Transcript Tyflopedagogika

Tyflopedagogika
Dr hab. prof. AP Jolanta Zielińska
Rewalidacja - Rehabilitacja osób niewidomych i slabowidzących:
Przedmiotem rehabilitacji niewidomych i slabowidzących są osoby z
zaburzeniami w zakresie percepcji wzrokowej.
Proces rehabilitacji obejmuje optymalny, wszechstronny rozwój i
przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
Czynniki mogących spowodować dysfunkcje w zakresie widzenia:
 nieprawidłowości
genetycznej),
genetyczne
(nieprawidłowości
w
strukturze
 czynniki fizyczne (uszkodzenia genetyczne lub nieprawidłowości
anatomiczne - zniekształcenia i deformacje oczodołu, gałki ocznej,
soczewki itp.), zatrucia matki w czasie ciąży (metale ciężkie, C02,
alkohol, nikotyna, leki - na przykład Talomid, antybiotyki itd.),
 zaburzenia
kortyzonu),
hormonalne
(zaburzenia
w
wydzielaniu
insuliny,
 niedożywienie (awitaminoza),
 infekcje (przede wszystkim wirusowe).
UWAGA OGÓLNA:
Do najbardziej znanych schorzeń wrodzonych zalicza się jaskrę,
charakteryzującą się podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym.
Czynności fizjologiczne narządu wzroku oparte są na:
 czynnościach motorycznych gałek ocznych (ukierunkowanie gałek i
konwergacja obrazu),
 czynnościach optycznych (skierowanie światła na plamkę żółtą w
siatkówce),
 przekaźnictwie do ośrodków mózgu impulsów odpowiadających za
powstanie obrazów przedmiotów i zjawisk.
Analiza prawidłowości obrazu - sprawdzenie przebiegu czynności
wzrokowych składająca się z:
 widzenia centralnego (dotyczy ostrości wzroku - widzenia małych
znaków),
 widzenia obwodowego (komunikacyjnego - pozwalającego widzieć
duże przedmioty i ruch),
 widzenia stereoskopowego (obuoczne widzenie trójwymiarowe perspektywa, głębia, horyzont),
 widzenia barw,
 widzenia nocnego (adaptacja i akomodacja do zmieniających się
warunków).
Podział zaburzeń wzroku według Międzynarodowej Klasyfikacji i
Obniżenia Ostrości Wzroku
Kategoria
Stopień uszkodzenia
ostrości wzroku
Ostrość wzroku po
korekcji
Terminologia (nazwa)
od 0,8 do 0,1
wzrok całkowicie
normalny
lekki
poniżej 0,8
wzrok prawie
normalny
umiarkowany
poniżej 0,3
słabowzroczność
umiarkowana
znaczny
poniżej 0,1
słabowzroczność
znaczna
głęboki
poniżej 0,05
słabowzroczność
głęboka lub ślepota
umiarkowana
prawie całkowita
poniżej 0,02
ślepota pawie
całkowita - poczucie
światła
całkowity
0,00
ślepota całkowita
Wzrok w granicach
normy
Słabowzroczność
(niedowidzenie)
Problemy wynikające z uszkodzenia narządu wzroku:
 nieprawidłowe postawy poznawcze, emocjonalne i społeczne,
 nieświadomość zagrażających niebezpieczeństw,
 trudności z funkcjonowaniem w środowisku.
Nauka orientacji przestrzennej niewidomych:
 nauka technik ochraniających,
 ustalenie kierunku marszu,
 poznanie właściwości otoczenia,
 odnajdywanie upuszczonych przedmiotów,
 korzystanie z pomocy przewodnika,
 posługiwanie się laską,
 chodzenie po schodach i korzystanie ze schodów ruchomych,
 korzystanie ze środków komunikacji miejskiej,
UWAGA OGÓLNA:
Sytuacja słabo widzących złożona – dylemat w czasie poruszania
się wzrok czy słuch.
Grupy osób z uszkodzonym wzrokiem:
 niewidomi, w tym dwie grypy rewalidacyjne: od urodzenia, po
piątym roku życia, posługiwanie się dotykiem, węchem, słuchem,
posługiwanie się brajlem (pismo punktowe, wypukłe),
 niedowidzący, słabo widzący: posługiwanie się głównie wzrokiem,
zdolność widzenia tekstów czarno-białych przy pomocy optycznych,
nie muszą korzystać z brajla,
 ociemniali, brak poczucia światła.
Dla osób słabo lub niedowidzących:
wielofunkcyjny aparat telefoniczny typu P100, firmy Philips, z
wbudowanym ekranem ciekłokrystalicznym.
Zapewnia on:
 dostęp do usług Minitel/BTX oraz AIDS,
 pozwala na komunikację z Internetem oraz innymi użytkownikami,
 strony WWW w części przystosowane dla niewidomych,
