Transcript Uzm. Dr. Zeki İlker KUNAK-Kimyasal Silahlar

KİMYASAL ve BİYOLOJİK
AFETLERDE OLAY YERİ
ÖRNEKLERİNİN TOPLANMASI
ZEKİ İLKER KUNAK
DR.TBP.BNB.
GATA TIBBİ KBRN B.D.
 ÖRNEKLEME;
NBC materyalinin seçimi, paketlenmesi ve
belgelenmesi süreci ya da tekniğidir
 Bu süreç;
Numune alma timleri
Eskort üniteleri
Medikal laboratuarlar arasındaki
koordineli hareket ile gerçekleştirilir
 Planlama
 Harekat
 Dokümantasyon
 İdentifikasyon ve Kontrol
 Materyallerin Toplanması ve Paketleme
 Teknik ve Prosedürler
 Kimyasal ve Biyolojik Örnekleme (Çevre)
 Tıbbi Örnekler (Specimen)
 Etiketleme ve Kayıt
 Nakliye İçin Örneklerin Paketlenmesi
 Örneklerin Laboratuara Transferi
PLANLAMA
 Örnekleme Planı
 Hedefleri, sınırlamaları, uygun temel bilgileri içererek
operasyonun faaliyet alanı ve amacını
 Örnekleme ortamlarını (yer altı suyu, yüzey suyu,
toprak, sediment, atık gibi)
 Örnekleme parametrelerini (beklenilen kontaminantlar
ya da kontaminat tipleri gibi)
 Örnek tipi, strateji ve sayısını içeren örnekleme
şemasını
 Kullanılacak teknikleri
 Zaman çizelgesini (Örneklemenin ne kadar sürede
sonlandırılacağı)
HAREKAT
 Olay Yeri İncelemesi
 Kontaminasyon kontrol alanlarının belirlenmesi ve
olay yeri ve durumun değerlendirilmesi
 Örnekleme sürecini etkileyebilecek tüm tehlike ve
riskler işaretlenmeli ve notlar alınmalı mümkünse
bunlar diyagram üzerinde gösterilmeli ya da GPS ile
koordinatlar işaretlenmeli
 İlk olay yeri denetlemesi yapılmalı (CAM cihazı,
Biyosensör vs.) ve bulunan yerler işaretlenmeli
 Tüm örnekleme alanının mümkünse video yada
fotografları çekilmeli
 Keşif lideri tarafından örnek alma tim liderine ve
komutana bilgi verilmeli
HAREKAT
 Örnekleme Timinin Rolü
 Olayın tipi, büyüklüğü ve amaca göre personel sayısı değişebilir
 En azından tim 5 kişiden oluşmalıdır (Tim komutanı, 2 örnek
alacak personel ve 2 destek personeli)
 Tim Komutanı;
 Örnekleme planını hazırlar
 Keşif timinin verdiği bilgiler doğrultusunda olay yerini tekrar
değerlendirir
 Örnekleme yerlerini önceliklendirir
 Tim personeline görevlerini verir
 Time olay hakkında kısa bilgi verir
 Komutanla olay yerinin güvenliği ve giriş için koordinasyonu sağlar
 Gerektiğinde diğer kurum ya da ekiplerle koordinasyonu sağlar
 Örnek alma timi;
 En az iki kişiden oluşur. Bir kişi esas örnek alma işlemini yürütür,
diğeri kaydedici olarak görev yapar. Birbirlerini kontrol ederler
 Kullanılacak tüm malzemeyi hazırlarlar (örnek alma kiti, etiketler,
dokümantasyon malzemesi vs.)
 Örnekleme sürecinde kontaminasyondan kaçınırlar.
HAREKAT
 Örneklemede Etmenler
 Örnekler aşağıdaki tiplerde olabilir;
 Ortam (su, toprak, bitki gibi doğal materyaller)
 CBRN (KB savaş ajanları, radyolojik örnekler, toksik
endüstriyel materyaller)
 Matriks (Sıvı, katı yada gaz halinde şüpheli analiti içeren
ortam örnekleri)
 Kontrol (Temiz alandan alınan örnekler)
 Medikal (Kan, doku, nasal sekresyon, kusmuk, idrar, feçes
gibi)
 Örnek alma yaklaşımları;
 Rasgele (Spesifik kontaminasyon bölgesi bilinmiyor yada
şüphe var ama yeterli bilgi yoksa)
 Sistematik (Belirlenen alanda önceden karalaştırılan
aralıklarla)
 Selektif (Örnek alma timinin değerlendirme ya da kararına
göre)
HAREKAT
 Örneklemede dikkat edilecek hususlar
 Örnek almayı tehlikeye sokabilecek durumları tespit
edin. Bu tehlikleleri elimine etmek, en aza indirmek ya
da sakınmak için plan geliştirin
 Tüm personelin görevin gerektirdiği koruyuculuk
seviyesinde kişisel koruyucu ekipmanı olduğundan
emin olun
 Örnekleme işleminden önce örnekleme alanında
ikincil yada ilave araçların olmadığından emin olun
 Kontamine alanda çalışan personeli gerektiğinde
kurtarabilecek koruyucu ekipmana sahip bir timi hazır
bulundurun
 Kontaminasyonun yayılmaması için
 Sıcak, ılık ve soğuk bölgelerin sınırlarını belirleyin
 Bölgeler arasında giriş çıkış noktalarını belirleyin
 Personel ve ekipmanın dekontaminasyonu için ılık bölgede
dekontaminasyon alanı oluşturun.
HAREKAT
 Örneklemede dikkat edilecek hususlar
 Soğuk bölgede önceden paketlenmiş örnekleme
materyallerini hazır bulundurun
 İlk önce kaybolabilecek, gözden kaçırılabilecek,
değişebilecek ve kritik olan örnekleri toplayın
 Her bir örnek alma işleminde farklı malzeme kullanın.
Malzemenin tekrar kullanımında kaçının
 Esas kapların dış yüzeyinin kontamine olmamasına
dikkat edin
 Soğuk zona paketleme ve transfer için örnek kaplarını
ikinci bir kaba yerleştirin
 Kontamine alandan çıkarmadan önce örnek kaplarını
dekontamine edin
HAREKAT
 Örnekleme Lokalizasyonun Seçimi
 Örnekleme için en iyi yerler yaralıların
bulunduğu alanlar, bitkilerin solduğu yada
renk değiştirdiği alanlar yada toplu havyan
ölülerinin bulunduğu alanlardır
 Maddelerin üstünde, bitkilerde ya da zeminde
boya, toz yada partiküllü maddeler içeren
alanlar bakın
HAREKAT
 Örnekleme Lokalizasyonun Seçimi
HAREKAT
 Örnekleme Lokalizasyonun Seçimi
DOKÜMANTASYON
 Örnekleme yapılan yer hakkında bilgiler










