Transcript AVRUPA BİRLİĞİ ve ÇEVRE POLİTİKALARI

Çevre Politikalarında
Yaşanan Gelişmeler
Dr. Nuran Talu
Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
23 Mayıs 2010, Lefkoşa
Küreselleşme
 Serbest piyasa ekonomisinin inkar
edilemez önemi
 İnsan hakları ve
demokrasi/dayanışma hakları- çevre
birleştirici bir üst değer
 Devletlerin Değişen Rolü
 Yerinden yönetimin önemi
 Uluslar-üstü ve bölgesel
entegrasyonların güçlenmesi
Küreselleşme ve ÇEVRE
Uygarlık x Ekosistem Çatışması
Anti-küreselleşme gündemi
Küresel Kamu Malı
Gen Bilimi x Ekoloji
Dünya ısınıyor
Olay nasıl başladı...
Anlayış
Etki
~1960
Çevre kirliliği
Nüfus artışı
İç göç ve yoksulluk
Çarpık kentleşme
İnsan sağlığı
vs.
Problemlerin ortaya
çıkmaya başlaması ve
yerelde tanımlanması
Küreselleşme (iletişim,
ulaşım, ticaret vs...)
~ 1980
1990 -
Olumsuz
Çevre kirliliği
Nüfus artışı
İklim değişikliği
Asit yağmurları
Küresel ticaret
Kirletici teknolojilerin transferi
Göç ve yoksulluk
Çarpık kentleşme
İnsan sağlığı
vs.
Olumlu
İletişim imkanlarının artması
Ulaşım kolaylığı
Etkin ticaret olanakları
İstihdam olanakları
Sağlık şartlarında iyileşme
Doğal afetlere dayanıklılık
vs.
Problemlerin küresel
niteliğinin anlaşılması ve
küresel/bölgesel ölçekte
tanımlanması
Ekosistem hizmetleri
kavramının bugünkü ve
gelecekteki insan yaşamı
açısından vazgeçilmez
öneminin anlaşılması
Sosyal ve çevresel problemler
yerelde alınacak teknolojik önlemler
ve altyapının iyileştirilmesiyle
çözülebilir
 Yakınlaşan/küçülen dünya, yerel
problemlerin ülke içine ve/veya dışına
sıçraması nedeniyle ortak bir sorun
oluşturmaktadır ve ortak akıl birliğiyle
çözülebilir.
 Teknolojik çözümlerin maliyeti bazen
beklenenden de yüksektir.
 Şu anki teknoloji, herşeye çözüm
olamaz
İnsanın yaşam kalitesinin
iyileştirilmesi ve bunun sürekli olması
için yaşamı destekleyici doğal
yapıların bütünlüğü ve taşıma
kapasitesi gözönüne alınmalı
Evrensel Boyut
 Almanya 1960’lar yurttaş inisiyatifi (sonradan “yeşiller”





oluyorlar- nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene
karşıtlık)
Roma Klubü MIT “0” Büyüme Raporu 1972
OECD 1972
Birleşmiş Milletler
 Stockholm 1972 (Küresel düzeyde siyasi iradeyi çevre
adına yüzeye çıkaran ilk BM Konferansı)
 Ortak Geleceğimiz Raporu 1987 (güvenlik anlayışı
yeniden tanımlanmalı– gezegen güvenliği, ekoloji
güvenliği, ilk kez sürdürülebilir kalkınma zikrediliyor)
 Rio 1992
 Johannesburg 2002 (yoksulluk, yönetişim)
 Önemli uluslararası sözleşmeler süreci (İklim değişikliği)
Avrupa Birliği
Diğer uluslararası kuruluşlar (WB, AGİT, DTÖ)
Politikalar oluşuyor....
EKOLOJİK
EKONOMİK
SÜRDÜRÜLEBİLİR
KALKINMA
TOPLUMSAL
Sürdürülebilir Kalkınmanın
Gelişimi
 19. Yüzyıl ormancılar “kereste ürün hedefleri” koyarak doğal








kaynaklarının sürdürülebilirliğini öngörüyor
1960 -1970li yıllar sanayi ile gelen tüketme endişesi (Bu dönem
geleneksel iktisat bilimi, sınırlı malların ve çevresel dışsallıkların –
kirliliğin maliyetinin vb – fiyatlandırılması konusunda oldukça
yetersiz.
1980 Dünya Koruma Stratejisi Raporu Uluslararası Doğanın
Korunması Birliği -IUCN tarafından UNEP için hazırlandı) “doğal
kaynakları gelecek nesiller için muhafaza etmek” – Resmi ilk adım
1987 BM Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu Raporu (WCED)
çevre-ekonomi-toplum (Ortak Geleceğimiz)
1989 Ekonomi ve toplumsal bileşenlerin öne çıkması (1989,
Pearce, Markandya&Barbier)
1992 Rio Süreci
2001 sürdürülebilir kalkınma toplumsal kalkınma kavramı ile
özedeşleşiyor – kamu politikalarının insan hakları içeriğinin
güçlendirilmesi (2001, Sen) sürdürülebilir geçimin sağlanması ve
yoksulluğun azaltılması, sosyal dışlanma, çevresel ayırımcılığı
önlenmesi, şeffaflık vb.)
2002 Johannesburg Süreci
21. Yüzyıl: Sürdürülebilir kalkınmanın sektörel entegrasyonu –
iklim değişikliği ilişkisi öncelikli.
Sürdürülebilir Kalkınmanın
Gelişimi
 Yeşiller Almanya, 1960
(Yurttaş İnisiyatifi -nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene karşıtlık)
 0 Büyüme Raporu” 1972
(Büyümenin Sınırları, Roma Klubü-
MIT (Massachusetts Institue of Technology)
 OECD,1972 (kirleten öder)
 AB (1972 Topluluk Paris Deklarasyonu
- Ekonomik kalkınmanın ekolojik
sorunları; ortak politika ve eylem programları ihtiyacı - İlk somut adım) ve 1987
Tek Avrupa Senedi (Kirleten Öder)
 Birleşmiş Milletler




Stockholm 1972 Küresel düzeyde ilk siyasi irade
Ortak Geleceğimiz Raporu 1987 Gezegen güvenliği, ekoloji
güvenliği
Rio 1992 Kalkınma-Çevre
Johannesburg 2002 Yoksulluk, yönetişim
 Dünya Bankası 1990 (Yatırımlarda çevre değerlendirmesi)
 Küresel İklim Rejimi 2012....(Piyasa ve çevre)
Sürdürülebilir Kalkınma
SK Düşüncesinin Yerleşmesi
SK Düşüncesinin Gelişimi
1972
1980
1982
1983
1987
1992
Büyümenin
Sınırları
(Roma
Kulübü)
IUCN
Dünya
Koruma
Stratejisi
BM
Dünya
Doğa
Şartı
Çevre ve
Kalkınma
Üzerine
Dünya
Komisyonu
Ortak
Geleceğimiz
(Brundtland)
Raporu
Dünya
Zirvesi
(Rio)
Yerel Çabalar
Olumsuz sosyal (açlık
ve yoksulluk gibi) ve
çevresel (kirlilik, sağlık
problemleri) etkilerin
ölçülmesiyle
sorunsalının
irdelenmeye
başlanması
Yerel/Bölgesel Çabalar
İktisadi kalkınmanın sosyal ve çevresel
etkilerinin sorgulanması ve
bütünleştirilmesi yolunda çalışmaların
başlaması
Parçacıl Çözümler
Parçacıl / Bütüncül Çözümler
2002
Ana Metinler
Gündem 21
(Uygulama)
Johannesburg
Zirvesi
Binyıl
Kalkınma
Hedefleri
(Hedef ve
izleme)
Küresel Çabalar
Sürdürülebilir kalkınma kavramının küresel ve
ulusal boyutlarda gündeme oturması,
prensiplerinin benimsenmesi, yaygınlaşması ve
kurumsallaşması
Bütüncül Çözümler
Sürdürülebilir Kalkınma - Bugün
 Doğal kaynakların sürdürülebilirliği
zamanla nüfus artışı, ekonomik faaliyet
kalıpları, kaynak tüketim düzeyleri gibi
farklı değişikliklere uğramıştır.
 Sermaye (doğa, üretim, insan
sermayesi) stoklarının azaltılması yerine
kar paylarının artırılarak gelişmenin
gerçekleşmesi
 “Sürdürülebilirlik” amacı tüm kalkınma
söylemlerinde örtülü olarak vardır
 Çevrenin korunması, kalkınma hakları
ve toplumsal adalet yelpazesi
Temel İlkeler (Evrensel)
Kirleten öder
Kusursuz Sorumluluk
İhtiyatlılık prensibi
Emret-Kontrol Et, Teşvik Et-Özendir
(düzenleyici araçlar ve ekonomik araçların
uygun bileşimi)
 Beşikten-mezara kontrol
 Bilgiye erişim
 Katılım
 Şeffaflık,
 Hesap sorabilirlik




Ekonomi Politik- Sürdürülebilir
Kalkınmanın Algılanması
 Büyüme – Kantite, nicelik ifade eder, sadece bir değişkenin





miktarındaki artışı gösterir,
Ekonomik Büyüme – Mal ve hizmet üretimindeki artış –ürün
türünde ve kalitesinde meydana gelen değişmeleri yansıtır
Kalkınma – Ekonominin kalite ve nitelik değişimlerini ifade
eder
Büyüme ve Kalkınma arasındaki fark - Büyüme sadece
üretimdeki artışa işaret eder. Oysa Kalkınma, üretim
tekniklerindeki, ürün türlerindeki, ürün ilişkilerindeki
değişimleri gösterir.
Sürdürülebilir Büyüme - Mal ve hizmet üretimindeki artışın
sürekliliği
Sürdürülebilir Kalkınma - Kalkınmaya ilişkin tüm ekonomik,
finansal, ticari ve endüstriyel politikaların; kalkınmayı; i)
ekonomik, ii) sosyal ve iii) çevresel açılardan sürdürülebilir
kılmak amacıyla uyumlaştırıldığı bir süreç.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BİNYIL
KALKINMA HEDEFLERİ (MDGs)
1.
Aşırı yoksulluk ve
açlığın ortadan
kaldırılması
2.
Evrensel ilköğretimin
gerçekleştirilmesi
3.
Kadın-erkek
eşitliğinin
sağlanması ve
kadınların
konumunun
güçlendirilmesi
4.
Çocuk ölümlerinin
azaltılması
5. Anne sağlığının
iyileştirilmesi
6. HIV/AIDS, sıtma ve
öteki hastalıklarla
mücadele edilmesi
7. Çevresel
sürdürülebilirliğin
sağlanması
8. Kalkınma için küresel
bir ortaklık
geliştirilmesi
Türkiye, Küreselleşme, AB
Küreselleşme sürecinde dünya
ekonomileriyle bütünleşmeye çalışıyor
Türkiye’nin DTÖ’ne liberalizasyon için
taahhüt ettiği listede çevre hizmetleri ve
alt dalları var (GATT Uruguay
Roundu,1994)
Bölgesel işbirliği teşkilatlarıyla
ekonomik ilişkilerini güçlendiriyor
AB ülkesi olmak istiyor Küreselleşme
hareketi içinde olmak isteğinin bir
parçası
Türkiye için Temel Kabuller
 Makro ekonomi politikalarını global
ekonomiler ile bütünleştirme (dünyanın
gidişatına uyum)
 Küresel rekabet ve ortaklığa hazırlanmak
 Ekonomik refah, sosyal refah ve yaşam
kalitesi
Uluslararası Camiada Türkiye’nin
yeri/duruşu
 Ulusal politikalar büyük ölçüde uluslararası







politikalardan/çalışmalardan etkileniyor
Global, global/bölgesel süreçte Türkiye’nin BM Politika Taahhütleri
(Küresel zirvelerin kararları; BM Ortak Geleceğimiz Raporundan
Johannesburg’a uzanan süreç, Rio Sözleşmeleri, Binyıl Kalkınma
Hedefleri)
AB Politikaları ve Müktesebat
Tüzel yükümlülükler (BM Uluslararası sözleşmeleri)
Taraf olmadığımız, uyum sorunu yaşayacağımız tüzel
belgeler/sözleşmeler (AB Su Çerçeve Direktifi, Aarhus Sözleşmesi,
Sınıraşan ÇED Sözleşmesi gibi)
OECD üyesi bağlamı (OECD Performans İncelemeleri Çevre
Performans İncelemesi 2008 1992, 1999 - 3 kez yapıldı)
Bölgesel politikalarda güç gösterisi (enerji politikaları)
İklim Değişikliği Müzakereleri – Orta Gelirli Gelişmekte Olan Ülke
(Higher Middle Income Country -UNDP), Gelişen ülke (emerging
country – WB)
Avrupa Birliği Çevre
Politikaları
Türkiye’ye Yansımalar
HUKUK İLKELERİ
Birincillik İlkesi


(Birincil Hukuk*-İç Hukukun bir parçası)
Antlaşmalar ve Topluluk ana kurumlarınca alınan önlemlerden kaynaklanan
yükümlülükleri yerine getirmek zorunluluğu
Avrupa Anayasasından doğacak yükümlülükler
İkincillik ilkesi


Ortak bir politikanın ortak amaçlarına ulaşmanın kendilerince en uygun aracını
seçmek için üye devletlere bırakılan olanak
Ülkelerin Kararları (Decisions), Yönergeleri (Directive) ve Tüzükleri
(Regulation) ulusal hukuka aktarmada kendi ulusal koşullarını hesaba katmada
takdir hakları
Avrupa Birliği Adalet Divanı İçtihatları
AB’nin Taraf Olduğu Uluslararası Antlaşmalar
Kararlar (Decisions)
 Doğrudan hukuki bağlayıcılığı
vardır
 İdari bir hüküm oluşturur
 Üye ülkelere, kurumlara, şirketlere
ve hatta kişiye özgü kararlar
alınabilir
 Sadece hitap ettiği tarafa hüküm
getirir
Yönergeler
(Directive),
Tüzükler
(Regulation)
 Yönergeler/Tüzükler AB Konseyi ya da AP
tarafından müştereken ya da sadece Komisyon
tarafından geçirilir.AB hukukunun en doğrudan
şeklidir
 Ulusal kanunlarla eşit şekilde Üye Devletler
üzerinde bağlayıcı kanuni güce sahiptir. Üye
ülkelerin uyum için ulusal mevzuata aktarma
zorunluluğu var
 Bir yada birden çok düzenleme ile
karşılanabilir