 opracowane specjalne programy odczytu ekranu, które przekazują
wyświetlane informacje alfabetem Braille’a lub za pomocą mowy
syntetycznej.
Komputer używany przez niewidomych wyposażony w:
 syntezatory mowy,
 monitory brajlowskie,
 programy umożliwiające pisanie alfabetem brajla na klawiaturze
komputera,
 mówiące i brajlowskie notatniki elektroniczne,
 drukarki brajlowskie,
 aparat do czytania Optacon współpracujący z komputerem,
 urządzenia czytające na głos tekst drukowany.
Współczesna technika dla niewidomych:
 możliwości dostępu do informacji pisanej za pomocą skanera,
nośników danych lub modemu,
 samodzielność przy przygotowaniu tekstu na komputerze,
 wyprowadzanie informacji w postaci wydruków lub na nośnikach
cyfrowych,
 formy przekazu informacji szeroko dostępne dla innych osób,
 usunięcie ograniczeń pisma Braill'a.
Techniczne środki wykorzystywane w edukacji osób z wadą
wzroku dzielimy na:
 techniki wspomagające niesprawny wzrok,
 techniki wykorzystujące zmysł słuchu.
Techniki wspomagające niesprawny wzrok:
 pomoce optyczne takie jak: folia optyczna, liniał optyczny, lupy
służące do patrzenia z bliska, w tym lupy ekranowe służące do
odczytu z monitora komputera, lunety do dali, monookulary,
okulary lornetkowe,
 powiększalniki telewizyjne, o szerokim wachlarzu zastosowań i
zróżnicowanej skali powiększenia, przenośne urządzenia
wyposażone z reguły w małą, ręcznie sterowaną kamerę, niewielki
monitor typu kompakt, oraz dodatkowo w łącze komputerowe,
pozwalające na stosowanie ich jako powiększającego monitora do
komputerów,
 komputerowe powiększanie tekstu i grafiki, które można
podzielić na dwie grupy sprzętowo-programowe i programowe. W
pierwszej grupie typowe rozwiązanie to powiększalnik telewizyjny
współpracujący z personalnym komputerem oraz z video-kamerą
lub magnetowidem, w drugiej edytory tekstów umożliwiające
powiększanie znaków. Osobną grupę stanowią monitory
komputerowe o powiększonej przekątnej ekranu 17, 20, 40 cali
oraz komputerowe systemy projekcyjne, które umożliwiają
rzutowanie obrazu z monitora na ekran o powierzchni kilka lub
kilkanaście metrów.
Techniki wykorzystujące zmysł słuchu przez osoby z wadą
wzroku:
 mowa syntetyczna wytworzona na bazie techniki cyfrowej,
 uzupełnienie jej specjalnymi programami odczytu ekranu i
klawiatury, co umożliwia osobom nawet całkowicie niewidomym
posługiwanie się komputerem i uzyskiwanie w ten sposób
informacji.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w
Laskach:
 powstanie 1922 rok,
 pierwsza pracownia komputerowa rok szkolny 1990/91, cel:
rozbudzenie zainteresowań i upowszechnienie komputerów wśród
młodzieży niewidomej,
 druga pracownia komputerowa rok szkolny 1993/94,
 obecnie jeden z najlepiej wyposażonych w sprzęt komputerowy
ośrodków w Polsce i jeden z wyróżniających się w Europie:
cztery pracownie komputerowe działające w oparciu o
najnowocześniejsze urządzenia wspomagające efektywnie proces
edukacji niewidomych.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w
Laskach:
Pracownia komputerowa wyposażona w:
11 komputerów Pentium 100, HDD 650 MB RAM, monitory 14” i 17”
kolorowe, 1 serwer Pentium 100, HDD 1,0 i 4,3 GB, 16 MB RAM,
CD-ROM, monitor mono, każdy z 11 komputerów posiada
urządzenia peryferyjne ułatwiające kontakt niewidomych i
słabowidzących, są to syntezatory mowy SMP – 2, linijki
brajlowskie, ekrany dotykowe, dodatkowo wyposażenie dołączone
do komputera to zasilacz UPS i skaner A – 4. Pracownia posiada
drukarkę laserową HP Laserjet 5p, drukarkę drukującą w systemie
Brajla EVEREST oraz 6 drukarek igłowych OKI 320 MICROLINE.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w
Laskach:
Pracownia multimedialna wyposażona w:
11 komputerów 486DX4 100, HDD 650 MB, 8 MB RAM, CD – ROM,
kartę muzyczną VIBRA 16, monitory 14” i 17” kolorowe, 1 serwer