Meteorolojik Durum
Saldırıdan sonra örneklerin ne zaman alındığı
Örneklerin toplanma şekli
Fiziksel tanımlama (renk, boyut, ağırlık, hacim, fiziksel
hali (katı, sıvı…) vs
Ajanın atılma şekli
Ajanın bitkiler üzerindeki etkisi (renk değişimi, solma,
kuruma, ölme vs)
İnsanlar üzerindeki etkisi
Hayvanlar üzerindeki etkisi
Bölgenin koordinatları
Muhtemel tanının hangi cihazlarla konulduğu
DOKÜMANTASYON
 Örnek Rapor
1. Rapor No:
2. Toplama Tarihi/Saati:
3. Toplayıcı/Birlik:
4. Numunenin Alındığı Ortam:
İnsan 
Su 
Hayvan 
Toprak 
Bitki 
6. Örnekleme Aracı:
5. Örnekleme Metodu:
7. Alınma Nedeni:
Hava 
Rutin Kontrol  Şüpheli Hastalık 
Kimyasal Taarruz 
Keşif 
Biyolojik Taarruz 
Şüpheli Ölüm 
Nükleer Taarruz 
8. Maruziyetten Sonra Geçen Süre: ........Hafta/.........Gün/......Saat
DOKÜMANTASYON
 Örnek Rapor
9. Taarruz Yeri:
Şehir:
Birlik:
Koordinat:
A. Arazi Durumu:
Düz 
Dağ 
Nehir 
Tepelik 
Çöl 
Deniz 
Açık 
Yağmurlu 
Karlı 
Bulutlu 
Sisli 
Hafif 
Şiddetli 
B. Hava:
C. Rüzgar:
10. Tahmini Taarruz Tarihi/Saati:
11. Tahmini Taarruz Metodu:
Fırtınalı 
DOKÜMANTASYON
 Örnek Rapor
12. Numunenin Alındığı Yaralının Durumu:
Hasta Değil 
Subakut 
Maruz Kalan 
Kronik
Akut
13. Alınan Numunenin Tipi:


Nekahat 
Kan

Beyin

İdrar

Deri

Sürüntü (.......)  Böbrek
Karaciğer

Akciğer

Dalak


Diğer.....................
DOKÜMANTASYON
 Örnek Rapor
14. Yaralının Belirtileri:
Başlangıç.........
Süre..........
A. Baş:
B. Gözler:
C. Boğaz:
D. Solunum:
Ateş 
Koma 
Titreme 
Baş Ağrısı 
Bilinçsizlik 
Baş Dönmesi 
Yüz Kızarması 
Halüsinasyonlar 
Ağrı 
Yanma 
Pitozis 
Miyozis 
Fotofobi 
Midriyazis 
Çift Görme 
Bulanık Görme 
Yara 
Kuruluk 
Boğuk Ses 
Salya Akması 
Kanlı Tükürük 
Konuşma Zorluğu 
Solunum Zorluğu 
Hırıltılı Soluma 
Göğüs ağrısı 
Huzursuzluk 
Öksürük 
E. Burun:
F. Kalp:
G. GİS:
H. Deri:
Akıntı 
Kanama 
Taşikardi 
Aritmi 
İshal 
Melena 
Sık Kusma 
İştah Kaybı 
Hematemez 
Mide Bulantısı 
Sızı 
Leke 
Hissizlik 
Kaşınma 
Kızarıklık 
Kabarcıklar 
Çok Terleme 
15. Yorumlar:
Raporu Düzenleyen Personel
İmza
: .........................................................
: .........................................................
İDENTİFİKASYON VE KONTROL
 Örnek toplama cihazları ve sistemleri için
identifikasyon ve kontrol sistemleri farklılıklar
göstermezine rağmen örnek takibinin
sağlanabilmesi için örnek identifikasyon
numarasının verilmesi gereklidir
MATERYALLERİN TOPLANMASI VE
PAKETLENMESİ
 Uygun numune kabını seçerken
 Örnekle kimyasal reaksiyona girmemeli
 Toplama ve paketleme sürecinde bütünlüğü
bozulmamalı
 Tekrarlanabilir analizlerin yapılmasına olanak verecek
örnek alma hacmine sahip olmalı
 Ağzı açıp kapama sırasında mininal kontaminasyon
oluşturmalı
 Tüm örnek kapları yeni ve kullanılmamış olmalı
MATERYALLERİN TOPLANMASI VE
PAKETLENMESİ
 Çapraz kontaminasyondan kaçınmak için dikkat
edilecek hususlar
 Kontamine olasılığı en az kısımdan en fazla kısıma
doğru çalışın
 Kullandıktan sonra atılan eldivenler giyin ve her örnek
için ayrı eldiven kullanın
 Malzemeleri kontaminasyon olasılığı olan kir, toz,
toprak ve yüzeylerden uzak tutun. Malzemeleri temiz
geçirgen olmayan bir zemin üzerine koyun
 Malzemeleri her bir örnek grubunu aldıktan sonra
temizleyin ve olası kontaminasyon için kontrol edin ya
da disposable ekipman kullanın
 Tüm örnek kaplarının dışını %5 klorid ile dekontamine
edin
MATERYALLERİN TOPLANMASI VE
PAKETLENMESİ
 Numune alma çantasında bulunması gerekenler
ADET
MALZEME
KULLANIM AMACI
1
Otomatik Pipet
Sıvı örnek almak için
1
5-10 litre/dakika hava akımı sağlayan cihaz
Hava örneği için
2
Hemokültür Şişesi
Kan örneği için
6
Kanlı Agar
Hava örneği için
5
120 ml İdrar Kültür Kabı
Sıvı ve Katı örnek için
6
10 ml Enjektör
Kan almak için
6
20 ml Enjektör
Sıvı örnek almak için
9
Transport Besi Yeri+Svab
Sürüntü örneği almak ve transport için
4
50 ml Tüp
Sıvı örnek almak için
6
20 ml Tüp
Sıvı ve Katı örnek için
5
10 ml vakumlu Tüp
Kan ve Sıvı örnek için
7
5 ml EDTA’lı vakumlu Tüp
Kan örneği için
6
Spatula
Yüzey örneği almak içim
2
Kaşık Spatula
Yüzey örneği almak içim
1
Bıçak Spatula
Yüzey örneği almak içim
MATERYALLERİN TOPLANMASI VE
PAKETLENMESİ
 Numune alma çantasında bulunması gerekenler
ADET
MALZEME
KULLANIM AMACI
Lam
Kan örneği için
20
Lanset
Kan örneği için
2
Penset
Katı örnek almak için
1
Pens
Katı örnek almak için
1
Makas
Katı örnek almak için
10
Bistüri
Kan ve Katı örnek almak için
1(rulo)
Etiket
Örnekleri etiketlemek için
1
Flaster
Paketleme ve yapıştırmak için
25
Kapaklı Torba
Örnekleri izole etmek için
25
Adet Çöp Torbası
Atıkları ve büyük parçaları toplamak için
4
