpił z żądaniem wyłączenia go lub co do którego złożono
wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41 k.p.k. w związku z art. 47 § 1 k.p.k.,
powstrzymuje się od podejmowania czynności procesowych, z wyjątkiem
czynności niecierpiących zwłoki, do czasu załatwienia żądania lub wniosku przez
prokuratora bezpośrednio przełożonego.
Z wnioskiem o wyłączenie oskarżyciela publicznego, zgłoszonym po rozpoczęciu
przewodu sądowego, postępuje się w sposób określony w art. 41 § 2 k.p.k.
O wyłączeniu prowadzącego postępowanie przygotowawcze lub oskarżyciela
publicznego innego niż prokurator orzeka prokurator nadzorujący to postępowanie.
wyrok z dnia 8 lutego 2011 r.,
sygn. akt: V KK 227/10,
Teza:
• Brak inicjatywy w zakresie złożenia wniosku o wyłącznie
sędziego nie zawsze pozbawia stronę możliwości
wskazywania jako podstawy kasacyjnej naruszenia art. 41 §
1 k.p.k., w szczególności może to uczynić, gdy przyczyna
uzasadniająca żądanie wyłączenia sędziego stała się jej
wiadoma w czasie, kiedy złożenie wniosku o wyłączenie nie
było już możliwe.
• Jedną z okoliczności stanowiących uzasadnioną wątpliwość,
co do bezstronności sędziego i powodujących jego
wyłączenie na wniosek będzie uzewnętrznienie przez tego
sędziego jego poglądu na sprawę przed wydaniem
orzeczenia i to zarówno w wypowiedzi na sali sądowej, jak i
poza salą, w
sposób świadczący
o realnym
niebezpieczeństwie jego stronniczości.
Zbadanie właściwości sądu
Rodzaje właściwości:
właściwość
ogólna
szczególna
z łączności
z przekazania
rzeczowa
funkcjonalna
miejscowa
• kontrola warunków dopuszczalności postępowania badanie przesłanek procesowych,
• inne czynności podejmowane przed skierowanie
sprawy na rozprawę:
– kontrola kompletności postępowania przygotowawczego – kontrola zasadności prowadzenia sprawy w trybie
wskazanym w akcie oskarżenia,
– przeszkody w prowadzeniu postępowania,
– postępowanie mediacyjne,
– stosowanie środków zapobiegawczych,
– rozważanie podjęcia czynności dowodowych,
– możliwość podjęcia merytorycznej decyzji kończącej
postępowanie (umorzenie, umorzenie absorpcyjne,
warunkowe umorzenie postępowania, skazanie bez
rozprawy).
Posiedzenie obligatoryjne:
- wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,
- wniosek o warunkowe umorzenie postępowania,
- akt oskarżenia z wnioskiem o skazanie bez
przeprowadzania rozprawy.
Bezwzględne prawo udziału w posiedzeniu!
art. 339 § 5 – obowiązkowy udział prokuratora i obrońcy w
przedmiocie środka zabezpieczającego z art. 94 albo 95 kk,
art.341 § 1 – obowiązkowy udział prokuratora, oskarżonego lub
pokrzywdzonego, gdy prezes lub sąd tak zarządzi,
art. 343 § 5 – obowiązkowy udział prokuratora, oskarżonego lub
pokrzywdzonego, gdy prezes lub sąd tak zarządzi.
Posiedzenie fakultatywne:
Uzależnione od wyników wstępnego badania sprawy.
Powodujące ostateczne zakończenie sprawy:
• zachodzi potrzeba umorzenia postępowania (przeszkody
z art. 17 § 1 pkt 2 – 11 kpk),
• istnieje możliwość umorzenia absorbcyjnego (art. 11
kpk),
• umorzenie postępowania wznowionego mimo braku
podstaw (327 §4),
• zachodzi potrzeba umorzenia postępowania ze względu
na oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia,
• uznanie, że może zostać wydany wyrok nakazowy.
Posiedzenie fakultatywne cd:
Powodujące przekazanie sprawy innemu organowi:
• wydanie
postanowienie
o
uznaniu
swojej
niewłaściwości i przekazaniu spraw właściwemu sądowi
lub innemu organowi,
• wydanie
postanowienia
o
zwrocie
sprawy
prokuratorowi.
Powodujące wstrzymanie biegu postępowania przed
sądem:
• zawieszenie postępowania,
• możliwość przekazania sprawy do postępowania
mediacyjnego.