Belirlenen nihai hedefleri karşılamak
bağlayıcıdır, ancak kullanılacak yöntemler üye
ülkelerin yetkisindedir
 Uyum için belirli bir zaman verilir
AB


1951 Paris
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
Antlaşması
Politika Yok
1957 Roma
Avrupa Ekonomik Topluluğu
Antlaşmasıx, Avrupa Atom Enerjisi
Topluluğu Antlaşması (EUROTOMnükleer enerjinin barışcı kullanımını
denetleyen bir sistem kurmak )


Ortak eylemlerin ve politikaların
yürürlüğe konulması yoluyla,
Avrupa Topluluğu’na, diğer
görevlerinin yanısıra, çevre
kalitesinin yükseltilmesi ve yüksek
düzeyde korunmasını sağlamak
görevini yüklemektedir (Madde
2).
Topluluğun yasama kapasitesini
ve Topluluk Çevre Politikası’nı
yönetmede temel ilkeleri
belirlemektedir (Madde 174).
Sağlığın Korunması
TÜRKİYE


1923-1950
10.000 nüfusu aşmayan yerlerde
fabrikalar.. İstanbul’un sanayi
sorunları için yabancı uzmanların
İstanbul’da bölge planlaması
tavsiyeleri..
Politika Yok
1961 Anayasası
Sağlığın Korunması
AB



1972 Topluluk Paris Deklarasyonu
Ekonomik kalkınmanın ekolojik sorunları;
ortak politika ve eylem programları
ihtiyacı (İlk somut adım)
1987 Tek Avrupa Senedi*
Tek Senet ile Topluluk çevre alanında ilk
kez yetki kazandı 1987 Tek Avrupa Senedi
ile çevre konusu AT’nin temel yasalarına
doğrudan girer(Roma Antlaşmasında yasal
zemin) Çevre; Topluluğun ortak
politikalarına ve AT müktesebatına (aquis
communaitaire) dahil edildi, Tek Avrupa
Senedi, Roma Antlaşması’nın 130.
maddesinde değişiklik yaparak “ kirleten
öder” ilkesini ortaya çıkarır
1992 Maastricht Antlaşması *
(Avrupa Birliği Antlaşması)
Çevre koruma, resmen ortak bir politika
ve ortak karar statüsünde, (kirlenme
karşıtı önlemler ortak pazarda rekabeti
çarpıtır) çevre öncelikli hedef, çevre
politikası ve sürdürülebilirlik ilkesi bir
arada tanımlanıyor. Özetle, 1992
Maastcriht Antlaşması ile çevre alanına
politika statüsü verilmiş ve AB hukukunda
“sürdürülebilir kalkınma” kavramı resmen
oluşturulmuştur.
TÜRKİYE

1978
Uluslararası faaliyetleri izleme
ve kurumsallaşma ihtiyacı -
Ulusal sorunların çözümünde devletin
belirleyici rolü ve liderliği var. Çevreye
ilişkin kararları idari hiyerarşinin
tepesinden belirlemek de geleneksel Türk
kamu yönetim sistemine uygun
 1982 Anayasası, 1983
Çevre Kanunu
 14 Nisan 1987 Tam üyelik
müracaatı
Çevre mevzuat uyumu
başlıyor (Örn:1986 tarihli Hava
Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 47.
maddesi “TSE standardı bulunmayan
konularda bir belirleme yapılana kadar
AET standartlarındaki değerler esas
alınacaktır”.)
 1992 Uluslararası çevre
faaliyetlerine ilgi
AB
 1997 (Haziran)
Amsterdam
Antlaşması *
TÜRKİYE

(Daha
demokratik bir Avrupa
Sürdürülebilir kalkınma kavramı
AB anlaşmasına giriyor ve
AB’nin ana hedeflerinden birisi
artık.
 Gündem 2000
(Temmuz 1997)
Çevre ve genişleme politikaları; i)
genişlemenin çevresel faydalarını
içeren maliyetler, ii) hem iç Pazar,
hem dünya


1 Ocak 1996 Gümrük Birliği, Mali
İşbirliği Deklarasyonu Öncelikli alanlar arasında çevre
var.
Türk özel sektörü rekabete
hazırlanıyor
Mevzuat uyumu devam ediyor
1996-Katılımcı süreçler
hızlanıyor (Habitat II...)
Gündem 2000 ve Genişleme
Aday ülkelerden 4 önemli beklenti:

Çevrenin tüm temel politika alanlarına anahtar faktör olarak
entegre edilmesi (sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, turizm)

“Yönet ve kontrol et” yaklaşımının hükümet, özel sektör ve halk
arasında sorumlulukları paylaşarak “teşvik et ve özendir”
mekanizmalarıyla harekete geçirilmesi

"Her aday ülke, Topluluk müktesabatının tümünü ulusal hukuk
düzeni içerisinde kabul edecek ve idari sistemini de buna uygun
hale getirecektir.“

Şeffaflık, bilgi ve katılım
*Çevre ve Üye Olma Stratejileri Komisyon Tavsiye Kararı, 1998
AB

o
o
TÜRKİYE
1998 Cardiff Süreci
Lizbon 2000 Sratejsi
(En dinamik, bilgiye
dayalı, rekabetçi, nitelikli
istihdam, çevreye daha
fazla duyarlı olmak,
sanayici açısından
özellikle önemli)
Göteborg, Haziran
2001)
“Sürdürülebilir Kalkınma
İçin Avrupa Stratejisi”
öncelikli entegrasyon
alanları: Tarım, Enerji,
Taşımacılık
 Mevzuat uyumu
devam ediyor…(%
46’sında mukabil
düzenleme yok)
AB

1999 Helsinki
“Sürdürülebilirlik 21”(Genişleme ve Çevre
Konsey Tavsiye Kararı)

2000 Nice Antlaşması*
Su kaynakları yönetimi, atık yönetiminde
arazi kullanımı

2009 Lizbon Antlaşması
AB’nin 2003
yılından bu yana devam eden Anayasal sürecini sona erdiren
Antlaşma. (1.12.2009 yürürlük) AB 2010 yılı itibariyle
önümüzdeki on yıla tek bir uluslararası tüzel kişilik
kazanmış,karar alma sürecini hızlandırmış, kurumsal yapısını
daha etkin hale getirmiş, ve dış politkadaki hareket kabiliyetini
arttırmış olarak girdi)
Lizbon ve Çevre
Birliğin 10 ortak yetki alanından biri de “Çevre”.
Dengeli ekonomik büyümeye dayanan,
sürdürülebilir bir Avrupa kalkınması ve dünyanın
sürdürülebilir kalkınmasına katkı.
Bakanlar Konseyi çevre ile ilgili kararlarda her
durumda Avrupa Parlamentosuna ve Birlik
danışma organlarına danışır.
Diğer Bazı alanlardaki Politikalar, Bölüm 10 –
Enerji: Enerji verimliliği ve tasarrufu ile
yenilenebilir enerji biçimleri geliştirilmesini teşvik
edilmesini hedefler.
TÜRKİYE

1999 Helsinki (11-12 Aralık 1999 Helsinki,
Türkiye’ye adaylık statüsü tanındı)
Siyasal ve Yönetsel Reformlar

Yeni kurumsal mekanizmalar

Ekonomik etkinliklerin mekansal
dağılma biçimlerinin yeniden
şekillendirmesi (AB Bölgesel
kalkınma politikaları, kalkınma
ajansları yaklaşımları)
Aralık 2004
Müzakerelerin başlaması için karar
Ekim 2005 Müzakerelerin
başlaması.......



 Aralık 2009 Çevre Faslı
AB’nin 5 Yatay Politikası
Çevre Politikası
Sosyal İlerleme Politikaları
Vergi Politikası
Bölgesel Kalkınma Politikası
Rekabet Politikası
AB’nin Sektörel Politikalarında Çevre
 Enerji
 Tarım
 Taşımacılık
AB Antlaşmaları, yukarıdaki ilk üç sektörde çevre ile
ortak politika geliştirilmesini açıkça belirtir
 Sanayi
 Balıkçılık
 Araştırma ve Teknoloji
Örnek: AB Enerji Politikaları




AB’nin enerji sektöründeki temel politika eylemleri, daha çok
enerji verimliligi, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji-verimli
üretim kuralları, enerji hizmetlerinin iyilestirilmesi ve bilesik ısı
ve güç sistemleri üzerinde yoğunlasmaktadır
AB’nin yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına büyük
önem verdiği ve 2020 yılına kadar enerji üretimlerinin %
20’sini yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmasını
kararlaştırdıkları ve bu oranı sonradan % 30’a çıkardıkları
bilinmektedir.
Gereğinden fazla enerji üretimini zorunlu kılan eneji kayıp ve
kaçaklarının azaltılması (kayıp ve kaçaklarda Türkiye’de oran
% 20 civarında, AB’de bu oran % 4-5 civarında)
İklim değişikliği statejieri ve enerji politikası (seragazı
emisyonlarını 2020 itibariyle %20 azaltma – koşullara göre
%30 azaltma)
Politikaların 2 Temel Amacı
1. Daha Az Kirleten Ürünler
2. Maliyetin Sorumlulara
Yansıtılması
AB ÇEVRE İLKELERİ









Bütünleyicilik ilkesi: Çevrenin korunmasında Topluluk’un
diğer politikalar içine entegre edilmesidir.
Kirleten öder ilkesi: Topluluk’un temel hedefidir.
Kaynakta önleme ilkesi: Atığın üretildiği yerin yakınında
bertaraf edilmesidir.
Kaynağında önleme ilkesi: Zararın ortaya çıkmasından
önce gerekli önlemlerin alınmasıdır.
İhtiyatlılık ilkesi: Çevre açısından olumsuz sonuç
oluşturacak belli bir fiilin bilimsel ispatını beklemeden
önlem alınmasıdır.
Komuta Kontrol ve Teşvik Et Özendir (Pazar
ekonomisine ilişkin tedbirler için)
Beşikten-mezara kontrol
Yerellik/Hizmette halka yakınlık/Aşamalı Sorumluluk
Çevre suçlarının ceza hukuku kapsamında ele alınması
esası
AB Sürdürülebilir Kalkınma
Politikaları
İklim değişikliği ve temiz enerji
 Sürdürülebilir ulaşım
 Sürdürülebilir üretim ve tüketim
 Halk sağlığına yönelik tehditler
 Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi

(Azaltım+uyum)
(öncelikli alan su yönetimi)
Sosyal katılım, nüfus ve göç
 Küresel yoksullukla mücadele

AB Çevre Mevzuatı –Karar Alma Süreci
Ortak Karar Alma Usulü
 Avrupa Komisyonu

Çevre Genel Müdürlüğü (40 genel müdürlükten biri)
 Yasa taslağını hazırlama yetkisi olan tek kurum
 Uluslararası çevre anlaşmalarının müzakerelerinde AB’yi
temsil eder (Örn: UNFCCC’de)
 Internet üzerinden kamuoyu danışma süreci
 Yeşil Kitap –tarışma süreci / Beyaz Kitap –öneriler
 Etki Analizi

Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi



Nitelikli Oy Çokluğu (255/345) = Oyların %74’ü,
Nüfusun %62’sini karşılanması gerekiyor.
Avrupa Parlamentosu ile Uzlaşma Komitesi kurulabilir.
Avrupa Parlamentosu (mutlak çoğunluk)

Çevre, Halk Sağlığı ve Gıda Güvenliği Komitesi (68 üye)
Avrupa Komisyonunun Rolü
 Bugün, çevre sektöründe AB ülkelerinde yürürlükte
bulunan yasal düzenlemelerin ortalama %90’ı
Brüksel’de kararlaştırılmıştır.
 AB Çevre Müktesebatının uygulanmasının
denetlenmesinden sorumlu
 Ön-araştırma yapılır
 Üye ülkenin konu ile ilgili görüşleri talep edilir
 Komisyonun gerekçeli resmi görüşü
 Üye ülkenin verilen zaman diliminde uyumu
talep edilir
 Uyum sağlanmadığı takdirde;
 Avrupa Birliği Adalet Divanı
AB İkincil Hukuk Kaynaklarında Çevre









