• •

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

KIYI EROZYONU PROBLEMİ

Kıyı erozyonu aşağıdaki faktörlerden etkilenmektedir:

–

Sediment yüklü nehirlere yakınlık

–

Tektonik etkinliğin derecesi

–

Karanın topoğrafyası ve bileşimi

–

Egemen rüzgar ve iklim

–

Sahilin ve kıyıya yakın kesimlerin şekli

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Yapı inşaatları 1) Set yapımı

•

Genellikle limanları kromak için çift olarak inşa edilirler

•

Nehir veya liman girişinden okyanusa doğru uzanır

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR

Setler kumların hareketini kestiği İçin akıntı yukarı kesimde kum Depolanması olur Setler Jetties are built to prevent deposition in navigation channels

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Yapı inşaatları 2) Bariyer

•

Kumsalı korumak veya genişletmek için yapılır

•

Kumu tutmak için kıyıya dik olarak yapılır

•

GENEL JEOLOJİ

liman

DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Kum hareketi DENİZ Kum Depolanması Setler Kum Erozyonu setler KARA bariyerler Kum hareketi DENİZ bariyerler KARA Kum hareketi DENİZ Dalgadan korunmuş zon Dalgakıran

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

3) Dalgakıran

•

Kıyı ötesine ve sahile paralel olarak yapılan bariyerdir

•

Botları büyük dalgalardan korumak i.in yapılır

•

GENEL JEOLOJİ

liman

DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Kum hareketi DENİZ Kum Depolanması Setler Kum Erozyonu bariyerler KARA Kum hareketi DENİZ bariyerler KARA Dalgakıran Kum hareketi DENİZ Dalgadan korunmuş zon Dalgakıran

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

• •

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Yapı inşaatları 4) Deniz duvarları

•

Kumsala bitişik, sahile paralel olarak yapılan ve yapıları korumak için yapılan duvarlardır

•

Duvarın arkasındaki alana girişini engeller

•

Deniz tarafındaki alan erozyona devam eder ve dalgalar duvarın altını oyar.

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Plaj büyütülmesi

•

Plaj sistemine oldukça fazla miktarda kum ekleme

•

uzun süreli ve ekonomik olarak, bazı alanlarda uygulanabliecek bir çözüm

•

Plajdaki bazı binaları terketme ve yerleşimin plajdan uzakta yapılması

• Plaj genişletilmesi, Miami

Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

A-Bariyerler: Sahilden suya doğru uzanırlar, Dalga enerjisini dağıtarak ve akıntılardan kum larak erozyonu engellemeye çalışırlar. Akış yukarı tarafında bariyerlerde kum birikir, fakat akıntı aşağ taraflarında erozyon daha kötüdür, bu kesimlerinde kum kalmaz akıntı B-Deniz duvarı: Deniz duvarları kıyıdaki mülkleri geçici olarak koruyan, fakat aynı zamanda ön tarafındaki kıyı erozyonunu arttıran bir yapıdır. Yüksek dalgalar duvarı aşarak, duvar ve mülklere zarar verebilir.

C-Kum yığmak : Kumsala kum eklemek erozyona karşı en iyi önlem olarak kabul edilir. Yeni kum genellikle kıyı ötesinden kazındığı için onlarca milyon dolara varan maliyeti vardır. Yine eklenen kum genellikle plaj kumundan daha ince olduğundan daha kolay erozyona uğrar

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Atlantik ve pasifik kıyılarının karşılaştırılması

•

Kıyı erozyonu her iki kıyı da birbirinden farklıdır

•

Atlanti k ve Meksika körfezi kıyıları:

–

Geniş, hafifçe eğimli kıyı ovaları

–

Tektoni k olarak sakin bölgeler

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Atlanti k ve Meksika körfezi

–

Gelişme genellikle bariyer adalarında olur

–

Bariyer adaları açık okyanusa doğrudur

–

Fırtınaların tüm gücünü alır

Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Pasifi k kıyıları

–

Genellikle dar plajlar, plajlar dikçe yar ve dağlarla çevrilidir

–

Ana problem birçok plajın önemli miktarda küçülmesidir

–

Kıyı erozyonu bir yıldan diğerine değişir

–

Bunda nadir görülen fırtınalar etkendir

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Gel-git

• •

Okyanus düzeyinin günlük değişimi Gelgitin nedenleri:

•

Gelgite bağlı olaylar ayın ve daha az oranda güneşin yerçekimi kuvvetine bağlı olarak gelişir

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

• • • • AyınYerçekimi dünyayı çok zayıf olarak elipsoid şeklinde deforme eder.

