Transcript tyflowyk³ad2013-jes

Funkcjonowanie i kształcenie się
osób niewidomych i słabowidzących
- problemy i techniki wspomagające
Dariusz Mikułowski
Plan wykładu
1. Ogólne wprowadzenie – trudności i sposoby ich
pokonywania.
2. Środki techniczne - sprzęt i oprogramowanie wspomagające
informacje o sprzęcie, oprogramowaniu i jego wykorzystaniu.
3. Znaczenie książki słuchowiska i filmu w rehabilitacji osób
niewidomych i słabowidzących
4. Nauczanie, kultura i sport jako doskonałe środki integrujące i
aktywizujące osoby z dysfunkcją wzroku.
Najważniejsze skutki wystąpienia
dysfunkcji wzroku
• ograniczenia zdolności do wykonywania czynności
codziennych
• ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się
• ograniczenia w rozpoznawaniu osób i miejsc
• ograniczenia w dostępie do informacji drukowanej i
graficznej
Niewidomi a słabowidzący –
dwie różne metody spostrzegania świata
Osoby niewidome
• Brak wzroku kompensują słuchem, dotykiem, węchem i innymi zmysłami.
• Słyszą dźwięk odbity od przeszkód i rozmiar pomieszczeń.
• Pamięciowo opanowują rozkład mieszkania, rozmieszczenie ulic i budynków w
mieście.
• Zapamiętują orientacyjne znaki szczególne takie jak słupy, trawniki, schodki do
budynków, barierki, żywopłoty.
• Biała laska, atrybut niewidomego.
Niewidomi a słabowidzący –
dwie różne metody spostrzegania świata
Osoby słabowidzące
• wady wzroku mają bardzo zróżnicowany charakter - dlatego pomoc dla osób
słabowidzących powinna być dużo bardziej zindywidualizowana jak w
przypadku całkowicie niewidomych.
• Starają się za wszelką cenę wykorzystać resztki wzroku w czym należy im
pomagać przez odpowiednie ćwiczenia.
• Często ukrywają swoją wadę wzroku bo chcą być traktowani jak
pełnosprawni, ale napotykają wówczas na trudności techniczne.
Niewidomi a słabowidzący –
dwie różne metody spostrzegania świata
Osoby słabowidzące
• Nie mają kłopotu z poruszaniem się w otwartym terenie
(nie wpadają na osoby i przeszkody), ale mają trudności w
rozpoznawaniu twarzy osób i dokładnych lokalizacji miejsc.
• Często mają bariery psychologiczne w korzystaniu ze
środków przeznaczonych dla całkowicie niewidomych (nie chcą
używać białej laski, alfabetu brajla itp.).
• Mają trudności w czytaniu. W celu ich pokonania powinni
stosować tzw. techniki wzrokowo-słuchowe lub słuchowowzrokowe (praca przy komputerze ze wspomaganiem mową
syntetyczną).
Wspomaganie orientacji przestrzennej
niewidomych
metody tradycyjne
• biała laska
• pies przewodnik
• wypukłe mapy, rysunki i plany
brajlowskie
Wspomaganie orientacji
przestrzennej niewidomych
metody nowoczesne
• elektroniczne białe laski
• C5 Laser Cane- urządzenie laserowe wyposażone w 3 nadajniki i 3
odbiorniki, diody oraz słuchawki. Lasery rozpoznają przeszkody, a
użytkownik jest o nich informowany dźwiękiem.
• polski produkt "okulary dla niewidomych” opracowane w Instytucie
Biocybernetyki w Poznaniu.
• eksperymenty prowadzone na Akademii Podlaskiej w wykorzystaniu
mówiących telefonów komórkowych, system blind-ent (w 2004 r.)
Wspomaganie orientacji
przestrzennej niewidomych
Urządzenia i programy GPS
•
•
•
•
Urządzenie nawigator http://www.migraf.pl
Mówiące telefony komórkowe wyposażone w odbiorniki GPS i oprogramowanie
nawigacyjne dla niewidomych - zamiast „Automapy” dedykowany dla niewidomych
program Load Stone.
Telefony dotykowe z systemem Android np. HTC, Samsung SIII (android v4.1 i wyżej) z
programem udźwiękawiającym TalkBack.
Ipady firmy Apple z wbudowanym fabrycznie programem mówiącym (również po polsku).
Ciekawostka!