Tüzük/Kanun ülke kanunlarına uyarlanmaksızın geçerli.
Yönerge-Direktif/ üye devlet kendi yöntemini seçer
Karar bağlayıcıdır
Ortak Karar (Ortak politikalar için çıkarılır/Avrupa Konseyi-Zirve ve
AP tarafından yürürlüğe konur, yönlendiricidir.
Tavsiye Kararı ve Görüş (kanuni bağlayıcılığı yoktur ancak bazı
durumlarda önemli. Örneğin çevre denetiminde minimum kriterlere
uyum, “tavsiye kararı” ile yapıyor.)
Deklarasyon “Gelişme” ile ilgili olduğunda hemen hemen “Ortak
Karar” gücünde, (Demokrasi Deklarasyonu vb)
Beyaz Kitap (politika tartışma belgesi (Büyüme, İstihdam, Rekabet
Politikaları, Çevre, iklim değişikliğine Uyum Beyaz Kitabı vb.)
Yeşil Kitap (eylem programları duyuru belgesi, uygulama
prensiplerini ortaya koyan dokümanlar, Örn: Sera gazı emisyonlarının
salım ticareti ile ilgili Yeşil Kitap; Kyoto Protokolüne göre ülkelerin
emisyon azaltma yükümlülüklerine en az maliyetle ulaşmak için
yardımcı mekanizmalar için bir uygulama planı ve ülkeler için
kolaylıklar sunmaktadır)
Eylem Programları
AB Çevre Mevzuatının Yapısı
AB Çevre müktesebatı 80’i önemli
direktif 18 Çerçeve Yönerge olan
270 yasal düzenlemeden (Tüzük
ve Yönerge) oluşuyor, bu sayı
bütün ekler ve teknik uyarlamalar
dahil olunca 560’dan fazla
(AB müktesebatı: AB Hukuk Sistemi (35 Fasıl - Türkiye 33 - ,
130.000 sayfa)
AB Çevre Mevzuatının Yapısı
1. Yatay Mevzuat (Çevresel Bilgiye Erişim, Çevresel
enformasyon, Avrupa Çevre Ajansı ve Çevresel Etki
Değerlendirmesi, LIFE, Raporlama mevzuatı vb.)
2. Hava Kalitesi (Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi, vb.)
3. Atık Yönetimi (Düzenli Depolama, Tehlikeli Atık, Atık
Yağlar, Ambalaj ve Ambalaj Atıkları, vb.)
4. Su Kalitesi (İçme Suyu, Kullanma Suyu, Yeraltı Suları,
vb.)
5. Habitat/Doğa Koruma (Nesli Tehlikede Olan Canlılar,
Habitat, vb.)
6. Endüstriyel Kirliliğin Önlenmesi ve Risk Yönetimi
(Entegre Çevre Kirliliği Kontrol ve Önleme, Büyük Yakma
Tesisleri, SEVESO, vb.)
7. Kimyasallar ve GDO’lar
8. Gürültü Kirliliği
9. Nükleer Güvenlik ve Radyoaktif Kirliliğin Önlenmesi
SU KALİTESİ
ATIK YÖNETİMİ
Rekreasyon amaçlı) banyo suyu direktif
1976/160/EEC
Atıklara iliskin çerçeve direktif
1975/442/EEC
Tehlikeli maddelerin suya bosaltımına
iliskin direktifler
1976/464/EEC,
1980/68/EEC
Tehlikeli atık direktifi
1991/689/EEC
Arıtma çamuru direktifi
1986/278/EEC
Ambalaj atıkları direktifi
1994/62/EC
Kentsel atık su arıtma direktifi
1991/271/EEC
Düzenli depolama direktifi
1999/31/EC
Nitrat direktifi
1991/676/EEC
Atık yakma direktifi
2000/76/EEC
İçme suyu direktifi
1998/83/EC
Su çerçeve direktifi
2000/60/EC
HAVA KALİTESİ KONTROLÜ
ENDÜSTRİYEL KİRLİLİK KONTROLÜ
Yakıt kalitesi direktifleri
1993/12/EEC
1998/70/EC
1999/32/EC
Seveso II (COMAH) direktifi
1996/82/EC
Uçucu Organik Bilesikler (VOC) 1. asama
direktifi
1994/63/EC
Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü (IPPC)
direktifi
1996/61/EC
Hava kalitesi çerçeve direktifi ve ilgili
direktifler
1996/62/EC
1999/30/EC
2000/69/EC
2002/3/EC
Solvent direktifi
1999/13/EC
Büyük Yakma Tesisleri direktifi
2001/80/EC
AB, Uluslararası Sözleşme –
Türkiye (taraf değil)
 Sınıraşan Suların ve Uluslararası
Göllerin Korunması ve Kullanılması
Sözleşmesi (AB 1995, Helsinki)
 Sınıraşan ÇED Sözleşmesi (AB 1997,
Espoo)
 Çevresel Konularda Bilgiye Erişim,
Çevresel Karar Verme Sürecine
Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru
Sözleşmesi (AB 2001, Aarhus)
Müktesabatın oluşmasında
süreç...
 Yasaların yürürlüğe girişi uzun yıllar alıyor…
 27 ülkenin çıkarları, şirketlerin, sektörlerin,
STKların ve diğer grupların girişimleri
 Örnek Süreç: REACH (Kimyasalların Kaydı,
Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması)
düzenlemesi;
 Beyaz Kitap - 2001
 Yasa Taslağı - 2003
 Yasalaşması – 2006
 Yürürlüğe Giriş Tarihi - 2007
Topluluk Ajansları
 Avrupa Birliği’nde ortak politikalar
çerçevesinde karşılaşılan sorunlara
farklı yöntemlerle çözüm arayan ve
Birliğin faaliyetlerine ademi
merkeziyetçi bir yaklaşım getiren
ajanslar, AB hukukuna göre tüzel kişilik
statüsündedir
 Türkiye’nin, adaylığının teyit edildiği 1011 Aralık 1999 tarihli Helsinki
Zirvesi’nde Topluluk ajanslarına
katılabileceği belirtilmiştir.
Topluluk Ajansları























Avrupa Çevre Ajansı (Türkiye, onay 2003 –tam katılım)
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (Türkiye, imza 2006)
Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi
Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi
Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi
Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını İyileştirme Vakfı
Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi
Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitim Vakfı
Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi
Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı
Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı
Avrupa Deniz (Emniyeti) Güvenliği Ajansı
Avrupa Hava Güvenliği Ajansı
Avrupa Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı
Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi
Avrupa Demiryolu Ajansı
Avrupa Kimyasallar Ajansı
Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi İçin Avrupa Ajansı
Topluluk Balıkçılık Kontrol Ajansı
Topluluk Bitki Çeşitliliği Ajansı
Avrupa Temel Haklar Ajansı
Avrupa Çevre Ajansı
 Avrupa Çevre Ajansı Konsey
Yönetmeliği EEC/1210/906



Avrupa ölçeğinde nesnel, güvenilir ve
karşılaştırılabilir veriler sunarak çevre
koruma amaçlı alınacak önlemlere
yardımcı olmak
Kamuoyuna çevre durumu hakkında bilgi
vermek (Ürünlere konacak çevre etiketleri vb)
EIONET (European Environment
Information & Observation Network)
Türkiye AÇA
 1999 Haziran Türkiye’nin Ajansa üyelik başvurusu
 2000 Ekim tarihinde Anlaşmanın taraflarca Brüksel'de
imzalanması
 2002 Ocak Kanunun çıkması (Kanun No: 4794, Kabul
Tarihi: 23.01.2003) (28.01.2003 tarih ve 25007 sayılı
RG.)
 10 Konu: Hava Kalitesi, Hava Emisyonu, Doğa Koruma
ve Biyoçeşitlilik, Su, Deniz ve Kıyı Ortamları, Toprak,
Arazi Örtüsü, Veri Kaynakları Kataloğu, Atık, Ulaştırma.
 Türkiye’nin Katkı Payı: 1. yıl: 2.033.000 Euro, 2. yıl:
2.596.000 Euro idi. 3. yıldan itibaren 3.127.000 Euro
ödüyor (full cost)
NOT:Türkiye'nin Ajansa üyeliği; Avrupa müktesabatına uyumun sağlanması
yolunda Türkiye'nin kararlılığının önemli bir göstergesi Bu da çevre
müzakelerinin ötesinde, önemli bir politik inisiyatif olarak dikkate alınmalıdır.
Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)
 Ekonomik kalkınma ve çevre üzerinde yarattığı




baskılar (Doğal kaynakların istikrarlı bir șekilde
kullanılması, Enerji, Tașımacılık, Turizm, Sanayi, Tarım,
Ormancılık, Balıkçılık)
Çevreyi ilgilendiren gelișmeler
İklim Değișikliği, Stratosferdeki ozon tabakasının
delinmesi, Hava Kirliliği,Tehlikeli Kimyasal Maddeler,
Atıklar, Su, Toprak,Teknolojik ve Doğal tehlikeler,
Biyolojik çeșitlilik, İnsan Sağlığı)
Çevre yönetiminde gelișmeler, entegrasyonun
ilerlemesi
Açığın kapatılması (Avrupa çevre
değerlendirmelerini destekleyecek entegre izleme
sistemine doğru)
Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)
İLERLEMELER
 Ozon tabakasının delinmesine neden olan parçacıkların
salımları ve havaya gönderilen salımlar önemli ölçüde
azaltılmıştır. Hava kalitesi artırılmıştır.
 Suya salım yapan kaynaklar azaltılmış, su kalitesi artırılmıştır.
 Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde ve aday ülkelerde çevre ve
sektörel politikaların entegrasyonunda politik altyapının
geliştirilmesine yönelik çalışmalar hız kazanmıştır.
 Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde tarım ve sanayi sektörlerinin
toprağa ve havaya yaydığı salımlar azaltılmıştır.
Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)
SORUNLAR
 Atık yönetiminde az ilerleme kaydedilmiş
 Doğal kaynakların kullanımının azaltılmasında istenilen
ilerleme olmamıştır.
 Ekonomik büyümenin çevre üzerindeki baskısının azaltılmasına
yönelik birkaç olumlu örneğin dışında, çevre ve sektörel
politikaların entegrasyonunda önemli bir gelişme
kaydedilmemiştir.
 Çevre alanında ekonomik yaptırımlar ve ihtiyari anlaşmalar
Avrupa bölgesinde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.
 AB’nin istikrarlı kalkınma hedeflerine ulaşılabilmesi için
uygulanan politikalarda çevre entegrasyonu yetersizdir.
 Çevre politikalarının oluşturulması ve uygulanması teknolojik
alandaki gelişmelerle doğrudan bağlantılıdır.
 İklim değişikliğinin önlenmesi için daha çok uzun bir yol var.
 Çevre yönergelerinin uygulanması sorunları, gecikmeler
ülkelerin sorumluluklarında yaşanan sorunlar
Avrupa’da Çevrenin Durumu
AB’NİN AZALTMAYA ÇALIŞTIĞI TEMEL
KİRLETİCİLER
 Karbon dioksit (Birliğin iklim değişikliği
konusundaki politikaları ile doğrudan ilgili)
 Ozon (troposferik ozon)
 Sülfür dioksit
 Karbon monoksit
 Kurşun ve kurşun bileşikleri
AB Politika Oluşum ve Uygulama
Araçları: EYLEM PROGRAMLARI
22 Kasım 1973 yılında Konsey ve üye ülke temsilcileri kabul ederek Topluluk Bildirgesi haline geldi.
Dört Çevre Eylem Programının temeli:
kirliliğin önlenmesi
5. ve 6. Çevre Eylem Programlarının
temeli: sürdürebilir kalkınma ve
sorumluluğun paylaşılması
AB



1. ÇEP 1973-1976 AT çevre
politikasının genel prensiplerini ve
hedeflerini belirlemiş ve uygulama
için gerekli eylemleri tanımlamıştır
(yaşam ve yerleşim kalitesi)
2. ÇEP 1977-1981 İlkini izlemiştir.
(ÇED başlangıcı)
3. ÇEP 1982-1986 Eylem
önceliklerini tanımlamakta ve
entegrasyon temelleri ile önleyici
yaklaşım ihtiyacının ortaya atmıştır.
(temiz teknolojiler, ÇED Konsey
Kararı-1985
TÜRKİYE





Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı
(1963-1967) (hava kirliliği)
İkinci Beş Yıllık kalkınma Planı
(1968-1972) (özel bir bölüm yok)
3. 5. Yıllık Kalkınma Planı
(1973-1977) (özel bir çevre
bölümü var. 1973 başlangıç)
4. 5. Yıllık Kalkınma Planı
(1979-1983) (“önleyici politikalar”
başlıyor, yasal önlem başlıyor-Çevre
Kanunu, kusursuz sorumluluk)
5. 5. Yıllık Kalkınma Planı
(1985-1989) (“önleyici politikalar”
ve uluslararası tahhütlere yoğun
olarak girildiği dönem DPT “BM
Ortak Geleceğimiz” Raporunu
sorgulattırıyor )
AB


4. ÇEP 1987-1992 Daha geniş bir
yorumlama ve diğer politikalar ile
ilişkilendirme yolu ile çevre
mevzuatını güçlendirmiş, korumacı
yaklaşımda odaklanılmıştır.
(Çernobil)
5. ÇEP 1993-2000
“Sürdürülebilirliğe Doğru” 4 odak
noktası:
o
Çevrenin
diğer
politikalarla
bütünleştirilmesi için eylemler
(sanayi,
enerji,
ulaştırma,
tarım, turizm)
o
Destekleyici eylemler
o
Çevre
yönetiminde
teknik,
ekonomik ve sosyal araçların
kapsamlı ve farklı modellerle
kullanımı
o
Önemli ve özel çevre konuları
o
Uluslararası
eylemde
Topluluğun lider rolü
(CO2 vergisi, Rio Rüzgarı)
TÜRKİYE

6. 5. Yıllık Kalkınma Planı
(1990-1994) Çevre ilk kez
bütün sektörel yaklaşım ve
stratejilerde yer alıyor, SK,
OECD 1. Çevre İncelemesi..)

7. 5. Yıllık Kalkınma Planı
(1996-2000) UÇEP-Çevre bir
“yönetim” meselesidir, doğal
kaynak yönetiminin
sürdürülebilir kalkınma
anlayışıyla ele alındığı ilk plan
UÇEP ve OECD 2. Performans
İncelemesi)
AB
TÜRKİYE
 6. Çevre Eylem Programı
(2002-2012)
o
o
o
o
Öncelikli 4 eylem alanı:
İklim değişikliği,
Doğa ve biyolojik çeşitlilik,
Çevre ve sağlık,
Sürdürülebilir doğal kaynak
kullanımı ve atık yönetimi

•
•

8. 5. Yıllık Kalkınma Planı (20012005) (Kurumsallaşma politikaları ,
UÇEP in yenilenmesi ve AB
uyumuna önem, üretim kalıpları
politikaları-teknoloji gelişim
politikaları, temiz teknolojiler,
sürdürülebilir kalkınma göstergeleri)
(Genel Ekonomik Hedefler ve
Yatırımlar (2005)
Orta Vadeli Program (2006-2008)
Ön Ulusal Kalkınma Planı (20042006) (Ekonomik ve Sosyal Uyumda
AB Mali Yardımları İçin Stratejik Bir
Çerçeve-Ulusal Programın Eki)
o
Su kaynaklarının korunması
o
Kentsel çevre altyapı
yatırımlarına öncelik
o
Kurumsal kapasitenin ve
verimliliğin artırılması
9. Kalkınma Planı (2007-2013)
Hazırlık ve uygulama sürecinde
gelişmeler)
o