Pentium 100, HDD 1,0 i 4,3 GB, 16 MB RAM, CD – ROM, monitor
mono, każdy z 11 komputerów posiada urządzenia peryferyjne,
syntezatory mowy Apollo i linijki brajlowskie oraz zasilacz UPS.
Pracownia posiada drukarkę laserową HP Laserjet 5p i drukarkę
drukującą w systemie Brajla EVEREST.
Serwer linuxowy:
komputer Pentium 233MHZ MMX, 64 MB RAM, HDD 4,3 GB, CD –
ROM 24X, SVGA 4MB, monitor 15” kolorowy Daytek 1531D, UPS APC
BackPro 420.
Program zajęć informatycznych prowadzonych w Ośrodku
Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych w Laskach:
 poznanie konfiguracji mikrokomputera, czyli jego elementów i
sposobów ich łączenia,
 samodzielne włączanie komputera, uruchomianie programu
czytania ekranu i syntezy mowy – „SCR” (twórcą tego programu
jest niewidomy programista),
 zmiana parametrów czytania ekranu i syntezy mowy oraz
przystosowanie ich do indywidualnych potrzeb dziecka, np.
głośności, szybkości mowy,
 wprowadzanie i uruchamianie programu edytorskiego z pamięci
zewnętrznej komputera oraz zatrzymywanie programu i
wyłączanie komputera,
 poznanie układu klawiatury – nauka pisania na klawiaturze,
 edycja tekstów,
 obsługa systemu operacyjnego komputera.
Ośrodek Szkolno–Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i
Słabowidzących w Krakowie:
 powstanie1948 rok,
 różnica pomiędzy ośrodkami: w Krakowie mogą kształcić się
dzieci niewidome i niedowidzące,
w Laskach wyłącznie
niewidome,
 w Krakowie dodatkowo powiększalniki i programy do
powiększania ekranu monitorów, przeznaczone dla niedowidzących
dzieci oraz specjalistyczne oprogramowanie.
Ośrodek w Krakowie oprócz pracowni komputerowych posiada
m.in.:
 syntezatory mowy APOLLO (firmy Dolphin), oprogramowanie HAL
(firmy Dolphin) umożliwiające pracę w systemie MS DOS oraz
WinEyes (firmy GW Micro) umożliwiające pracę w systemie MS
WINDOWS,
 syntezatory mowy AlTalk (firmy Altix), oprogramowanie Read
Board (firmy Altix) umożliwiające pracę w systemie MS DOS,
 syntezatory mowy SMP2 (firmy ECE) oprogramowanie własne +
HAL (firmy Dolphin) umożliwiające pracę w systemie MS DOS oraz
WinEyes (firmy GW Micro) umożliwiające pracę w systemie MS
WINDOWS,
 linijki brajlowski Navigator 40, Navigator 80 (firmy Telesensory
Systems) oraz Combi Braill (firmy Tieman),
 drukarkę brajlowską Everest D (firmy Index),
 powiększalnik miksujący Twinkle Bright (firmy Tieman).
Badania ankietowe w Ośrodeku Szkolno–Wychowawczym dla
Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie:
Cel:
przedstawienie opinii nauczycieli i uczniów dotyczących
wykorzystania sprzętu komputerowego w edukacji dzieci z wadą
wzroku, stanu aktualnego, perspektywicznych możliwości rozwoju
oraz przewidywanych jej kierunków.
Wykres 1:
Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „Czy ludzie niewidomi mogą w pełni
rozwijać się bez wspomagania tego celu osiągnięciami techniki
komputerowej?”
Ankietowani nauczycieli w 80 % odpowiedzieli negatywnie.
Wykres 2:
Odpowiedzi uczniów na pytanie „Czy ludzie niewidomi mogą w pełni rozwijać
się bez wspomagania tego celu osiągnięciami techniki komputerowej?”
Wykres 3:
Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „Których urządzeń wspomagających
edukację uczniów jest zbyt mało w Ośrodku?”
Wykres 4:
Odpowiedzi uczniów na pytanie „Których urządzeń wspomagających edukację
uczniów jest zbyt mało w Ośrodku?”
Wykres 5:
Odpowiedzi uczniów na pytanie „Jakie oprogramowanie jest najbardziej
przydatne podczas realizacji programu nauczania ?”
Wykres 6:
Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „W jakim kierunku będzie przyszłościowo
zmierzać edukacja osób z wadą wzroku?”
Wykres 7:
Odpowiedzi uczniów na pytanie „W jakim kierunku będzie przyszłościowo
zmierzać edukacja osób z wadą wzroku?”
Strony WWW dostępne dla osób z wadą wzroku:

największe trudności o charakterze technicznym w zakresie
korzystania z usług Internetu. Komputery przekazują
użytkownikowi większość informacji w sposób wizualny, czyli
za pomocą tekstu lub rysunku,

przetworzenie
informacji
pokazywanych
na
ekranie
komputera, opracowanie specjalnych programów odczytu
ekranu, które przekazują wyświetlane informacje za pomocą
alfabetu Braille’a lub mowy syntetycznej,

programy umożliwiające dostęp do informacji na stronach
WWW, współpracujące
z przeglądarkami WWW Microsoft
Internet Explorer, Netscape Navigator.
Tworzenie stron WWW dostępnych dla osób z wadą wzroku:

wymagają większego nakładu pracy ze strony ich kreatora,

wykorzystanie czwartej wersji języka HTML,

informacje nietekstowe, czyli obrazy, animacje lub filmy
podane w formie dostępnej dla niewidomych, za pomocą
alternatywnych informacji tekstowych, opisujących ich treść
(np.: dla obrazów wykorzystując znaczniki „ALT tag text”,

w celu sprawdzenia, czy strona jest dostępna dla osób
niewidomych należy obejrzeć ją bez automatycznego
pobierania obrazów i w ten sposób sprawdzić, czy zawarte na
niej informacje graficzne zostały prawidłowo i możliwie jak
najwierniej przedstawione w formie alternatywnych opisów
tekstowych.
Sprawdzanie dostępności stron WWW dostępnych dla osób z
wadą wzroku:

czy wszystkie elementy posiadają znaczące etykiety,

czy wszystkim przyciskom wyboru odpowiadają alternatywne
opisy w formie tekstowej,

czy możliwa jest nawigacja między poszczególnymi
elementami strony przy użyciu klawiatury, co w znaczący
sposób wpływa na łatwość poruszania się po niej przez
niewidomego użytkownika,

automatyczne testowania dostępności stron WWW programy
np. Bobby, udostępniony przez Center of Applied Special
Technology. Sprawdzają poprawność budowy strony, a w
przypadku wykrycia elementów trudnodostępnych dla osób
niewidomych, podają informacje o sposobie rozwiązania
problemów.
Przedstawiciele zajmującymi się problematyką tyflopedagogiki:
Jan Antoni Dziedzic,
Jadwiga Kuczyńska-Kwapisz,
Jacek Kwapisz,
Tadeusz Majewski,
Ryszard Ossowski,
Zofia Sękowska,
Wanda Szuman,
Marzenna Zaorska.