Matáin

Cad chuige na matáin?

Tá ár matáin ceangailte lenár gcnámharlach.

Úsáidimid iad nuair a bhímid ag gluaiseacht.

Is iad na matáin a bhogann ár gcnámha.

Ligeann na matáin duit … … scipeáil.

… siúl.

… rith.

… rince.

Tá a lán matáin dhifriúla agat i d’aghaidh. Ligeann siad duit … … meangadh gáire a dhéanamh.

… do shúile a chaochadh.

… caint. … cogaint.

Matán is ea an croí.

Pumpálann sé fuil timpeall an choirp.

Tá timpeall 650 matán agat i do chorp.

Tá do mhatáin trom. Is ionann iad agus timpeall 40% de mheáchan do choirp.

Sín amach lámh amháin agus cuir do lámh eile ar an matán uachtarach.

Anois lúb do lámh.

An féidir leat an matán a mhothú ag bogadh?

tríchéips Oibríonn ár matáin ina bpéirí.

bícéips Tá dhá mhatán i do lámh uachtarach, mar shampla – an bhícéips agus an tríchéips. uillinn

tríchéips bícéips Giorraíonn an bhícéips chun an lámh a lúbadh. Nuair a ghiorraíonn an tríchéips tarraingíonn sí an lámh anuas.

Turgnamh: Déan lámh tríchéips Fearas • Dhá phíosa cairtchláir (na cnámha) • Scorán comhaid (an uillinn) • Dhá bhanda leaisteacha (na matáin) • Téip ghreamaitheach anseo.) uillinn Modh 1. Ceangail na ‘cnámha’ le chéile leis an scorán comhaid.

2. Greamaigh na ‘matáin’ leis an gcairtchlár faoi mar atá léirithe sa phictiúr. Úsáid an téip chuige sin.

Tarraing an ‘bhícéips’.

Céard a tharla?

Anois tarraing an ‘tríchéips’.

Céard a tharla?

Úsáideann ár matáin fuinneamh. Ón mbia a ithimid a thagann an fuinneamh sin.

Seo pirimid bia. Is léiriú í ar na cineálacha bia ba cheart dúinn a ithe.

Bia sailleach agus milseáin Táirgí déiríochta agus feoil Glasraí agus torthaí Gráin Ba cheart mórán de na bianna ag bun na pirimide a ithe agus beagán de na bianna ag an mbarr.

Is ó na gráin is mó a fhaighimid fuinneamh, de bhrí go bhfuil carbaihiodráití iontu. Saill Gráin Faighimid fuinneamh ón tsaill freisin. Is fearr go mór an fuinneamh a thugann na carbaihiodráití ná an fuinneamh a thugann an tsaill, áfach.

Ba cheart, mar sin, mórán carbaihiodráití a ithe agus beagán saille.

Coinníonn an aclaíocht na matáin láidir sláintiúil.

Ba cheart aclaíocht a dhéanamh go rialta.

Ráiteas Fíor nó Bréagach?

Fíor Tá timpeall 400 matán agat i do chorp. Tá ár matáin ceangailte lenár gcnámharlach. Matán is ea an croí.

Is ionann na matáin agus leath de mheáchan do choirp.

Oibríonn ár matáin ina bpéirí.

Tá carbaihiodráití sna gráin. Tá an bhícéips agus an tríchéips i do chos. Ba cheart aclaíocht a dhéanamh go rialta. Tá pasta agus arán ag barr na pirimide bia. Bréagach

Féach ar an bhfístéip ar: http://kidshealth.org/PageManager.jsp?li

c=1&article_set=59302&cat_id=20607 Imir cluiche faoi bhia ar: http://www.food.gov.uk/multimedia/flash /Alisha_and_Ronnie_e.swf

Gabhaimid buíochas leis na daoine agus leis na heagraíochtaí a leanas a chuir íomhánna ar fáil do na sleamhnáin seo:

Lighttruth ar an suíomh www.flickr.com

Íomhánna eile:

Shutterstock

Léaráidí:

Christine Warner Rinneadh gach iarracht teacht ar úinéir an chóipchirt i gcás na n-íomhánna atá ar na sleamhnáin seo. Má rinneadh faillí ar aon bhealach ó thaobh cóipchirt de ba cheart d’úinéir an chóipchirt teagmháil a dhéanamh leis na foilsitheoirí. Beidh na foilsitheoirí lántoilteanach socruithe cuí a dhéanamh leis.

© Foras na Gaeilge, 2012 An Gúm, 24-27 Sráid Fhreidric Thuaidh, Baile Átha Cliath 1