Doğal kaynakların korunması
AVRUPA TOPLULUĞU
POLİTİKA VE PROGRAMLAR (2000-2006)
Avrupa Çevre Politikası
Ortak Tarım
Politikası
Sosyal &
Ekonomi
Kohezyon
Politikası
Yapısal Fonlar
EAGGF, ERDF, ESF, FIFG
Regulasyon &
Ulusal Kırsal
Kalkınma Planı
Sektörel & İç
Politikalar
Ulaştırma: Marco Polo
LIFE
Enerji: SAVE, ALTENER,
STEER
- Doğa
AR-GE: 6th FPRTD
Tarımsal çevre
tedbirleri
Bölgesel Tek
Programlama
Dokümanı (SPD)
amaçlar 1 & 2
Ulusal SPD amacı 3
Çevre koruma
& Doğal
Alanların
Yönetimi
Topluluk Girişim
Programı (CIP):
LEADER+, INTERREG
III, EQUAL, URBAN
İstihdam & sosyal
sorunlar: Leonardo,
Daphne,Tempus
Yenilikçi Eylemler:
ERDF, ESF
SAPARD,
PHARE, ISPA
6ncı Çevre Eylem Programı
Öğretim-Gençlik:
Socrates, Youth
Kültür: Culture 2000,
MEDIA
Dış İlişkiler: MEDA,
SMAP, PHARE, TACIS,
Asia-pro-Eco
- Çevre
- Üçüncü Ülkeler
Tematik
Programlar
Sürdürülebilir
kentsel kalkınma
için işbirliği
Deniz kirliliği
STKların tanıtımı
Sivillerin korunması
& çevresel acil
hizmetler
Çevre & Gelişmekte
olan ülkeler
Tropikal orman
AVRUPA TOPLULUĞU
POLİTİKA VE PROGRAMLAR (2007-2013)
Sektörel & İç
Politikalar
Sosyal &
Ekonomik
Kohezyon
Politikası
Ulaştırma : Marco Polo II
EAGGF
3 amaç
Avrupa Tarımsal
Rehberlik ve
Yenilikler & İşletmeler :
Rekabet gücü ve Yenilikler
Çerçeve Programı (CIP)
- Yakınlaştırma
AR-GE : 7th FPRTD-FP7
Garanti Fonu
- Rekabet
Öğretim & Kültür: Gençlik,
FEADER
- İşbirliği
Ömür boyu öğrenme, MEDIA,
Culture 2007
ERDF, ESF, EFF,
Kohezyon Fonları
İstihdam ve Sosyal Politika:
ilerleme
Ortak Tarım
Politikası
Avrupa Kırsal
Kalkınma için
Tarım Fonu
Katılım Öncesi
Yardım Aracı (IPA)
Dış ilişkiler: Avrupa
Komşuluk & Ortaklığı,
İşbirliği Geliştirme Aracı,…
Adalet, Güvenlik,
Vatandaşlık,…
Avrupa Çevre
Politikası
LIFE+
FP7 (Teknolojik araştırma
ve kalkınma)
STRATEJİK İŞBİRLİĞİ PROGRAMI
ÖNCELİKLER
Sağlık
Gıda, tarım ve biyoteknolojiler
Bilgi ve iletişim teknolojileri
Nano-bilimler ve nano-teknolojiler
Enerji
Çevre ve iklim değişikliği
Ulaştırma
Sosyo-ekonomik ve insan kaynakları
Uzay
Güvenlik
FP7
Çevresel öncelikler
2007-2013 dönemi: 1,9 Milyar €
İklim değişikliği, kirlilik ve doğal riskler :
çevre ve sağlık
Kaynakların sürdürülebilir kullanımı:
Doğal kaynaklar ve insan yapısı kaynaklar
Deniz çevresi
Çevresel teknolojiler
Arz gözlem ve ölçüm araçları
Diğer Konular
AB’nin Uluslararası taahhütleri : Kyoto, biyolojik çeşitlilik sözleşmeleri,
Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi
IPCC (Hükmetl. İklim pn.) ve Global Earth Observation girişimlerine katkı
Avrupa Politikaları : 6ncı EAP, WFD, ETAP, SCALE, Denizcilik stratejisi
Çevrenin Finansmanı
AB Çevre Fonları, Genel Çerçeve
AB Kaynakları
 Topluluk çeşitli politikalarla, mali
araçlarla, önlemlerle kendi
programlarını finanse eder. (kalkınma
yardımı, bölgesel politikalar, vergiler vb)
Oysaki, BM ve OECD gibi geleneksel
uluslararası örgütler gibi üye ülkelerin
katkılarıyla değil. Mali ihtiyaçları
personel ve faaliyet harcamaları
tutarındadır.
AB Kaynakları
 Komisyon (Topluluk) Bütçe Kaynakları
• Avrupa Yatırım Bankası
• Yapısal Uyum Fonları (ISPRA, SPARD,
Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa
Sosyal Fonu, Avrupa Tarımsal
Yönlendirme ve Garanti Fonu)
 Üçüncü Ülkelerle Mali İşbirliği (Üçüncü
Ülkelerle Mali İşbirliği için yeni
modeller-Bölgesel Programlar)
 Akdeniz Programı (Euromed)
AB Kaynakları

Üçüncü Ülkelerle Mali İşbirliği
•
•
AVICENNE Programı (sağlık araştırma projeleri, su kaynakları yönetimi araştırma
projeleri )
PHARE Programı (Aday ülkelerin- özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri kurumsal kapasitesini güçlendirmek, PHARE Twinning.
Akdeniz Programı (Euromed)
•
•
•
•
MEDSPA Programı
(Akdeniz Eylem Stratejisi ve Planı, 1984-1992)
METAP (EEC+WB+EIB) 1990
Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası (Komisyon + AYB, 1992-1996)
Avrupa-Akdeniz Ortaklığı 1995, Mali Paketi MEDA Programı
o ISPA (ulaştırma ve çevre)
o SAPARD (tarımsal modernizasyon ve kırsal kalkınma)
•
•
NOT:
LIFE Programı (çevre ile doğrudan ilgili, 21 Mayıs 1992/Konsey Yönetmeliği)
European Commission SMAP–Short and Medium Term Priority Environmental
Action Programme (Multi-country programlardan biri) ve diğer bazı uluslararası
kuruluşlar
PHARE Yıllık Bütçesi: 1,5 milyar Euro
SAPARD Yıllık Bütçesi: 500 milyon Euro
ISPA Yıllık Bütçesi: 1 milyar Euro
AB Finansman Mekanizmaları
 Tütün ürünleri, alkollü içecekler, petrol
ürünleri gibi belli ürünlerin tüketimini
azaltmak için özel tüketim vergileri
uyguluyorlar
 Dolaysız vergiler kapsamında vergi
yapılarının çevreye daha fazla dost bir
yönde gelişmesine uğraşılıyor.
 Dolaylı vergilerin uyumlulaştırılması
(CO2)
 Vergi İndirimleri (Örnek: çevre yatırımının
maliyeti birinci yıl %60, takip eden 5 yıl içerisinde
tamamen vergiden muaf,Almanya’da sıkça kullanılan bir
uygulama)
AB Finansman Mekanizmaları
İktisadi nitelikli teşvikler
(Makro ve mikro ekonomik politikalar çevre maliyetlerinin pazara
yansıtılmasını sağlamalıdır)
 Tarım ve Çevre
 Çiftçiye ödeme yaparak bazı toprakların biyoçeşitliliği
bozmamak için üretimden çekilmesi teşvik (İngiltere)
 Çiftçi ile biyolojik çeşitliliği koruma amaçlı yönetime katılma
sözleşmeleri yapılıyor (İngiltere)
 Üretime ortak olma; üreticiyle, çevre uyumlu üretim
anlayışıyla üretirse işbirliği
 Doğal Kaynaklar
 Sulak alanların işletme ve gelişme haklarının bir
oluşuma/şirkete devredilmesi
 Balık ve kara avcılığında mülkiyet hakları oluşturarak bir
oluşuma devredilmesi (Bizde su ürünleri kooperatifleri!)
Toplumsal nitelikli teşvikler

(Destekleyici araçlar)
Kamu eğitimi, bilinçlendirme, bilgilendirme
AB Finansman Mekanizmaları
 “Ters teşvikleri” ortadan kaldırmak


Fosil yakıtları ve enerjinin etkin kullanımına
engel olan sübvansiyonları azaltmak yada
ortadan kaldırmak
Yenilenebilir enerji kaynaklarını teşvik
etmek için vergi teşvikleri, düşük KDV
oranları gibi ekonomik önlemler almak
 Temiz teknolojiler için teşvik
mekanizmaları
 Termal güneş enerjisi için aktif teşvik
ihtiyacı
AB FİNANSMAN - Türkiye


I - HELSİNKİ ÖNCESİ DÖNEM (1963 – 1999)
A-Gümrük Birliği Öncesi (1963-1995)
32 Yılda Mali Protokoller Çerçevesinde 1.433 milyon ECU taahhüt, 830
milyon ECU Kullanım

B-Gümrük Birliği Sonrası (1996-1999)
550,5 milyon ECU Kullanım

II - HELSİNKİ SONRASI DÖNEM (1999 – 2006)
2001-2003 dönemi 150 milyon EURO hibe, 450 milyon AYB
kredisi, Katılım Öncesi Mali Yardım (Pre-Accession
Financial Assistance) çerçevesinde 2004’de 250, 2005’de 300,
2006’da 500 milyon EURO
 III - MÜZAKERELERİN BAŞLANGICI (2007 -
)
Katılım Öncesi Enstrümanı “Pre-Accession Instrument” (IPA)
Tüzük 1085/2006
HELSİNKİ SONRASI
 Genel Amaç: AB’ye Uyum
 2001-2006 geçiş dönemi
 2007-2013 yeni mali yardım
dönemi
AB’nin katılım öncesi
fonları, gerekli olan
toplam yatırımların
%10’undan daha azını
karşılar
IPA Mali Yardım Bileşenleri
 Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal
Yapılanma
 Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği
 Bölgesel Kalkınma (ISPA yerine)
 İnsan Kaynaklarını Geliştirme
 Kırsal Kalkınma
IPA Bölgesel Kalkınma
 Ulaşım Altyapısı
 Çevresel Önlemler; atık yönetimi, su




kaynakları, kentsel atıksu yönetimi ve hava
kalitesi ile ilgili alanlar
Enerji altyapısı, yenilenebilir enerji ve enerji
verimliliğinin artırılması
Endüstri bölgelerinin yeniden yapılandırılması
(kirlenmiş alanların ve arazilerin
rehabilitasyonu dahil)
KOBİ’lerin desteklenmesi
Eğitim ve sağlık sektörleri özelinde sosyal
altyapının güçlendirilmesi
IPA İnsan Kaynaklarını Geliştirme
 Avrupa İstihdam Stratejisi ve
yenilenen Lizbon Stratejisi
önceliklerinin dikkate alınması
 STK’ların etkinliğinin ve kurumsal
kapasitelerinin güçlendirilmesi
Avrupa Komisyonu fonlarından sağlanan yardımlar
için yapılanma
A. Merkezi yapılanma:
B. Merkezi olmayan
yapılanma:
Kararları, Avrupa Komisyonu
alır.

Uygulama öncesi
(ex-ante):
Kararları, “İhaleye Yetkili
Merci (yani CFCU)” alır ve
Avrupa Komisyonunun
onayına sunar.

Uygulama sonrası
(ex-post):
Kararları, “İhaleye Yetkili
Merci (yani CFCU)” alır.
IPA Çevre, Türkiye
 Çevre alt yapı projelerine 2007 – 2009 yılları için IPA
kapsamında AB desteği, Çevre ve Orman Bakanlığı
tarafından hazırlanan Çevre Operasyonel Programı (OP)
çerçevesinde sürdürülmektedir.
 Çevre Operasyonel Programı’nın nihai faydalanıcıları;
Çevre ve Orman Bakanlığı, belediyeler, bölgesel birlikler,
su temini ve kanalizasyon kuruluşları ve sivil toplum
örgütleridir.
 Çevre OP çerçevesinde, ülke çapında çevre altyapı
ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla ilk başta nüfusu
50.000’in üstündeki tüm belediyeler hedef alınmıştır.
 Türkiye için IPA 1. dönem (2007-2009) çevre sektörü
desteği 205 milyon Euro, 2. dönem (2010-2013) çevre
sektörü desteği ise 400 milyon Euro olarak belirlenmiş
olup, toplamda 605 milyon Euro’dur.

IPA Çevre, Türkiye
İçme Suyu
14%
Sıralama Listesi Sektörel Dağılımı
Katı Atık
40%
Atıksu Arıtma ve
Şebeke İşleri
46%
Katı Atık
Atıksu Arıtma Ve Şebeke İşleri
İçme Suyu
Türkiye - AB Çevre Mevzuatı
Uyumunun Maliyeti
 Tam uyumun getireceği tahmini mali yük 60
milyar Euro ve üstü




İçme Suyu Temini
Atık Su Arıtma
Entegre Katı Atık Yönetimi
Endüstriyel Kirlilik
*AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006
Türkiye’de IPA Bölgesel Kalkınma Bileşeninde
Yeralan Operasyonel Programların Bütçeleri
(2007 – 2010)
Bileşen
Bölgesel Kalkınma
%
10
2007
(milyo
n
Eu
ro
)
%
167,5
0
2008
(milyon
Eu
ro)
%
173,8
2009
(milyon
Eu
ro
)
%
182,7
2010
(milyon
Eu
ro
)
Toplam
(milyon
Eu
ro
)
238,1
762,1
Rekabet Edebilirlik OP
25
41,9
25
43,5
30
54,8
30
71,4
211,6
Çevre OP
40
67,0
40
69,5
38
68,5
38
89,3
294,3
Ulaştırma OP
35
58,6
33
56,5
33
59,4
33
77,4
251,9
İnsan Kaynakları OP
-
50,2
-
52,9
-
55,6
-
63,4
222,1
Toplam
-
217,7
-
226,7
-
238,3
-
301,5
984,2
AB Çevre Demokrasisi
Çevre Hakkı, Katılımcı Süreçler,
Bilgiye Erişim
AB Vatandaşları Politikaları ve Çevre
 Amsterdam Antlaşması; “Birlik Vatandaşlığı”
 Aralık 2001 Laeken Toplantısı Sosyal Ortakların Etkin




Katılımı
Tüketici Bilgilendirme Politikası
Ombudsman’a başvuru (Halk denetcisi, uzlaştırıcı)
Adalet Divanı çevre korumacı bir yargı politikası izler
(risk konusunda bir belirsizlik varsa, ihtiyatlılık ilkesini
çalıştıran karar almıştır-GDO için önemli)
Zamanında, hedefli, ilgili, bağımsız ve güvenilir çevresel
bilgi sağlamak (AVRUPA ÇEVRE AJANSI)
 AB Aarhus Sözleşmesine taraf
 AP Dilekçe Komisyonu (sosyal güvenlik ve çevre
ağırlıklı)
G10
(The Green 10)
European Environmental Bureau
(Avrupa Çevre Bürosu-Çevre
Gruplarının oluşturduğu en büyük çatı örgüt, 1974)
Birdlife International (European Community Office)
Climate Action Network Europe (CAN Europe)
European Federation for Transport and Environment
Friends of the Earth Europe (FOE Europe)
Greenpeace Europe
International Friends of Nature (IFN)
WWF-EPO European Policy Office
Central and Eastern European Bankwatch (CEE
Bankwatch)
EPHA Environment Network (EEN)
Uluslararası hukuk..
UNECE
AARHUS SÖZLEŞMESİ
(Aarhus, 23- 25 Haziran 1998)
Çevresel Konularda Bilgiye Erişim,
Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın
Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi
Yürürlük: 30 Ekim 2001
AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili
enstrümanlar (80’ler)
 Çevresel Etki Değerlendirmesi Konsey
Direktifi 85/337/EEC
 Birincil Hukuk Kaynağı : Avrupa Tek
Senedi 1987, Article 130s (Now Article
175)
AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili
enstrümanlar (90’lar)