Inne decyzje podejmowane na posiedzeniu:
- postanowienie o zmianie trybu postępowania,
- postanowienie w przedmiocie środków zapobiegawczych:
o z urzędu i zawsze rozstrzyga co do dalszego trwania
tymczasowego aresztowania – utrzymując je, zmieniając
lub uchylając (art. 344),
o wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu
do tej pory nie stosowanym,
o wydanie postanowienia w przedmiocie innego środka
przymusu – rezygnacji z jego stosowania, zamiany na
inny, zastosowania po raz pierwszy,
Inne decyzje podejmowane na posiedzeniu cd:
- postanowienia wydawane przed rozprawą z uwagi na
konieczność albo celowość ze względu na wymogi
ekonomii procesowej:
o zabezpieczenie majątkowe,
o wyłączenie sprawy poszczególnych osób,
o połączenie spraw zainicjowanych różnymi aktami
oskarżenia,
o inne, które mogą przyczynić się do usprawnienia
postępowania.
Czy brzmienie art. 347kpk zabezpiecza sędziego przed
zarzutem złamania zasad rzetelnego postępowania
z powodu naruszenia prawa do sądu bezstronnego
w sytuacji, gdy kieruje sprawę na rozprawę:
- uznając, że warunkowe umorzenie postępowania byłoby
nieuzasadnione,
- uznając, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku o
skazanie bez przeprowadzania rozprawy…
Art. 347. W dalszym postępowaniu sąd nie jest związany ani
oceną faktyczną, ani prawną przyjętą za podstawę
postanowień i zarządzeń wydanych na posiedzeniu.
Przygotowanie do rozprawy głównej
•
•
•
•
zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej
wyznaczenie obrońcy z urzędu
zarządzenie o dopuszczeniu dowodów i ich
sprowadzeniu na rozprawę
wniesienie sprawy na posiedzenie, jeżeli ze
względu na zawiłość sprawy lub z innych
ważnych powodów może przyczynić się to do
usprawnienia postępowania, a zwłaszcza
należytego przygotowania i organizacji rozprawy.
Zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy
Prezes sądu w zarządzeniu wskazuje:
• sędziego, albo członków składu orzekającego,
• dzień, godzinę i salę rozprawy,
• strony i inne osoby, które należy wezwać na
rozprawę lub zawiadomić o jej terminie,
• inne czynności konieczne do przygotowania
rozprawy.
Należy zwrócić szczególną uwagę, by wyznaczany
termin rozprawy był na tyle odległy, by pomiędzy
doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy
upłynęło co najmniej 7 dni.
• Zgodnie z art. 96 § 1 kpk strony oraz osoby
niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla
ochrony ich praw i interesów, mają prawo brać
udział w posiedzeniu tylko wtedy, gdy ustawa to
wyraźnie przewiduje (art. 185a).
• Uprawnienie bezwzględnego udziału w posiedzeniu
sądu musi więc być gwarantowane wyraźnym
przepisem ustawy.
• Zgodnie z art. 96 § 2 kpk podmioty uczestniczące w
postępowaniu karnym posiadają uprawnienie o
charakterze względnym tj. mogą wziąć udział w
posiedzeniu, o ile na nie się stawią.
• Obowiązkowy udział w posiedzeniu przewidują takie
przepisy ustawy jak - art. 249 § 5, 339 § 5, 354 pkt 2 kpk.
Wówczas określone w tych przepisach podmioty muszą być
zawiadomione o terminie posiedzenia, a brak prawidłowego
zawiadomienia tamuje rozpoznanie sprawy.
• Prezes sądu lub sąd może zadecydować o obowiązkowym
udziale niektórych podmiotów. Taką sytuację przewidują
przepisy art. 341 § 2, 343 § 5 kpk. Konsekwencją braku
zawiadomienia o terminie posiedzenia jest również
niemożność przeprowadzenia przewidzianych na posiedzenie
czynności procesowych.
• Możliwy jest również udział podmiotów za zezwoleniem
sądu, tak w art. 464 § 2 kpk.
• Są jednak sytuacje, w których ustawodawca wyklucza udział
stron i innych podmiotów w posiedzeniach sądu, np. art. 180
§ 2, 184 § 1 i 5, 7 i 8, 237 § 2, 500 § 4, 530 § 4, 531 § 1, 532 §
3, 535 § 2 i 3 , 544 § 3 kpk.
Dziękuję za uwagę