• Zapowiedzi pociągów na odnowionym dworcu Wschodnim w Warszawie są automatyczne
(syntezator mowy Ania),
• Autobusy mówiące numer linii i kierunek przy wjeździe na przystanek (MPK Siedlce),
• Mówiące bankomaty np. Bank spółdzielczy dostępne tylko częściowo za granicą np. we
Francji całkowicie udźwiękowione.
Charakterystyka populacji osób
z uszkodzonym wzrokiem
•
•
•
•
•
•
Ok. 10% społeczeństwa ma kłopoty ze wzrokiem
85 do 90% ludzi posiadających problemy ze wzrokiem to słabowidzący, a tylko 10 do 15% to całkowicie
niewidomi.
Jest coraz mniej niewidomych, coraz więcej osób tracących wzrok,
Rodzi się coraz więcej dzieci niewidomych z dodatkowymi niepełnosprawnościami.
Największą organizacją niewidomych i słabowidzących jest Polski Związek Niewidomych (główna
siedziba w Warszawie przy ul. Konwiktorskiej 7/9). Posiada on okręgi w województwach i koła
terenowe w miastach powiatowych:
•
Siedlce ul. Błonie 11,
•
Garwolin ul. Kościuszki 28,
•
Sokołów Podlaski ul. Wolności 21,
•
Mińsk Maz. ul. Piłsudskiego 27 (PCK),
Są też inne organizacje działające dla niewidomych: Fundacja Trakt, Fundacja Szansa dla niewidomych,
Fundacja Vis Major, Wielkopolskie Stowarzyszenie Niewidomych, Stowarzyszenie Przyjaciół
Niewidomych i Słabowidzących w Poznaniu, Stowarzyszenie Rodziców i Przyjaciół Dzieci
Niewidomych i Słabowidzących "Tęcza„, Stowarzyszenie Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki
CROSS, Stowarzyszenie na rzecz Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących RNIS, Stowarzyszenie
Rodziców i Przyjaciół Dzieci niewidomych i słabowidzących „Nadzieja”.
Charakterystyka populacji osób
z uszkodzonym wzrokiem
•
•
•
•
•
Zgodnie z informacjami PZN na grudzień 2011 - do związku należało
62337 osób w tym dorośli 57091 + dzieci 5246.
Członkowie zwyczajni stopień znaczny (niewidomi) - 31706, stopień
umiarkowany (słabowidzący) 25385
W szkołach ogólnodostępnych (podstawowe, gimnazja, zasadnicze, średnie)
uczy się 3386 dzieci z dysfunkcją wzroku w tym w szkołach specjalnych
1240 + 225 nauczanie indywidualne.
Wg. PZN ok. 40% ogólnej liczby młodzieży niewidomej w wieku od 16 do
25 lat nie uczy się i nie pracuje a zatrudnionych jest tylko 6174 osoby czyli
ok. 10% wszystkich niewidomych i słabowidzących.
Pozytywnym zjawiskiem jest wzrastająca liczba studiującej młodzieży
niewidomej (ok. 10%).
Decydująca rola wczesnej interwencji i
wychowania w rodzinie
Ważne dla rodziców dzieci niewidomych jest zdobycie informacji o
możliwościach pomocy dla ich dziecka takich jak:
• istniejące na ich terenie szkoły integracyjne,
• programy PFRON i PCPR z których mogą skorzystać,
• działania PZN i innych organizacji,
• powinni też otrzymać wsparcie psychologiczne od specjalistów,
• Cenne jest też wsparcie od niepełnosprawnych, którzy osiągnęli sukcesy
zawodowe i społeczne w życiu.
• Przy 8 okręgach PZN działają kluby rodziców dzieci niewidomych i
słabowidzących,
• Związek Niewidomych wypracował też standardowe zasady wczesnej
rewalidacji i standardy dokształcania nauczycieli ze szkół ogólnodostępnych.
Szkoły integracyjne, a szkoły specjalne zalety i wady
szkoły specjalne
Zalety:
• fachowe przygotowanie personelu.
• większa samodzielność dziecka.
Wady:
• wczesna i długotrwała rozłąka z rodzicami może wpływać
ujemnie na rozwój psychofizyczny dziecka.
• ograniczony kontakt z "normalnym" społeczeństwem.