Bilgi Edinme Hakkı Konsey Direktifi 90/313/EEC
Amaç: Kamu otoritelerinin elinde bulunan çevre ile ilgili bilgilerin
yayımlanmasını ve kamunun bu bilgilere ulaşabilme hakkının güvence
altına alınması.
Maastricht 92
Directive on Freedom to Access to Information Sözleşmenin
hazırlanması için ilk önemli araç oldu. 1993 ya da 1992 bir daha check
et.
Avrupa Komisyonu ve Bakanlar Konseyi bilgiye ulaşma hakları
konusunda rollerini tanımlıyor ve adopte ediyor. 1994 code of
conductlarla yapıyor.
Treaty of Amsterdam 97, Madde 10
Bilgiye erişme ve transperency var ilk kez.
AB Sözleşmeyi 1998 de imzalıyor
Avrupa Parlamentosu Orta ve Doğu Avrupa Aday Ülkeleri Çevre İçin
Katılım Stratejisi Kararı (Resolution) 15 Nisan 1999 çevre ,tüketiciyi
koruma halk sağlığı, Gündem 21 in yerel taahütleri
AB Genişleme ve Çevre Politikaları Konsey Kararları, Aralık 1999,
Madde 16, Madde 17), Genişleme ve Çevre politikalarının 4 ana
başlığından biri “Şeffaflık, Bilgiye Ulaşma ve Katılımcılık”.
AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili
enstrümanlar (2000’ler)
 Avrupa Temel Haklar Şartı, IV. Bölüm:
Dayanışma Hakları (Çevre burada), Avrupa
Parlamentosu Genel Kurulu, 2 Ekim 2000
 Nice Treaty, 2000, Post Nice
 Directive 2001/42/EC Of The European
Parliament And Of The Council On The
Assessment Of The Effects Of Certain Plans
And Programmes On The Environment
(Strategic EA)
 Directive 2003/4/EC Of The European
Parliament And Of The Council of 28 January
2003 On Public Access To Environmental
Information And Repealing Council Directive
90/313/EEC (Genel Yorum: 313 den daha
İlerde, ama Aarhus’dan geri. (ticari bilgiler
konusunda) )
Avrupa Çevre Ajansı
 Avrupa Çevre Ajansı Konsey
Yönetmeliği EEC/1210/906


Kamuoyuna çevre durumu hakkında
bilgi vermek (Ürünlere konacak çevre
etiketleri vb)
EIONET
AB Katılımcı Ülke:
Türkiye
Gelişmeler, Fasıl Süreci, Darboğazlar
AB Çevre
AB müzakere sürecinde tarımdan
sonra en geniş bölümdür.
Çok sektörlü ve uygulama
maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle
uyumlaştırması en zor alanlardan
biridir.
Bir çok aday ülkede müzakeresi en
son kapanan bölüm çevre
olmuştur.
(Merkezi ve Doğu Avrupa aday ülkelerinin tümü, çevre
müzakerelerinde teknik adaptasyon ve/veya geçiş süresi
talebinde bulunmuşlardır. Örneğin Romanya en son “Adalet”i
ve “Çevre” yi kapamıştır.)
Uyum Sürecinde Önemli Hususlar







Yasal
Mevzuat Uyumu
Uygulama
Yaptırım
Kurumsal
İdari Yapının Güçlendirilmesi
Kurumlararası Koordinasyonun Güçlendirilmesi
Paydaşların Dahil Edilmesi
Finansal
• Uyum Maliyetlerinin Yüksek Olması
AB Adaylığı Bağlamı
 Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal








Programı - 2001
Katılım Öncesi Ekonomik Program (lar)
Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal
Programı - 2003
Ön Ulusal Kalkınma Programı (2004 -2006)
Türkiye’nin AB Müktesebatına Uyum Programı (2007 -2013)
Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal
Programı 2008
AB Altıncı Çevre Eylem Programının Tematik Stratejileri (Toprak,
Hava Kirliliği, Atık Yönetimi, Deniz Çevresi, Kentsel Çevre
Stratejileri)
İlerleme Raporları
Çevre Faslı Müzakere süreci
AB Çevre Mevzuatının Uyumlaştırılması
 İç hukuk uyumu/ulusal mevzuata yansıtma

Yönetmelikler
 Uygulama

Kurumsal altyapı ve bütçe tahsisi
 Yürütme (yaptırım)

Denetim ve cezai düzenlemeler
AB ENTEGRE ÇEVRE UYUM
STRATEJİSİ
(2007 – 2023)
ÇEVRE YATIRIMLARININ FİNANS KAYNAKLARININ
KARŞILANMA ORANI (2007 -2023)
 Merkez Yönetim (Bölge düzeyi dahil) % 18
 Yerel Yönetim % 42




Belediye öz kaynakları %18
İller Bankası % 21( İller Bankasının 2007 – 2023 yılları
arasında çevre yatırımlarına yüzde 17 ile 24 arasında pay
ayırması tahmin edilmektedir.)
PPP (YİD) % 1
Dış krediler % 2
 KİT % 1
 Özel Sektör % 17 (Türkiye’de mevcut durum
rakamları yok. Diğer aday ülkeler- endüstrinin
yatırım harcamaları GSYİHnın % 0.3 -% 0.6
arasında)
 Fonlar (AB +Diğer) % 23
Önemli not: Çevre yatırımı olarak fonksiyonel bütçede; Su-kanalizasyon,
Temizlik ve Çevre Koruma, Tarım, KÖYDES hizmetleri alındı.
ÇEVRE YATIRIMLARI (2007 -2023)
 Merkez Yönetim (Bölge düzeyi dahil) 19
milyon YTL
 Yerel Yönetim 46 milyon YTL

Belediye öz kaynakları 20 milyon YTL
İller Bankası 22 milyon YTL
PPP (YİD) 1.5 milyon YTL

Dış krediler 1.8 milyon YTL


 KİT 11 milyon YTL
 Özel Sektör 19 milyon YTL
 Fonlar (AB +Diğer) 25 milyon YTL
TOPLAM: 120 milyon YTL ( Yaklaşık 60 milyar
Euro)
Çevre yatırım maliyetlerinde en
fazla paya sahip sektörler
Bu kaynağın;
 %58 ini su/atık su sektörü
 %16 sını katı atık sektörü
 % 0.6 sini hava sektörü
 % 25 ini endüstriyel kirlilik önleme
ve kontrol sektörü
 % 0.4 ünü doğa koruma sektörü
kullanacak.
KATILIM SAFHALARI
1. TARAMA SÜRECİ (Komisyon ile)
2. MÜZAKERELER SAFHASI
(Komisyon, Üye ülkeler, Bakanlar
Konseyi Genişleme Grubu ile)
3. KATILIM ANTLAŞMASININ
HAZIRLANMASI SAFHASI
Aşamalar
 Tarama Süreci: mevzuattaki boşluklar, örtüşenler ve
çelişkiler – Kısaca müktesebata uyumda gelinen aşama
tespit edilecek
Strateji/Pozisyon Belgesi: Tarama sürecini takiben
Türkiye’den AB çevre mevzuatının örtüşme taahhütlerini
içeren belge (Zayıf olan Ulusal Programın yenilenmesi)
 Mevzuat örtüşmesi yatırımlar,geçiş süreleri gibi başlıklar
için önceden yol haritası düzenlenir ve buna göre durum
belgesi hazırlanır.
 Her bir direktif için “Strateji Belgesi” ile uyumlu
“Uygulama Planı” (sadece mevzuat değil, uygulama) ve
“Zaman Çizelgesi” hazırlanır (UÇES)
Uygulama Planı ve Zaman Çizelgesi bağlayıcıdır.
 Her bir müzakere alanı birbirinden bağımsız ele alınır.
Aşamalar
 “Uygulama planı” kesin tarihlerle belirlenmiş
taahhütlerinin yanı sıra, Direktif kapsamına girecek olan
özel sektör işletmeleri için de taahhütleri
içerecektir.Devletin özel sektör ile işbirliği şarttır.
 Direktife Özel Uygulama (Yatırım) Planı-DSIP her sektör
grubu ve hatta her bir işletme için uyumlastırma
taahhütlerini içerir. Örneğin “x” işletmesi Entegre
Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü Direktifine uyum için
gerekli süre, yatırım, bu yatırımın istenilen süreye göre
planlanması bu aşamada yapılması gerekenlerden
bazılarıdır.DSIP hukuki ve kurumsal düzenlemeleri
kapsamaz.
 Her sektör için bir yol haritası belirlenecek (Örneğin
tamamen sanayinin görevi olan Entegre Kirliliğin
Önlenmesi ve Kontrolü Direktifi kapsamında enerji,
tekstil, gıda gibi bir çok işletmenin ayrı ayrı yol haritası
belirlenecek)
 Yapılanlar “Pozisyon Belgesi”ne uygun değilse
reddedilebilir.
Aşamalar
 Müzakere süreci içinde Birlik mevzuatının tamamen








içselleştirilmesi beklenir.
Başlıklar ve başlıklara göre mevzuat belirlenecek
Mevzuat uyumu ve uygulamaların başlangıç tarihi
belirlenecek
Başlıklara göre karşılanacak kriterler tanımlanacak
Başlıkların kapatılma koşulları belirlenecek
Başlıklara ilişkin müzakerenin Komisyon tarafından
askıya alınması için koşullar belirlenecek
Başlıklara ilişkin müzakerenin Komisyon tarafından
kesilmesi için koşullar belirlenecek
Müzakerenin sonlandırılması bütün başlıkların
kapatılması ile mümkündür
Türkiye’nin kendisi için önem taşıyan sektörleri, ek
sürelere ihtiyaç duyması, geçici muafiyet talebi, gerekli
yatırımlar için kaynak sağlama ve süreçlerinin tespiti
(Bu aşamada İşbirliği Anlaşmaları yapılıyor)
TARAMA TOPLANTILARI
Çevre ve Orman Bakanlığı; Ulusal Program
ve AB Çevre Mevzuatı uyum
çalışmalarından sorumlu kurumdur.
Çevre faslı tarama toplantıları 2006 yılında
tamamlanmıştır. (Mayıs 2005 – 2006)
99
ÇEVRE FASLI TARAMA SONU RAPORU
Üye ülkelerin görüşü alındıktan sonra,
Avrupa Konseyi tarafından onaylanmıştır.
Portekiz Dönem Başkanlığı’nın resmi
mektubu ile 3 Ekim 2007 tarihinde
Türkiye’yeye nihai şekli iletilmiştir.
 İki (2) adet Açılış Kriteri ihtiva etmekte idi.
100
AÇILIŞ KRİTERLERİ
1. Müktesebatın uyumlaştırılmasına, uygulanmasına ve
uygulamanın etkili hale getirilmesine ilişkin
aşamaların ve zaman çizelgelerinin yer aldığı,
kapsamlı bir Stratejinin hazırlanması.
2. AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin kararlarına uygun
olarak, ilgili AB Çevre Mevzuatının uygulanmasına
ilişkin yükümlülüklerin (Gümrük Birliği) yerine
getirilmesi.
101
YAPILAN ÇALIŞMALAR
1. Açılış Kriterinin karşılanmasına yönelik olarak:

Bakanlığın koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşların
katkıları ile 69 adet AB Mevzuatı için
400 sayfalık Strateji Belgesi hazırlanmıştır.

Hazırlanan Strateji Belgesi;





Yatay Mevzuat,
Hava Kalitesi,
Atık Yönetimi,
Su Kalitesi,
Doğa Koruma,
 Endüstriyel
Kirlilik
Kontrolü
ve
Yönetimi,
 Kimyasallar Yönetimi,
 Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar,
 Gürültü Yönetimi
Risk
olmak üzere (dokuz) 9 sektörü ihtiva etmektedir.
102
YAPILAN ÇALIŞMALAR
2. Açılış Kriterinin karşılanmasına yönelik olarak:
Gümrük Birliği kapsamında kalan 5 AB Çevre
Mevzuatından:
 Tehlikeli Kimyasallar Direktifi,
 Deney Hayvanları Direktifi,
 Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi,
 Petrol ve Motorin Kalitesine İlişkin Direktif,
 Bazı Sıvı Yakıtların Kükürt İçeriğine İlişkin Direktif
için Uygulama Notları hazırlanmıştır.
103
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Strateji Belgesi ve Uygulama Notları, 30 Eylül 2009
tarihi itibarıyla, Dışişleri Bakanlığı kanalıyla, Avrupa
Komisyonu’na gönderilmiştir.
Avrupa Komisyonu tarafından “Açılış Kriterleri
Değerlendirme Raporu” hazırlanmış ve 9 Ekim
2009 tarihinde Avrupa Konseyi’ne sunulmuştur.
104
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Avrupa Konseyi’nde “Açılış Kriterleri Değerlendirme
Raporu”nun onaylanmasının ardından, 12 Kasım
2009 tarihinde Türkiye İsveç Dönem Başkanlığı
tarafından “Çevre Faslı Müzakere Pozisyon Belgesi”ni
sunmaya davet edilmiştir.
“Çevre Faslı Müzakere Pozisyon Belgesi”
13 Kasım 2009 tarihi itibarıyla İsveç Dönem
Başkanlığı’na sunulmuştur.
105
YAPILAN ÇALIŞMALAR
İsveç Dönem Başkanlığı’nda, 21 Aralık 2009 tarihinde
Brüksel’de gerçekleştirilen “Hükümetlerarası Katılım
Konferansı”nda “27 No’lu Çevre Faslı”nın
müzakerelere açılması resmen ilan edilmiştir.
Böylece, Türkiye-Avrupa Birliği Katılım Müzakereleri
sürecinde, “Çevre Faslı” ile birlikte toplam açılan
Fasıl sayısı 12’ye ulaşmıştır.
106
KAPANIŞ KRİTERLERİ
Türkiye’nin “Müzakere Pozisyon Belgesi”ne karşılık
olarak hazırlanan Avrupa Birliği’nin “Ortak
Müzakere Pozisyon Belgesi”nde, “Çevre Faslı”nın
geçici olarak müzakerelere kapatılabilmesi için 6
adet “Kapanış Kriteri” belirlenmiştir.
107
KAPANIŞ KRİTERLERİ
Bu doğrultuda, Türkiye’nin:
1.
Avrupa Birliği’nin yatay ve çerçeve çevre
müktesebatını kabul etmesi,
2.
Türkiye’nin Avrupa Birliği’nin su kalitesi çevre
müktesebatını kabul ederek ilerleme
sağlaması.
3.
Endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi çevre
müktesebatını kabul etmesi.
108
KAPANIŞ KRİTERLERİ
Bu doğrultuda, Türkiye’nin:
4.
Doğa koruma ve atık yönetimini de içerecek şekilde,
geri
kalan
sektörlerde
müktesebata
uyumu
sürdürmesi ve katılım tarihinde Avrupa Birliği
yükümlülüklerine ilişkin tamamen hazır olduğunu
göstermesi,
5.
Denetim hizmetlerini de içerecek şekilde idari
kapasiteyi ve koordinasyonu geliştirmeye devam
etmesi ve hazır hale getirmesi.
6.
Ek Protokol yükümlülüklerini yerine getirmesi
gerekmektedir.
109
ÇEVRE
DEROGASYONLARI
AB Çevre Mevzuatının Uyumu
 Türkiye, üyelik ile birlikte AB çevre
müktesebatının tümünü uyumlaştırmalı
ve uygulamak zorundadır.
 Müzakere edilecek husus; mevzuata
uyum takvimi, uygulama planı ile
birlikte talep edilebilecek geçiş
süreçleri ve derogasyonlardır.
Geçiş Süreçleri
 Sadece “ağır yatırım” ihtiyacı olan ve
uyumun ancak belirli bir süreç içerisinde
tamamlanabileceği alanlarda aşağıdaki
şartların karşılanması ile mümkün
olacaktır;