Çeşitli renklerde Kalem
Örnekleri etiketlemek için
1
Alüminyum Folyo
Örnekleri paketlemek için
2
M8/M9 Deteksiyon Kağıdı
Yüzeylerde kimyasal ajan tespiti için
1(kutu)
TEKNİK VE PROSEDÜRLER
 Tavsiye edilen örnek büyüklükleri
KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME
(ÇEVRE)
 Hava ve Gaz örnekler
 Kontaminant miktarı rüzgarın hızı, çevredeki kontaminant
miktarı, kontaminantın fiziksel durumu ve bölgenin
özelliklerine göre değişir
 Kimyasal ya da biyolojik kontaminasyondan
şüphelenildikten sonra en kısa süre içinde yapılmalı
 Emisyon kaynağına en yakın yerden örnekleme yapılmalı
 Eğer doğal arazi yapısından kaynaklanan ya da insan
yapımı engeller varsa (vadi, binalar vs) bunların rüzgar
yönündeki kısımlarından örnekleme yapılmalıdır
 Olası gaz tehlikesini tespit etmek için kimyasal ajan
mönitörleri ve deteksiyon kağıtları da kullanılmalıdır
 Örnek toplamak için otomatik hava örnekleyiciler
kullanılabilir
KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME
(ÇEVRE)
 Su örnekleri
 En az 4 numune alınmalıdır. Bunlarda bir kontamine
olmayan alandan alınmış kontrol örneği olmalıdır
 Arzu edilen kaynak yüzeyinden alınan 50-100 ml’lik
örnektir
 Ayrıca sudaki kir tabakasından ve dibindeki sedimentten
de örnek alınabilir
 Suyun durgun olduğu kısımdan örnek alınmalıdır. Suyun
yüzeyindeki doğal olmayan organik materyaller, tanecikler
vs.den örnek alınmalı
 M272 kimyasal ajan su test kiti başlangıçta kullanılabilir
KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME
(ÇEVRE)
 Toprak örnekleri
 Kontaminasyon toprak üzerinde reng değişikliği ya da
belirgin örnek toplanması şeklinde olabilir.
 Kontamine olduğu düşünülen yerden 2-5 cm derinliğinde
örnek alınır. Eğer örnek kil yada büyük parçalar halindeyse
1×5×10 cm büyüklüğünden büyük olmayan parçaları seçin
 Ayrıca kontamine olmayan bölgeden aynı özellikteki
topraktan kontrol örneği alın
 Örnek toplamak için cam şişe ya da kavanoz veya ağzı
kapatılabilir sızdırmaz plastik torbalar kullanılabilir
 Toprağı kazımak için küçük bahçe tırmığı yada tahta çukur
kaşık kullanılabilir
KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME
(ÇEVRE)
 Bitki örnekleri
 Örnekleme olay yeri merkesizden ve rüzgarın aksi
istikameti 100 metre yukarıdan başlayarak rüzgar yönünde
100’er metre aralıklarla giderek yapılmalıdır
 3 adet yaprak ya da 3 avuç dolusu ot minimum örnek
miktarıdır
 Üzerlerinde sıvı yada katı madde birikmiş olan bitkileri de
toplayın (parlak ya da nemli görülebilirler)
 Kontamine alanın çeşitli yerlerinde tercihen düz olan
yerlerden örnek toplayın
 Örnekleri ağzı kapatılabilen, sızdırmaz, temiz plastik
torbalara koyun. Torbanın içindeki havayı alın. Torbanın
ağzını 2-3 kere katlayarak bantla sarın ve üstünü
işaretleyin
KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME
(ÇEVRE)
 Diğer katı maddeler
 Taşlar (orta büyüklükteki 0.5- 2 cm maksimum 200-300 ml
hacimli taşları toprak örneklerdeki gibi plastik torbalar
içinde toplayın
 Taşınamazlar (binalar, duvarlar, araölar gibi taşınamayan
katı maddelerden distile su, aseton veya uygun çözücüyle
ıslatılmış pamuk/yün çubuklarla örnek hava geçirmez
kaplar içine alınır
 Diğerleri (mühimmat parçaları, canisterler, maske filtreleri,
koruyucu elbise parçaları vs. plastik torba içine konulup
havası laındıktan sonra ağzı kapatılmalı ve nereden
alındığı kaydedilmelidir
TIBBİ ÖRNEKLER
 Kan