Szkoły integracyjne, a szkoły specjalne zalety i wady
szkoły integracyjne
Zalety:
• dziecko jest cały czas z rodziną,
• dobrze zorientowani rodzice mogą pomóc w osiągnięciu wysokiego poziomu
wiedzy.
Wady:
• nauczyciele są niedostatecznie wykwalifikowani, nie mają motywacji (również
finansowej) do wzmożonej pracy z dzieckiem niepełnosprawnym,
• rodzice i nauczyciele są często niedoinformowani,
• częste stosowanie tzw. "taryfy ulgowej" wobec uczniów niewidomych przez
nauczycieli,
• nadopiekuńczość rodziców przejawiająca się w wyręczaniu i ograniczaniu
samodzielności dziecka.
Szkoły specjalne dla niewidomych i słabowidzących
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1 im Louisa Braille’a w Bydgoszczy,
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej w
Chorzowie,
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabowidzących i Niewidomych w
Dąbrowie Górniczej,
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w
Krakowie,
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej w Laskach,
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Słabowidzącej w Lublinie,
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabowidzących i Niewidomych w Łodzi,
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Owińskach,
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w
Radomiu,
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabowidzących im. dr Zofii Galewskiej w
Warszawie,
Zespół Ośrodków dla Dzieci i Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej ze Sprzężonymi
Niepełnosprawnościami w Warszawie,
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Dzieci Niewidomych im. Marii Grzegorzewskiej
we Wrocławiu,
Ośrodek Wychowawczo-Rewalidacyjny dla Dzieci i Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej
w Częstochowie,
Medyczne Studium Masażu Leczniczego w Krakowie,
Medyczne Studium Zawodowe w Lublinie,
Zespół Szkół nr 3 w Lublinie.
Przykład szkoły specjalnej
dla niewidomych i słabowidzących
Przykład szkoły specjalnej Ośrodek szkolno-wychowawczy dla dzieci niewidomych w
Laskach pod Warszawą
• Ośrodek jest kompleksem złożonym z przedszkola, szkoły, podstawowej, gimnazjum,
liceum, szkoły zawodowej oraz 4 internatów.
• Wychowują i kształcą one uczniów przygotowując ich do samodzielnego życia w
społeczeństwie.
• Uczniowie uczą się zawodów masażysty, tłumacza j. angielskiego, pracownika biurowego,
ślusarza, dziewiarza, technika elektromontażu i technika tyfloinformatyki.
• Uczniowie mogą rozwijać swoje zainteresowania dzięki działającym na terenie ośrodka
szkole muzycznej, basenowi, pracowniom drzewa, ślusarskiej i tyfloinformatycznej oraz
małej stadninie koni.
Urządzenia i środki przekazu powszechnego
użytku o szczególnym znaczeniu
• radio (obecnie również satelitarne i internetowe); specjalne programy do
słuchania radia w Internecie np. http://www.screamerradio.com
• magnetofon – obecnie specjalnie udźwiękowione odtwarzacze i dyktafony
cyfrowe np. Olympus, Milestone, plextalk.
• teatr,
• koncerty,
• muzea z dodatkową audiodeskrypcją np. Gród Biskupin, Panorama
Racławicka,
• Internet, - dostępny przy pomocy oprogramowania mówiącego
(screenreader)
• Tyflofilmy i kina z autodeskrypcją filmów (kilka razy w miesiącu
wyświetlane w tyflogalerii w budynku PZN ul. Konwiktorska 7 w Warszawie,
audiodeskrypcja na Stadionie Narodowym.
• dla słabowidzących również telewizja.
• niektóre programy z audiodeskrypcją w tv np.. Ostatni mecz PolskaUkraina,
• Filmy z audiodeskrypcją w niektórych kinach obecnie film Imagine w
multikinie w Gdańsku.
Pomoce optyczne i inne rozwiązania
usprawniające słaby wzrok
• lupy elektroniczne, powiększalniki telewizyjne,
• programy komputerowe powiększające znaki i
grafikę na ekranie, - Magic, Supernova,
• różne barwnowypukłe oznaczenia przeszkód.
Pomoce optyczne i inne rozwiązania
usprawniające słaby wzrok
.