Yatırım ve finansman planı
Ara hedefler
Teknoloji bilgisi
 Katılım anlaşmasının ekinde yer alır.
Süreç...
 Geçiş Süreçleri ve Düzenleyici Etki
Analizleri
 Ekonomik ve sosyal faydaların
değerlendirilmesi
 Alternatif uygulama senaryolarına
göre maliyet analizinin yapılması
 Yatırım önceliklendirmesinin yapılması
 Finansman planının belirlenmesi
MÜZAKEREYİ ZORA KOŞACAK
TEMEL HUSUSLAR
 Aşağıdaki alanlarda hiçbir şekilde geçiş
süreci talep edilemez;





Mevzuatın tümü için (sadece mevzuata tabi
olan işletmelerin bir bölümü için)
AB mevzuatının iç hukuk ile uyumlaştırılması
Çerçeve mevzuat
Doğa koruma
Avrupa Tek Pazarını ilgilendiren ürün-temelli
düzenlemeler
 Yeni İşletmeler
Mevzuat
Çek C.
94/63/EC
94/62/EC
Est.
Kıbrıs
2006
2005
2005
Let.
Litv.
2008
2007
2007
2006
Mac.
2005
76/464/EEC ve
bağlı
Direktifler
91/271/EEC
2010
2010
2012
2015
2009
2015
Mal.
Pol.
Slovk.
2004
2005
2007
2009
2007
2007
2007
2007
2006
2007
2015
2015
2000/76/EC
2010
2007
2015
99/32/EEC
2015
2004
2009
2013
*
2011
2017
2007
*
*
2004
2012
2005
2006
2015
*
79/409/EEC
2005
2008*
94/67/EC
2005
87/217/EEC
92/43/EC
2005
2010
2006
*
97/43/EC
98/83/EC
*
*
259/93/EEC
1999/31/EC
2007
2015
2006
96/61/EC
2001/80/EC
Slvn.
2004
2009*
2006
2011
Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan
mevzuat








Akaryakıtın istasyonlarda depolanmasından
ve terminallerden servis istasyonlarına
dağıtımı sırasında oluşan uçucu organik
maddelerin kontrolüne ilişkin 20 Aralık 1994
tarih ve 94/63/EC sayılı Konsey Direktifi
Ambalajlama ve ambalaj atıklarına ilişkin 20
aralık 1994 tarih ve 94/62/EC sayılı Konsey
Direktifi
Bazı tehlikeli maddelerin su ortamlarına
deşarjının yarattığı kirliliğe dair 4 Mayıs 1976
tarih ve 76/464/EEC sayılı Konsey Direktifi
Kentsel atıksu arıtımı konulu 21 Mayıs 1991
tarih ve 91/271/EEC sayılı Konsey Direktifi
Atıkların yakılmasına ilişkin 4 Aralık 2000
tarih ve 2000/76/EC sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Direktifi
Entegre kirlilik önleme ve kontrolü ile ilgili 24
Eylül 1996 tarih ve 96/61/EC sayılı Konsey
Direktifi (IPPC)
Büyük yakma tesislerinden havaya yayılan
bazı kirletici maddelerin sınırlanması
hakkında 23 Ekim 2001 tarih ve 2001/80/EC
sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey
Direktifi
Bazı sıvı yakıtların kükürt oranının
azaltılmasına ve 93/12/EEC sayılı Direktifin
değiştirilmesine dair 26 Nisan 1999 tarih ve
99/32/EC sayılı Konsey Direktifi










Avrupa Birliği içinde veya dışında atıkların taşınımına
dair 1 Şubat 1993 tarih ve 259/93/EEC sayılı Konsey
Tüzüğü
Atıkların düzenli depolanmasına ilişkin 26 Nisan 1999
tarih ve 1999/31/EC sayılı Konsey Direktifi
Tıbbı olarak maruz kalmaya bağlı olarak iyonlama
radyasyonunun tehlikelerine karşı bireylerin
sağlıklarının korunması hakkında ve 84/466/Euratom
sayılı direktifi kaldıran 30 Haziran 1997 tarih ve
97/43/Euratom sayılı Konsey Direktifi
İnsani tüketim amaçlı suyun kalitesi ile ilgili 3 Kasım
1998 tarih ve 98/83/EC sayılı Konsey Direktifi
Doğal yaşam ortamlarının yabani fauna ve floranın
korunmasına dair 21 Mayıs 1992 tarih ve 92/43/EEC
sayılı Konsey Direktifi
Yabani kuşların korunmasına dair 2 Nisan 1979 tarih
ve 79/409/EEC sayılı Konsey Direktifi
Tehlikeli atıkların yakılmasına ilişkin 16 Aralık 1994
tarih ve 94/67/EC sayılı Konsey Direktifi
Asbestten kaynaklanan kirliliğin azaltılması ve
önlenmesi 19 Mart 1987 tarih ve 87/217/EEC sayılı
Konsey Direktifi
Dizel yakıt ve benzin kalitelerine ilişkin 13 Ekim 1998
tarih ve 98/70/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve
Konsey Direktifi
Tarımsal kaynaklardan gelen nitratın sebep olduğu
kirliliğe karşı suların korunmasına ilişkin 2 Aralık 1991
tarih ve 91/676/EEC sayılı Konsey Direktifi
Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan
mevzuat







Organik solventlerin kullanımından
kaynaklanan uçucu organik
bileşiklerin (VOC) emisyonuna dair
1999/13/EC sayılı ve 11 Mart 1999
tarihli Direktif
Yüzme sularının kalitesine dair 8
Aralık 1975 tarih ve 76/160/EEC
sayılı Konsey Direktifi
Tehlikeli maddeleri içeren büyük
kaza risklerinin kontrolüne ilişkin 9
Aralık 1996 tarih ve 96/82/EC sayılı
Seveso II Direktifi
Balıkların yaşamını korumaya
yönelik tatlı su kalitesine dair18
Temmuz 1978 tarih ve 78/659/EEC
sayılı Konsey Direktifi
Tehlikeli atıklar hakkında 12 Aralık
1991 tarih ve 91/689/EEC sayılı
Konsey Direktifi
Atık yağların bertaraf edilmesine
ilişkin 16 Haziran 1975 tarih ve
75/439/EEC sayılı Konsey Direktifi
Poliklorlu bifenil ve poliklorlu
terfenillerin (PCB/PCT) ortadan
kaldırılması hakkında 16 Eylül 1996
tarih ve 96/59/EC sayılı Konsey
Direktifi





Bazı tehlikeli maddeler ihtiva
eden piller ve akümülatörlere
ilişkin 18 Mart 1991 tarih ve
91/157/EEC sayılı Konsey
Direktifi
Ozon tabakasını inceleten
maddeler ilişkin 15 Aralık 1994
tarih ve 3093/94/EC sayılı
Tüzük
Atıklara ilişkin 15 Temmuz 1975
tarih ve 75/442/EEC sayılı
Konsey Direktifi
Üye devletlerde içme suyu için
kullanılacak yüzey suyu
kalitesine dair 16 Haziran 1975
tarih ve 75/440/EEC sayılı
Konsey Direktifi
Hurda taşıtlara ilişkin 18 Eylül
2000 tarih ve 2000/53/EC sayılı
Direktif
Geçiş Süreçleri
(örnekler..)
Ülke
Mevzuat
Tarih
Macaristan
(2002)
Kentsel Atık Su
Arıtma
2015
Polonya
(2002)
Büyük Yakma
Tesisleri
2015
Bulgaristan
(2004)
Büyük Yakma
Tesisleri
2014
Geçiş Süreçleri
(örnek: Macaristan)
 Kentsel Atık Suların Yönetimine İlişkin 91/271/EEC




Sayılı Direktif (31 Aralık 2015’e kadar 3 aşamada
uygulanması 2008,2010,2015)
Ambalajlama ve Ambalaj Atığına ilişkin 94/62/EC Sayılı
Direktif (31 Aralık 2005’e kadar uygulanması)
Değişiklik: 2004/12/EC Sayılı Direktif (2012’ye kadar)
Tehlikeli Atıkların Yakılmasına İlişkin 94/67/EC Sayılı
Direktif(30 Haziran 2005’e kadar)
Büyük Yakma Tesislerinden Emisyonların
Sınırlandırılmasına İlişkin 88/609/EEC Sayılı Direktif (31
Aralık 2004’e kadar)
Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıklarına İlişkin
2002/96/EC Sayılı Direktif (31 Aralık 2008’e kadar)
Elektrikli ve Elektronik Atığın Toplanması ve Yeniden
Kullanılması İçin Sistem (31 Aralık 2006’ya Kadar)
NOT: DEROGASYON İSTENİRKEN AYRINTILI BİR İDARİ VE MALİ UYGULAMA PLANI SUNULUR
Geçiş Süreçleri
(örnek: Polonya)
 Büyük Yakma Tesisleri Yönergesi, Polonya
36 işletme için 31 Aralık 2015 tarihine kadar kükürt
ile ilgili “emisyon sınır değeri” uygulanmayacaktır.
 Ancak bu geçiş süreci içerisinde Polonya’da tüm
işletmelerden kaynaklanan kükürt emisyonlarının
 2008 yılında 454.000 t/yıl
 2010 yılında 426.000 t/yıl
 2012 yılında 358.000 t/yıl
geçmeyecektir.
 Polonya - Sonuç
 1 Ocak 2008 / 1 Ocak 2012 tarihlerinde Polonya “geçiş
süreci” alınan işletmeler için mevcut uyum durumunu,
yatırım planı ve muhtemel tam uyum tarihlerini belirten
bir raporu Avrupa Komisyonu’na sunacaktır.

MÜZAKEREYİ ZORA KOŞACAK
TEMEL HUSUSLAR
 Etkin çevre finansman yapısının olmaması
 Karşılaştırılamayan, yetersiz, öncelikli ve






güvenilir olmayan veri tabanı
Uygulama ve yaptırımın ülke genelinde eşit
gerçekleşmemesi
Çevre kurumsal yapısını güçlendirme ihtiyacı
Çevre mevzuatının diğer sektörlerle
entegrasyon sorunu
AB mali yardımlarının kısıtlı olması
AB’nin dinamik yapısı, sürekli gelişen mevzuat
Uzman yetersizliği
İklim Değişikliği ile
Mücadele
Uluslararası Boyut ve Türkiye’ye Yansımalar
İklim
Değişikliği
Rejimi
Kilometre
Taşları
Uluslararası Süreç
 1988 uluslararasi iklim müzakerelerinin miladı
(Birlesmis Milletler Genel Kurulu, 43.
Oturum,”Kuresel iklimin insanlığın bugunkü ve
gelecek kuşakları için korunması Kararı”
 1992 İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1995
yürürlük)
 1997 Kyoto Protokolü (2005 yürürlük)
 2012 Sonrası (Kyoto Protokolünün 1. Yükümlülük Dönemi
bitiyor)


