Transcript sözcükte yapı

SÖZCÜKTE YAPI
Sözcükler kök ve gövdeden oluşur.
Tıpkı ağaçlar ve bitkiler gibi.
Kök
kelimenin anlamlı en küçük haline denir.
defterler
kök: defter
kalemlik
kök: kalem
İSİM KÖKLERİ
İsim soylu olan köklerdir.
–mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime
olmaz.
Kalem
Dolap
Kazak
İnsan
Akıl
FİİL KÖKLERİ
Fiil soylu sözcüklerdir.
-mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime
oluşturur.
Sev
Koş
Bak
Sil
Gör
Düşün
SESTEŞ KÖKLER
Okunuşu aynı anlamları farklı olan köklerdir.
Denizde yüzdüm.:Fiil kökü
Yüzü güzeldi.:İsim kökü
Sınavdan yüz aldım.: isim kökü
ORTAK KÖKLER
boya
boyamak
Çamaşırlar kurudu.
Kuru elbiseleri katladı.
Artık bu dünyaya barış gereklidir.
Arkadaşımla barıştık.
EKLER
YAPIM
EKLERİ
ÇEKİM
EKLERİ
YAPIM EKLERİ
• İsimden isim yapma eki
• İsimden fiil yapma eki
• Fiilden fiil yapma eki
• Fiilden isim yapma eki
ÇEKİM EKLERİ
İSİM ÇEKİM
EKLERİ
• Çoğul Eki
• Hal Eki
• İyelik Eki
• İlgi Eki
• Tamlama Eki
FİİL ÇEKİM
EKLERİ
• Kip ekleri
• Şahıs ekleri
1. İSİMDEN İSİM YAPIM EKLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
-lik:
-ci:
-cik:
-lı :
-siz :
-ki:
-ce :
-deş :
kömür-lük
yol-cu
tepe-cik
köy-lü
ev-siz
karşı-ki
Türk-çe
arka-daş
kitap-çı
2. İSİMDEN FİİL(EYLEM) YAPIM EKLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
-le:
-e,-a:
-l:
-er:
-se:
iz-lekan-asivri-lmor-arsu-sa-
sol-laboş –akısa-lyaş-argarip-se-
3) FİİLDEN İSİM YAPAN YAPIM EKLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
gi:
-gin:
-i:
-(e)k:
-mek:
-me:
-iş :
-m:
-men :
at-kı
üz-gün
doğ-u
iste-k
koş-mak
as-ma
gül-üş
özle-m
öğret-men
ör-gü,bil-gi
sal-gın
öl-ü,yaz-ı
kork-ak
git-mek
kaz-ma
bak-ış
geç-im
4)FİİLDEN FİİL YAPIM EKLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
-il:
-n:
-ş:
-t:
-r:
-dir:
diz-ilacı-nböl-üşoku-tuç-urbık-tır-
üz-ülöv-ünyaz-ışkapa-tşiş-ir
ye-dir-
GÖVDE
Sözcük köklerine yapım ekleri getirilerek
türetilen yeni sözcüklere denir.
Yapım eki ise bir kelimeden yeni bir kelime
oluşturan ektir.
gözlük: gövde
göz: isim kökü
lük: yapım eki
GÖZ
GÖZLÜK
KİTAP
KİTAPÇI
Kökle gövdenin birbiriyle anlam bağı olmak
zorundadır.
kaz
kazak
KAZ ve KAZAK arasında bir bağlantı
bulunmadığından KAZAK
kelimesinin kökü
KAZ- olamaz.
KAZAK kelimesi zaten kök halindedir.
bal
balık
BAL ve BALIK arasında bir bağlantı
bulunmadığından BALIK kelimesinin kökü
BAL- olamaz.
BALIK kelimesi zaten kök halindedir.
KEL ve KELEBEK arasında bir bağlantı
bulunmadığından KELEBEK kelimesinin
kökü
KEL- olamaz.
KELEBEK kelimesi zaten kök halindedir.
ÇEKİM EKLERİ
Kelimelerin anlamlarını
değiştirmezler.
Sadece kelimeler çokluk, sahiplik
gibi anlamlar katarlar.
ÇOĞUL EKİ (-ler, -lar):
kalemler
elmalar
kitaplar
HAL EKİ:
•
•
•
•
•
Yalın hal:
Belirtme hal eki :
Yönelme hal eki:
Bulunma hal eki:
Ayrılma hal eki:
-i
-e
-de
-den
ev
evi
eve
evde
evden
• Bu evi çok aramış.