Pomoce tradycyjne wykorzystujące dotyk
• pismo Ludwika Braille"a wynalezione w 1824 r.,
• książki i czasopisma brajlowskie,
• tradycyjne urządzenia do pisania - tabliczka i maszyna brajlowska,
• pomoce matematyczne - kubarytmy, rysownica, model układu
współrzędnych, figury wycinane z drewna i papieru, rysunki
brajlowskie i wykonywane innymi technikami,
• inne pomoce - zegarki brajlowskie, taśma wypukła,
Pomoce tradycyjne wykorzystujące dotyk
Alfabet Brajlle’a
Nowoczesne urządzenia wykorzystujące dotyk
Notatniki mówiące z klawiaturą brajlowską - Kajetek
• notatniki z wyświetlaczem brajlowskim z klawiaturą qwerty lub brajlowską i
mową: - Braillelite, Pacmate, Pronto, Braillesense.
• Monitory brajlowskie podłączane do komputera – handytech, focus, thymus.
• Drukarki brajlowskie - Index Everest, Tiger View plus.
• Nagrzewarka do pęczniejącego papieru – do uzyskiwania wypukłej grafiki.
•Planowane badania nad wykorzystaniem drukarek 3d do tworzenia wypukłych
rysunków i 3wymiarowych modeli.
Nowoczesne oprogramowanie wykorzystujące dotyk
Programy służące do drukowania tekstów i grafiki brajlowskiej
• Brajl - działa pod systemem operacyjnym DOS (nadal używany),
• Winbraille oraz Duxbury - przetwarzają do postaci brajlowskiej teksty przygotowane w
Microsoft Word,
•Drukarki View plus Tiger – potrafią drukować teksty wraz z grafikami z programu Word na tej
samej kartce jednocześnie w brajlu i w czarnym druku
• Translator - program do drukowania brajlowskich tekstów matematycznych,
• TGD Qiktac - program do tworzenia rysunków brajlowskich dla drukarek typu Index.
• Program Tiger Designer do tworzenia rysunków brajlowskich dla drukarek View plus.
• Kombrajl - program autorstwa D. Kocielińskiego i D. Mikułowskiego do edycji i drukowania
„zwykłych” i matematycznych tekstów brajlowskich.
Urządzenia wykorzystujące słuch
• kalkulatory mówiące,
• dyktafony i czytniki Daisy,
• zegarki mówiące,
• notatniki mówiące,
• termometry i termostaty mówiące,
• glukometry mówiące,
• wagi i miarki mówiące,
• syntezatory mowy współpracujące z komputerem,
• windy z modułem mówiącym,
• mówiące testery kolorów,
• dźwiękowa sygnalizacja świetlna,
• dźwiękowe systemy komunikacyjne - mówiące autobusy
• Mówiące bankomaty
Oprogramowanie wykorzystujące słuch i dotyk
Programy typu Screenreader
Jaws - Freedom Scientific
• Hal - Dolphin oceanic ltd
• Window Eyes - Gw-micro
• NVDA - darmowy program odczytu ekranu,
• z programami czytającymi wspułpracują programowe syntezatory mowy czyli
generowane głosy takie jak: Scansoft Agata, Iwona, Speak,
• Talks – Nuance Communication i Mobile Speak – Code Factory – programy mówiące i
powiększające do telefonów komórkowych z systemem Symbian takich jak np. NokiaE52,
• TalkBack – program mówiący do telefonów komórkowych i palmtopów z systemem
Android
• głosy i funkcje odczytu ekranu (również polskie) są automatycznie wbudowane w system
MacOS w Ipodach firmy Apple
• Dźwiękowe funkcje lektora do odczytywania napisów w filmach obcojęzycznych
(program Unispiker z głosem Iwona + standardowy odtwarzacz filmów Allplayer).
Oprogramowanie wykorzystujące resztki wzroku
Programy typu screen Magnifier
• Lunar plus - Dolphin oceanic LTD
• Magic - Freedom scientific
• Supernova - Dolphin Oceanic LTD (jest to program mówiąco-powiększający
• Talks and zoom – Nuance Communication i Mobile Magnifier –
Code Factory - programy powiększająco-mówiące dla telefonów
komórkowych z systemem Symbian np. NokiaE52
• funkcje powiększania wbudowane w Ipody firmy Apple i w systemach
Android na Iphonach
Urządzenia wykorzystujące resztki wzroku
• Powiększalniki telewizyjne,
• Lupy elektroniczne,
• Przenośne lupy
• Monookulary
Komputerowe stanowisko pracy
• komputer
• drukarka czarnodrukowa
• drukarka brajlowska
• skaner
• oprogramowanie screenreader lub screenmagnifier.