2007 Bali Eylem Planı (COP 13)
2009 Kopenhag Mutabakatı (COP 15)
İklim Değişikliği ve Bin Yıl
Kalkınma Hedefleri
Bin Yıl Kalkınma Hedeflerine (MDG)
ulaşılması çabaları, başlıca:
MDG 1 (Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan
kaldırılması),
• MDG 3 (Toplumsal cinsiyet eşitliğinin teşvik
edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi) ve
• MDG 7 (Çevresel sürdürülebilirliğin
sağlanması)
•
konularında İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
tarafından tehdit edilmektedir.
BMİDÇS Prensipler
• Sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi ve
alınacak politika ve önlemlerin ulusal
kalkınma programlarına entegre edilmesi
• İklim sisteminin eşitlik temelinde, ortak
fakat farklı sorumluluk ilkesine uygun
olarak korunması
• İklim değişikliğinden etkilenecek olan gelişme
yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel
koşullarının dikkate alınması
• İklim değişikliğinin önlenmesi için alınacak
tedbirlerin etkin ve en az maliyetle
yapılması
• İhtiyat Prensibi
126
BMİDÇS notlar...
 Geçmişteki ve günümüzdeki küresel sera gazı
salımında en büyük payın gelişmiş
ülkelerden kaynaklandığını, gelişme
yolundaki ülkelerde kişi başına salımın halen
nispeten düşük olduğunu, gelişme yolundaki
ülkelerden kaynaklanan küresel salım payının
sosyal ve kalkınma gereksinimlerini karşılamak
üzere artacağı
 Kara ve deniz ekosistemlerinin sera gazları
yutakları ve hazneleri olarak rolünün önemi
127
BMİDÇS ve TÜRKİYE
 1992 – 2004 Müzakereleri
 Marakeş (COP.7): “Sözleşmenin Ek-I
listesinde yer alan diğer taraflardan
farklı bir konumda olan Türkiye’nin özel
koşulları tanınarak, isminin EK-I’de
kalarak EK-II’den silinmesi”
 24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS’ne
resmen taraf.
BMİDÇS Ülke Gruplanmaları
* Ek I’e COP7’de eklendi
** Malta’nın Ek I’e eklenmesi yönünde değişiklik
talebinde bulundu.
BMİDÇS ve TÜRKİYE
Sözleşme kapsamında 3 grup ülke
Sözleşme
Listeleri
Ülkeler
Ek-1
OECD + AB + PEGSÜ (*)
(41 ülke)
Türkiye (Özel şartları tanınarak)
Ek-2
OECD + AB-15
(24 ülke)
Türkiye (hariç)
Teknoloji Transferi ve
Mali Destek Sağlamak
Ek-1 Dışı
Diğer Ülkeler (Çin, Hindistan,
Pakistan, Meksika, Brezilya, …)
Yükümlülükleri yok…
Sorumluluklar
Emisyon Azaltımı
(*) PEGSÜ: Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler (Doğu Bloku
Ülkeleri)
130
KYOTO PROTOKOLÜ
 BMİDÇS’nin sera gazı emisyonlarının
azaltılmasına veya sınırlandırılmasına
yönelik hukuki açıdan bağlayıcı
belgesidir.
 Protokolün Ek-B listesinde yer alan
ülkelerin toplam sera gazı
emisyonlarını 2008-2012 döneminde
(ilk yükümlülük dönemi), 1990 yılı
(temel yıl) seviyesinin ortalama en
az % 5 altına indirmesini taahhüt
etme zorunluluğu bulunmaktadır.
KYOTO ve TÜRKİYE
• 26 Ağustos 2009 da da resmen taraf.
• Türkiye’nin Protokolün ilk yükümlülük
döneminde (2008-2012)
sayısallaştırılmış sera gazı emisyon
azaltım veya sınırlama yükümlülüğü
alması prosedür olarak mümkün
görülmemektedir.
• 2012 sonrası için uluslararası iklim
rejimi müzakereler ile şekillenecektir
Sözleşme ve Protokole Göre
Ülkelerin Sınıflandırılması
BMİDÇS
KP
Listeler
Ülkeler
Sorumluluklar
Ek-1
OECD + AB +
PEGSÜ (40 ülke)
Emisyon Azaltımı
Ek-2
OECD + AB-15
(25 ülke)
Türkiye (hariç)
Teknoloji Transferi ve Mali
Destek Sağlamak
Ek-1 Dışı
Diğer Ülkeler (Çin,
Hindistan,
Pakistan, Meksika,
Brezilya, …)
Yükümlülükleri yok…
Ek-B
Ek-1 Ülkeleri
(38 ülke)
(Türkiye ve
Belarus hariç)
2008-2012 arası dönem için
1990 seviyesine göre sera
gazı emisyonlarında %5
azaltım
Bali Eylem Planı
(2007)
2012 İklim Rejimi Müzakerelerinin Yol Haritası
Ortak Vizyon

Uzun dönemli işbirliği için ortak vizyon geliştirmek
Azaltım



Gelişmiş ülkelerin azaltım taahhütleri
Ölçülebilir, raporlanabilir, doğrulanabilir
Gelişmekte olan ülkelerin Ulusal Uygun Azaltım
Eylemleri (NAMA) vs.
Uyum

Uyum stratejileri ve eylem planları
Teknoloji


Teknoloji transferi
Fikri mülkiyet hakları vs.
Finans


Finansman kaynağı
Fonların yönetilmesi, Kırılganlığa karşı duruş vs.
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli
IPCCC 4. Değerlendirme Raporu (2007)
 Ek-I ülkeleri toplam salımlarını 2020
yılına kadar 1990 yılına göre en az
%25-40 oranında azaltmalı,
 Ek-I Dısı ülkeler mevcut salım
projeksiyonlarından %15-30
oranında azaltıma gitmeleri zorunlu
2012 Sonrası İklim Rejimi
2 ana eksen
 Bali Eylem Planı çerçevesinde
Sözleşme altında oluşturulan Geçici
Çalışma Grubu: (AWG-LCA)
 Kyoto Protokolü altında oluşturulan
geçici çalışma grubu: (AWG-KP)
Protokole taraf EK-I ülkelerinin 2012
sonrası sera gazı emisyon azaltım
yükümlülüklerinin belirlenmesi
2012 Sonrası
Temel Müzakere Konuları
AWG-LCA Kapsamında;
- Ortak Vizyon, Azaltım, Uyum,
- Teknoloji Transferi, Finansman
AWG-KP Kapsamında;
-
Ek-I Ülkelerinin emisyon azaltım ölçeği
Emisyon Ticareti ve Proje Temelli Mekanizmalar
AKAKDO
Yasal konular
Potansiyel etkiler (çevresel ve sosyo-ekonomik)
- Sera gazı emisyonları ve sektörler
İklim değişikliği ve Türkiye...
Küresel Kilometre Taşları
BMİDÇS
1994
2005
BM İnsan
Çevresi
Konferansı,
1972
(Stockholm)
1972
6. Kalkınma Planı
(1990-1994)
Birleşmiş
Milletler Çevre
ve Kalkınma
Konferansı
(UNCED), 1992
(Rio)
BMİDÇS
3.Taraflar
Konferansı
1997 (Kyoto)
BM Binyıl
Zirvesi,
2000
1995
2000
7. Kalkınma Planı
(1996-2000)
8. Kalkınma Planı
(2001-2005)
AB-TR Gümrük
Birliği (1996)
Yerel Gündem
21 (1997)
UÇEP
(1998)
Ulusal SK Raporu
(2002)
Türkiye’deki Gelişmeler
Dünya
Sürdürülebilir
Kalkınma
Zirvesi, 2002
(Johannesburg)
2005
Kyoto
Protokolü
2012
Kyoto
Protokolü’nün
yürürlüğe
girmesi, 2005
2010
9. Kalkınma Planı
(2007-2013)
AB-TR
Katılım
Süreci
(2003)
TÜRKİYE
KYOTO
BMİDÇS‘ye taraf
PROTOKOLÜ
olunması
NE TARAF
OLDU (2009)
IDKK (2004)
Birinci Ulusal
Bildirim (2007)
138
2012 Sonrası Türkiye’nin
Beklentileri
Ortak Vizyon
Gerçekçi, esnek, katılımcı, tüm ülkelerin ihtiyaçlarını dikkate
alacak şekilde kapsayıcı, düşük karbonlu teknolojiye geçişin
sağlanabilmesi için teşvik mekanizmalarını içeren..
Azaltım
Ülkelerin ekonomik gelişmişlik ve ulusal kapasitelerine göre
farklılaştırılmaları, farklılaşmada yeni kriterlerin belirlenmesi,
dinamik, eşitlikçi ve esnek bir sistem..
Adaptasyon
Uyum planlarının geliştirilmesi ve ulusal planlara entegrasyonunu,
çeşitli teşvikler ile mali ve teknik destek sağlanması..
Teknoloji Transferi
Yeni bir teknoloji transferi mekanizmasının oluşturulması ve bu
mekanizmadan sağlanan desteğin salım azaltım ve teknolojiyi
kullanma potansiyellerine göre kullanılması
Finansman
İklim değişikliği ile mücadelede mali fonların yetersiz kalması
sebebiyle yeni ve yenilikçi mekanizmaların oluşturulması, tüm
tarafların erişimine açık olacak şekilde geliştirilmesi…
Türkiye’nin Kopenhag müzakere
sürecindeki tutumu
 Türkiye Ek-1 ülkelerinden farklı olarak
gelişmekte olan bir ülke
 Kapasite geliştirme, adaptasyon,
teknoloji transferi, ormancılık (REDD+)
alanındaki mali yardımlardan
faydalanması lazım
 Yeni rejimde de Türkiye’nin finansman
yükümlülüğü yoktur
 2012 sonrası dönemde sera gazı azaltım
yükümlülüğü alınmayacak
Türkiye Sera Gazı Emisyon Envanteri
 2007 - Toplam seragazı emisyonu CO2




eşdeğeri olarak 372,6 milyon ton (Mt) olarak
tahmin edilmiştir.
2007 yılı emisyonlarında CO2 eşdeğeri olarak
en büyük payı %77 ile enerji kaynaklı
emisyonlar alırken, ikinci sırayı %9 ile atık
bertarafı almaktadır.Tarımsal faaliyetler ve
endüstriyel işlemler %7’şer paya sahiptir.
CO2 eşdeğeri olarak 2007 yılı toplam seragazı
emisyonu 1990 yılına göre %119 artış
göstermiştir.
2007 yılında CO2 emisyonunda en yüksek artış
enerji sektöründe gözlendi
2007 yılı CO2 emisyonunda 1990 yılına göre,
enerji sektöründe %123, endüstriyel
işlemlerde ise %71 artış gözlenmiştir.
TÜRKİYE’NİN SERA GAZI EMİSYONLARI
2007 yılı, Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı Emisyonları
(Milyon ton CO2 eşdeğeri)
Tarım
26,3 (% 7,1)
Sanayi
26,2 (% 7,0)
Atık
31,8 (% 8,5)
Enerji: 288,3 (% 77,4)
142
Gönüllü Emisyon Ticareti Özellikleri
 Emisyon azaltımının hukuki bağlayıcılığı
bulunmamakta,
 Emisyon azaltım maliyetini düşürülmesi
amaçlanmakta,
 Katılımcıları özel sektör, uluslararası
organizasyonlar (olimpiyatlar,
konferanslar, konserler), kamu
kuruluşları ve üçüncü şahıslar
olabilmektedir.
Gönüllü Emisyon Ticareti Paydaşlar
 Proje sahipleri:Emisyon azaltma projelerini
hazırlayarak emisyonlarını sertifikalarını
satabilmekte,
 Toptancılar:Kendi portföylerindeki büyük
azaltım sertifikalarını satmakta,
 Perakendeciler:Küçük miktarlardaki
sertifikaları bireylere veya organizasyonlara
satmakta,
 Komisyoncular:Kendilerine ait bir emisyon
sertifikaları olmamasına rağmen emisyon
sertifikası alanlar ile satanları buluĢturarak
aracı olmakta.
Türkiye’de Gönüllü Emisyon Ticareti
 Rüzgar
 HES
 Biyogaz
 Jeotermal
Sorunlar ve İhtiyaçlar
 Gönüllü emisyon ticareti, Türkiye’nin mevcutta





kullanabileceği tek sistem,
Gönüllü emisyon ticareti ile projeler için ilave finansman
desteği sağlanabilmekte,
Gönüllü piyasalarda oluşturulan sertifikaların değerinin
artırılması yönünde çalışmalar yapılmalı,
Türkiye için gönüllü piyasaların potansiyeli tespit
edilmeli,
Sistem proje portföyü ve kurumsal işleyiş açısından
geliştirilmeli,
2012 sonrası oluşabilecek yeni mekanizmalara (sectoral
crediting and sectoral trading) hazırlıklı olunmalıdır.
Kopenhag Mutabakatı
(Aralık 2009)
 Küresel sıcaklık 2 derecenin altında tutulacak
 Sürdürülebilir kalkınma için düşük karbonlu kalkınma stratejisi
zorunlu olacak
 İD Sözleşmesi EK-I ülkelerinin 2020 yılına kadarki azaltım
hedefleri 31 Ocak 2010 tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya
gönderilecek
 İD Sözleşmesi EK-I dışı ülkelerinin azaltım eylemleri 31 Ocak 2010
tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya bildirilecek
 Gelişmekte olan ülkelerin uyum ve azaltım faaliyetlerinin
finansmanı için 2010-2012 periyodunda 30 milyar dolar, 20122020 arasında yılda 100 milyar dolarlık fonun harekete
geçirilmesi, Kopenhag “Yeşil Çevre Fonu”nun oluşturulması
 Afrika, Az Gelişmiş Ülkeler ve Küçük Ada
Devletlerinin azaltım ve uyum faaliyetlerinin finansmanına
öncelik verilmesi,
 Mutabakat metni her ne kadar bağlayıcı olmasa da (mevcut
durumu itibariyle) bir yol haritası olarak değerlendirilmesi,
 2015 yılında Kopenhag Mutabakatının uygulanmasına dair
değerlendirme yapılması
Kopenhag’dan Ne Umuldu, Ne
bulundu?
 Politik deklarasyon, COP kararı, yasal olarak
bağlayıcı bir anlaşma! (Sayısallaştırılmış
hedeflerin bildirilmesi – 31 Ocak 2010)
 Kopenhag’da uzlaşmaya varılması beklenen temel
noktalar şunlardı:
 Sanayileşmiş ülkelerin net azaltım taahhütleri
 Büyük gelişmekte olan ekonomilerin (Çin,
Hindistan gibi) ne oranda salım sınırlama
oranları
 Gelişmekte olan ülkelerin azaltım ve uyum
eylemleri için gerekli olan finansman nasıl
sağlanacağı ve bu finansman nasıl
yönetileceği.
 Finansman yetersizliği
Türkiye’nin Kopenhag Mutabakatına Bakışı
 Bağlayıcı olmasa da bir yol haritası olarak değerlendirilmelidir.
 16. Taraflar Konferansı’nda bağlayıcılığı yüksek bir anlaşmaya






dönüşmesi beklenmektedir.
Yakın dönemde (1 yıl) ülkemizin rekabet gücünü korumasına
yönelik uyum, kapasite geliştirme ve teknoloji transferi gibi
başlıklarda fonlardan faydalanılması sağlanmalıdır.
Düşük karbonlu ekonomiye geçiş sürecine yönelik çalışmalare
kısa sürede başlatılmalıdır.
Ağaçlandırma&ormancılık faaliyetlerinin artması
Gerekli envanter, projeksiyon, strateji ve eylem planı
çalışmaları tamamlanmalıdır.
Gönüllü emisyon ticaretinde Türkiye’nin kazanımları, sorunları
ihtiyaçlarının belirlenmesi (Örneğin: Türkiye’de emisyon
azaltımı sağlayabilecek projelerin destek alabileceği ve
yönlendirilebileceği bir odak noktası yok)
Mutabakat metninde, Türkiye her ne kadar gelişmiş ülkeler
listesinde yer alsa da, özel durumunu teyit eden karara
(26/CP,7) atıfta bulunulmaya devam
Avrupa Birliği ve İklim Değişikliği
AB sürdürülebilir kalkınma politikaları
İklim değişikliği ve temiz enerji
 Sürdürülebilir ulaşım
 Sürdürülebilir üretim ve tüketim
 Halk sağlığına yönelik tehditler
 Doğal kaynakların daha iyi
yönetilmesi (öncelikli alan su
yönetimi)
 Sosyal katılım, nüfus ve göç
 Küresel yoksullukla mücadele