Elipsoidin uzun ekseni aya doğrudur Sular karalara göre daha fazla gelgitten etkilenir Dünyanın iki zıt kenarında gelgit oluşur

•

GENEL JEOLOJİ

İkinci Gelgit

DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

AY Gel-git içi Zon Gel seviyesi okyanus Gel-git yüksekliği Git seviyesi

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Niçin iki gelgit olayı gerçekleşir

• Ayın dünya üzerindeki çekim gücü, dünyanın yakın kesiminde, uzak kesimine göre daha fazladır.

• Su zarfı eliptik bir şekilde genişler • Dünya bu su zarfı ile döner

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

• 24 saat içinde, iki gel iki de git olayı oluşur • 29 günlük ayın çevrimi içinde çıkıntılar hergün elli dakika kayma gösterir

•

GENEL JEOLOJİ

İkinci Gelgit

DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

AY

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Bahar ve nip (15 günde bir) gelgitleri

•

Bahar gel-giti

–

Yeni ve tam dolunay zamanında oluşur

–

Ay ve güneşin yerçekimi etkileri birbiri üzerine eklenmiştir

–

Günlük gel ve git farklılığı oldukça büyüktür

Bahar gelgiti •

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR

Bahar gel-giti Güneş gel-giti

Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Ay gel-giti Güneş Dolunay Yeni ay Bahar gel-giti Nip gel-giti Ayın birinci çeyreği Ay gel-giti Ayın üçüncü çeyreği Güneş gel-giti Güneş

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Nip gelgiti

–

Ayın birinci ve üçüncü çeyreğined oluşur

–

Ayın ve güneşin yerçekimi çakışık değildir

–

Günlük gelgit değişimi küçüktür

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR

Bahar gel-giti Güneş gel-giti

Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Ay gel-giti Güneş Dolunay Yeni ay Bahar gel-giti Nip gel-giti Ayın birinci çeyreği Nip gelgiti Güneş gel-giti Güneş Ay gel-giti Ayın üçüncü çeyreği

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

Gelgiti ekleyen diğer faktörler:

•

Kıyının şekli

•

Okyanus havzasının şekli

İkinci Gelgit •

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Birinci Gel-git AY • •

Dünyanın dönme ekseni ayın yörüngesine göre eğik olduğundan Gelgitin yüksekliği dünyanın enlemine göre değişir.

Yine sahilin şekli gelgitin büyüyüp, küçülmesinde etkisi vardır

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

Gel git akıntıları

• •

Su seviyesinin yükselmesi ve çekilmesine eşlik eden yatay akıntılardır Gelgit akıntı çeşitleri

–

Taşkın akıntısı –Su seviyesi yükseldiği zaman sahil zonuna ilerleyen akıntılardır

–

cezir akıntıları – Su seviyesi düştüğü zaman denize doğru olan su hareketidir.

• •

Gel-git ten eklenen alanlara gelgit düzlüğü denir Genellikle gel git deltaları oluşturur

DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

•

GENEL DENİZLER VE KIYILAR

düzlüğü deltası Bariyer Adası Lagün Taşkın deltası

• •

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012 Gelgite bağlı olarak okyanus tabanlarındaki sürtünme dünyanın dönmesini sürekli olarak yavaşlatmaktadır.

–

Her yüz yılda günler 0.002

saniye uzamaktadır

–

Bu düşük etki milyon yıllar gözönüne alındığında oldukça büyük bir etki yapar

–

Geçmiş jeolojik devirlerde günler daha kısa olmalıdır

•

GENEL JEOLOJİ DENİZLER VE KIYILAR Prof. Dr. Yaşar EREN-2012

• Kambriyen (540 My) bir yıl 424 gün • Devoniyen (365 My): bir yıl 410 gün • Permiyen (290 My): bir gün 390 gün