• syntezator mowy
• monitor brajlowski
• oprogramowanie OCR
• inne standardowe programy
Komputerowe stanowisko pracy
Sprzętowy
syntezator
mowy
Monitor
brajlowski
Drukarka
brajlowska
Oprogramowanie
screenreader
Program Brajl
Drukarka
czarnodrukowa
KOMPUTER
Programowy
syntezator
mowy
Skaner
Ms Word
Oprogramowanie
OCR
Monitor
Oprogramowanie
magnifier
Tradycyjne formy dostępu do
kultury, rozrywki i wiedzy
• Książka mówiona nagrywana na kasety - działalność biblioteki
centralnej
• Książka pisana drukiem powiększonym
• Książka brajlowska
• Nutowe wydawnictwa brajlowskie (Stowarzyszenie im. Edwina
Kowalika)
Nowoczesne formy dostępu do
kultury i wiedzy
• internetowe biblioteki cyfrowe, można pobierać książki w formatach txt, doc
oraz audiobooki w mp3
• multimedia dostępne dla niewidomych i słabowidzących – filmy, podcasty,
książka cyfrowa, radio internetowe i satelitarne
• tyflofilmy – filmy z audiodeskrypcją czyli dodatkową ścieżką dźwiękową z
opisem scen,
• cyfrowa książka mówiona tworzona w systemie Daisy (mp3 + dodatkowa
nawigacja po nagraniu możliwość przechodzenia po stronach, rozdziałach,
zdaniach itd.)
• Ekiosk – prasa, miesięczniki i tygodniki nagrane w postaci MP3 do kupienia
http://ekiosk2.defacto.org.pl/
Nowoczesne formy dostępu do
kultury i wiedzy
Nowoczesne formy dostępu do
kultury i wiedzy
Nowoczesne formy dostępu do
kultury i wiedzy
Książka skanowana – najpopularniejsza forma
dostępu do literatury
Przygotowanie książki do czytania przez niewidomego
- użycie skanera i programu OCR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Skanujemy obraz stron książki do komputera przy pomocy programu OCR
np. Finereader
Uruchamiamy rozpoznawanie tekstu czyli przetwarzanie obrazu
zeskanowanych stron na tekst
Zapisujemy tekst do pliku tekstowego lub do dokumentu Word
Oczyszczamy tekst ze zbędnych informacji (źle rozpoznanych znaków,
pozostałości po grafice itp.) i poprawiamy go
Przygotowana książka może być odczytana głosem syntetycznym przy
pomocy programu typu screenreader i syntezatora mowy
Można ją też przekształcić na format mp3 przy pomocy programu DSpeech
lub Express Ivo, a potem słuchać w dyktafonie cyfrowym lub telefonie.
Stacjonarne i przenośne urządzenia lektorskie dla osób nie posługujących
się komputerem – multilektor, autolektor,
Problemy początkujących osób
słabowidzących w pracy z komputerem
• Trudności w opanowaniu techniki
poruszania wskaźnikiem myszki. Należy
wspomagać ćwiczeniami od najłatwiejszych
operacji do trudniejszych oraz technikami
skrótów klawiszowych.
• Trudności w odczytywaniu zbyt małych liter
– należy wspomagać technikami słuchowowzrokowymi (używanie syntezatora mowy).
• Trudności w dostrzeganiu znaków i grafiki,
często wyświetlanych w nieodpowiednim
kolorze – należy wspomagać odpowiednim
ustawieniem parametrów programu
powiększającego.
Problemy początkujących osób niewidomych w
pracy z komputerem
• Trudności w zrozumieniu tego, czym są okienka i jak działają – należy
wspomagać brajlowskimi rysunkami okienek i przykładami działającymi na
wyobraźnię (przesuwanie figur na biurku, odkrywanie i przykrywanie kartek
itd.).
• Trudności w wydobyciu potrzebnych danych z dużej ilości niepotrzebnych
informacji wyświetlanych na ekranie i wypowiadanych przez program
mówiący – należy wspomagać dostosowaniem ustawień programów
czytających.
• Niemożliwość wykonania operacji, które mogą być wykonane tylko za
pomocą myszki – programy czytające posiadają funkcje „udawania myszki z
klawiatury”, jest to trudne ale możliwe po wielu ćwiczeniach.