10 cc steril disposable enjektör
20-22 gauge iğne ucu
Vacutainer
10 cc kan yeterlidir. Malnütrisyonu olan ve küçük
çocuklardan 5 cc’den fazla kan alınmaz
 Kan EDTA’lı tüplere alınmalıdır
 Örnekler dondurulmamalı 2-4 °C’de saklanmalıdır
 Tüm uygulama sırasında asepsi tekniklerine uyulmalıdır
TIBBİ ÖRNEKLER
 İdrar
 25-50 ml idrar yeterlidir
 İdrar standart idrar kaplarında toplanır
 Eğer kişi idrarını yapamıyorsa katater vasıtasıyla idrar
alınabilir
 Örnek kateter veya farklı bir yöntem ile alındıysa
belirtilmelidir
 İdrar dondurulmamalıdır
TIBBİ ÖRNEKLER
 Doku
 Biyopsi öncesi lezyonların renkli fotoğrafı çekilmelidir
 Steril şekilde cerrahi yolla örnek alınır
 Teflon® örnek kapı içerisine ¼ ünü kaplıyacak şekilde
%10’luk formalin konur ve doku bunun içerisinde saklanır
 Örnek kabının ağzı kapatılır ve parafilm ile kaplanır
 Örnekler dondurulmaz fakat buzdolabında saklanır
TIBBİ ÖRNEKLER
 Postmortem örnekler
 18 gauge iğne uçlu 50 cc steril enjektör kullanılır. 5-inch
geniş ağızlı iğne kalpten kan almak için kullanılır
 İdrar direkt olarak mesaneden alınır
 BOS sıvısı alınır
 Akciğerlerden biyopsi örneği alınır %10’luk formalin
içerisinde saklanır
 Eğer mümkünse karaciğer biyopsisi de yapılır
 Gerektiğinde gayta, nasal sürüntü, balgam,
kusmuk, BOS gibi örnekler de alınabilir
ÖRNEK TİPLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
ETİKETLEME VE KAYIT
 Örnek etiketleri
 Örnek kaplarını etiketleyin
En dış örnek kutusunun etiketlenmesi
ETİKETLEME VE KAYIT
 Örnek kayıt defterinin tutulması
En dış örnek kutusunun etiketlenmesi
ETİKETLEME VE KAYIT
 Örnek fotoğraf kayıtlarının tutulması
NAKLİYE İÇİN ÖRNEKLERİN
PAKETLENMESİ
 Tüm örnekler 3 tabakalı korunma ile
paketlenmelidir
 Örnek kapı
 Primer taşıyıcı
 Sekonder taşıyıcı
 50 ml’den az örnek
 Materyali güvenilir kapalı, su geçirmez kaba (primer)
yerleştirin
 Sağlam, su geçirmez diğer bir kabın (sekonder) içine
yerleştirin
 Primer ve sekonder kapların altına, üstüne ve yanlarına
absorban materyal yerleştirin
 Sekonder kabı örnek transfer çantasının içine yerleştirin
NAKLİYE İÇİN ÖRNEKLERİN
PAKETLENMESİ
 50 ml’den fazla örnek
 Yukarıda söylenenlere ek olarak
 Primer ve sekonder kapların altına, üstüne ve yanlarına
şok emici materyal yerleştirin
 Her primer kabın 1000 ml’den fazla örnek içermediğinden
emin olun
 Toplam hacimleri 1000 ml’yi aşmayan 2 veya daha fazla
primer kap sekonder kabın içerisine konulabilir
 Örnek taşıma çantasına 4000 ml’den fazla hacimde örnek
konulamaz
NAKLİYE İÇİN ÖRNEKLERİN
PAKETLENMESİ
 Kan örneklerinin nakliyesi
NAKLİYE İÇİN ÖRNEKLERİN
PAKETLENMESİ
 İdrar örneklerinin nakliyesi
ÖRNEKLERİN LABORATUARA
TRANSFERİ
Örneklerin Alınması
Toplama ve Transfer
Olay Yeri Laboratuvarı ve/veya
Sentinel Laboratuvarlar
Referans Laboratuvarları