• Çocuk cama taş atmış.
• Arabada çizik var.
• Bu soruları kitaptan çözdüm.
İYELİK EKİ
•
•
•
•
•
•
Kalem+im
Kalem+in
Kalem+i
Kalem+imiz
Kalem+iniz
Kalem+leri
Elma+m
Elma+n
Elma+sı
Elma+mız
Elma+nız
Elma+ları
Dolab+ım
Dolab+ın
Dolab+ı
Dolab+ımız
Dolab+ınız
Dolap+ları
İLGİ EKİ (-Kİ)
Benim kalemim bu seninki nerede?
Senin kalemin
Ayşe’nin sınavı iyi ,Mehmet’inki kötü geçmiş.
Mehmet’in sınavı
SÖZCÜKTE YAPI
BASİT SÖZCÜK
TÜREMİŞ SÖZCÜK
BİRLEŞİK SÖZCÜK
BASİT SÖZCÜKLER
Yapım eki almamış sözcüklerdir.
Çekim eki almış olabilirler.
Kiraz
Kalem
Bardak
sevdim, gittik, bakmış
TÜREMİŞ SÖZCÜKLER
Yapım eki almış sözcüklerdir.
Kelimenin anlamı değişmiştir.
Çekim eki de almış olabilirler.
JAPON
JAPONCA
Japon- ca : Türemiş sözcük
İsim kökü
yapım eki
SİMİT
SİMİTÇİ
Simit - çi:
İsim kökü
yapım eki
Türemiş sözcük
Yol
yolcu
Yol - cu: Türemiş sözcük
İsim kökü
yapım eki
Köy
köylü
köy - lü: Türemiş sözcük
İsim kökü
yapım eki
çöp - çü: Türemiş Sözcük
İsim kökü
yapım eki
şeker - li: Türemiş Sözcük
İsim kökü
yapım eki
su - luk: Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki
sil - gi: Türemiş Sözcük
Fiil kökü yapım eki
silgi: sil + gi
Fiil Kökü
yapım eki
geçit: geç + it
Fiil Kökü
yapım eki
Not: Bir sözcük birden fazla yapım eki alabilir.
gözlükçü: göz + lük + çü
İsim Kökü
yapım eki
yapım eki
• Yolculuklar: yol- cu- luk- lar
İSİM YAPIM
KÖKÜ EKİ
YAPIM
EKİ
ÇEKİM
EKİ
Yolculuklar: Türemiş sözcük
Balıklarım:balık
lar ım
İsim kökü çekim eki çekim eki
Balıklarım: basit sözcük
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kitapçı:
Kalemlik:
Defterler:
Yazlığımız:
Bisikletim:
Evden:
Derslerimden:
Ödevlerimiz:
Tabloları:
Birleşik Sözcükler
İki sözcüğün birleşmesinden oluşan kelimelerdir.
• Çanak+kale: Çanakkale
• Ayak+kabı: ayakkabı
• Buz+ dolabı: buzdolabı
Bileşik sözcükler şu yollarla
oluşturulur:
1. Anlam kayması yoluyla:
a) Genellikle her iki sözcük birden anlamını
yitirir:
• İmambayıldı
• Hanımeli
• Aslanağzı
İmam
bayıldı
İmambayıldı
Hanımeli
Hanım
eli
Hanımeli
aslan
ağzı
Aslanağzı
b) Sözcüklerden biri anlamını yitirir, diğeri
anlamını korur:
• Dereotu, yerelması
Dereotu
Dere
otu
Dereotu
Dereotu:
İlk kelime anlamını kaybetmiş ikincisi
kaybetmemiştir.
c) Ses kayması yoluyla:
• Cuma + ertesi = Cumartesi
• Ne + asıl = Nasıl
• Pazar + ertesi = Pazartesi
• Kahve + altı = kahvaltı
• Kayın + ana= kaynana
• Sözcüklerin tür değiştirmesi yoluyla:
dedi + kodu = dedikodu
(fiil + fiil = isim olmuş)
4. İsim tamlaması yoluyla oluşur.
Kuşpalazı,camgöbeği,aslanağzı.
5. Sıfat tamlaması yoluyla oluşur.
Açıkgöz, Acıgöl, Eskişehir.
6. İki çekimli fiilin kaynaşmasıyla yoluyla oluşur.
Çekyat, gelgit, uyurgezer.
Düzenleme
Pınar Aktaş
Türkçe ğretmeni