• Trudności w poruszaniu się po internecie – nauka różnych przydatnych
skrótów klawiszowych ułatwiających nawigację po dużej stronie
Gdzie i jak można kupić oprogramowanie
specjalistyczne i sprzęt?
Rozprowadzaniem oprogramowania specjalistycznego dla
niewidomych i słabowidzących zajmuje się w Polsce kilka firm.
Niektóre z nich to:
• Altix SP ZOO – Warszawa
• ECE Konrad Łukaszewicz - Grodzisk Mazowiecki
• Harpo - Poznań
• Medison Wojciech Maj - Kielce
• PHU Impuls - Lublin
Programy rządowe i pozarządowe wspierające
rehabilitację osób z uszkodzonym wzrokiem
• PFRON – program „Komputer Dla Homera” - zakup sprzętu
komputerowego i oprogramowania dla niewidomych i słabowidzących.
Obecnie zamieniony na program „Aktywny Samorząd” na gorszych
warunkach finansowych realizowany w centrach PCPR.
• PFRON – program „Student” – pożyczka na zakup drobnego sprzętu,
opłacenie lektora, przewodnika, korepetycji, akademika itd. Przeznaczony
Dla studentów niepełnosprawnych.
• PCPR – program „Likwidacja barier komunikacyjnych i
architektonicznych” – częściowy zwrot kosztów zakupu urządzeń do
komunikacji lub ułatwień instalowanych w mieszkaniach przeznaczony dla
osób niepełnosprawnych.
Tradycyjne formy dostępu do
kultury, rozrywki i wiedzy
Sport
• Uprawianie turystyki pieszej, rowerowej, kajakowej, żeglarstwa. Projekt
„Zobaczyć morze” - od kilku lat z inicjatywy prywatnej niewidomych są
organizowane rejsy dalekomorskie dla niewidomych na statku szkoleniowym
„Zawisza”, który został przystosowany przez zamontowanie udźwiękowienia do
jego przyrządów nawigacyjnych.
• Uprawianie sportu: gimnastyka, pływanie, kręgle, lekka atletyka:
Istnieją kluby sportowe i organizacje takie jak: Kros, (oddziały w całej Polsce)
Start,(w Warszawie) Klub rowerowy Hetman (w Lublinie), również PZN.
Organizują one imprezy sportowe i turystyczne.
• Uprawianie sportów rekreacyjnych łyżwiarstwo, jazda na rolkach, narciarstwo. W
Polsce istnieje jedna szkółka narciarska dla niewidomych, natomiast w innych
krajach takich jak USA : uprawianie takich sportów przez niewidomych jest rzeczą
normalną.
Tradycyjne formy dostępu do
kultury, rozrywki i wiedzy
Spektakularne wyczyny sportowe
•Trzej Hiszpanie: niewidomy Eryk,
Xavier, który nie ma nogi i Jesus,
który stracił w wypadku rękę 21
stycznia 2008 zdobyli biegun
południowy.
•Niewidomy student informatyki z
Gdańska Paweł Urbański zdobywa
kolejne szczyty Kilimandżaro,
ostatnio Górę Kościuszki w
Australii.
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Formy dostępu do rozrywki i kultury - sport
Tradycyjne formy dostępu do kultury,
rozrywki i wiedzy
Niewidomi muzycy
Amadou & Mariam
Tradycyjne formy dostępu do kultury,
rozrywki i wiedzy
Niewidomi muzycy
Literatura
[1] Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu „Uczeń niewidomy i słabo widzący w ogólnodostępnej
szkole średniej” - poradnik dla nauczycieli pod red. dr Stanisława Jakubowskiego.
[2] Ministerstwo Edukacji Narodowej, Poradnik Dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę
programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum
z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi - praca pod red Stanisława Jakubowskiego Warszawa 2001.
[3] Niniejszą prezentację oraz inne materiały można znaleźć na stronie: http://darek.ii.uph.edu.pl pod
linkiem Informacje dla studentów -> WSCDN Kurs
[4] Shoval, S., Ulrich, I., and Borenstein, J., “Computerized Obstacle Avoidance Systems for the Blind
and Visually Impaired.” Invited chapter in "Intelligent Systems and Technologies in Rehabilitation
Engineering” 12/26/00, pp. 414-448.
[5] Web accessibility Initiative. Obejmują one np. umieszczanie obok grafiki także jej opisów.