AB iklim değişikliği azaltım ve uyum
politikaları








2012 Sonrası Strateji (Towards a Post-2012 Climate
Change Regime - Final Report, June 2005) (Azaltım +
Uyum)
Yeşil Belge - AB Sera Gazı Salım Ticareti, Mart 2000
(Azaltım)
Yeşil Belge – Adapting to climate change in Europe, June
2007 (Uyum)
Beyaz Kitap (White Paper- Adapting to climate change:
Towards a European framework for action, 2009) Uyum
2012 sonrası kapsamlı bir iklim anlaşması konusunda AB
tutumunun geliştirilmesine yönelik Konsey Sonuç
Bildirgesi, Mart 2009 (Azaltım + Uyum)
2010 Kopenhag Sonrası Politika Belgesi
AB Altıncı Çevre Eylem Programının Tematik Stratejileri
(Toprağın Korunması için Tematik Strateji (COM(2006)231,
Hava Kirliliği, Atık Yönetimi, Deniz Çevresi, Kentsel Çevre
Stratejileri)
AB sektörel politikaları (AB’de, iklim değişikliği
kapsamında, Enerji, Konut ve Hizmet, Ulastırma,
Sanayi,Tarım ve Ormancılık ve Atık Yönetimi sektörleri için
kabul edilen ve yürütülen çok sayıda ayrıntılı politika ve
önlem bulunmaktadır.
İklim Değişikliğine İnsanoğlunun
Tepkileri
Azaltım (mitigasyon)
İklim değişikliğine neden olan insan kaynaklı sera
gazlarının kontrol altına alınması, azaltılması ve
tutulmasına yönelik önlemler
Uyum (adaptasyon)
İklim olaylarının (risklerinin) etkileriyle mücadele
etmek, fayda sağlamak ve etkileri
yönetebilmek için stratejilerin güçlendirilmesi,
geliştirilmesi ve uygulanması süreci... Çözümler
genel olarak sürdürülebilir kalkınma
doğrultusunda iklimsel riskleri en aza
indirebilecek tedbirlerin alınmasında yatar…
152
Azaltım
Uyum
Teknolojik ve yatırım
gerektiren yaklaşımlar
İklimsel riskleri gözeten
sürdürülebilir kalkınma
yaklaşımları
Küresel ve ulusal çabalar
gerektirir
Etkiler yerele göre çok
değişken olduğundan
ulusal/bölgesel/yerel
çabalar ve uygulamalar
gerektirir
Piyasa mekanizmaları
önemlidir
Devlet politikaları
önceliklidir
STK’lar bilinç artıran, baskı
grubu rolü alan aktörler
STK’lar yerel insiyatif alan,
yerel uygulamaları
gerçekleştiren, bilinç
artıran, yönlendiren
aktörler
153
UYUM
UNEP - NAİROBİ ÇALIŞMA PROGRAMI
İklim Değişikliğinin Etkileri, Etkilenebilirlik ve Uyum Üzerine (2003 -2008….)
Amaç:

İklim değişikliğinin etkileri, etkilenebilirlik ve uyum süreçlerinin
anlaşılması ve bunlara yönelik değerlendirmeler yapılmasının
geliştirilmesi,

Şimdiki ve gelecekteki iklim değişikliği ve değişkenliğinin dikkate
alınarak, iklim değişikliğine karşı, uygun bilimsel, teknik ve
sosyoekonomik temellere dayalı, kolay uygulanabilir uyum eylemlerinin
ve önlemlerinin alınmasında, bilgiye dayalı kararlar verilmesi.
9 Odak Alan:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Yöntemler ve Araçlar
Veri ve Gözlemler
İklim Modellemesi, Senaryolar ve Ölçek Küçültme
İklime Bağlı Riskler ve Aşırı Olaylar
Sosyo-Ekonomik Bilgiler
Uyum Planlaması ve Uygulamaları
Araştırma
Uyum için Teknolojiler
Ekonomik Çeşitlendirme
Uyum Politikalarında Dünyada Gelinen
Nokta
 Dünya, en çok azaltım tarafında kazanımlar elde




etmek için yönetsel faaliyetler içinde oldu.
Bugün artık emisyonları azaltım çabaları başarılı
olmassa uyum maliyetlerinin katlanarak
artacağının farkında.
Uyum çabaları mutlaka hızlandırılmalı.
Uluslararası destek şart.
Ülkeler uyum maliyetlerini karşılamakta güçlük
var, Hükümetlerin rolü önemli burada.
Uyumun Politika Karşılığı
(1)
 Uyumun ekonomisini anlamak
 İklim değişikliği etkilerinin değerlendirilmesi, ulusal kalkınma planlarının





anahtar boyutu
Uyuma en çok üretim sektörlerinde ihtiyaç var.
Uyumun sosyo- ekonomik boyutu önemle dikkate alınmalı. (Örn; deniz
seviyesinin yükselmesi ile insanlar/milletler meskun alanlarını yitirirler –göçe
etkisi vb.)
Uyumun bazı yan/residual maliyetleri var (Örn. çiftçiler iklime daha
dayanıklı ürünlere geçerse, yeni ürünlerinden daha düşük kar elde
edebilirler.)
Uyum sağlamada başedilmesi zor kısıtlar vardır. İklim değişikliğinin
artmasının azalmaması, hızı ve boyutları uyumu düşürür.
Ekonomi; uyumun faydaları ve maliyetleri hakkında mevcut nicel bilgi ile
sınırlıdır.
Uyumun Politika Karşılığı
(2)
Faydaları
 Uyum özellikle gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir
kalkınmayı destekler
 İklim - duyarlı sektörler üzerinde çalışmak ve bir dizi uyum
opsiyonuna işaret etmek, maliyetlerin yükselmemesi
yönünde fayda sağlar.
 Uyum etkilenen sektörlerde ekonomik aktiviteleri
düzenlemekte bir güç sağlar
Azaltım - Uyum
 Erken ve güçlü bir azaltım uygulamaları olmassa uyum
maliyetleri önemli ölçüde yükselir. (daha çok gelişmekte
olan ülkeler açısından önemli)
 Dolayısıyla uyum, azaltım politikaları ile birlikte
değerlendirilmelidir
 Uyum azaltımın aksine, uzun dönemde yerel faydalar
sağlar
 Uyum karmaşıktır ve bir çok kısıt ile başetmek gerekir. Bu
açıdan hükümetlerin politika desteği çok önemlidir (en
çok özel sektöre ve sivil topluma).
Gelişmişler için Uyum
(1)
 Gelişmiş ülkelerde Pazar yapısı iyi gelişmiş olmasına ve






uyum kapasitesi göreli olarak yüksek olmasına rağmen;
uyum gelişmeleri halen erken aşamada.
İklim değişikliğinin ciddi boyutlardaki riskleri sözkonusu
olduğunda, Pazar iyi işlemiyor.
Maliyet yüksek. İklim değişikliğine uyumlu yeni
altyapılar inşa etmenin ek maliyeti OECD ülkelerinde 15
-150 milyar $ (0.05 – 0.5 % GDP)
Yeni mahsulleri pazarlama fırsatları
Turizm potansiyelini yükseltmek
Risk temelli sigorta düzenlemeleri, örneğin iklim
risklerinin ölçüsü hakkında güçlü sinyaller sağlamak ve
iyi risk yönetimlerini teşvik etmek.
Kapsamlı iklim bilgilerinin yer aldığı Pazarın varlığı
firmalar ve bireyler için de uyumu teşvik edecektir. (AB
bağımsız girişimlerden kaçınmaktan yana)
Gelişmişler için Uyum

(2)
Hükümetler açık ve net bir politika çerçevesi çizmesi lazım ki gerek
firmalar, gerekse bireyler tarafından etkin bir şekilde uygulanabilecek
uyum faaliyetlerine orta ve uzun dönemde yol gösterici olunabilsin.
Bu aşamada 4 anahtar alan var:
1. Çok iyi kalitede iklim bilgisi verimli pazarların
işlerliğine yardım eder Bölgesel ölçekte ve gelişmiş
iklim tahminleri çok kritiktir, (özellikle yağış ve fırtına
modelleri)
2. Arazi kullanım planlaması ve performans
standartları hem özel ve hem de kamu sektörünün
iklim değişikliğini dikkate alan uzun ömürlü sermaye
ve altyapı yatırımlarını teşvik edecektir.
3. Hükümetler dönemli politikalar tespit ederek iklim duyarlı kamu malları için katkı sağlayabilir, örneğin
doğal kaynakların korunması, kıyıların korunması ve
acil durum politikaları vb.
4. İklim değiişikliğinden etkilenen ve koruma
faaliyetlerinde çok muktedir olamayan (sigorta alanı
dahil) yoksul toplumlara destek için güvenli bir
finansman ağı talep edilebilir
Gelişmekte olanlar için Uyum



(1)
Kalkınmanın bizzat kendisi uyum için bir
anahtardır. Çünkü kalkındıkça esneklik
artar ve kırılganlık azalır. Uyum
faaliyetleri kalkınma politikalarına
ve planlamaya her düzeyde entegre
edilmeli
Uyum maliyetlerini tahmin etmek çok
kolay değildir, çünkü iklim değişikliğinin
kesin etkileri ve çoklu sonuçları
hakkında belirsizlikler vardır. Yerinden
doğru politik çerçeveler belirlenmeli
Yoksul ülkeler için uluslararası destek
Gelişmekte olanlar için Uyum
(2)
İyi kalkınma pratiklerinin geliştirilmesi ve dolayısıyla
etkilenebilirliği azaltmak şu yollarla yapılabilir;
1. Ekonomik aktivitenin (tarım ve gıda, kırsal
kalkınma, hayvancılık, sanayi vb) çeşitliliğini ve
büyümesini teşvik etmek
2. Afetlere karşı direnci güçlendirmek, afet
yönetimini geliştirmek
3. Sağlığa ve farkındalığa/eğitime yatırım yapmak
4. Yoksullar için risk birleştirmeyi (risk-pooling)
geliştirmek
5. İklim değişikliğinin etkileri ile ilgili çok yüksek
kalitede bilgi sağlamak yoluyla kırılganlık
değerlendirmelerini yapmak
Uyum kalkınma politikalarına ve sürecine nasıl
entegre edilir?
 Ulusal ekonomik planlama ve bütçe süreçleri yoluyla, Uyum
önceliklerini tanımlama ve fonlama için bütçe en önemli süreç
 Uyum aktiviteleri bütçe çerçevesine ve ilgili sektörel önceliklere
entegre edilmeli - burada her sektör stratejisi önem kazanıyor.
Uzun dönemde diğer yarışan sektör önceliklerine karşı bir
dengeleme için. (Ülkelerin Yoksulluk Azaltım Stratejileri WB
tarafından iklim değişikliğine linkler açısından incelenmiş;
bazılarında iklim değişikliği risk faktörleri ve kırılganlıklar
vurgulanmış, ekonomik üretgenliğe etkileri vurgulanmış, ancak
daha derinlemesine işaretler yok ya da nadir. WB “Country
Assistance Strategy”lerde de aynı duruma rastlamış.)
 İklim değişikliği risklerini bir faktör olarak yatırım
kararlarında ele almak gerekiyor; Olası tahribat ve kazanılacak
faydalar açısından uyuma bakılmalı, fayda ve maliyet hesapları
yapılmalı.
 Program ve proje düzeyinde - yıllık kalkınma/yatırım
programlarına iklim değişikliği riskleri girmeli (Climate
Change Risk-screening Tools by WB, UNDP’nin uyum stratejilerinin
tanımlanmasına projelerde yol gösterecek rehberleri ve bir seri
teknik raporları var)
Uyuma Yatırım yapmak
 Teknoloji yeniliklerini (enerji etkinliği teknolojileri) ve
transferini teşvik etmek
 Bilime önem vermek,
 Bilgi akışını desteklemek – Hükümetler “iklime esnek-ürün”
çeşitliliği ve sulama planları/scheme hakkında yaygın bilgi
sunmalı, daha iyi iklim tahminleri yapılmalı
 Sermayeyi iyi değerlendirmek




İnsan sermayesi - sağlığa ve eğitime yatırım yaparak iklimin nasıl
değiştiği üzerine halka ve toplumlara açılamanın etkinliği sağlanır ve
neden ve nasıl uyum çalışmalarının içinde yer alabilecekleri ve
gelişmeyi etkileyebilecekleri ortaya çıkarılır
Fiziksel sermaye: iklime daha esnek olan uzun dönemli yatırımlar
yapılır arazi kullanım planlaması, sulama yatırımı, nehir yönetimi, göl
yönetimi, ikaz sistemleri üzerine yatırımlar, yeniden inşaa etme, ek
koruyucu yatırımlar; sel bariyerleri, deniz duvarları vb.
Sosyal sermaye: Sosyal ağları, kurumları desteklemek ve yönetişimi
güçlendirmek Yoksullar için doğal afetler konusunda güvenli ağlar
oluşturmak
Doğal Sermaye: Hükümetler yoksulların geçim kaynaklarını
desteklemek üzere, doğal sistemlerin esnekliğini koruyabilir, örneğin
deniz seviyesinin yükselmesinin kıyı erozyonu etkilerine tampon olmak
için bitki kuşakları oluşturmak ya da toprak ve suyun akılcı yönetimi vb.
Genel Amaç
Türkiye genelinde
iklim değişikliği
risklerini yönetme
kapasitesinin
geliştirilmesi
Nasıl Başaracağız?
İklim değişikliğinin etkilerine
uyumu, Türkiye’nin gelecekteki
kalkınma hedefleri
çerçevesinde sürdürülebilir
bir anlayışla makropolitikalara entegre ederek
Hangi Yollarla?
1. İklim Değişikliği ve Planlama
Politikaları (stratejik amaç ve
önceliklerimizi buna göre
belirleyeceğiz)
2. İklim Değişikliği ve Yasal ve
Kurumsal Yenilenme/Yapılanma (etkin
kurumsal çerçeve doğru uygulamayı
getirecek)
3. İklim Değişikliği ve Finansal
Politikalar (mali yönetimimiz için)
SABRINIZ İÇİN
TEŞEKKÜR EDERİM
Dr. Nuran Talu
[email protected]